Хаўмэя (карлікавая плянэта)

Хаўмэя і спадарожнікі

(136108) Хаўмэя (сымбаль: ) — карлікавая плянэта, плютоід, транснэптунавы аб’ект (ТНА). Паводле дадзеных астраномаў з Палямарскай абсэрваторыі (Каліфорнія) мае памер, параўнальны з памерам Плютону, моцна выцягнутую форму й пэрыяд кручэньня вакол сваёй восі каля 4 гадзінаў. Мае 2 спадарожнікі з пэрыядамі звароту 18 і 49 сутак. Названая ў гонар гавайскай багіні ўрадлівасьці й дзетараджэньня.

Гісторыя

Аб’ект быў адкрыты ў 2005 року, 29 ліпеня 2005 року яму быў прысвоены папярэдні парадкавы нумар 2003 EL₆₁ («2003» азначала дату адкрыцьця гішпанскімі дасьледчыкамі). 7 верасьня 2006 року аб’ект быў занесены ў афіцыйны каталёг малых плянэтаў як (136108) 2003 EL₆₁.

На званьне першаадкрывальнікаў гэтага аб’екта прэтэндавалі дзьве групы астраномаў: з Гішпаніі і ЗША. Міжнародны астранамічны зьвяз абраў імя, прапанаванае амэрыканцамі. 17 верасьня было абвешчана аб прысваеньні аб’екту імя Хаўмэя й прысваеньні яму статусу карлікавай плянэты.

Характарыстыкі

Арбіта Хаўмэі (жоўтая), супастаўленьне з арбітай Плютону (чырвоная) й экліптыкі (шэрая). Пэрыгелій (q) і афэлій (Q) акрэсленыя датамі праходжаньня. Становішча плянэтаў на травень 2009 году адзначанае сфэрамі, якія ілюструюць адносны памер і розніцу ў альбэда й колеры

Агульная маса сыстэмы Хаўмэя вызначаная па арбітах спадарожнікаў і складае 28% масы сыстэмы Плютону.

Вельмі хуткае кручэньне Хаўмэі павінна скажаць яе форму. Сапраўды, у Хаўмэі назіраюцца ваганьні яркасьці. Хоць прычынай гэтых ваганьняў можа быць неаднароднасьць паверхні (як у Плютону, у якога адхіленьні ў яркасьці дасягаюць 35%), для Хаўмэі прычынай зьмены яркасьці зьяўляецца, хутчэй за ўсё, яе выцягнутая форма. Можна выказаць здагадку, што сярэдняя шчыльнасьць Хаўмэі вышэйшая, чым у яе суседзяў па поясе Койпэра — да 3 г/см³.

У гэтым выпадку памеры Хаўмэі — каля дыямэтра Плютону «ўздоўж» і ў два разы менш — «упоперак», і Хаўмэя займае трэцяе або чацьвертае месца сярод транснэптунавых аб’ектаў пасьля Эрыса, Плютону і, магчыма, Макемаке.

Спэктар Хаўмэі паказвае, што яе паверхня, як і паверхня Харону, пакрытая пераважна вадзяным лёдам.

Магчыма, гэты «ваўчок» поясу Койпэра нарадзіўся ў выніку сутыкненьня двух нябесных целаў. Большая частка лёгкіх кампанэнтаў (мэтан і вадзяны лёд) пасьля ўдару часткова зьнікла, часткова была выкінутая ў навакольную прастору й пасьля ўтварыла два спадарожнікі (магчыма, будуць адкрытыя яшчэ спадарожнікі). Гіпотэза сутыкненьня ўскосна пацьвярджаецца тым, што на падобных арбітах абарочваюцца яшчэ прынамсі тры ТНА меншага памеру з аналягічнымі Хаўмэі спэктрамі — магчыма, «аскепкі» Хаўмеі, зруйнаваныя пасьля ўдару аб’екта дыямэтрам каля 1600 км. Два іншыя ТНА-спадарожнікі, якія раней лічыліся «аскепкамі», маюць чырвоны колер і таму не адносяцца да ўдзельнікаў гэтага катаклізму. Пошук «аскепкаў» працягваецца.

У 2009 року доктар Пэдра Ласэрда (Pedro Lacerda) з Каралеўскага ўнівэрсытэту ў Бэлфасьце паведаміў пра тое, што на паверхні Хаўмэі каляровыя анамаліі — буйныя плямы, якія маюць чырвонае адценьне ў бачным дыяпазоне. Прырода й паходжаньне дадзенага аб’екту дакладна не ўстаноўленая. Меркавана гэта можа быць вобласьць навалы нейкіх мінэралаў ці арганічных злучэньняў. Паводле іншай гіпотэзы «чырвоная пляма» ўяўляе сабой сьлед ад сутыкненьня Хаўмэі зь іншым нябесным целам.

Спадарожнікі

Дыямэтар большага спадарожніка (Хііяка) — каля 350 км, пэрыяд абарачэньня — 48,9 сутак, радыюс арбіты — 49,9 тыс. км. Другі спадарожнік (Намака) прыкладна ўдвая менш за першы, варочаецца вакол Хаўмэі па арбіце зь вялікай паўвосьсю 25,6 тыс. км з пэрыядам 18 сутак.

Гл. таксама

• Карлікавая плянэта
• Плютон (карлікавая плянэта)