Таварыства Памост

Тавары́ства „Памóст” (па-польску: Towarzystwo „Pomost”) — грамадзка-культурніцкае таварыства, што распачало сваю дзейнасьць ад пачатку восені 1986 на Варшаўскім унівэрсытэце ў якасьці нефармальнага клюбу „Памост”, рэґістрацыя ў якасьці грамадзкага аб’яднаньня адбылася ў сьнежні 1988 г. Запачаткоўцамі былі Томаш Шчэпаньскі(pl) (Tomasz Szczepański; тады студэнт Варшаўскага ўнівэрсытэту) разам з Андрэем Марушэчкам (Андрій Марушэчко) (тады студэнт Варшаўскае акадэміі мастацтваў).

Дзейнасьць таварыства

За мэту клюб, а пазьней таварыства, ставяць папулярызацыю супрацы народаў абшару Міжмор’я на антыкамуністычным ды антыімпэрыялістыстычным ґрунце. Тая мэта хоць бы й не была дэкляраванаю публічна, але набыла рыалізацыю ў практычнае дзейнасьці. Вялося менавіта пра навучаньне згуртаваньня людзей дасьведчаных у справе праблематыкі стасункаў у Цэнтральнае Эўропе ды Ўсходняе Эўропе, каб пасьля руйнаваньня СССР скарыстаць назапашаныя веды ў супрацы на дзяржаўным узроўні.

Клюб разпачынаў сваю дзейнасьць праз арґанізацыю дабрачынных сустрэчаў чальцоў ды прыхільнікаў з знанымі асобамі й постацямі на Варшаўскім Унівэрсытэце, а пазьней у раённым клюбе ў Варшаве, а ў пазьнейшым часе ў Варшаўскім клюбе Беларускага Сучасна-Культурніцкага Задзіночаньня. Удзел ў сустрэчах бралі навукоўцы, каторыя ў меншае ці большае ступені сымпатызавалі Беларуска-Польскае антыкамуністычнае апазыцыі. У там-тых часох былі зарґанізаваныя сустрэчы з гісторыкамі: Янушам Радзяёўскім(pl), Юрасём Туронкам, Багданам Скарадзіньскім, Тадэвушам Анджэем Альшаньскім(pl), Сакратам Яновічам, Аўгенам Місілам(uk), Стэфанам Забраварным, Анджэям Зебам. Часьцяком у сустрэчах бралі ўдзел прадстаўнікі апазыцыйнае інтэліґенцыі Варшавы, каторыя з розных прычынаў цікавіліся праблематыкаю нацыянальнае йдэі ды самасьвядомасьці. Дзейнасьць клюбу пацьвяржаецца публікацыямі як падпольнае прэсы, гэнак і выданьнямі нацыянальных меншасьцяў.

Чальцы

На працягу 2 гадоў нефармальнае дзейнасьці ў межах „Памосту” паўстала суполка з каля двадцаці асобаў — студэнтаў ды моладзевае інтэліґенцыі што засяроджвала сваю ўвагу на этычных праблемах. Чальцамі азначанае ґрупы былі: Павал Цяпляк, Міхал Куркевіч, Томаш Марэк Леванюк, Яанна Стрэльчык (пасьля 1989 г. прадстаўнікі Польскага Міністэртва Замежных Справаў), Павал Казанэцкі, Томаш (Барнім) Шчэпаньскі (пасьля 1989 г. працавалі ў Макркетынґова Інфарматычнае Сыстэме пры Дэпартамэнце да справаў Нацыянальных Меншасьцяў), Тадэвуш Андрэй Альшаньскі (пасьля 1989 г. прадстаўнік Усходняга Навучальнага Асяродку), Аўген Вапа (пасьля 1989 г. лідэр Беларускае Супольнасьці ў Польшчы), Уладзімер Пац (пасьля 1989 г. журналіст сэкцыі Беларускае службы Радыё „Палёнія”, карэспандэнт Радыё „Палёнія” ў Менску), Юрась Ляшчыньскі (пасьля 1989 г. журналіст Беларускае рэдакцыі Польскага Радыё ў Беластоку), Міраслаў Чэх (пасьля 1989 г. чалец рады Ўкраінскае Супольнасьці ў Польшчы).

Таксама чальцамі Таварыства „Памост” былі моладзевыя актывісты Беларускае ды Ўкраінскае нацыянальных меншасьцяў, якія мелі нацыянальна-вызвольныя ды антыкамуністычныя перакананьні. У 1988 годзе Таварыства „Памост” атрымала афіцыйную рэґістрацыю ў якасьці таварыства. Надалейшая дзейнасьць таварыства, ажно да ліквідацыі Польскае Народнае Рэспублікі, палягае ў асноўным на зладжваніньні чытанак да дыскусіяў, былі нават спробы стварэньня мясцовых адзьдзелаў. У 1989 годзе ствараецца адзьдзел у Лодзі (пад кіраўніцтвам Зьбіґнева Прускага), а трохі пазьней у Кракаве (пад кіраўніцтвам Анджэя Ізбэбскага) ды Ольштыне (пад кіраўніцтвам доктара навукаў Анджэя Баркоўскага). Была таксама, зрэшты няўданая, спроба стварэньня адзьдзелу ў Беластоку. Пазьней, (1992г.) ствараецца адзьдзел у Сахачове (пад кіраўніцтвам доктара навукаў Зьбіґнева Гаеўскага). Аднак разгарнуць дзейнасьць на большым узроўні не атрымалася, хаця й была процьма спробаў у тым кірунку ў 1989 годзе. Але зьявілася эфэмэрнае выдавецтва „Міжмор’е”, празь якое атрымалася выдаць аж 3 кнігі: перадрук Украінска-Польскага ды Польска-Ўкраінскага слоўнікаў (Грыцак, Кісялеўскі. 1930 г.). Частку накладу дабрачынна перадалі ва Ўкраіну.

Дзейнасьць па 1989 годзе

Пасьля 1989 г. таварыства працягвала  дзейнічаць, паўсюль там дзе былі створаныя ягоныя аддзелы (Варшава, Кракаў, Лодзь, В’Ольштын). Была зарґанізаваная альбо распачатая дзейнасьць навуковых сэсіяў („Шматкультурнасьць Львова”, Варшава, 1990 г.; „Беларусь – спадчына ды новае атаясамленьне”, В’Ольштын 1992 г. — пры падтрымцы Каледжу Мастацтва й Сацыяльных Навукаў). Аддзел у Лодзі ў 1990 г. зладзіў выставу „Другі Беларускі Контур”. Каталёґ зь яе быў выдадзены праз пэўны час адзінаю бібліяґрафіяй Беларускіх падпольных друкаваных выданьняў па польску. Дзякуючы Лодзкаму аддзелу „Памосту” навязаны кантакт з жыхарамі вёскі Касьцюхнёўка на Валыні, што ў сваю чаргу запачаткавала працэс аднаўленьня цьвінтару жаўнераў Польскіх Леґіёнаў, якія загінулі на Валыні ў 1916 г.

Кракаўскі аддзел „Памосту”, лідэрам якога ў свой час быў Анджэй Іздэбскі, выдаў скарот доктарскае працы Міраслава Баруты пад назовам „Палякі пра й дзеля незалежнасьці ўсходніх суседзяў” (Кракаў 1995). а таксама брашураў што мелі на мэце папулярызаваньне йдэяў ґеапалітычнае супрацы народаў абшару Балтыцка-Чарнаморскага Міжмор’я (між іншым Незалежнасьць Беларусі польскі погляд. З гісторыі польскае палітычнае думкі 1950-1985гг (Кракаў 1996), „Міжмор’е” у палітычнае думцы міґрацыйных ясяродкаў народаў цэнтральнае ды ўсходняе Эўропы ў 1945-1985гг (Кракаў 1998), Ідэя незалежнасьці Ўкраіны ў якасьці польскага погляду ў часох II РП (Кракаў 1999), а такасама этнічныя праблемы й палітыка. Абраныя пытаньні ў думках незалежніцкіх асяродкаў. Людзі — Партыі — Часопісы (Кракаў 2000), усё за аўтарствам Міраслава Баруты).

У 1993 г. новым кіраўніком таварыства сталася Моніка Плютэцка, а колішні кіраўнік Томаш (Барнім) Шчэпаньскі застаўся на пасадзе сакратара Цэнтральнае Рады. Ад 1993 г. таварыства распачало друк дзьвюхмоўнага Польска-Беларускага выданьня „Dyskusja — Дыскусія” (пад рэдактураю Яраслава Іванюка). Да 1996 году пабачылі сьвет 9 нумароў, кожны накладам 500 асобнікаў. У лістападзе 1993 г. у Варшаве ў Музэі Незалежнасьці адчыняецца выстава беларускіх артыстычных фатаздымкаў. Ейнымі арґанізатарамі былі: Таварыства „Памост”, Музэй Незалежнасьці ды Задзіночаньне Белерускіх Студэнтаў (Менск). Нагляднікам выставы быў колішні чалец „Памосту” — Павал Казанэцкі.

Заканчэньне дзейнасьці

Праз увесь час свайго йснаваньня таварыства ґрунтавалая на супольнае працы чальцоў арґанізацыі. У некаторых праектах, перадусім у выдавецкіх, таварыства атрымоўвала дробныя датацыі — з большага ад Макркетынґова Інфарматычнае Сыстэмы пры Дэпартамэнце да справаў Нацыянальных Меншасьцяў. У пазьнейшым часе таварыству дапамагаў Раённы Клюб „Ёвіш” (po polsku „Jowisz”) што месьціўся ў Варшаве на Бродне(pl) (раён у Варшаве), пагадзіўшыся бясплатна прадаставіць уласную залю да спатканьняў таварыства, ды пазначэньня ў сябе адрэсы таварарыства „Памост”. Аднак усе спробы знайсьці значных фундатараў ня спраўдзіліся, а тое значыла немажлівасьць перэйсьці на болей высокі — прафэсійны ўзровень дзейнасьці. Часьцяком дзейнасьць таварыства трапляла пад ціск лева-лібэральных асяродкаў, што намагаліся ўтрымаць абшар кантактаў Польшча-Ўсход пад уласным кантролем. Усе тыя перашкоды абрынуліся заняпадам дзейнасьці таварыства пад канец 90 гадоў XX стагодзьдзя.

Крыніцы

• Шчэпаньскі Томаш, Powstanie i działalność Towarzystwa „Pomost” oraz pisma „Międzymorze” (1986–1990), „Polityka Narodowa” (21),, 2019.

Бібліяґрафія

• Барнім (Т.Шчэпаньскі), „Памост”, „Robotnik”, нр 126, (18 VI 1987)
• b. a. Чарговая Адмова, „Robotnik”, нр 136, кастрычнік 1988 — артыкул пра адмову рэґістрацыі таварыства ў 1988 г.
• b. a. Таварыства „Памост”, „ABC”, нр 7, 1988, ст. 84-85;
• T. M. Леванюк, „Памост”, „Зустрічі” (польскамоўнае выданьне), нр 1-6 (7-12), 1988
• b. a. Таварыства „Памост”, „Ніва”, 26 II 1989
• Аарон Пшэм, Дзейнасьць ёсьць найлепшым тэстам, ”Gazeta Wyborcza” 26 VII 1989
• Багдан Скарадзінскі, Малыя кніжкі маюць вялікую мараль, ”Rzeczpospolita” 6-7 IV 1991
• Мар’я Ґалкоўска, Перакідваньне памосту, „Ziemia Sochaczewska” 7/1992 (16II1992)
• Андрэй Гаўрылюк, Беларусь — спадчына й новая сьвядомасьць, „Часопіс” 1993
• Славамір Тванюк, Дыскусія, якіх мала, ”Часопіс” 2/1994;
• kr, Ліст пра Беларусь „Kurier Poranny”15 XII 1994