Памідоры: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Вэрсія ад 21:33, 27 чэрвеня 2008

Памідо́ры, Тама́ты (па-лацінску: Lycopersicon esculentum ці Solanum lycopersicum) — травяністая расьліна сямейства пасьлёнавых, адна з найбольш папулярных у сучаснай сусьветнай кулінарыі.

Гісторыя

Радзіма — Паўднёвая і Цэнтральная Амэрыка, дзе вырошчваліся рознымі індзейскімі народамі, найперш, ацтэкамі, у мове якіх tomatl азначае “штосьці круглае, пухлае”. Ад заваяваньня Мэксыкі гішпанцамі ў першай трэці XVI стагодзьдзя трапілі ў Паўднёвую Эўропу, у тым ліку ў Італію, дзе іх памылкова асацыявалі з паўночнаафрыканскімі маўрамі, — адсюль назва pomi di Mori (“яблыкі маўраў”), якая трансфармавалася ў італьянскай мове ў pomodoro (“залаты яблык”), а ў францускай — у рomme d’amour (“яблык каханьня”). “Яблыкамі каханьня” называлі памідоры і ў магнацкіх колах Рэчы Паспалітай, на чые сталы яны трапілі ў другой палове XVIII стагодзьдзя. У той час іх не елі сырымі, а рабілі пасту з вараных сьпелых памідораў, якой запраўлялі некаторыя супы і соўсы, а з зялёных выраблялі розныя марынады. Шырокае распаўсюджаньне ў сьвеце атрымалі толькі ў канцы XIX, у Беларусі — з XX стагодзьдзя. У большасьці моў сьвету захавалася арыгінальная індзейская назва “таматы”.

Выкарыстаньне

У ежу выкарыстоўваюцца плады — сочныя мясістыя ягады вагай ад 20 да 900 г. (і вышэй), шарападобныя, круглыя, пляскатыя, гладкія або рабрыстыя, ружовыя, чырвоныя, жоўтыя, аранжавыя.

Памідоры ўтрымліваюць а 4 % цукроў, 0,4 – 0,8 % арганічных кіслот, мінеральныя солі, 25мг% вітаміну C, каратын, вітаміны B1, B2, PP. Гарманічнае спалучэньне цукроў і арганічных кіслот абумоўлівае прыемны смак. З памідораў гатуюць салаты, прыправы, соўсы (у тым ліку кетчуп), вырабляюць сокі, фаршыруюць, марынуюць, соляць, кансэрвуюць, дадаюць у першыя стравы (за 10 хвілін да заканчэньня варкі). З добра высьпелых вырабляюць таматнае пюрэ і таматную пасту.

Артыкул створаны з дапамогай матэрыялаў з: Алесь Белы, праект «Наша ежа»

Вонкавыя спасылкі

Памідоры — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
-'''Памідо́ры''', '''Тама́ты''' ([[лацінская мова|па-лацінску]]: ''Lycopersicon esculentum'' ці ''Solanum lycopersicum'') — травяністая расліна сямейства паслёнавых, адна з найбольш папулярных у сучаснай сусветнай кулінарыі.
+'''Памідо́ры''', '''Тама́ты''' ({{lang-la|Lycopersicon esculentum ці Solanum lycopersicum}}) — травяністая расьліна сямейства пасьлёнавых, адна з найбольш папулярных у сучаснай сусьветнай кулінарыі.
 == Гісторыя ==
+[[Выява:Tomatoplants.jpg|міні|200px|Расьліны]]
+Радзіма — [[Паўднёвая Амэрыка|Паўднёвая]] і [[Цэнтральная Амэрыка|Цэнтральная]] Амэрыка, дзе вырошчваліся рознымі [[індзейцы|індзейскімі]] народамі, найперш, [[ацтэкі|ацтэкамі]], у мове якіх ''tomatl'' азначае “штосьці круглае, пухлае”. Ад заваяваньня [[Мэксыка|Мэксыкі]] [[гішпанцы|гішпанцамі]] ў першай трэці [[XVI стагодзьдзе|XVI стагодзьдзя]] трапілі ў [[Паўднёвая Эўропа|Паўднёвую Эўропу]], у тым ліку ў [[Італія|Італію]], дзе іх памылкова асацыявалі з [[Паўночная Афрыка|паўночнаафрыканскімі]] [[маўры|маўрамі]], — адсюль назва ''pomi di Mori'' (“[[яблыкі]] маўраў”), якая трансфармавалася ў [[італьянская мова|італьянскай мове]] ў ''pomodoro'' (“залаты яблык”), а ў [[француская мова|францускай]] — у ''рomme d’amour'' (“яблык каханьня”). “Яблыкамі каханьня” называлі памідоры і ў магнацкіх колах [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на чые сталы яны трапілі ў другой палове [[XVIII стагодзьдзе|XVIII стагодзьдзя]]. У той час іх не елі сырымі, а рабілі пасту з вараных сьпелых памідораў, якой запраўлялі некаторыя [[супы]] і [[соўсы]], а з зялёных выраблялі розныя [[марынады]]. Шырокае распаўсюджаньне ў сьвеце атрымалі толькі ў канцы [[XIX стагодзьдзе|XIX]], у [[Беларусь|Беларусі]] — з [[XX стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]]. У большасьці моў сьвету захавалася арыгінальная індзейская назва “таматы”.
-[[Выява:Tomatoplants.jpg|міні|200px|Расліны]]
+== Выкарыстаньне ==
-Радзіма — [[Паўднёвая Амерыка|Паўднёвая]] і [[Цэнтральная Амерыка|Цэнтральная]] Амерыка, дзе вырошчваліся рознымі [[індзейцы|індзейскімі]] народамі, найперш, [[ацтэкі|ацтэкамі]], у мове якіх ''tomatl'' азначае “штосьці круглае, пухлае”. Ад заваявання [[Мексіка|Мексікі]] [[іспанцы|іспанцамі]] ў першай трэці [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзя]] трапілі ў [[Паўднёвая Еўропа|Паўднёвую Еўропу]], у тым ліку ў [[Італія|Італію]], дзе іх памылкова асацыявалі з [[Паўночная Афрыка|паўночнаафрыканскімі]] [[маўры|маўрамі]], — адсюль назва ''pomi di Mori'' (“[[яблыкі]] маўраў”), якая трансфармавалася ў [[італьянская мова|італьянскай мове]] ў ''pomodoro'' (“залаты яблык”), а ў [[французская мова|французскай]] — у ''рomme d’amour'' (“яблык кахання”). “Яблыкамі кахання” называлі памідоры і ў магнацкіх колах [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на чые сталы яны трапілі ў другой палове [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]]. У той час іх не елі сырымі, а рабілі пасту з вараных спелых памідораў, якой запраўлялі некаторыя [[супы]] і [[соўсы]], а з зялёных выраблялі розныя [[марынады]]. Шырокае распаўсюджанне ў свеце атрымалі толькі ў канцы [[XIX стагоддзе|XIX]], у [[Беларусь|Беларусі]] — з [[XX стагоддзе|XX стагоддзя]]. У большасці моў свету захавалася арыгінальная індзейская назва “таматы”.
+[[Выява:Tomato je.jpg|міні|200пкс|Ягады]]
-== Выкарыстанне ==
-[[Выява:Tomato je.jpg|міні|200px|Ягады]]
 У ежу выкарыстоўваюцца плады — сочныя мясістыя ягады вагай ад 20 да 900 г. (і вышэй), шарападобныя, круглыя, пляскатыя, гладкія або рабрыстыя, ружовыя, чырвоныя, жоўтыя, аранжавыя.
-Памідоры ўтрымліваюць а 4 % [[цукры|цукроў]], 0,4 – 0,8 % [[арганічныя кіслоты|арганічных кіслот]], мінеральныя солі, 25мг% [[вітамін C|вітаміну C]], [[каратын]], [[вітаміны]] [[вітамін B1|B1]], [[вітамін B2|B2]], [[вітамін PP|PP]]. Гарманічнае спалучэнне цукроў і арганічных кіслот абумоўлівае прыемны смак. З памідораў гатуюць [[салаты]], [[прыправы]], соўсы (у тым ліку [[кетчуп]]), вырабляюць [[сокі]], фаршыруюць, марынуюць, соляць, кансервуюць, дадаюць у першыя стравы (за 10 хвілін да заканчэння варкі). З добра выспелых вырабляюць таматнае пюрэ і таматную пасту.
+Памідоры ўтрымліваюць а 4 % [[цукры|цукроў]], 0,4 – 0,8 % [[арганічныя кіслоты|арганічных кіслот]], мінеральныя солі, 25мг% [[вітамін C|вітаміну C]], [[каратын]], [[вітаміны]] [[вітамін B1|B1]], [[вітамін B2|B2]], [[вітамін PP|PP]]. Гарманічнае спалучэньне цукроў і арганічных кіслот абумоўлівае прыемны смак. З памідораў гатуюць [[салаты]], [[прыправы]], соўсы (у тым ліку [[кетчуп]]), вырабляюць [[сокі]], фаршыруюць, марынуюць, соляць, кансэрвуюць, дадаюць у першыя стравы (за 10 хвілін да заканчэньня варкі). З добра высьпелых вырабляюць таматнае пюрэ і таматную пасту.
 {{Крыніца НашаЕжа|[[Алесь Белы]]}}
 == Вонкавыя спасылкі ==
-{{Commons|Category:Tomato}}
+{{Commons|Category:Tomato|выгляд=міні}}
 [[Катэгорыя:Гародніна]]