Сабор Божага Яўленьня (Полацак)

Помнік сакральнай архітэктуры
Сабор Божага Яўленьня
Богаяўленская саборная царква
Краіна	Беларусь
Места	Полацак
Каардынаты	55°29′02″ пн. ш. 28°46′07″ у. д.
Канфэсія	Беларускі экзархат
Эпархія	Полацкая япархія
Архітэктурны стыль	барокавая архітэктура
Дата заснаваньня	1761
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Сабор Божага Яўленьня на мапе Беларусі Сабор Божага Яўленьня
Сабор Божага Яўленьня на Вікісховішчы

Царква саборная Божага Яўленьня — помнік архітэктуры XVIII ст. у Полацку. Знаходзіцца на правым беразе Дзьвіны, на гістарычнай Вялікай вуліцы. Пры пабудове была ў юрысдыкцыі Канстантынопальскага патрыярхату, цяпер — у валоданьні Маскоўскага патрыярхату. Твор архітэктуры барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Уваходзіць у склад комплексу Богаяленскага манастыра. Катэдральны сабор Полацкай і Глыбоцкай япархіі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1761 годзе манахі пачалі будаваньне мураванай саборнай царквы, асьвечанай 5 жніўня 1777 году.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай (1772 год), калі Полацак апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, царква разам з манастыром канчаткова перайшла ў валоданьне Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы).

У 1839 годзе пры перабудове царквы зруйнавалі барокавыя франтоны і завяршэньні вежаў.

Найноўшы час

У 1920-я гады савецкія ўлады зачынілі царкву, пазьней яе пераабсталявалі пад спартовую залю. У Другую сусьветную вайну помнік атрымаў пашкоджаньні. У 1981 годзе ў будынку разьмясьцілася карцінная галерэя.

У 1991 годзе царкву перадалі вернікам. У 2000-я гады купалы помніка пакрылі пазалотай, якой там ніколі не было.

Архітэктура

Аэрафотаздымак 1918 году

Помнік архітэктуры барока. Гэта крыжова-купальная базыліка з 2 вежамі на галоўным (заходнім) фасадзе і паўкруглай апсыдай. Над перакражаваньнем асноўнага аб’ёму і трансэпту — высокі сьветлавы барабан з сфэрычным купалам, завершаным гранёным ліхтаром. Такімі ж купаламі завяршаюцца 1-ярусныя фасадныя вежы, паўночная зь якіх зьяўлялася званіцай (7 званоў). Сьцены вежы, грані барабана праразаюцца высокімі паўцыркульнымі аконнымі праёмамі і падзяляюцца пілястрамі ў прасьценках. Галоўны фасад вэртыкальна падзяляецца магутнымі слаістымі пілястрамі на высокіх цокалях, восьсю сымэтрыі аркавы ўваходны партал і аконны праём хораў над ім. Вось сымэтрыі бакавых фасадаў падкрэсьліваецца рызалітам з лучковым уваходным праёмам з глыбокімі адхіламі. Пэрымэтрам будынка праходзіць карніз простага профілю.

Усярэдзіне 4 масіўныя слупы квадратнага сечавы, перакінутыя церазь іх аркі і ветразі нясуць сфэрычны купал зь ліхтаром. Цыліндрычны барабан пад купалам мае выгляд ратонды. Перакрыцьці — цыліндрычныя скляпеньні на распалубках. Над нартэксам на тройной аркадзе разьмяшчаюцца хоры з каванай агароджай. На левым перадалтарным слупе месьціцца ракальная арка — выхад на колішні амбон. Фрагмэнтарна захаваўся фрэскавы росьпіс на ўнутранай паверхні барабана, у яго прасьценках — тэмпэрныя размалёўкі (3-мэтровыя фігуры 3 сьвяціцеляў; 2-я палова XVIII ст., часткова адноўлена ў XIX ст.). У царкве захоўваўся славуты абраз «Маці Божая Іверская» ў срэбным пазалочаным абкладзе і такой жа раме (лічыўся цудоўным), які па пажары перанесьлі ў Сафійскі сабор. Існуе 2-ярусны іканастас сучаснай работы на 6 абразоў.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  да 1865 г.
• 
  Д. Струкаў, 1864—1867 гг.
• 
  1893 г.
• 
  1897 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1889—1891 гг.
• 
  1889—1891 гг.
• 
  1900 г.
• 
  1903 г.

• 
  1909 г.
• 
  1910 г.
• 
  1910 г.
• 
  1911 г.

• 
  1911 г.
• 
  1918 г.
• 
  1918 г.
• 
  1918 г.

• 
  1918 г.
• 
  1918 г.
• 
  1918 г.
• 
  1918 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Галоўны фасад
• 
  Бакавы фасад
• 
  Выгляд з боку апсыды
• 
  Агульны выгляд па залачэньні купалоў

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Кулагін А. Праваслаўныя храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік. — Менск: Беларуская Энцыкляпэдыя, 2007.— 653 с.: іл. ISBN 978-985-11-0389-4.

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  212Г000617

• Сабор Божага Яўленьня ў Полацку, Radzima.org