Ж’яр над Гронам

	Ж’яр над Гронам
	славац. Žiar nad Hronom
	; Пляц Маціцы славацкай
Герб Ж’яру над Гронам	Сьцяг Ж’яру над Гронам
Першыя згадкі:	1075
Былая назва:	Сьвяты Крыж [над Гронам]
Краіна:	Славаччына
Край:	Банскабыстрыцкі
Раён:	Ж’яр над Гронам
Рэгіён:	Цекаў
Староста:	Іван Чэрнай
Плошча:	39,06 км²
Вышыня:	226 м н. у. м.
Насельніцтва (2011)
колькасьць:	19 862 чал.
шчыльнасьць:	508,5 чал./км²
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+421-45
Паштовы індэкс:	965 01
NUTS:	516589
Нумарны знак:	ZH
Геаграфічныя каардынаты:	48°35′31″ пн. ш. 18°51′12″ у. д. / 48.59194° пн. ш. 18.85333° у. д.Каардынаты: 48°35′31″ пн. ш. 18°51′12″ у. д. / 48.59194° пн. ш. 18.85333° у. д.
	Ж’яр над Гронам на мапе Славаччыны Ж’яр над Гронам
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	www.ziar.sk

Ж’яр над Гро́нам (па-славацку: Žiar nad Hronom), да 1920 року Сьвяты́ Крыж, да 1955 Сьвяты Крыж над Гронам (славац. Svätý Kríž nad Hronom; па-нямецку: Heiligenkreuz an der Gran; па-вугорску: Garamszentkereszt, да 1888 Barsszentkereszt) — места ў Славаччыне, цэнтар аднайменнага раёну ў Банскабыстрыцкім краі. Знаходзіцца на правым беразе ракі Грон.

Геаграфія

Места разьмяшчаецца ў Ж’ярскай катлавіне у Банскабыстрыцкім краі. Катлавіна акружаная пагор’ямі Втачнік, Крэмніцкія горы і Шцьяўніцкія горы.

Сярэднегадавая тэмпэратура прыкладна 8 °C, прычым у рэгіёне частыя атмасфэрныя ападкі. У зімовы пэрыяд тэмпэратура даволі нізкая, улетку дасягае ўзроўню 25 °C — 35 °C.

Праз Ж’яр над Гронам працякае рака Грон, другая па даўжыні ў Славаччыне. Таксама побач зь местм працякае Луцільскі паток, які ўцякае ў Грон.

Мінуўшчына

Першыя згадкі пра паселішча на гэтым месцы датаваныя 1075 рокам. Часткова яно адносілася да ўладаньняў замку Шашаў, часткова — да Гронскага Бэнядзіка. Паселішча атрымала сельскагаспадарчыя прывілеі. Пазьней пад уладаньне Шашаўскага замку перайшла ўся вёска Сьвяты Крыж.

У Сярэднявеччы вёска стала мястэчкам і зрабілася адміністрацыйным і культурным цэнтрам рэгіёну. Гэта было зьвязана з разьвіцьцём гандлю, а пазьней з паўстаньнем цэхаў: кравецкіх, сапожніцкіх, пазьней кавальскіх. У 1690 року места атрымала права правядзеньня кірмашоў. Дамінантаю места стаў маёнтак, які ў пазьнейшыя гады стаў летняй сядзібай арцыбіскупства.

XVII стагодзьдзе сталася цяжкім часам для месьцічаў. На іх абрынуўся мор, які распаўсюдзіўся па ўсёй Эўропе зь Італіі, а таксама войны: Шашаў быў сядзібай паўстанцаў. Пасьля шматгадовых хваляваньняў места патрабавала поўнага абнаўленьня гаспадаркі.

Маёнтак у Сьвятым Крыжы стаў сядзібай банскабістрыцкага біскупа, і ў гэты пэрыяд зазнаў рэканструкцыю. У XIX стагодзьдзі ў ім мешкаў Штэфан Мойзэс.

У 1927 року мястэчка атрымала назву Сьвяты Крыж над Гронам. Пасьля Другой сусьветнай вайны тут паўстаў алюмінавы завод, што стварыла шмат новых працоўных месцаў і забясьпечыла далейшае разьвіцьцё. Сьвяты Крыж над Гронам атрымаў статус места і ў 1955 атрымаў цяперашнюю назву. У 1969 і 1991 у ейны склад увайшлі вёскі Шашаўске Падградзьдзе, Ладамэрска Веска, Луціла і Горныя Опатаўцы. Ад 1991 року Ладамерска Веска і Луціла ізноў сталі самастойнымі вёскамі.

Насельніцтва

Славакі — 94,24%, цыганы — 1,97%, чэхі — 0,95%, вугорцы — 0,69%^[3]. 62,07% усяго насельніцтва — рыма-каталікі, за імі 25,54% безь веравызнаньня, астатнія — эвангелікі^[3].

Прамысловасьць

Найбольшае прадпрыемства — мэталюргічны завод кампаніі Slovalco, раней вядомы як фабрыкі Славацкага нацыянальнага паўстаньня, збудаваныя ў 1950-х.

Культура

Дзейнічае археалягічная экспазыцыя і галерэя славацкай АН.

Турыстычная інфармацыя

Руіны Шашаўскага замку
Ж’ярскі рэнэсансны маёнтак 1631 року, перабудаваны ў клясычным стылі ў 1782—1794, дабудаваны ў 1850—1869
Ж’ярская фара
Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (1813) з крыптай, дзе пахаваныя Штэфан Мойзэс і Міхал Храстэк
Гатычны касьцёл у Горных Опатаўцаў, перабудаваны ў канцы XVII — на пачатку XVIII стагодзьдзяў
Жыдоўскія могілкі на Шыбенічнай гары

Транспарт

Чыгуначная станцыя на лініі Браціслава — Кошыцы.

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Штэфан Мойзэс (1797—1869) — біскуп, першы кіраўнік Маціцы славацкай
Ян Леваслаў Бэла (1843—1936) — кампазытар
Антон Штэфанэк (1877—1964) — сацыоляг, міністар адукацыі і народнай асьветы
Уладзімер Мэч’яр (нарадзіўся ў 1942 годзе) — трохразовы прэм’ер-міністар Славаччыны
Людавіт Чэрнак (нарадзіўся ў 1951 годзе) — двухразовы міністар эканомікі Славаччыны

Месты-партнэры

Ад 2006 року Ж’яр над Гронам актыўна разьвівае супрацоўніцтва з чэскім местам Сьвітаві.

Крыніцы

^ Zoznam zvolených starostov obcí, mestských častí a primátorov miest vo voľbách do orgánov samosprávy obcí (славацк.). Inštitút informatiky a štatistiky / Štatistický úrad Slovenskej republiky (28 лістапада 2010). Праверана 2 чэрвеня 2013 г.
^ Počet obyvateľov k 31.12.2011 (славацк.). Štatistický úrad Slovenskej republiky. Праверана 2 чэрвеня 2013 г.
^ ^а ^б Municipal Statistics (славацк.). Statisticky urad Slovenskej republiky. Праверана 2007-12-20 г.

Вонкавыя спасылкі

Афіцыйная бачына (славацк.)

[1] Zoznam zvolených starostov obcí, mestských častí a primátorov miest vo voľbách do orgánov samosprávy obcí (славацк.). Inštitút informatiky a štatistiky / Štatistický úrad Slovenskej republiky (28 лістапада 2010). Праверана 2 чэрвеня 2013 г.

[2] Počet obyvateľov k 31.12.2011 (славацк.). Štatistický úrad Slovenskej republiky. Праверана 2 чэрвеня 2013 г.

[statistics-3] а ^б Municipal Statistics (славацк.). Statisticky urad Slovenskej republiky. Праверана 2007-12-20 г.

[1]

[2]

[3]