Атол

Адзін з астраўкоў атола Яп у Ціхім акіяне

Атол Нукуора ў Мікранэзіі

Мапа атола Кваджэлэйн

Пасьлядоўныя стадыі фармаваньня атола: вульканічная выспа, каралавы рыф, ядзерны атол, атол

Утварэньне атола па Чарлзу Дарвіну

Ато́л — слова індаарыйскага паходжаньня, з мальдыўскай мовы. Пазначае каралавую выспу, якая мае выгляд суцэльнага або разрыўнага кольца, якое атачае лягуну. Дакладней, атол уяўляе сабой узвышэньне на дну акіяна, увянчанае каралавай надбудовай, утваральнай рыф з групай астраўкоў (моту), разьяднаных пралівамі. Гэтыя пралівы злучаюць акіян з лягунай. Калі праліваў няма, то суша ўтворыць суцэльнае кольца, у гэтым выпадку вада ў лягуне можа быць меней салёнай, чым у акіяне. Узвышэньне на дну акіяна звычайна мае форму конуса, утворанага патухлым вульканам.

Тыповы атол складаецца з трох частак: вонкавага схілу рыфа, рыфавай плятформы і лягуны. Вышыня атола звычайна не перавышае 3-4 мэтраў над сярэднім узроўнем акіяна. Атолы могуць мець разнастайныя канфігурацыі і памеры. Адзін з найбуйнейшых атолаў на Зямлі — Кваджэлэйн (Меншыкава) у архіпэлягу Маршалавы выспы — дасягае 2336 км², зь якіх 92% прыходзіцца на лягуну, выцягнутую на 300 км. Сумарная плошча 92 астраўкоў гэтага атола — 14,5 км². Іншы буйны атол — Рангіроа (Рангірой) у архіпэлягу Туамоту — займае 1639 км², а яго 241 астравок займае 43 км². Каралавыя рыфы такіх буйных атолаў апраўляюць узняцьце на дну акіяна, якое зьяўляецца вульканічным плято, а ня конусам асобнага вулькана. За выключэньнем невялікіх атолаў, плошча рыфаў звычайна складае некалькі адсоткаў ад плошчы саміх атолаў, а на дзель сушы часта прыходзіцца толькі дзелі адсоткаў. У выпадку невялікага атола Пангелаі, на рыфы і сушу прыходзіцца 3 з 4 км² плошчы атола.

Атолы звычайна ўтвораюцца шляхам абрастаньня вульканічнай выспы каралавым рыфам, які фармуе колцавы пояс. Часта гэта суправаджаецца апусканьнем вульканічнай асновы пад ваду, калі такога апусканьня не адбываецца, то фармуецца ядзерны атол з вульканічнай выспай усярэдзіне лягун. Невялікае паніжэньне ўзроўню вады (або ўзняцьце тэктанічнай асновы атола) прыводзіць да ператварэньня каралавага рыфа ў атол. Наступнае ўзьняцьце сушы можа прывесьці да фармаваньня паднятага атола. Калі жа атол апускаецца пад ваду, то фармуецца падводны банка (гэта значыць водмель), якая можа быць названая пагружаны атол.

Літаратура

• Игнатьев Г. М. Тропические острова Тихого океана. Москва, изд-во «Мысль», 1978, 270 с.
• Scott G. A. J., Rotondo G. M."A model for the development of types of atolls and volcanic islands on the Pacific lithospheric plate". USA, Washington D. C.: Smithsonian Institution, 1983.
• Fosberg G. «Story of an oceanic arcipelago». USA, Washington D. C.: Smithsonian Institution, 1994.
• Rapaport Moshe. «Population pressure on cowl atolls: trends and approaching limits». USA, Washington D. C.: Smithsonian Institution, 1990.