Пояс астэроідаў

Выява пояса астэроідаў і некаторых плянэт Сонечнай сыстэмы

Пояс астэроідаў — навала астэроідаў, разьмешчаная паміж арбітамі Марса й Юпітэра. Складаецца прыкладна з 400 000 астэроідаў (па стане на 26 траўня 2008 году). Часам выкарыстоўваецца назва: Асноўны пояс астэроідаў ці Галоўны пояс астэроідаў.

Вывучэньне астэроідаў

У 1781 годзе Уільям Гершэль адкрыў плянэту Ўран. Яго сярэдняе геліяцэнтрычнай адлегласьць апынулася адпаведным правілу Ціцыўса — Бодэ.

У канцы XVIII стагодзьдзя Франц Ксавэр(en) арґанізаваў групу, якая ўключала 24 астраномы. З 1789 году гэтая група займалася пошукамі плянэты, якая, згодна з правілам Ціцыўса-Бодэ, павінна была знаходзіцца на адлегласці каля 2,8 астранамічных адзінак ад Сонца — паміж арбітамі Марса й Юпітэра. Задача складалася ў апісаньні каардынат ўсіх зорак у вобласьці задыякальнага сузор’я на пэўны момант. У наступныя ночы каардынаты правяраліся, і вылучаліся аб’екты, якія перамяшчалася на большую адлегласьць. Меркаванае зрушэньне шуканае плянэты павінна было складаць каля 30 кутніх секундаў у гадзіну, што павінна было быць лёгка заўважана.

Па іроніі лёсу першы астэроід, Цэрэра, быў знойдзены італьянцам Пьяццы, які ня ўдзельнічаў у гэтым праекце, выпадкова, у 1801 годзе, у першую ж ноч стагодзьдзя. Неўзабаве пасьля выяўленьня аб’ект быў страчаны. 24-гадовы ён жа прарабіў (за некалькі гадзін) найскладаныя вылічэньні па новым, адкрытым ім жа мэтадзе, і паказаў месца, дзе шукаць бяглянку; там яна, да агульнага захапленьня, і была неўзабаве выяўленая.

Тры іншыя — Палада, Юнона й Вэста — былі выяўленыя ў наступныя некалькі гадоў — апошні, Вэста, у 1807 годзе. Яшчэ праз 8 гадоў бясплённых пошукаў большасць астраномаў вырашыла, што там больш нічога няма, і спыніла дасьледаваньні.

Аднак Карл Людвіг Хэнк праявіў настойлівасьць, і ў 1830 годзе аднавіў пошук новых астэроідаў. Праз пятнаццаць гадоў ён выявіў Астрэю — першы новы астэроід за 38 гадоў. Ён таксама выявіў Гебу менш чым праз два гады. Пасьля гэтага іншыя астраномы падключыліся да пошукаў, і далей выяўлялася ня менш за адзін новы астэроід у год. Вядомыя «паляўнічыя за астэроідамі» таго часу:

• Джон Расэл Хіндзі
• Аннібалэ дэ Гаспарыс
• Робэрт Лютэр
• Герман Гольдшмідт
• Жан Шакорнак
• Джэймс Фергюсон
• Норман Робэрт Погсан
• Эрнст Тэмпэль
• Джэймс Ўоццан
• Крысьціян Пэтэрс
• Альфонс Барэльлі
• Ёган Паліса
• Пол і Проспер Генры
• Аґюст Шарлуа

У 1891 годзе Макс Вольф упершыню выкарыстаў для пошуку астэроідаў мэтад астрафатаграфіі, пры якім на фатаздымках з доўгім пэрыядам экспанаваньня астэроіды пакідалі кароткія сьветлыя лініі (у той час, як зоркі заставаліся кропкамі дзякуючы таму, што тэлескоп паварочваецца ўсьлед за кручэньнем нябеснай сфэры). Гэты мэтад значна павялічыў колькасьць выяўленьняў у параўнаньні з раней выкарыстанымі мэтадамі візуальнага назіраньня: Вольф у адзіночку выявіў 248 астэроідаў, пачынаючы з (323) Бруцыя, тады як да яго было выяўлена крыху больш за 300. Цяпер, праз стагодзьдзе, больш чым 160 000 астэроідаў ідэнтыфікавана, пранумараваных і пайменаваных. Вядома пра іх значна большую колькасьць, аднак многія навукоўцы ня вельмі непакояцца аб іх вывучэньні, называючы астэроіды «касьмічным збродам» («vermin of the skies»). Цяпер большая ўвага надаецца астэроідам, патэнцыйна небясьпечным для Зямлі, яны называюцца астэроіды, якія збліжаюцца зь Зямлёй, якія ўваходзяць у групу калязямных аб’ектаў, да якіх таксама адносяць камэты й Мэтэароіды.

Гіпотэзы ўзьнікненьня

Дасьледнікі космасу выказваюць розныя меркаваньні пра прычыны вялікае канцэнтрацыі астэроідаў у параўнальна вузкім прасторы міжплянэтнай асяродзьдзя паміж арбітамі Марса й Юпітэра.

Адной з найбольш распаўсюджаных раней гіпотэз паходжаньня тэл пояса астэроідаў зьяўлялася гіпотэза аб разбурэньні гіпатэтычнай планеты Фаэтон. Большасьць сучасных даследчыкаў, аднак, адмаўляюць тэорыю Фаэтон. Аргументам зьяўляюцца малая сумарная маса астэроідаў і практычная немагчымасьць фармаваньня буйнога аб’екта тыпу плянэты ў вобласці Сонечнае сыстэмы, якая адчувае моцныя гравітацыйныя абурэньня ад Юпітэра. Такім чынам, хутчэй за ўсё пояс астэроідаў зьяўляецца не разбуранай плянэтай, а плянэтай, якая так і не змагла сфармавацца на ўвазе гравітацыйнага ўплыву Юпітэра й, у меншай ступені, іншых плянэт-гігантаў.