Ян Стрэлаў

Ян Стрэлаў
па-польску: Jan Strelau
Дата нараджэньня	30 траўня 1931(1931-05-30)
Месца нараджэньня	Гданьск, Вольны горад Данцыг[d]
Дата сьмерці	4 жніўня 2020(2020-08-04) (89 гадоў)
Месца сьмерці	Варшава, Польшча
Месца вучобы	факультэт псыхалёгіі Варшаўскага ўнівэрсытэту[d]
Занятак	псыхоляг, прафэсар унівэрсытэту
Навуковая сфэра	псыхалёгія
Месца працы	Варшаўскі ўнівэрсытэт Унівэрсытэт SWPS[d]
Сябра ў	Эўрапейская акадэмія і Польская акадэмія навук
Узнагароды	Прэмія Фундацыі польскай навукі[d] (2000) ганаровы доктар Гданьскага ўнівэрсытэту[d] (23 лістапада 1995)
Ян Стрэлаў у Вікісховішчы

Ян Ежы Стрэлаў па-польску: Jan Jerzy Strelau (30 траўня 1931, Гданьск — 4 жніўня 2020, Варшава) — польскі псыхоляг, прафэсар гуманітарных навук, акадэмічны выкладчык, вядомы сваімі дасьледаваньнямі тэмпэрамэнту.

Стрэлаў нарадзіўся ў вольным горадзе Данцыг, цяпер Гданьск. Ён быў сябрам Польскай акадэміі навук, Акадэміі Эўропы і замежным сябрам фінскай акадэміі навук. Атрымаў ганаровыя ступені (доктар філязофіі) Гданьскага, Познанскага ўнівэрсытэтаў і дзяржаўнага ўнівэрсытэту гуманітарных навук у Маскве. У 2000 годзе быў узнагароджаны прэміяй фонду польскай навукі (лічыцца «польскай Нобэлеўскай прэміяй»).

Навуковая дзейнасьць

На працягу некалькіх дзесяцігодзьдзяў яго дасьледаваньні былі сканцэнтраваны на тэмпэрамэнце і яго функцыянальным значэньні ў адаптацыі чалавека, асабліва ў экстрэмальных умовах (стрэсах), а таксама наі фактару, які ўплываюць на разлад паводзін. Ён перанёс канцэпцыі Івана Паўлава пра ўласьцівасьці вышэйшай нэрвовай сыстэмы, такіх як сіла ўзбуджэньня, сіла тармажэньня і рухомасьць нэрвовых працэсаў, у псыхалягічныя канструкцыі (рысы), якія вымяраюцца з 1970-х гадоў з дапамогай апытальніка тэмпэрамэнту Страляў, а з 1999 году — з дапамогай Паўлаўскага апытальніка тэмпэрамэнту — вынаходкі Страляў, Англяйтнэра і Ньюбэры. Абодва сьпісу былі адаптаваныя да больш за тузін моўных вэрсій.

Стрэлаў у супрацоўніцтве з Алаісам Англяйтнэрам з Білефэльдзкага ўнівэрсытэту быў першым дасьледчыкам, які прадставіў у Польшчы генэтычныя паводніцкія дасьледаваньні, пашыраныя за апошняе дзесяцігодзьдзе яго вучнямі, Уладзімерам Анішчанкам, і Войцехам Драганам, да малекулярнай генэтыкі, засяроджанай на вывучэньні генэтычнай асновы рысаў тэмпэрамэнту, вызначаных з дапамогай тэсту RTT.

Стрэлаў быў заснавальнікам і кіраўніком факультэта псіхалёгіі індывідуальных адрозьненьняў і міждысцыплінарнага цэнтру паводніцкіх генэтычных дасьледаваньняў у Варшаўскім унівэрсытэце. Ён быў першым прэзыдэнтам Эўрапейскай асацыяцыі псіхалёгіі асобы і прэзыдэнтам Міжнароднага таварыства вывучэньня індывідуальных адрозьненьняў, віцэ-прэзыдэнтам Міжнароднага саюзу псыхалягічных навук.

Памёр у Варшаве ва ўзросце 89 гадоў.

Выбраныя публікацыі

Манаграфіі і аўтарскія падручнікі

Ян Стрэлаў, O inteligencji człowieka,
Wydawnictwo «Wiedza Powszechna», seria «Omega», Варшаваa 1987

• Temperament i typ układu nerwowego. Warszawa: PWN, 1969 (wyd. 2., 1974).
• Temperament, personality, activity. Londyn: Academic Press, 1983; przekład na język polski Temperament, osobowość, działanie (Warszawa: PWN, 1985) i chiński (Pekin: Liaoning People Press, 1987).
• Inteligencja człowieka. Warszawa: Żak, 1997.
• Formalna Charakterystyka Zachowania — Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT): Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP, 1997, współautor: B. Zawadzki.
• Kwestionariusz Temperamentu PTS: Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP, 1998; współautor: B. Zawadzki.
• Temperament: A psychological perspective. Nowy Jork: Plenum Press, 1998; wyd. polskie Psychologia temperamentu (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12678-7; wyd. 2., 2001, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN).
• The Pavlovian Temperament Survey (PTS): An international handbook. Getynga: Hogrefe & Huber Publishers,1999; współautorzy: A. Angleitner, B.H. Newberry.
• Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2002 (wyd. 2 rozszerzone, 2006).
• Temperament jako regulator zachowania: z perspektywy półwiecza badań. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2006; przekład na język angielski Temperament as a regulator of behavior: After fifty years of research (Clinton Corners, Nowy Jork: Eliot Werner Publications, 2008).
• Różnice indywidualne. Historia, determinanty, zastosowania. Warszawa: Scholar, 2014.

Навуковая рэдакцыя

• Temperamental bases of behavior: Warsaw studies on individual differences (red.). Lisse: Swets & Zeitlinger, 1985.
• The biological bases of personality and behavior (t. 1 i 2, red. z: F.H. Farley i A. Gale). Waszyngton: Hemisphere Publishing Corporation, 1985, 1986.
• Personality dimensions and arousal (red. z: H.J. Eysenck). Nowy Jork: Plenum Press, 1987.
• Explorations in temperament: International perspectives on theory and measurement (red. z: A. Angleitner). Nowy Jork: Plenum Press, 1991.
• Psychologia: Podręcznik akademicki (t. 1, 2 i 3, red.) Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2000.
• People under extreme stress: An individual differences approach (red. z: T. Klonowicz). Hauppauge, Nowy Jork: Nova Science Publisher, 2006.
• Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 1 i 2, red. z: D. Doliński). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2008.
• Konsekwencje psychiczne traumy: uwarunkowania i terapia (red. z: B. Zawadzki, M. Kaczmarek). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2009.