Шарль Марыс дэ Талейран-Пэрыгор

	Шарль Марыс дэ Талейран-Пэрыґор
	па-француску: Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord
	; Шарль дэ Талейран
Прэм’ер-міністар Францыі; першы прэм’ер-міністар Каралеўства Францыя
	9 ліпеня 1815 — 26 верасьня 1815
Прэзыдэнт:	кароль Людовік XVI
Папярэднік:	пасада заснавана
Наступнік:	Арман Эмануэль дэ Рышэлье
22-і міністар замежных справаў Францыі
	9 ліпеня — 26 верасьня 1815
Прэзыдэнт:	кароль Людовік XVIII
Прэм’ер-міністар:	Шарль Марыс дэ Талейран-Пэрыгор
Папярэднік:	Люі дэ Біньён
Наступнік:	Арман Эмануэль дэ Рышэлье
19-ы міністар замежных справаў Францыі
	13 траўня 1814 — 20 сакавіка 1815
Прэзыдэнт:	кароль Людовік XVIII
Папярэднік:	Антуан Рэнэ Шарль Матурэн Ляфарэ
Наступнік:	маркіз Люі-Арман Каленкур
14-ы міністар замежных справаў Францыі
	22 лістапада 1799 — 9 жніўня 1807
Прэзыдэнт:	Імпэратар (з 1804 году) Напалеон I Банапарт
Папярэднік:	Карл Рэйнар
Наступнік:	Жан-Батыст Нампэр дэ Шампані
12-ы міністар замежных справаў Францыі
	15 ліпеня 1797 — 20 ліпеня 1799
Прэзыдэнт:	дырэктары Барас і Сіес
Папярэднік:	Шарль Дэлякруа
Наступнік:	Карл Рэйнар
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	2 лютага 1754; Парыж
Памёр:	17 траўня 1838 (84 гады); Парыж
Партыя:	незалежны палітык[d];
Сужэнец:	Кацярына Гран[d]
Дзеці:	Шарль Жазэф дэ Флао[d] і Жазэфіна-Паўліна дэ Талейран-Перыгор[d]
Бацька:	Шарль Даніель дэ Талейран-Пэрыгор[d]
Маці:	Alexandrine Victoire Eléonore Damas[d]
Адукацыя:	Ліцэй Сэнт-Люі[d];
Узнагароды:	Кавалер Вялікага крыжа ордэну Ганаровага легіёну, Ордэн Сьвятога Духу, Ордэн Сьвятога Міхася (Францыя)
	Шарль Марыс дэ Талейран-Пэрыґор у Вікісховішчы

Шарль Марыс дэ Талейран-Пэрыґор (па-француску: Charles Maurice de Talleyrand-Perigord; 1754—1838) — францускі палітык і дыплямат, які займаў пасаду міністра замежных справаў пры трох рэжымах, ад Дырэкторыі й да ўраду Люі-Філіпу. Вядомы майстар палітычнае інтрыгі. Эпіскап Атэнскі (з 2 лістапада 1788 па 13 красавіка 1791). Імя «Талейран» стала ці ледзь не намінальным для пазначэньня хітрасьці, спрыту й беспрынцыповасьці.

Стары парадак

Талейран нарадзіўся 2 лютага 1754 году ў Парыжы, у шляхетнай, але небагатай арыстакратычнай сям’і Шарля Даніеля дэ Талейран-Пэрыгор (1734—1788). Продкі будучага дыплямата пайшлі ад Адальбэрта Пэрыгорскага, васала Гуго Капэту. Дзядзька Талейрана, Аляксандр Анжалікаў дэ Талейран-Пэрыгор, быў у свой час архібіскупам Рэймскім, затым кардыналам і архібіскупам Парыскім. Найшчасныя гады дзяцінства, па ўспамінах, Талейран правёў у сядзібе свае прабабкі, графіні Рашэшуар-Мартэмар, унучкі Кольбэра.

Лічыцца, што траўма нагі перашкодзіла хлопчыку паступіць на вайсковую службу. Бацькі вырашылі накіраваць сына на царкоўны шлях, верагодна, у надзеі зрабіць яго біскупам і захаваць пад уплывам сям’і Талейранаў біскупства Отэн. Шарль Марыс паступіў у каледж д’Аркур у Парыжы, затым вучыўся ў сэмінарыі Сэн-Сюльпіс (1770—1773) і ў Сарбоне. Атрымаў ступень ліцэнцыяту па тэалёгіі. У 1779 годзе Талейран быў пасьвечаны ў сьвятары.

У 1780 годзе Талейран становіцца Генэральным агентам Галіканскай (францускае) цэрквы пры двары. На працягу пяці гадоў ён сумесна з Райманам дэ Буажэлёнам, архібіскупам Ахенскім, ведаў маёмасьцю й фінансамі Галіканскай цэрквы. У 1788 годзе Талейран стаў біскупам Атэнскім.

Рэвалюцыя. У Англіі й ЗША

У красавіку 1789 году Талейран быў абраны дэпутатам ад духавенства (першага саслоўя) у Генэральныя штаты. 14 ліпеня 1789 году яго ўключаюць у Канстытуцыйны камітэт Нацыянальнае асамблеі. Талейран удзельнічае ў напісаньні Дэкларацыі правоў чалавека й грамадзяніна й высоўвае праект Грамадзянскае канстытуцыі духавенства, які прадугледжвае нацыяналізацыю Цэрквы. 14 ліпеня 1790 году ён служыць урачыстую імшу ў гонар Сівята Фэдэрацыі.

У 1792 годзе Талейран двойчы езьдзіць у Вялікабрытанію для неафіцыйных перамоваў пра прадухіленьне вайны. Перамовы не завяршаюцца посьпехам. У верасьні Талейран апыняецца ў Англіі як раз напярэдадні выбліску масавага тэрору. У Францыі на яго як на арыстакрата ў сьнежні выдаецца ордар на арышт. Талейран застаецца за мяжою, хоць і не аб’яўляе сябе эмігрантам.

У 1794 годзе ў адпаведнасьці з дэкрэтам Пітт францускаму біскупу даводзіцца пакінуць Англію. Ён адпраўляецца ў Паўночнаамэрыканскія Злучаныя Штаты. Там ён зарабляе сабе на жыцьцё апэрацыямі зь фінансамі й нерухомасьцю.

Дырэкторыя й Імпэрыя

Пасьля 9 тэрмідора ды зьвяржэньня Рабэсп’еру Талейран пачынае клапатаць пра сваё вяртаньне на радзіму. Яму атрымоўваецца вярнуцца ў верасьні 1796 году. У 1797 годзе ён становіцца міністрам замежных справаў, замяніўшы на гэтай пасадзе Шарля Дэлякруа. У палітыцы Талейран робіць стаўку на Банапарта, і яны становяцца блізкімі саюзьнікамі. У прыватнасьці, міністар дапамагае генэралу ажыцьцявіць пераварот 18 брумэра (17 лістапада 1799 году).

У эпоху Імпэрыі Талейран удзельнічае ў выкраданьні й растрэле герцага Энгіеўскага.

У 1803—1806 гадах пад кіраўніцтвам Талейрана была ажыцьцёўлена рэарганізацыя палітычных адзінкаў, якія складалі Сьвятую Рымскую імпэрыю, вядомая ў гісторыі як медыятызацыя ў Нямеччыне.

У 1805 годзе Талейран удзельнічае ў падпісаньні Прэсбурскай дамовы. У 1807 годзе пры падпісаньні Тыльзыцкай дамовы ён выступае за параўнальна мяккую пазыцыю ў стаўленьні да Расеі.

Пераход на бок Бурбонаў

Сярод шматлікіх рысаў характару, якія вылучалі Талейрана ад іншых людзей таго часу, было тое, што ён усё сваё жыцьцё прадаваўся ўсім, хто жадаў яго купіць, а потым прадаваў усіх, хто яго пакупаў. Спачатку ён прадаў Дырэкторыю Напалеону, затым у Эрфурце прадаў Напалеона Аляксандру, а пасьля гэтага, прадаў Аляксандра Англічанам. Ён толькі англічан нікому не прадаваў, бо толькі яны яго не купілі.

Яшчэ падчас першае Імпэрыі Талейран пачаў атрымліваць хабары ад варожых Францыі дзяржаваў. У далейшым ён спрыяў рэстаўрацыі Бурбонаў.

На Вэнскім кангрэсе 1814—1815 гг. уяўляў інтарэсы новага францускага караля, але пры гэтым паволі адстойваў францускае буржуазіі. Высунуў прынцып легітымізму (прызнаньне гістарычнага права дынастыяў на рашэньне асноўных прынцыпаў дзяржаўнай прылады) для абгрунтаваньня й абароны тэрытарыяльных інтарэсаў Францыі, якія складаліся ў захаваньні межаў, што існавалі на 1 студзеня 1792, і недапушчэньні тэрытарыяльнага пашырэньня Прусіі. Гэты прынцып, аднак, ня быў падтрыманы, бо супярэчыў анэксіянісцкім плянам Расеі й Прусіі.

Пасьля рэвалюцыі 1830 году ўвайшоў ва ўрад Люі-Філіпу, а пазьней быў прызначаны амбасадарам у Англіі (1830—1834). На гэтай пасадзе ён нямала спрыяў збліжэньню Францыі й Англіі ды адрыньваньню Бэльгіі ад Галяндыі. Пры вызначэньні дзяржаўнае мяжы Бэльгіі Талейран за хабар уключыў Антвэрпэн у склад Бэльгіі. З-за скандалу, які адбыўся пасьля гэтага, быў змушаны сысьці ў адстаўку.

Талейран сканаў 17 траўня 1838 году ў Парыжы. Некаторыя жартавалі:

«Талейран памёр? Цікава, навошта гэта яму спатрэбілася?»

Віктар Гюго ў сувязі зь яго сьмерцю распавядаў наступнае. У мэтах бальзамаваньня лекары вынялі зь нябожчыка ўнутранасьці і вынялі з чэрапа мозг. А затым… затым слуга выявіў, што лекары проста забыліся пра мозг Талейрана на стале! Віктар Гюго:

«Яны забыліся пра мозг, які прыдумаў дзьве рэвалюцыі, які натхняў цэлыя пакаленьні вялікіх людзей і ўзводзіў велічныя будынкі. Гэты мозг зрынуў дваццаць каралёў, а яны кінулі яго на стале»^[2]

Слуга, ня ведаючы, што яму рабіць, проста выкінуў мозг Талейрана ў сьцёкавую канаву…

Такі быў канец генія дыпляматыі, які інтарэсы дзяржавы заўсёды ставіў вышэй усіх маральных нормаў. Зрэшты, як гэта ня дзіўна, але яго дзеяньні, у канчатковым выніку, заўсёды абгортваліся на карысьць яго краіне, Францыі…

Талейран пахаваны ў сваім раскошным загарадным маёнтку Валянсэ ў даліне Люары. На ягонай магіле напісана: «Тут цела Шарля Марыса дэ Талейран-Пэрыгора, прынца Талейрана, герцага Дзіна, які нарадзіўся ў Парыжы 2 лютага 1754 г. і памерлага там жа 17 траўня 1838 г.».

Замак Валянсэ, які належаў Талейрану ў даліне Люары

Узнагароды

Вялікі крыж ордэна Ганаровага легіёну
Ордэн Сьвятога Духу
Ордэн Сьвятога Міхася
Ордэн Сьвятога апостала Андрэя Першазданнага і, разам зь ім, ордэн Сьвятога Аляксандра Неўскага й ордэн Сьвятое Ганны 1 ступені (Расейская імпэрыя)
Ордэн Залатога руна (Гішпанія)
Каралеўскі вугорскі ордэн Сьвятога Стэфану
Вялікі крыж ордэну Чырвонага арла (Прусія)
Вялікі крыж ордэну Чорнага арла (Прусія)
Ордэн Слана (Данія)
Ордэн Сьвятога Губэрту (Баварыя)
Дынастычны ордэн Рутавай кароны (Саксонія)
Вялікі крыж ордэну Льва й Сонца (Пэрсія)
іншыя ўзнагароды

У водгуках сучасьнікаў

Як напісаў Напалеон у сваім дзёньніку 11 красавіка 1816 году^[3]:

«Твар Талейрана такі непранікальны, што зусім немагчыма зразумець яго. Лян і Мюрат мелі звычай жартаваць, што калі ён [Талейран] размаўляе з Вамі, а тым часам хто-небудзь ззаду дае яму штурхяля, то па ягоным твары Вы не здагадаецеся пра гэта.»

Сачыненьні

Талейран Ш. М. Мэмуары. М., 1959

Бібліяграфія

Яўген Тарле Талейран. М.:, 1939 (Выпраўленае выданьне: 1948. Перавыданьні: 1957, 1962; М.: Вышэйшая школа, 1992. ISBN 5-06-002500-4)
Барысаў Ю. В. Шарль Марыс Талейран. М., 1986
Лодзей Д. Талейран: галоўны міністар Напалеона/ пёр. з ангел. І. В. Лобанова. М., АСТ, 2009 ISBN 5-403-00973-7
Ворлік О. В. Расея ў міжнародных адносінах. 1815—1829. М., 1998
Georges Lacour-Gayet. Talleyrand (preface de Francois Mauriac), 4 volumes, Payot, 1930.
Orieux, Jean (1970). Talleyrand ou Le Sphinx Incompris, Flammarion. ISBN 2-08-067674-1.
Andre Castellot, Perrin. Talleyrand, 1997
Duff Cooper. Talleyrand. Un seul maitre : la France. Alvik Editions, 2002
Emmanuel de Waresquiel. Talleyrand. Le Prince immobile. Fayard, 2003.

Кпыніцы

Вонкавыя спасылкі

Шарль Марыс дэ Талейран-Пэрыгор — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[_25327a920db7a9a8-1] Pas L. v. Genealogics (анг.) — 2003.

[2] Гений дипломатии. Талейран

[3] Карсіканец. Дзёньнік жыцьця Напалеона ў яго ўласных словах.

[1]

[2]

[3]