Вялікі гадронны калайдэр: розьніца паміж вэрсіямі
д r2.7.2+) (робат зьмяніў hy:Մեծ Հադրոնային Բախիչ на hy:Մեծ հադրոնային բախիչ |
д Bot: Migrating 74 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q40605 (translate me) |
||
| Радок 29: | Радок 29: | ||
{{Link FA|he}} |
{{Link FA|he}} |
||
[[af:Groot Hadron-versneller]] |
|||
[[ar:مصادم الهدرونات الكبير]] |
|||
[[az:Böyük adron sürətləndiricisi]] |
|||
[[bn:লার্জ হ্যাড্রন কলাইডার]] |
|||
[[zh-min-nan:Large Hadron Collider]] |
|||
[[be:Вялікі адронны калайдар]] |
|||
[[bg:Голям адронен ускорител]] |
|||
[[bs:Veliki hadronski sudarač]] |
|||
[[ca:Gran Col·lisionador d'Hadrons]] |
|||
[[cs:Velký hadronový urychlovač]] |
|||
[[cy:Gwrthdrawydd hadronnau mawr]] |
|||
[[da:Large Hadron Collider]] |
|||
[[de:Large Hadron Collider]] |
|||
[[el:Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων]] |
|||
[[en:Large Hadron Collider]] |
|||
[[es:Gran colisionador de hadrones]] |
|||
[[eo:Granda Koliziigilo de Hadronoj]] |
|||
[[eu:LHC]] |
|||
[[fa:برخورددهنده هادرونی بزرگ]] |
|||
[[fr:Large Hadron Collider]] |
|||
[[gd:Co-bhualadair Mòr Hadron]] |
|||
[[gl:Gran colisor de hadróns]] |
|||
[[ko:대형 강입자 충돌기]] |
|||
[[hy:Մեծ հադրոնային բախիչ]] |
|||
[[hi:लार्ज हैड्रान कोलाइडर]] |
|||
[[hr:Veliki hadronski sudarač]] |
|||
[[id:Penumbuk Hadron Raksasa]] |
|||
[[ia:Large Hadron Collider]] |
|||
[[is:Stóri sterkeindahraðallinn]] |
|||
[[it:Large Hadron Collider]] |
|||
[[he:מאיץ LHC]] |
|||
[[kn:ಲಾರ್ಜ್ ಹ್ಯಾಡ್ರಾನ್ ಕೊಲೈಡರ್]] |
|||
[[kk:Үлкен адрондар соқтығыстырушысы]] |
|||
[[ht:Large Hadron Collider]] |
|||
[[ku:Kopişkara Mezin a Hadronê]] |
|||
[[la:Collisor Hadronalis Magnus]] |
|||
[[lv:Lielais hadronu pretkūļu paātrinātājs]] |
|||
[[lt:Didysis hadronų priešpriešinių srautų greitintuvas]] |
|||
[[li:Large Hadron Collider]] |
|||
[[hu:Nagy Hadronütköztető]] |
|||
[[mk:Голем хадронски судирач]] |
|||
[[ml:ലാർജ് ഹാഡ്രോൺ കൊളൈഡർ]] |
|||
[[mr:लार्ज हॅड्रॉन कोलायडर]] |
|||
[[ms:Pelanggar Hadron Besar]] |
|||
[[my:ဧရာမ ဟတ်ဒရွန် တိုက်စက်]] |
|||
[[nl:Large Hadron Collider]] |
|||
[[ja:大型ハドロン衝突型加速器]] |
|||
[[no:Large Hadron Collider]] |
|||
[[nn:Large Hadron Collider]] |
|||
[[uz:Katta adron kollayderi]] |
|||
[[pa:ਲਾਰਜ ਹੈਡ੍ਰਾਨ ਕੋਲਾਈਡਰ]] |
|||
[[pl:Wielki Zderzacz Hadronów]] |
|||
[[pt:Grande Colisor de Hádrons]] |
|||
[[ro:Large Hadron Collider]] |
|||
[[ru:Большой адронный коллайдер]] |
|||
[[se:Large Hadron Collider]] |
|||
[[sq:Përplasësi i Madh i Hadroneve]] |
|||
[[scn:Large Hadron Collider]] |
|||
[[simple:Large Hadron Collider]] |
|||
[[sk:Veľký hadrónový urýchľovač]] |
|||
[[sl:Veliki hadronski trkalnik]] |
|||
[[sr:Veliki hadronski sudarač]] |
|||
[[fi:Large Hadron Collider]] |
|||
[[sv:Large Hadron Collider]] |
|||
[[ta:பெரிய ஆட்ரான் மோதுவி]] |
|||
[[th:เครื่องชนอนุภาคขนาดใหญ่]] |
|||
[[tr:Büyük Hadron Çarpıştırıcısı]] |
|||
[[uk:Великий адронний колайдер]] |
|||
[[ur:لارج ہیڈرن کولائیڈر]] |
|||
[[vi:Máy gia tốc hạt lớn]] |
|||
[[war:Dako nga Magbubunggo hin Hadron]] |
|||
[[yo:Ẹ̀rọ Ìmúsáré Hádrónì Gbàngbà]] |
|||
[[zh-yue:大強子對撞機]] |
|||
[[zh:大型強子對撞機]] |
|||
Вэрсія ад 00:07, 9 сакавіка 2013
Каардынаты: 46°14′0″ пн. ш. 6°3′0″ у. д. / 46.23333° пн. ш. 6.05° у. д.
Дэтэктары TOTEM і CASTOR, адсутныя на схеме, знаходзяцца побач з дэтэктарам CMS, а LHCf — побач з ATLAS.
Вялі́кі гадро́нны кала́йдэр, ВГК (таксама Вялікі гадронны паскаральнік; па-ангельску: Large Hadron Collider) — самы вялікі ў сьвеце паскаральнік зараджаных часьцінак (пратонаў, цяжкіх іёнаў), а таксама створаны для вывучэньня вынікаў іх сутыкненьняў. Знаходзіцца ў Эўрапейскай Радзе Ядзерных Дасьледаваньняў каля Жэнэвы. ВГК разьмяшчаецца на тэрыторыі Францыі і Швайцарыі.
Вялікі гадронны калайдэр зьяўляецца самай вялікай штучнай машынай ў сьвеце. Яго структурныя элемэнты знаходзяцца ў тунэлі ў форме круга даўжынёй 26 659 м,[1] на глыбіні ад 50 да 175 мэтраў пад зямлёй.[2]
Сынхратрон прызначаны разганяць пратоны з энэргіяй 7 ТэВ (7×1012 электронвольт) на часьцінку.[3] Вынікі вымяраюцца двума вялікімі дэтэктарамі элемэнтарных часьцінак: ATLAS і CMS, двума меншымі ALICE і LHCb, і малымі TOTEM, CASTOR і LHCf.
Першыя выпрабаваньні працы паскаральніка адбыліся 11 і 24 жніўня 2008 году.[4]
Гісторыя
Першыя прапановы аб пабудове гадроннага калайдэра зьявіліся ў 1984 годзе і былі афіцыйна ўхваленыя праз 10 гадоў, яго папярэднікам быў вялікі электронна-пазытронны калайдэр, які афіцыйна пачаў працаваць 13 лістапада 1989 году з удзелам кіраўнікоў дзяржаў і міністраў навукі эўрапейскіх краінаў, але ў выніку будовы ВГК праз 11 гадоў, 2 лістапада 2000 году электронна-пазытронны калайдэр быў зачынены. 10 верасьня 2008 году пачаў сваю працу паскаральнік ВГК, ён знаходзіцца ў тым жа тунэлі, дзе раней знаходзіўся вялікі электронна-пазытронны калайдэр. Для кіраваньня пратонных пучкоў выкарыстоўваюцца 1624 звышправадніковых магніты. Апошні з магнітаў быў усталяваны 27 лістапада 2006 году. Магніты працуюць пры тэмпэратуры 1,9К (-271 °C), і для іх ахалоджаньня выкарыстоўваецца вадкі гелій. Будаўніцтва лініі ахалоджаньня скончана 19 лістапада 2006 году. 19 верасьня 2008 году высьветлілася, што адбылася аварыя трансфарматара, які абслугоўваў ахалоджаньне паскаральніка. Праз некалькі дзён адбылася аварыя аднаго з магнітаў і ўцечка гелію. Рамонт працягнуўся больш года, паскаральнік у сярэдзіне лістапада быў наладжаны і ўвечары 23 лістапада сутыкнуліся першыя пратоны.[5]
Пасьля сэрыі рамонтаў 20 лістапада 2009 года паскаральнік зноў быў запушчаны. Чакаецца, што да студезня — лютага 2010 года энэргія пучкоў пратонаў, рухаючыхся па танэлю паскральніка, дасягне 7 тераэлектронвольт (ТэВ) ці 3,5 ТэВ на пучок, што ў некалькі разоў болей за цяперашнія вынікі[6].
Крыніцы
- ^ LHC: Facts and figures, CERN (анг.)
- ^ The Large Hadron Collider (LHC) (анг.)
- ^ Khan, Amina. Large Hadron Collider rewards scientists watching at Caltech, Los Angeles Times (анг.)
- ^ Вялікі Выбух адкладзены да 21 кастрычніка, Наша Ніва
- ^ CERN on Twitter
- ^ http://www.charter97.org/be/news/2009/11/24/23942/ Хартыя’97
Вялікі гадронны калайдэр — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў