Спрошчаная сыстэма раманізацыі баўгарскай мовы
Спрошчаная сыстэма раманізацыі баўгарскай мовы (па-ангельску: Streamlined System) зьяўляецца сыстэмай трансьлітарацыі баўгарскай азбукі, створанай Любамірам Івановым у Інстытуце матэматыкі і інфарматыкі пры Баўгарскай акадэміі навук у 1995 годзе,[1][2] які вызначаецца па наступнай табліцы:[3][4][5]
| А A |
Б B |
В V |
Г G |
Д D |
Е E |
Ж ZH |
З Z |
И I |
Й Y |
| К K |
Л L |
М M |
Н N |
О O |
П P |
Р R |
С S |
Т T |
У U |
| Ф F |
Х H |
Ц TS |
Ч CH |
Ш SH |
Щ SHT |
Ъ A |
Ь Y |
Ю YU |
Я YA |
Паходжаньне і выкарыстаньне
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Спрошчаная сыстэма была распрацаваная для таго, каб служыць для лацінізацыі баўгарскіх геаграфічных назваў у Антарктыдзе, і была прынятая для гэтай мэты баўгарскай Камісіяй па імёнах Антарктыды 2 сакавіка 1995 году.[1] У далейшым гэтая сыстэма была выбраная баўгарскім урадам[6] у якасьці афіцыйнай сыстэмы трансьлітэрацыі, якая будзе выкарыстоўвацца ва ўсіх дакумэнтах, якія пазначаюць асобу, дарожныя знакі, назвы вуліцаў, афіцыйныя інфармацыйныя сыстэмы, базы дадзеных, вэб-сайты мясцовых уладаў г.д.[4][7][8][9] 'У рэшце рэшт, спрошчаная сыстэма стала часткай баўгарскага заканадаўства, а таксама была ўключаная ў Закон аб трансьлітэрацыі, прыняты ў 2009 годзе.[10]
Спрошчаная сыстэма была прынятая таксама ААН у 2012 годзе[11] і, для службовага карыстаньня ў ЗША і Вялікабрытаніі, па BGN і PCGN ў 2013 годзе.[12]
Той жа самы падыход Іваноў прапануе для лацінскай трансьлітарацыі іншых кірылічных альфабэтаў, такіх як беларускі,[13] рускі[14] і украінскі.[15]
Асноўныя прынцыпы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Спрошчаная сыстэма распрацоўвалася з мэтай дасягненьня аптымальнага балянсу паміж наступнымі часткова дублюючымі і часткова канфліктуючымі прыярытэтамі:[4]
- Па-першае, асноўнай мэтай гэтай сыстэмы зьяўляецца забесьпячэньне праўдападобна фанэтычнага набліжэньня баўгарскіх словаў пры вымаўленьні ангельскамоўнымі карыстальнікамі, у тым ліку тыя, якія ня ведаюць пра баўгарскую мову і якім не даступныя дадатковыя тлумачэньні;
- Па-другое — і менш прыярытэтныя, сыстэма павінна спросьціць пошук арыгінальнага напісаньня кірыліцай, наколькі гэта магчыма;
- Па-трэцяе, трансьлітараваныя формы баўгарскіх словаў павінны адпавядаць ангельскаму моўнаму асяродзьдзю, г. зн. не павінны ўспрымацца як занадта «неангельскія»;
- Па-чацьвёртае, трансьлітараваныя формы словаў павінны быць упарадкаванымі ды простымі.
Выключэньні
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Аўтэнтычныя лацінскія напісаньні імёнаў небаўгарскага паходжаньня маюць прыярытэт, напрыклад, James Bourchier, Émile de Laveleye і Wellington а не Dzheyms Baucher, Emil dyo Lavele або Uelingtan.[4]
- У канцы словаў -ИЯ трансьлітэруюцца як IA, а не IYA (выключэньне ўведзена ў 2006 годзе).[10][16]
Было прапанавана зьмяніць спрошчаную сыстэму так, каб баўгарскія літары Ъ і Ц трансьлітэраваліся як Ă і TZ адпаведна.[17][18] Аднак гэтыя прапановы не змаглі атрымаць больш шырокае прызнаньне, і не былі прынятыя для афіцыйнага выкарыстаньня.[18][19]
Ілюстрацыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Прыклад (Артыкул 1 Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека|Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека):
| Всички хора се раждат свободни и равни по достойнство и права. Те са надарени |
Vsichki hora se razhdat svobodni i ravni po dostoynstvo i prava. Te sa nadareni |
Зваротны варыянт
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Сыстэма не зьяўляецца зваротнай, таму што А, Ж, Й, Ц, Ш, Щ, Ю, Я трансьлітараваны такім жа чынам, як і Ъ, ЗХ, Ь, ТС, СХ, ШТ, ЙУ, ЙА адпаведна. Дапаможны зваротны варыянт сыстэмы прапануюць Л. Іваноў, Д. Скордзеў і Д. Добраў, які будзе выкарыстоўвацца ў тых асаблівых выпадках, калі дакладны пошук баўгарскіх словаў з лацінскіх формаў зьяўляецца адным з прыярытэтных; для гэтай мэты, літары і спалучэньні літар А, Ъ, Й, Ь, ЗХ, ЙА, ЙУ, СХ, ТС, ТШ, ТЩ, ШТ, ШЦ трансьлітаруюцца як A, `A, Y, `Y, Z|H, Y|A, Y|U, S|H, T|S, T|SH, T|SHT, SH|T, SH|TS трансьлітаруюцца як A, A, Y, `Y, Z|H, Y|A, Y|U, S|H, T|S, T|SH, T|SHT, SH|T, SH|TS адпаведна.[20]
Параўнаньне з іншымі сыстэмамі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Спрошчаная сыстэма заснаваная на ангельска-арыентаванай трансьлітэрацыі, выкарыстоўваючы глябальную ролю лінгва франка ангельскай мовы. Аналягічны зрух у бок англійска-арыентаванай трансьлітэрацыі назіраецца і ў выпадку іншых кірылічных альфабэтаў, у прыватнасьці, расейскі[21] і ўкраінскі[22][23], і ў некаторай ступені македонскі.[24][25]
Спрошчаная сыстэма падобная на сыстэмы BGN/PCGN 1952 года для раманізацыі баўгарскай мовы, які па-ранейшаму афіцыйны у Злучаных Штатах Амэрыкі і Вялікабрытаніі. Аднак апошняя ўяўляе сабой кірылічныя літары Х, Ь і Ъ як KH, ’ (апостраф) і Ŭ, у той час як спрошчаная сыстэма выкарыстоўвае H, Y і A замест.[4][26]
Другая падобная сыстэма, не прынятыя для службовага карыстаньня ў Баўгарыі, зьяўляецца сыстэма А. Данчава, М. Холмана, Я. Дзімовай і М. Савовай, якая ўяўляе сабой кірылічныя літары У і Ъ як OU і U адпаведна, у той час як спрошчаная сыстэма выкарыстоўвае U і A для гэтай мэты.[4][27]
Глядзіце таксама
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Заўвагі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б L.L. Ivanov, Toponymic Guidelines for Antarctica, Antarctic Place-names Commission of Bulgaria, Sofia, 1995. (анг.)
- ^ Inventaire des outils de romanisation. Bibliothèque et Archives Canada. Ottawa 2006. (фр.)
- ^ M. Gaidarska, The Current State of the Transliteration of Bulgarian Names into English in Popular Practice, Contrastive Linguistics, XXII, 1998, 112, pp. 69-84. ISSN: 0204-8701 (анг.)
- ^ а б в г д е L.L. Ivanov, On the Romanization of Bulgarian and English, Contrastive Linguistics, XXVIII, 2003, 2, pp. 109-118. ISSN: 0204-8701; Errata, id., XXIX, 2004, 1, p. 157. (анг.)
- ^ Andreev A., I. Derzhanski eds. Bulgarian Academy of Sciences: Institute of Mathematics and Informatics, founded 1947. Sofia: Multiprint Ltd., 2007. 64 pp. ISBN 978-954-8986-27-4 (анг.) (баўг.)
- ^ G. Selvelli. Su alcuni aspetti ideologici dei sistemi di traslitterazione degli alfabeti cirillici nei Balcani. Studi Slavistici XII (2015). pp. 159—180. (італ.)
- ^ Regulations for the issuing of Bulgarian identity documents, State Gazette #14 of 2000. ISSN: 0205-0900 (баўг.)
- ^ Ministry of Regional Development and Public Works, Ordinance #3 of 26 October 2006 on the Transliteration of the Bulgarian Geographical Names in Latin Alphabet, State Gazette # 94, 21 November 2006. ISSN: 0205-0900 (баўг.)
- ^ United Nations Document E/CONF.98/CRP.71. 17 August 2007.
- ^ а б State Gazette # 19, 13 March 2009. ISSN: 0205-0900 (баўг.)
- ^ Bulgarian. Report on the Current Status of United Nations Romanization Systems for Geographical Names. Compiled by the UNGEGN Working Group on Romanization Systems. Version 4.0, February 2013.
- ^ Romanization System for Bulgarian: BGN/PCGN 2013 System. National Geospatial-Intelligence Agency, September 2014.
- ^ Streamlined System for the Romanization of Belarusian.
- ^ Ivanov, L. Streamlined Romanization of Russian Cyrillic. Contrastive Linguistics. XLII (2017) No. 2. pp. 66-73. ISSN 0204-8701
- ^ Streamlined System for the Romanization of Ukrainian.
- ^ Regulations for the issuing of Bulgarian identity documents (Amendment), State Gazette #83 of 2006. ISSN: 0205-0900 (баўг.)
- ^ V. Stankov, ed. New Orthographic Dictionary of Bulgarian Language. Bulgarian Academy of Sciences and Hazel Publishers, 2002. p.51. ISBN 9789548283611 (баўг.)
- ^ а б V. Murdarov, P. Kostadinova. National standard for the transliteration of Bulgarian Cyrillic personal names with Latin characters (Problems and proposed solutions). Bulgarian Language Journal, No. 4, 2005. ISSN 0005-4283 (баўг.)
- ^ M. Dimitrova. Comprehensible Bulgaria. Culture Weekly, 23 March 2006. (баўг.))
- ^ L. Ivanov, D. Skordev and D. Dobrev. The New National Standard for the Romanization of Bulgarian. Mathematica Balkanica. New Series Vol. 24, 2010, Fasc. 1-2. pp.121-130. ISSN 0205-3217 (анг.)
- ^ Ordinance N 1047 of 31.12.2003, Ministry of Interior of the Russian Federation. (рас.)
- ^ Resolution of the Ukrainian Commission on the Issue of Legal Terminology. Record No. 2 of 19.04.1996. (укр.)
- ^ Ordinance N 55 of the Cabinet of Ministers of Ukraine “Regulation of the Latin transliteration of the Ukrainian alphabet” of 27 January 2010. (укр.)
- ^ D. Georgievski, How to Romaniza the Cyrillic alphabet, Globus Weekly, issue 70, 19 August 2008. (макед.)
- ^ Omniglot: Macedonian language, alphabet and pronunciation (анг.)
- ^ USBGN, Romanization Systems and Roman-Script Spelling Conventions, 1994, pp.15-16. (анг.)
- ^ A. Danchev, M. Holman, E. Dimova, M. Savova. An English Dictionary of Bulgarian Names: Spelling and Pronunciation. Sofia, Nauka i Izkustvo Publishers, 1989. 288 pp. (анг.)