Радэрык фон Эркерт

Радэрык фон Эркерт
	Радэрык фон Эркерт
	Roderich von Erckert
Дата нараджэньня	15 сьнежня 1821
Месца нараджэньня	Кульм, Заходняя Прусія, Нямецкая імпэрыя
Дата сьмерці	12 сьнежня 1900 (78 гадоў)
Месца сьмерці	Бэрлін, Нямецкая імпэрыя
Занятак	антраполяг, мовазнавец, этнограф, картограф, афіцэр
Навуковая сфэра	картаграфія, этнаграфія, фальклярыстыка

Радэрык фон Эркерт, Р. фон Эркерт, Р. д’Эркерт (нар. 15 сьнежня 1821 Кульм; † 12 сьнежня 1900 Бэрлін) — нямецкі этнограф, картограф і афіцэр расейскай арміі. Займаўся этнаграфіяй Беларусі.

Біяграфія

Нарадзіўся ў Кульме (сучасны Хэлмна), атрымаў адукацыю ваеннага географа, паступіў афіцэрам на расейскую службу, дзе стаў сапраўдным сябрам Расейскага геаграфічнага таварыства. Аўтар нарысаў па гісторыі і этнаграфіі заходніх губэрняў Расеі (у тым ліку і беларускіх) і Каўказу, складальнік этнаграфічных мапаў і краніялягічных табліц, удзельнік складаньня манумэнтальнай працы «Этнаграфічнае апісаньне народаў Расеі», якая выйшла у 1857 годзе пад рэдакцыяй Густава-Тэадора Паўлі. У кнізе «Мовы каўкаскай расы» апублікаваў першыя ў эўрапейскім мовазнаўстве матэрыялы па некаторых дагестанскіх мовах, у тым ліку па цахурскай і карацінскай.

Намаляваў шэраг мапаў заходніх губэрняў і Царства Польскага. Займаўся дасьледваньнем палякаў на ўсім абшары Расейскай імпэрыі, ужо пазьней заняўся дасьледваньнем Каўказу і каўкаскіх нацыянальнасьцяў.

Дасьледаваньне Беларусі

Сапраўднай зьявай і ў навуковым, і ў грамадзкім жыцьці стала дасьледчая праца Радэрыка фон Эркерта, якая складалася зь дзьвюх частак^[1]. Першая — «Погляд на гісторыю і этнаграфію заходніх губэрняў Расеі» — уключала аргумэнты і высновы аўтара наконт этнічнай, моўнай і канфэсійнай сытуацыі, гістарычны агляд разьвіцьця тэрыторыяў заходніх губэрняў, этнасацыяльную характарыстыку насельніцтва і інш.; другая — «Этнаграфічны атляс заходне-расейскіх губэрняў і суседніх абласьцей» — зьмяшчала этнічныя мапы засяленьня тэрыторыі заходніх губэрняў Расеі^[1].

Эркерт даследаваў паняцьце этнічнай прыналежнасьці і гаворыць аб тым, што ад нараджэньня чалавек не належыць да той або іншай народнасьці, да таго або іншага веравызнаньня, тым самым падыходзячы да крытэру самасьвядомасьці як галоўнага ў вызначэньні этнічнай прыналежнасьці^[1]. Р. фон Эркерт вылучаў веравызнаньне і мову як два галоўныя крытэры вызначэньня этнічнай прыналежнасьці і адзначаў, што на тэрыторыі заходніх губэрняў Расейскай імпэрыі веравызнаньне часьцей акрэсьлівае этнічную прыналежнасьць, чым мова: «каталік, які гаворыць на беларускай або маларускай мове, ня толькі ў вачох усіх жыхароў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня — паляк, але і сам лічыць сябе... палякам»^[1]. Эркерт заўважаў высокую ступень зьмешваньня насельніцтва і складанасьць вызначэньня межаў расьсяленьня пэўных этнасаў і этнічных групаў: «...цяжка правесьці мяжу паміж расейскім і польскім насельніцтвам...»^[1].

Р. фон Эркерт прасочваў асаблівасьці гістарычнага, палітычнага і культурнага разьвіцьця беларускіх зямель, вызначаў розныя сацыяльныя функцыі моваў, якімі карысталіся на гэтай тэрыторыі: «...пры пагадненьнях і пратэстах паміж расейцамі і палякамі аказалася нават неабходным выкарыстоўваць лацінскую мову» (другая палова XV ст.); «...польская мова ўжо на завяршэньні XVII, а асабліва ў пачатку XVIII ст., зрабілася мовай справаводзтва ў Літве і маларускіх правінцыях»^[1].

Значная частка працы Эркерта прысьвечаная выдзяленьню, тлумачэньню і прычынам распаўсюджаньня этнонімаў, саманазваў насельніцтва заходніх губэрняў Расеі: «У Віцебскай, Магілёўскай і ўсходняй частцы Менскай губэрні выраз «беларус» для вызначэньня народнасьці, і «беларускі» для вызначэньня мовы, нікому не вядомы»^[1]. Эркерт зьвяртаў ўвагу на тое, што сваю мову простае насельніцтва называе «простай», а сябе — рускімі, ліцьвінамі ці нават «сялянамі»^[1]. Сяляне, у сваю чаргу, проціпастаўляюцца польскім дваранам, ці шляхце^[1]. Разглядаў Эркерт і пытаньні этнасацыяльнай характарыстыкі насельніцтва разгледжаных тэрыторыяў і зрабіў выснову, што паміж элітай грамадзтва (шляхтай) і простым народам не было сувязнога зьвяна, і яго месца ў якасьці саслоўя мяшчанаў заняло габрэйскае насельніцтва^[1].

Працы

Russland, Carte éthnografique de l’Empire de Russie, par R. von Erkert, Kiepert, Berlin 1862
Atlas ethnographique des provinces habitées en totalité ou en partie par des Polonais, par R. d’Erkert, St. Pétersbourg, 1863
Эркерт Р. Ф. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. СПб., 1864.
Эркерт Р. Ф. Этнографический атлас западно-русских губерний и соседних областей. СПб., 1864.
Der Kaukasus und seine Völker (1887)
Der Ursprung der Kosaken, vorzüglich nach neuesten russischen Quellen (1882)
Die Sprachen des kaukasischen Stammes (1895)
Wanderungen und Siedelungen der germanischen Stämme in Mitteleuropa (1901).

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і Т.А. Навагродскі [і інш.] Этналогія Беларусі: традыцыйная культура насельніцтва ў гістарычнай перспектыве. Вучэб.-метад. дапам.. — 1-е выд. — Мінск: БДУ, 2009. — С. 23-24. — 335 с. — ISBN 978-985-518-121-8

Літаратура

Т.А. Навагродскі [і інш.] Этналогія Беларусі: традыцыйная культура насельніцтва ў гістарычнай перспектыве. Вучэб.-метад. дапам.. — 1-е выд. — Мінск: БДУ, 2009. — С. 23-24. — 335 с. — ISBN 978-985-518-121-8
Westpreussen-Jahrbuch, Bd. 35-38, S. 114, 1985
Globus: illustrierte Zeitschrift für Länder- und Völkerkunde, Bd. 79, S. 67, 1901

[Erckert-1] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і Т.А. Навагродскі [і інш.] Этналогія Беларусі: традыцыйная культура насельніцтва ў гістарычнай перспектыве. Вучэб.-метад. дапам.. — 1-е выд. — Мінск: БДУ, 2009. — С. 23-24. — 335 с. — ISBN 978-985-518-121-8

[1]