Панамскі канал

Пана́мскі кана́л — штучны гідратэхнічны комплекс каналаў, які лучыць Атлянтычны акіян (ад Карыбскага мора) з Ціхім акіянам. Празь яго праходзяць найважнейшыя марскія шляхі, у тым ліку ад Нью-Ёрку да Сан-Францыска (прыкладна 14 500 км).

Даўжыня каналу — 81,6 км, зь якіх 16,4 км прыходзяцца на плыткія Панамскую затоку і Затоку Калюмба.

Гісторыя

Першапачатковая задума будаўніцтва канала, які злучае два акіяны, ставіцца да 16 стагодзьдзя, але кароль Гішпаніі Філіп II наклаў забарону на разгляд падобных праектаў, паколькі праз тое, «што Бог злучыў, чалавек разьяднаць ня можа». У 1790-я праект канала быў распрацаваны Алесандрам Маласіна, яго каманда нават абсьледавала трасу будаўніцтва каналу.

Тым ня менш, першая спроба будаўніцтва суднаходнага шляху на Панамскім перашыйку датуецца толькі 1879 годам. Фэрдынандам Лесэпсам, пад кіраўніцтвам якога быў прарыты Суэцкі канал, у Францыі была створаная «Ўсеагульная кампанія міжакіянскага каналу», акцыі якой набыла больш за 800 тыс. чалавек. Да 1888 году на будаўніцтва канала было патрачана $300 млн (амаль у 2 разы больш, чым меркавалася), а выкананая была толькі траціна працаў. Чыньнікам стаў і няправільны праект (Фэрдынанд Лесэпс настаяў на тым, каб канал быў прарыты на ўзроўні мора) і, галоўным чынам, немагчымасьць зладзіцца з хваробамі — малярыяй і жоўтай ліхаманкай — якія валілі працаўнікоў. Ёсьць зьвесткі, што загінулі па меншай меры 20 тыс. чалавек. Будоўля набыла благую славу, да таго, што некаторыя групы працоўных прывозілі з сабой з Францыі ўласныя дамавіны. Становішча справаў стала больш немагчыма хаваць, ужо таму, што Фэрдынанд Лесэпс меў вострую патрэбу ў новых капіталах. Кампанія збанкрутавалася, што пацягнула за сабой разарэньне тысячаў дробных уладальнікаў акцый. Наступнае расьледаваньне выявіла факты масавай карупцыі, подкупу кампаніяй службовых асобаў, рэдактараў газэтаў. Дадзеная авантура атрымала назву Панамскай, а слова «панама» стала сынонімам афёры, махлярства.

Гішпана-амэрыканская вайна 1898 году ўзмацніла намер ЗША пабудаваць канал на Панамскім пярэсмыку ў мэтах узмацненьня ўплыву ў Заходнім паўшар’і. У 1901 годзе Злучаныя Штаты склалі з Вялікабрытаніяй дамова Хэя — Паўнсфота, паводле якога Штаты атрымалі выключнае права на будынак дадзенага канала. У 1903 годзе ЗША падтрымалі патрабаваньне Панамы аб аддзяленьні ад Калумбіі і ў якасьці кампэнсаваньня за гэта атрымалі ў Панамы зону для будаўніцтва канала.

Акрамя таго, у 1900 годзе ў Гаване Ўолтарам Рыдам і Джэймзам Кэралам было ўсталявана, што жоўтая ліхаманка перадаецца камарамі распрацаваны мэтад выкараненьня жоўтай ліхаманкі шляхам зьнішчэньня інфэктуючых інсэктаў. Падушачы аб няўдачы першай спробы пракапаць канал, амэрыканцы накіравалі ў паход на камароў цэлае войска, узначаленую Ўільямам Кроўфордам Гаргасом — 1500 чалавек. Аб маштабах гэтай небывалай апэрацыі красамоўна кажуць апублікаваныя дадзеныя: патрабавалася высячы і спаліць 30 мільёнаў квадратных мэтраў хмызьнякоў і дробных дрэў, выкасіць і спаліць траву на такім жа пляцы, асушыць мільён квадратных ярдаў балотаў, вырыць 250 тысяч футаў водаадводных канаваў і аднавіць 2 мільёны футаў старых рвоў, распырскаць 150 тысяч галонаў алеяў, зьнішчальных камарыныя лічынкі ў агменях размнажэньня. Як і незадоўга да гэтага ў Гаване, гэта прынесла свой плён: жоўтая ліхаманка зьнікла, выпадкі малярыі скараціліся, і галоўная перашкода было ўхілена.

Да будаўніцтва каналу ваеннае міністэрства ЗША прыступіла ў 1904 годзе. Галоўным інжынэрам канала стаў Джон Фрэнк Стывэнс. Гэтым разам быў абраны правільны праект: шлюзы і азёры. На будаўніцтва запатрабавалася 10 гадоў, $400 млн і 70 тысяч працоўных, зь якіх 5600 чалавек загінула падчас будаўніцтваў. Першае судна па нітцы канала мінула 15 жніўня 1914 году. Афіцыйнае адкрыцьцё канала адбылося толькі 12 чэрвеня 1920 году.

Панамскі канал кантраляваўся ЗША да 31 сьнежня 1999 году, пасьля чаго быў перададзены ўраду Панамы.

Канфігурацыя канала

Дзякуючы S-вобразнай форме Панамскага перашыйка, Панамскі канал накіраваны з паўднёвага ўсходу (бок Ціхага акіяна) на паўночны захад (Атлянтычны акіян). Канал складаецца з двух штучных азёраў, злучаных каналамі і паглыбленымі рэчышчамі рэк, а таксама зь дзьвюх груп шлюзаў. З боку Атлянтычнага акіяна трохкамэрны шлюз «Gatun» злучае Лімонскую бухту з возерам Гатун. З боку Ціхага акіяна двухкамэрны шлюз «Miraflores» і аднакамэрны шлюз «Pedro Miguel» злучаюць Панамскую бухту з рэчышчам канала. Розьніца паміж узроўнем Сусьветнага Акіяна і ўзроўнем Панамскага каналу складае 25,9 мэтра. Дадатковае водасілкаваньне забясьпечваецца яшчэ адным вадасховішчам — возерам Алахуэла

Усе шлюзы канала — двухнітачныя, што забясьпечвае магчымасьць адначасовага сустрэчнага руху суднаў па канале. На практыцы, тым ня менш, звычайна абедзьве ніткі шлюзаў працуюць на пропуск суднаў у адным кірунку. Памеры шлюзавых камэраў: шырыня 33,53 м, даўжыня 304,8 м, мінімальная глыбіня 12,55 м. Кожная камэра месьціць 101 тыс. кубічных мэтраў вады. Праводка буйных суднаў праз шлюзы забясьпечваецца адмысловымі невялікімі чыгуначнымі лакаматывамі на электрычнай цязе, званымі муламі (у гонар мулаў, раней якія служылі асноўнай цяглавай сілай для перасоўваньня барак па рэках).

На сваім працягу канал перасякаецца трыма мастамі. Уздоўж трасы канала паміж гарадамі Панама і Калён пракладзеная аўтамабільная дарога і чыгунка.

Будучыня канала

23 кастрычніка 2006 году ў Панаме былі падведзеныя вынікі рэфэрэндуму аб пашырэньні Панамскага канала, якое падтрымалі 79 % насельніцтва. Прыняцьцю гэтага пляну спрыялі кітайскія бізнэс-структуры, кіраўнікі канала. Да 2014 году ён будзе мадэрнізаваны і зможа прапускаць нафтавыя танкеры водазьмяшчэньнем больш 300 тыс. тон, што істотна скараціць час дастаўкі вэнэсуэльскай нафты ў Кітай. Як раз да гэтага часу Вэнэсуэла абяцае павялічыць пастаўкі нафты ў КНР да 1 млн барэляў у суткі.

Падчас рэканструкцыі плянуецца правесьці днопаглыбляльныя працы і пабудаваць новыя, шырэйшыя шлюзы. У выніку да 2014—2015 гадоў праз Панамскі канал змогуць праходзіць супэртанкеры водазьмяшчэньнем да 170 тыс. тон. Максымальная прапускная здольнасьць канала ўзрасьце да 18,8 тыс. суднаў у год, грузазварот — да 600 млн PCUMS. Рэканструкцыя абыйдзецца ў $5,25 млрд. Чакаецца, што дзякуючы ёй да 2015 году бюджэт Панамы будзе штогод атрымліваць $2,5 млрд прыбыткаў ад канала, а да 2025 году прыбыткі ўзрастуць да $4,3 млрд.

Вонкавыя спасылкі

Панамскі канал — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Афіцыйная старонка кіраўніцтва (па-ангельску і па-гішпанску)
Live webcams Panama Canal (па-ангельску і па-гішпанску)