Дзімітрый (п’еса)

Дзімітрый
Demetrius
Гістарычны партрэт Дзьмітрыя Самазванца
Аўтар	Фрыдрых Шылер
Перакладчык:	Лявон Баршчэўскі
Дзейныя асобы	Сыгізмунд, кароль Польшчы Арцыбіскуп Гнезьненскі, каралеўскі першагіерарх Князь Леў Сапега Ілжэдзьмітры, меркаваны сын Івана IV Мнішэк, князь сэндамірскі Марына, дачка Мнішэка Марфа, удава цара Івана
Дата прэм’еры	15 лютага 1857
Месца прэм’еры	Прыдворны ваймарскі тэатар
Жанр	драма

«Дзімітрый» (па-нямецку: Demetrius) — няскончаная драма нямецкага драматурга Фрыдрыха Шылера, напісаная ў 1804—1805 гг. і ўпершыню прадстаўленая 15 лютага 1857 году ў Прыдворным ваймарскім тэатры. Сюжэтная аснова твора заснаваная на апісаньні гістарычнай фігуры Дзьмітрыя Самазванца, які правіў Расейскім царствам адносна невялікі пэрыяд з 1605 па 1606 гг.

Да сваёй сьмерці Шылер пасьпеў запісаць чарнавік першай і некалькіх сцэнаў другой дзеі драматычнага твору.

Гісторыя стварэньня

Задума стварыць драму на тэму ўсходнеэўрапейскай гісторыі сфармавалася ў Шылера недзе напачатку 1804 году. У нататцы за 10 сакавіка таго году нямецкі драматург піша: «Вырашыў узяцца за «Дзімітрыя». Знаёмства з гістарычнымі крыніцамі пра маскоўскага ілжэцара было распачатае яшчэ ў 1780-х гадах, але галоўнай крыніцай, адкуль драматург пазычыў сюжэт і гістарычныя вобразы, зьяўляецца праца францускага гісторыка Левэска «Histoire de Russie», што была перавыдадзеная ў 1800 годзе.

Храналёгія

Згодна зь дзёньнікам Шылера, яго спробы напісаць п’есу могуць быць падзеленыя на чатыры фазы:

• Першая фаза (10 сакавіка — 21 красавіка 1804): Шылер вызначае дзейных асобаў драмы і распрацоўвае плян па разьвіцьці роляў Марфы і Марыны
• Другая фаза (22 траўня — 22 ліпеня 1804): Шылер зьбірае інфармацыю пра гістарычнае тло п’есы і працягвае працаваць над уступам твору. 22 ліпеня 1804 Шылер прыпыняе працу над «Дзімітрыем», каб распачаць п’есу «Die Prinzessin von Zelle». Праз сваю хваробу Шылер працягвае работу над «Дзімітрыем» толькі ў сярэдзіне лістапада 1804.
• Трэцяя фаза (сярэдзіна лістапада — 10 сьнежня 1804): Шылер вагаецца паміж напісаньнем «Дзімітрыя» і «Варбэка», але аддае перавагу першаму. Дагэтуль ён час ад часу працаваў над абодвумя драматычнымі фрагмэнтамі. Пазьней ён вызначыўся з дакладным разьмеркаваньнем дзеяў у «Дзімітрыі».
• Чацьвёртая фаза (20 студзеня - 1 траўня 1805): Шылер завяршае працу над першай дзеяй. Другая дзея была запачаткаваная толькі некалькімі сцэнамі.

Сюжэт

У прамове перад соймам Рэчы Паспалітай Дзімітрый заяўляе аб сваіх патрабаваньнях на расейскі трон у надзеі на падтрымку з боку Польшчы. Ён абвяшчае сябе сынам Івана IV Жахлівага, які ня быў, як меркавалася, забіты ў 1591 годзе яшчэ дзіцем, а выхоўваўся ў манастыры і ў наступстве быў адным з падданых князя сэндамірскага. Яго палкая прамова пераконвае як караля Жыгімонта, гэтак і сойм Рэчы Паспалітай. Аднак, тым ня менш, афіцыйная рэзалюцыя не прымаецца вальным соймам праз накладзенае «veto» князем Львом Сапегам. Шылер не паказвае Льва Сапегу вялікім сябрам і прыхільнікам маскоўскіх цароў. Аднак пад дамоваю аб «вечным» міры з Масквой стаіць Сапегавы подпіс, і канцлер Вялікага Княства бароніць гонар сваёй дзяржавы, адмаўляючыся падтрымліваць авантуру Дзімітрыя. Зрэшты Рэч Паспалітая распачынае вайну з Масквой. Палякі жадаюць зьмесьціць Барыса Гадунова з дапамогай новазьяўленага Дзімітрыя. Кіруючым духам за спробай Дзімітрыя захапіць расейскі трон зьяўляецца дачка князя сэндамірскага Марына і ўдава цара Івана Жахлівага, якая, паводле загаду Барыса Гадунова, была зьняволеная ў манастыры і гадамі смуткавала па загінуламу сыну.

Адгэтуль, Шылер толькі ўказвае кірунак далейшага разьвіцьця драмы. Барыс Гадуноў чуе пра посьпехі Дзімітрыя і зьдзяйсьняе самазагубства цераз атручваньне. Новы цар кіруе як велікадушны манарх, пакуль не выяўляецца, што яго прэтэнзіі на расейскі трон нелегітымныя. Ён не зьяўляецца сынам Івана Жахлівага і быў скарыстаны выключна ў мэтах апанэнтаў Барыса Гадунова. Калі яго маці, Марфа, павінна пацьвердзіць асабовасьць свайго сына, яна яго не пазнае. Аднак, нягледзячы на незаконнасьць свайго валадарыньня, Дзімітрый патрабуе яе прызнасьць сябе ў якасьці свайго сына. Урэшце, Марфа кіруецца ўласнымі маральнымі поглядамі і адмаўляе.

Дадатковыя зьвесткі

• Прозьвішча вялікалітоўскага канцлера ў арыгінале п’есы падаецца ў беларускай трансьлітарацыі — «Sapieha».

Літаратура

• Лявон Баршчэўскі. Леў Сапега — шылераўскі герой // Спадчына. — Мінск: Полымя, 1995. — № 3 (111). — ISSN 0236—1019.
• Лявон Баршчэўскі. Фрыдрых Шылер. Дзімітрый. Пераклад Лявона Баршчэўскага // Спадчына. — Мінск: Полымя, 1995. — № 3 (111). — ISSN 0236—1019.

Вонкавыя спасылкі

Дзімітрый (п’еса) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў