Дапаможная паліцыя

	Дапаможная паліцыя
	Hilfspolizei, Hipo
Гады існаваньня	люты — жнівень 1933
Краіны	Ваймарская Рэспубліка; Трэці Райх
Падпарадкаваньне	НСДАП
Тып	ваенізаваная арганізацыя
Уключае ў сябе	СС, СА, колішнія чальцы арганізацыі «Сталёвы шлем»
Функцыі	дапамога рэгулярнай паліцыі, пераслед камуністаў
Колькасьць	каля 40.000
Дысьлякацыя	Прусія, потым уся Нямеччына

Дапаможная паліцыя (па-нямецку: Hilfspolizei, скарочана Hipo) — ваенізаваная арганізацыя ў Трэцім Райху, існавала зь лютага па сярэдзіну жніўня 1933 году ў Прусіі й у іншых землях Трэцяга Райху. Уключала ў сябе сябраў СС, СА і колішніх сябраў арганізацыі «Сталёвы шлем». Дапаможная паліцыя згуляла значную ролю ў захопе ўлады НСДАП у Нямеччыне й цэнтральную ролю ў тэрарыстычнай ліквідацыі палітычных апанэнтаў, якія былі арыштаваныя й дэпартаваныя. Пасьля расфармаваньня значная частка «дапаможных паліцыянтаў» стала служыць у ахове канцлягероў і ў паліцыі парадку.

На акупаваных тэрыторыях дапаможная паліцыя фармавалася, як правіла, з добраахвотнікаў, ваеннапалонных (перш за ўсё, у буйных местах) і мясцовага насельніцтва. Падобныя паліцыйныя арганізацыі існавалі ва ўсіх акупаваных краінах. Адрозьніваліся значнай разнастайнасьцю формаў арганізацыі (шуцманы, самаабарона, сіняя паліцыя і іншыя).

У беларускай, украінскай і расейскай мовах за чальцамі такіх калябарацыянісцкіх паліцыйных органаў замацавалася размоўная зьневажальная мянушка «паліцай» (у множным ліку — «паліцаі»).

У Нямеччыне (1933)

Дапаможная паліцыя была створаная 22 лютага 1933 году Германам Герынгам, які быў незадоўга да гэтага назначаным міністрам унутраных спраў Прусіі, для аказаньня дапамогі рэгулярнай паліцыі ў падтрыманьні парадку й перасьледаваньня камуністаў, якія абвінавачваліся ў падпале Райхстага.^[1] Арганізацыя хутка распаўсюдзілася з Прусіі на іншыя нямецкія землі, што было адобрана Наказам Гітлера аб падпале Райхстага.

Падразьдзяленьні былі ўкамплектаваныя, галоўным чынам, удзельнікамі «Sturmabteilung (SA)» і «Allgemeine SS» і насілі форму SA ці SS зь белымі нарукаўнымі павязкамі. Лічыцца, што падразьдзяленьні дапаможнае паліцыі налічвалі 25 000 сябраў СА й 15 000 СС.^[2] У падразьдзяленьні дапаможнае паліцыі таксама былі ўключаныя сябры вэтэранскае арганізацыі «Саюз франтавікоў Сталёвы шлем» (па-нямецку: Stahlhelm, Bund der Frontsoldaten). Фармаваньні праводзілі ці арганізоўвалі шматлікія жорсткія напады на праціўнікаў нацыстаў, імі напачатку камплектаваліся канцэнтрацыйныя лягеры^[3] й Даўхаў^[4]. З гэтага фармаваньня вырасьлі пасьля «SS-Totenkopfverbände».^[5] Дапаможная паліцыя была расфармаваная ў жніўні 1933 року ў сувязі зь міжнароднымі пратэстамі, з прычыны парушэньня зь яе стварэньнем палажэньняў Вэрсальскае дамовы аб раззбраеньні Нямеччыны, у сувязі з ростам недаверу Адольфа Гітлера да СА, а таксама ў сувязі з тым, што падобныя фармаваньні перарасьлі свае першапачатковыя мэты ў выніку ўстанаўленьня новага нацысцкага рэжыму.^[6]^[7]

На акупаваных землях

Віды фармаваньняў дапаможнае паліцыі

Усе органы дапаможнае паліцыі не былі самастойнымі й падпарадкоўваліся нямецкім паліцыйным кіраўніцтвам на акупаваных земляў. Мясцовыя адміністрацыі (мястовыя й вясковыя ўправы) займаліся толькі адміністрацыйным падтрыманьнем дзейнасьці паліцыі — фармаваньнем, выплатаю дараваньня, давядзеньнем да іх зьвесткі распараджэньняў нямецкай улады і г. д. Тэрмін «дапаможная» падкрэсьліваў несамастойнасьць паліцыі ў адносінах да немцаў.^[8] Не было нават аднастайнай назвы — апрача «дапаможная паліцыя» (па-нямецку: Hilfspolizei'), выкарыстоўваліся й гэткія, як «тутэйшая міліцыя» (па-нямецку: Ortsmilitz), «ахоўная паліцыя» (паліцыя грамадзкай бясьпекі, (па-нямецку: Schutzpolizei, «шупа(be)»), «служба парадку» (па-нямецку: Ordnungsdienst), «жыдоўская паліцыя» (па-нямецку: Judischer Ordnungsdienst), «грамадзянскае рушэньне» (па-нямецку: Bürgerwehr), «тутэйшае рушэньне» (па-нямецку: Heimwehr), «самаабарона» (па-нямецку: Selbstschutz).

Асаблівымі падразьдзяленьнямі паліцыі зьяўляліся гэтак званыя «шуцманшафты», «шума» (па-нямецку: Schutzmannschaft, скар. Schuma — ахоўная каманда) — карныя батальёны, якія фармаваліся, як правіла, зь мясцовага насельніцтва й ваеннапалонных й якое дзейнічала пад непасрэдным камандаваньнем немцаў і разам зь іншымі нямецкімі часткамі. Пазьней некаторыя часткі ўвайшлі ў склад СД і СС. Выконвалі шырокае кола задачаў ад антыпартызанскае дзейнасьці (у тым ліку карныя), аховы канцэнтрацыйных лягероў і да ўдзелу ў акцыях па «канчатковым вырашэньні жыдоўскага пытаньня». Агульная колькасьць шуцманшафту напрканцы 1941 году блізу 45.000 чалавек,^[9] а напрыканцы 1942 року ўжо амаль 300 тысячаў.^[10]^[11]

Апроч гэтага, дапамога ў барацьбе з партызанамі й схованымі ў лясох жыдамі аказваліся гэтак званыя «злучэньні па барацьбе з бандамі» (па-нямецку: Bandenkampfverbände). Гэтыя злучэньні прадстаўлялі сабой выканаўчыя суполкі зьмешанага складу з вайскоўцаў вэрмахту, СС, паліцыйных і іншых «усходніх памочнікаў» (па-нямецку: Ost-Hilfswilligen, Hiwis, хіві). Паўнамоцтвы па фармаваньні ўказаных суполак былі прадстаўленыя кіраўніку «злучэньняў па барацьбе з бандамі», якім быў кіраўнік СС і паліцыі суполкі арміяў Цэнтар, групэнфюрэр СС Эрых фон Бах.

На канец 1942 году колькасьць злучэньняў па барацьбе з бандамі складала 14 953 немцы ц 238 105 «усходніх памочнікаў».

У шэрагу рэгіёнаў паліцыйныя функцыі, з санкцыі нямецкіх улад, выконвалі вайсковыя ці паўпартызанскія злучэньні калябарацыяністаў. У Палесьсі гэтую ролю гуляла «Палеская сеч» Тараса Бульбы-Бараўца, на захадзе Расеі − «Русейская вызваленчая народная армія» Браніслава Камінскага й 1-я расейская нацыянальная брыгада СС «Дружына» Ўладзіміра Гіля.

Форма й знакі адрозненьня

Форма адзежы й знакі адрозьненьня для сябраў дапаможнае паліцыі выкарыстоўваліся непасьлядоўна. Першапачаткова супрацоўнікі дапаможнае паліцыі насілі белыя павязкі з надпісам «Polizei» («Паліцыя») (ці наогул бяз гэткай), ад чаго ў беларускай і іншых мовах зьявілася іх зьняважліва-пагардлівая назва «паліцай». Ва ўсім іншым іх форма адзеньня была адвольнай (напрыклад, яны маглі насіць савецкую вайсковую форму ці мундзіры іншых краінаў, занятых Нямеччынай — такіх, як Чэхаславаччына ці Польшча — са зьнятымі знакамі адрозьненьня).

Бліжэй да канца 1941 року ў шэрагу рэгіёнаў у паліцаяў зьяўляецца свая форма і знакі адрозненьня, у тым ліку знакі для адрозьніваньня паліцыі паводле рэгіёнаў.

На тэрыторыі акупаваных вобласьцяў СССР дапаможная паліцыя насіла мундзіры вэрмахту са знакамі адрозьненьня «ўсходніх батальёнаў» і трохкутнай нашыўкай зь літарамі OD (па-нямецку: Ordnungsdienst, «служба парадку») на рукаве. Менавіта такую форму носіць паліцыя ў нямецкім прапагандысцкім фільме «Нашыя сябры» (1943).^[12]

На тэрыторыі Райхскамісарыяту Ўкраіны паліцыя насіла чорную форму са сьветлымі каўнярамі й гальштукамі. Капелюшом была пілотка ці кепі ўлетку, футравая шапка — узімку. Шараговы склад меў нарукаўныя нашыўкі, саржанты й камандоўцы (не вышэй за гаўптмана) — на каўняры. На Ўкраіне паліцаі нярэдка насілі жоўта-блакітныя стужкі і/ці трызубцы на капелюшох, аднак іх нашэньне пэрыядычна то забаранялася, то зноў дазвалялася.

Беларуская народная самапомач ў Генэральнай акрузе Беларусі насіла нямецкую форму з уласнымі знакамі адрозьненьня.

У Польшчы (на землях Генэрал-губэрнатарства) паліцыянтаў празвалі «цёмна-сінімі» (па-польску: granatowa policja) за колер мундзіраў.

У Генэральнай акрузе Летуве капралы паліцыі насілі цёмна-сінія капелюшы з жоўтым кантом.

Сябры шуцманшафту насілі нямецкую вайсковую форму са знакамі адрозьненьня «ўсходніх батальёнаў»([1]), на рукаве мелі нашыўку з надпісам «Treu Tapfer Gehorsam» — «Верны, Храбры, Паслухмяны».

Абыходжаньне з насельніцтвам

Большасьць фармаваньняў дапаможнае паліцыі «адрозьнівалася» ўдзелам у ваенных злачынствах і расправах над мірным насельніцтвам.

Зводны даклад брыгадэфюрэра СС Вальтэра Шталекера ад 15 кастрычніка 1941 году:

«З самага пачатку чакалася, што адны толькі пагромы не вырашаць жыдоўскую праблему ў Остляндзе. Мэтай апэрацыяў зачысткі, якія праводзіліся паліцыяй бясьпекі ў адпаведнасьці з асноўнымі загадамі, было найболей дбайнае зьнішчэньне жыдоў».^[13]

Зь ліста інспэктара па ўзбройваньні ва Ўкраіне ад 2 сьнежня 1941 року:

«Некаторы час жыдоўскае насельніцтва не чапалі пасьля сканчэньня ваенных дзеяньняў. Толькі праз некалькі тыдняў, калі-нікалі месяцаў, адмыслова вылучаныя часьці паліцыі пачалі выконваць арганізаваныя расстрэлы жыдоў. Гэтыя дзеяньні адбываліся, як правіла, у накіраваньні з усходу на захад. Гэтае рабілася адкрыта з выкарыстаньнем украінскае міліцыі, і, на жаль, у некаторых выпадках вайскоўцы нямецкай арміі таксама прымалі ў гэтым добраахвотны ўдзел. Гэтыя дзеяньні распаўсюджваліся на мужчынаў, старыкоў, жанчынаў і дзятву ўсіх узростаў і праводзіліся жудасным чынам… Прыкладна ад 150 да 200 тысячаў жыдоў было вынішчана ў той частцы Ўкраіны, якая ўваходзіла у райхскамісарыят. Ніякай ўвагі не зьвярталася на цікавасьці эканомікі…»

Глядзіце таксама

Заўвагі

^ . — 1990. — ISBN 978-0-85045-944-9
^ . — 1998. — ISBN 978-0-7603-0538-6
^ . — 2005. — ISBN 978-0-521-83416-2
^ . — 1976. — ISBN 90-279-7651-1
^ . — 2004. — ISBN 0-7603-2068-3
^ . — 2006. — ISBN 978-1-84603-068-0
^ . — 2002. — ISBN 0-521-52287-0
^ Фотокартотека чинов шуцманшафта. РГВА (Ф. 1323k, Оп. 2, Д. 289)
^ Schiessl, Christoph (2009). The Search for Nazi Collaborators in the United States (PhD thesis). ProQuest. ISBN 9781109090079.
^ Dean, Martin (2003). Collaboration in the Holocaust: Crimes of the Local Police in Belorussia and Ukraine, 1941-44. Palgrave Macmillan. ISBN 9781403963710.
^ Arad, Yitzhak (2009). The Holocaust in the Soviet Union. University of Nebraska Press. ISBN 9780803222700.
^ https://www.youtube.com/watch?v=kOnxVxDFY8A
^ Ezergailis A. The Holocaust in Latvia: 1941—1944 — Riga: The Historical Institute of Latvia, 1996.

Літаратура

Драбязко С. І. Под знамёнами врага. Антисоветские формирования в составе Германских Вооружённых Сил 1941−1945; выдержки из книги о численности и национальном составе в еженедельнике «Демоскоп Weekly» 6−19 декабря 2004. — № 181−182. на сайте demoscope.ru
Жукаў Д. А. і Коўтун І. І. Русская полиция
Кавалёў Б. Нацысцкая акупацыя і калябарацыянізм М. у Расеі. 1941−1944. — М.: АСТ; Транзиткнига, 2004. — 494 з., +48 л. илл. — (Ваенна-гістарычная бібліятэка) — ISBN 5-17-020865-0 ; ISBN 5-9578-0487-8.
Семірага М. І. Коллаборационизм. Природа, типология и проявления в годы Второй мировой войны

Вонкавыя спасылкі

[1] . — 1990. — ISBN 978-0-85045-944-9

[2] . — 1998. — ISBN 978-0-7603-0538-6

[3] . — 2005. — ISBN 978-0-521-83416-2

[4] . — 1976. — ISBN 90-279-7651-1

[5] . — 2004. — ISBN 0-7603-2068-3

[6] . — 2006. — ISBN 978-1-84603-068-0

[7] . — 2002. — ISBN 0-521-52287-0

[8] Фотокартотека чинов шуцманшафта. РГВА (Ф. 1323k, Оп. 2, Д. 289)

[9] Schiessl, Christoph (2009). The Search for Nazi Collaborators in the United States (PhD thesis). ProQuest. ISBN 9781109090079.

[10] Dean, Martin (2003). Collaboration in the Holocaust: Crimes of the Local Police in Belorussia and Ukraine, 1941-44. Palgrave Macmillan. ISBN 9781403963710.

[11] Arad, Yitzhak (2009). The Holocaust in the Soviet Union. University of Nebraska Press. ISBN 9780803222700.

[12] ttps://www.youtube.com/watch?v=kOnxVxDFY8A

[13] Ezergailis A. The Holocaust in Latvia: 1941—1944 — Riga: The Historical Institute of Latvia, 1996.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]