Інжынэрная справа
Інжынэ́рная спра́ва, інжынэ́рыя (па-француску: Ingénierie, таксама інжынірынг ад анг. Engineering, зыходна ад лац. Ingenium — вынаходлівасьць; выдумка; веды, майстэрскі) — вобласьць чалавечай інтэлектуальнай дзейнасьці, дысцыпліна, прафэсія, задачай якой зьяўляецца прымяненьне дасягненьняў навукі, тэхнікі, выкарыстаньне законаў і прыродных рэсурсаў для вырашэньня канкрэтных праблемаў, мэтаў і задач чалавецтва.
Інакш кажучы, інжынэрыя ёсьць сукупнасьць прац прыкладнога характару, якая ўключае перадпраектныя тэхніка-эканамічныя дасьледаваньні й абгрунтаваньні плянаваных капіталаўкладаньняў, неабходную лябараторную й экспэрыментальную дапрацоўку тэхналёгіяў і прататыпаў, іхную прамысловую прапрацоўку, а таксама наступныя паслугі й кансультацыі. Спэцыялістамі, які займаюцца інжынэрай справай называюць інжынэрам. Шырокая інжынэрная дысцыпліна ўключае ў сябе шэраг больш спэцыялізаваныя паддысцыпліны, кожная зь якіх мае больш канкрэтны акцэнт на пэўныя вобласьці навукі й тэхналёгіі.
Этымалёгія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Інжынэрыя існуе са старажытных часоў, калі людзі зрабілі фундамэнтальныя вынаходзтвы, як то вынаходзства шківа, рычага й кола. Кожнае з гэтых вынаходзтваў, у адпаведнасьці з сучасным вызначэньнем тэхнікі, выкарыстоўвае асноўныя мэханічных прынцыпы для распрацоўкі карысных інструмэнтаў і аб’ектаў.
Тэрмін «інжынэрыя» сам па сабе мае значна больш позьнюю этымалёгію, якая вынікае са слова «інжынэр», якое ў сваю чаргу ўзыходзіць да 1325 году, калі слова engine’er (у літаральным сэнсе — «той, хто прыводзе ў дзеяньне рухавік»), першапачаткова азначала «канструктара ваенных машынаў». Такім чынам панятак «рухавік» ставіўся да ваеннай машыны, гэта значыць да мэханічнага збудаваньня, якое выкарыстоўвалася ў вайне, як то катапульта. На сёньняшні дзень гэтае вызначэньне слова «інжынэрыя» састарэла, аднак прыкметным выключэньнем састарэлага выкарыстаньня й па сёньняшні дзень ёсьць ваенна-інжынэрныя корпусы, як то інжынэрны корпус арміі ЗША.
Слова «рухавік» у сваю чаргу ёсьць яшчэ больш старажытным, і ў канчатковым рахунку, яно выніке з лацінскага слова ingenium (каля 1250 году), што азначае «прыроджаная якасьць, асабліва разумовыя здольнасьці»[1].
Пазьней, для канструяваньня грамадзянскіх структур, як то мастоў і будынкаў, сфармаваўся новы панятак «цывільная інжынэрыя»[2], які ўвайшоў у лексыкон як спосаб правесьці адрозненьне паміж той дысцыплінай, якая спэцыялізуецца на будаўніцтве неваенных праектаў і той, якая ставіцца да ваеннай тэхнікі.
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Антычнасьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Фарос Александрыйскі, піраміды ў Эгіпце, Вісячыя сады Сэміраміды, Акропаль і Парфэнон у Грэцыі, рымскія аквэдукі, Вія Апія й Калізэй, Тэатыўакан, гарады й піраміды імпэрыяў мая, інкаў і ацтэкаў, Вялікая Кітайская сьцяна, храм Брыхадэшварар й грабніцы Індыі, сярод шматлікіх іншых, ёсьць сьведчаньнем вынаходлівасьці й майстэрства старажытных грамадзянскіх і ваенных інжынэраў.
Самым раньнім вядомым інжынэрам-будаўніком быў Імхатэп[2]. У якасьці аднаго са службовых асобаў фараона Джасэра, ён, верагодна, распрацаваў і кіраваў будаўніцтвам пірамідаў Джасэра ў Сакары ў Эгіпце каля 2630—2611 гадоў да н. э.[3]. Ён таксама быў адказным за першае вядомае выкарыстаньне калёнаў у архітэктуры.
У Старажытнай Грэцыі былі створаны машыны, як у грамадзянскай, гэтак і ў ваеннай галінах інжынэрыі. Мэханізм Антыкітэра ёсьць першым вядомым мэханічным кампутарам[4][5], а мэханічных вынаходзтвы Архімэда зьяўляюцца прыкладамі раньняга машынабудаваньня. Некаторыя з вынаходзтваў Архімэда, а таксама мэханізм Антыкітэра патрабуюць глыбокія ведаў дыфэрэнцыяльнай перадачы або плянэтарнай перадачы, два ключавых прынцыпы ў машыннай тэорыі, з дапамогаў якіх былі распрацаваны зубчастых перадачы ў прамысловай рэвалюцыі, і да гэтага часу шырока выкарыстоўваецца сёньня ў самых розных галінах, як то робататэхніка й аўтамабільная тэхніка[6].
Кітайскія, грэцкія й рымскія войскі выкарыстоўвалі складаную ваенную тэхніку й вынаходзтвы, як то артылерыю, якая была распрацавана грэкамі каля IV стагодзьдзя да н. э.[7], трырэмы, балісты й катапульты. У Сярэднявеччы ваеннымі інжынэрамі быў распрацаваны трэбушэт.
Эпоха Рэнэсанса
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Першым інжынэрам-электрыкам лічыцца Ўільям Гілбэрт, які ў 1600 годзе выдаў публікацыю «De Magnete», у якім упершыню выкарыстоўваецца тэрмін «электрычнасьць»[8].
Першая паравая машына была пабудавана ў 1698 годзе інжынэрам-мэханікам Томасам Сэвэры[9]. Разьвіцьцё гэтай прылады прывяло да прамысловай рэвалюцыі ў бліжэйшыя дзесяцігодзьдзі пасьля таго, улічваючы пачатак масавай вытворчасьці.
З ростам інжынэрыі як прафэсіі ў XVIII стагодзьдзі тэрмін інжынэрная справа стаў прымяняцца да больш вузкай практычнай сфэры навукі, у цеснай сувязі з матэматыкай і натуральнымі навукамі. Акрамя таго, у дадатак да ваенна-грамадзянскай сфэры да панятка было далучана мэханістычнае мастацтва.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ «Ingenium» — Random House Unabridged Dictionary, Random House, Inc. 2006.
- ^ а б «Engineers' Council for Professional Development». Encyclopaedia Britannica
- ^ Barry J. Kemp, Ancient Egypt, Routledge 2005, p. 159
- ^ «The Antikythera Mechanism Research Project», The Antikythera Mechanism Research Project.
- ^ Discovering How Greeks Computed in 100 B.C.. New York Times.
- ^ Wright, M T. (2005). «Epicyclic Gearing and the Antikythera Mechanism, part 2». Antiquarian Horology 29 (1 (September 2005)): 54-60.
- ^ Greek civilization in the 5th century Military technology. Encyclopaedia Britannica
- ^ Merriam-Webster Collegiate Dictionary, 2000, CD-ROM, version 2.5.
- ^ Jenkins, Rhys (1936). «Links in the History of Engineering and Technology from Tudor Times». Ayer Publishing. p. 66. ISBN 0-8369-2167-4