Швэдзкі патоп

Швэдзкі патоп па-польску: Potop szwedzki — уварваньне Швэцыі ў Рэч Паспалітую ў 1655 годзе падчас Другой Паўночнай вайны (1655-1660). Фармальна скончыўся да Аліўскага міру ў 1660 году.

Гэтая вайна праводзілася ня толькі Швэцыяй, падчас канфлікту зьмяняліся саюзьнікі, як і сілы розных бакоў. Яна была працягам іншых канфліктаў Рэчы Паспалітай, і мела свае карані ў спрэчках за трон Швэцыі, які пачаўся яшчэ за часамі караля Жыгімонта ІІІ Вазы. Уварваньне швэдзкіх войскаў адбылося разам з нападам Маскоўскага княства, што прывяло ў 1655 годзе да трынаццацігадовай вайны ды спусташэньнем Украіны падчас паўстаньня Хмяльніцкага, якое выбухнула ў 1648 годзе. Швэдзкі патоп паказаў арганізацыйную слабасьць Рэчы Паспалітай, а нападаючыя эфэктыўнасьць сваіх дзеяньняў, якія ажыцьцявіліся таксама дзякуючы калябарцыі са швэдамі часткі эліты Рэчы Паспалітай у 1655 годзе. Частка эліты ВКЛ вырашыла падпісаць унію са Швэцыяй, каб атрымаць дапамогу ў вайне з Масквой. Так, Януш Радзівіл ініцыяваў складаньне уніі з швэдзкім каралём Карлам Густавам (Кейданы, 17 жніўня 1655). Паводле гэтай дамовы Вялікае Княства Літоўскае выходзіла з складу Рэчы Паспалітай і ўступала ў фэдэрацыйны зьвяз з Швэцыяй. Аднак акт Кейданскай уніі не ажыцьцявіўся. Супраць Я. Радзівіла ўзбунтаваліся харугвы ўласнага войска.

Заняцьцё швэдамі Берасьця ў 1657 годзе. Гравюра Эрыка Дальбэргу

Ад вясны 1656 году пачаў ўзмацняцца супраціў польскага войска, зьявіліся першыя вайсковыя перамогі, што паціху прывяло да раўнавагі паміж праціўнікамі. Ад восені 1656 году выправілася міжнародная сытуацыя, што прывяло да адыходу швэдаў да чэрвеня 1657 году. Швэды ў той час перайшлі да абароны і трымалі пад сваім кантролем некалькі замкаў начале з Торуням. І хаця ў выніку швэды былі выбітыя, але велізарныя былі панесеныя страты ў выніку вайны зь некалькімі праціўнікамі ды грашовыя саступкі пры падпісаньні мірных пагадненьняў. Некаторыя матэрыяльныя зьнішчэньні, здабыткаў польскай культуры, адчувальныя дасюль.