Прагляд крыніцы для Кастусь Каліноўскі

{{Іншыя значэньні|тып=прозьвішча|Каліноўскі}}
{{Іншыя значэньні}}
{{Шляхціч
|Імя                 = Кастусь Каліноўскі
|Лацінка             = Kastuś Kalinoŭski
|Поўнае імя          = Вінцэнт Канстанцін Каліноўскі
|Арыгінальнае імя    =
|Партрэт             = Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (G. Bonoldi, 1863).jpg
|Подпіс партрэту     = К. Каліноўскі. Фота [[Ахіла Банольдзі|А. Банольдзі]], 1863 г.
|Герб                = POL COA Kalinowa.svg
|Подпіс гербу        = Герб «[[Калінова]]»
|Пасады              =
|Пачатак пэрыяду     =
|Заканчэньне пэрыяду = 
|Папярэднік          =
|Наступнік           =
|Імя пры нараджэньні =
|Нарадзіўся          = {{Нарадзіўся|2|2|1838}}
|Месца нараджэньня   = [[Мастаўляны (Падляскае ваяводзтва)|Мастаўляны]] [[Гарадзенскі павет (Расейская імпэрыя)|Гарадзенскага павету]], [[Расейская імпэрыя]]
|Памёр               = {{Памёр|22|3|1864|гадоў=26}}
|Месца сьмерці       = [[Вільня]], [[Расейская імпэрыя]]
|Род                 = [[Каліноўскія]]
|Бацька              = Сымон Каліноўскі
|Маці                = Вераніка Рыбінская
|Жонка               =
|Дзеці               =
|Рэлігія             = [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|грэка-каталік]]
|Рэгаліі             =
|Колер               =
|Колер загалоўку     =
}}
'''Касту́сь Каліно́ўскі''' ('''Вінцэ́нт Канстанці́н Каліно́ўскі'''{{Заўвага|Сваім першым імём — Вінцэнт, нададзеным паводле дня нараджэньня ў гонар каталіцкага сьвятога [[Вінцэнт Сарагоскі|Вінцэнта Сарагоскага]] — Каліноўскі часта падпісаў афіцыйныя паперы на расейскай мове (у форме {{мова-ru|Викентий|скарочана}}), тым часам другое імя — Канстанцін, упадабанае ўласнымі бацькамі — ён найперш выкарыстоўваў у дачыненьнях з сваякамі і сябрамі<ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}: ТАА «ЮрСаПрынт», 2018. С. 5.</ref>. Форму імя Кастусь датычна постаці Каліноўскага ў 1925 годзе падчас наведваньня ваколіцаў [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]] ад былога ўдзельніка паўстаньня 1863—1864 гадоў пачуў польскі гісторык [[Віктар Кардовіч]]<ref>Kordowicz, W. Konstanty Kalinowski / W. Kordowicz. — Warszawa, 1955. S. 5.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}: ТАА «ЮрСаПрынт», 2018. С. 5—6.</ref>. Паводле беларускага гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], на канфэрэнцыі «Кастусь Каліноўскі і яго эпоха ў дакумэнтах і культурнай традыцыі», якая прайшла ў Менску 25 верасьня 2009 году, на падставе дакумэнтаў давялі, што ў сям’і Каліноўскіх ужывалася імя Кастусь<ref>Міхась Скобла, [https://www.svaboda.org/a/1839934.html Ці застанецца Каліноўскі на п’едэстале нацыянальнага героя?], [[Радыё Свабода]], 30 верасьня 2022 г.</ref> (гэтая беларуская форма імя Канстанцін адпавядала псэўданіму Каліноўскага «Яська», утворанаму ад імя Ян; уласьцівая беларускай народнай традыцыі, яна таксама бытавала і сярод [[Шляхта|шляхты]] з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]], напрыклад, [[Манюшкі|Манюшкаў]] — «[[:Файл:Danat Maniuška, Kastuś Maniuška. Данат Манюшка, Кастусь Манюшка (Č. Maniuška, 1843).jpg|Kostuś]]»). Зрэшты, яшчэ да высьвятленьня гэтых акалічнасьцяў гісторык [[Генадзь Кісялёў]] выказаў наступнае меркаваньне: «''Адных дакумэнтаў пры ўсёй іх каштоўнасьці дзеля аднаўленьня поўнай карціны мінулага недастаткова, гісторык карыстаецца так званымі „пазакрыніцавымі“ ведамі, прасьцей кажучы, жыцьцёвымі назіраньнямі. Так ці ёсьць падстава да спрэчак, калі ўсім вядома, што Канстанцін і Кастусь ва ўмовах Беларусі адно і тое ж. Кастусь — форма больш „прастамоўная“, так бы мовіць, „недакумэнтальная“, але і ўся наша літаратурная мова абапіраецца на народныя гаворкі, як уся культура наша грунтуецца найперш на народных вытоках і традыцыях''»<ref>Кісялёў Г. Кастусь Каліноўскі, яго час і спадчына // За нашую вольнасць. Творы, дакументы / Каліноўскі, К.; уклад., прадм., паслясл. і камент. Г. Кісялёва. — {{Менск (Мн.)}}: «Беларускі кнігазбор», 1999. С. 262.</ref>}}; {{Дата ў старым стылі|2 лютага|1838|21 студзеня}} — {{Дата ў старым стылі|22 сакавіка|1864|10 сакавіка}}) — лідэр беларускага нацыянальнага вызвольнага руху<ref>Шалькевіч В. Каліноўскі Кастусь // {{Літаратура/БелЭн|7к}} С. 470.</ref>, рэвалюцыянэр-дэмакрат, публіцыст і паэт. Адзін з кіраўнікоў [[Паўстаньне Кастуся Каліноўскага|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]]. Нацыянальны герой [[Беларусь|Беларусі]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 332.</ref><ref name="Januskievic-1993">[[Язэп Янушкевіч|Янушкевіч Я.]] Хто такі Кастусь Каліноўскі? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 53.</ref><ref>[[Сяргей Харэўскі|Харэўскі С.]] [https://web.archive.org/web/20050101210850/http://www.lingvo.minsk.by/nn/2001/44/12.htm Магіла Каліноўскага знайшлася на гары Гедыміна ў Вільні] // [[Наша Ніва]]. № 44, 29 кастрычніка 2001 г.</ref><ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Анатолий Грицкевич]]: [http://www.petergen.com/krukowski/hrick.htm «Белорусский шляхтич — значит благородный, свободный, вольный!»] // Туризм и отдых. № 21, 24.05.2001 г.</ref>.

У наш час Кастусь Каліноўскі лічыцца адным з найбольш вядомых прадстаўнікоў [[беларусы|беларускай нацыі]] ў сьвеце<ref>[[Вячаслаў Шалькевіч|Шалькевіч В.]] Каліноўскі Кастусь // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 33.</ref>.

== Біяграфія ==

=== Раньнія гады ===
Шляхецкі род [[Каліноўскія гербу Калінова|Каліноўскіх гербу Калінова]] вядзе сваю гісторыю з канца XV стагодзьдзя. Выхадцы з роду амаль сто гадоў валодалі маёнткам [[Калінава (маёнтак)|Калінавым]] каля [[Бранск (Польшча)|Бранску Падляскага]], на памежжы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], аднак прадалі яго ў другой палове XVIII стагодзьдзя.

Нарадзіўся на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай этнічнай тэрыторыі]] ў вёсцы [[Мастаўляны (Падляскае ваяводзтва)|Мастаўлянах]] на [[Гарадзенскі павет|гістарычнай Гарадзеншчыне]]{{Заўвага|Паводле тагачаснага афіцыйнага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі — [[Гарадзенскі павет (Расейская імпэрыя)|Гарадзенскі павет]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]], цяпер у [[Падляскае ваяводзтва|Падляскім ваяводзтве]] Польшчы}} ў сям’і Сымона (Сямёна) Каліноўскага, безьзямельнага шляхціча, уладальніка невялікай ткацкай мануфактуры, і Вэранікі з Рыбінскіх, якая памерла, калі сыну было 5 гадоў. Прыняў хрост {{Дата ў старым стылі|18 лютага||6 лютага}} ў [[Ялоўка|Ялоўскім]] парафіяльным касьцёле пад імём Вінцэнт<ref>{{Спасылка|аўтар = Янушкевіч Я.|прозьвішча = Янушкевіч|імя = Язэп.|аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2 лютага 2013|url = http://nn.by/?c=ar&i=103944|загаловак = Мэтрыка Каліноўскага: чаму яго назвалі Кастусём|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Наша Ніва]]|дата = 4 лютага 2013|мова = |камэнтар = }}</ref>.

У 1847—1852 гадох навучаўся ў [[Сьвіслацкая гімназія|Сьвіслацкай павятовай вучэльні]]. У 1856 году пераехаў у бацькаў фальварак Якушоўку (у валоданьні Каліноўскіх з 1849 году<ref>[[Вячаслаў Шалькевіч|Шалькевіч В.]] Каліноўскі Кастусь // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 32.</ref>), дзе дапамагаў у гаспадарчых клопатах і, відаць, займаўся самаадукацыяй. Вялікі ўплыў на К. Каліноўскага меў старэйшы брат [[Віктар Каліноўскі|Віктар]], які навучаўся ў [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскім унівэрсытэце]] і дасьледваў на даручэньне Віленскай археалягічнай камісіі старадаўнія беларускія рукапісы.

=== Рэвалюцыйная дзейнасьць ===
У 1856 годзе паступіў на юрыдычны факультэт [[Пецярбурскі ўнівэрсытэт|Пецярбурскага ўнівэрсытэту]], які скончыў праз чатыры гады з навуковай ступеньню кандыдата права. У час навучаньня ўва ўнівэрсытэце браў удзел у дзейнасьці нелегальных студэнцкіх гурткоў, у прыватнасьці групы студэнцкага зямляцтва «Агул», разам з братам быў сябрам таемнай вайскова-рэвалюцыйнай арганізацыі афіцэраў Генэральнага штабу, якую ачольвалі [[Зыгмунт Серакоўскі]] і [[Яраслаў Дамброўскі]].

[[Файл:Śvisłač, Gimnazičny. Сьвіслач, Гімназічны (1879).jpg|міні|[[Сьвіслацкая гімназія]]]]

Атрымаўшы 17 лютага 1861 году ўнівэрсытэцкі дыплём, зрабіў спробу ўладкавацца на працу ў [[Вільня|Вільні]] ў адміністрацыю мясцовага генэрал-губэрнатара У. Назімава, каб адразу тут пачаць рэвалюцыйную дзейнасьць з стварэньня сеткі кансьпіратыўных групаў для работы сярод будучых удзельнікаў паўстаньня<ref name=s71>{{артыкул|аўтар=Шалькевіч В.|загаловак="Марыська чарнаброва, галубка мая…" Невядомыя старонкі з жыцця Кастуся Каліноўскага|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=1994|выпуск=|том=|нумар=3|старонкі=71|isbn=}}</ref>. Лічыцца, што на гэты час прыпадае знаёмства Кастуся Каліноўскага з будучаю нарачонай [[Марыя Ямант|Марыяй Ямант]]. 2 сакавіка 1861 году на імя Віленскага генэрал-губэрнатара падаў заяву наступнага зьместу: «''Скончыўшы курс навук у імпэратарскім С.-Пецярбурскім унівэрсытэце паступіць на службу, маю гонар пакорна прасіць Ваша Высокаправасхадзіцельства ўзычыць мне магчымасьць служыць пад высокім начальствам Вашага Высокаправасхадзіцельства<ref>{{Кніга|аўтар = Шалькевич В. Ф.|частка = |загаловак = Кастусь Калиновский: Страницы биографии|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = 1988|том = |старонкі = 136|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>''».

Уладкаваньню на працу спрыяў ад’ютант У. Назімава Людвік Зьвяждоўскі, аднак спробы апынуліся марнымі і напачатку вясны 1861 году К. Каліноўскі вярнуўся на Гарадзеншчыну, пачаўшы стварэньне рэвалюцыйнай арганізацыі<ref name=s71/>.

Паводле сваіх ідэйных перакананьняў быў рэвалюцыйным дэмакратам, выступаў за скіданьне самаўладзтва, скасаваньне абшарніцкага землеўладаньня. Лічыў, што толькі шырокі ўдзел у будучым паўстаньні сялянства можа забясьпечыць перамогу. У гэтым рэчышчы вёў агітацыйную працу.

Улетку 1862 году разам з паплечнікамі з Гарадзенскай рэвалюцыйнай арганізацыі [[Фэлікс Ражанскі|Фэліксам Ражанскім]], [[Станіслаў Сангін|Станіславам Сангінам]] і [[Валеры Антоні Ўрублеўскі|Валерам Урублеўскім]] пачаў выпуск «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]» — першай у гісторыі газэты на беларускай мове. Агулам выйшла 7 нумароў гэтай нелегальнай газэты. Яна выкрывала палітыку імпэрскіх уладаў, тлумачыла сытуацыю ў краіне, выкрывала падман царскага маніфэсту аб скасаваньні прыгону, заклікала сялянаў да змаганьня. Сфармуляваў ідэю дэмакратычнай народнай дзяржавы<ref>{{Літаратура/Матэрыялы па гісторыі Беларусі (2003)|к}} С. 167.</ref>:
{{Цытата|…не народ зроблены для ўраду, а ўрад для народу.}}

Кожны нумар «Мужыцкай праўды» быў нязьменна падпісаны псэўданімам «Яська-гаспадар з-пад Вільні». Браў асабісты ўдзел у пашырэньні газэты: развозіў яе па вёсках, раскідваў па дарогах.

[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай Мужыцкай праўды]]

У кастрычніку 1862 году ў час канфлікту з палякамі паўстаў нумар «Мужыцкай праўды», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.</ref>:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <…> Зямля наша зь вякоў вечных называецца [[Літва|літоўская]], а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}}

Адзначаецца, што Кастусь Каліноўскі менаваў свой край [[Літва|Літвой]]: «''„край наш няшчасны“ — Літва''»<ref name="Caropka-1995-70">[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 70.</ref>. Тым часам сучасьнікі называлі Каліноўскага адным з найбольш «''высакародных мужоў Літвы''», у [[летувіская мова|жамойцкіх]] песьнях ён выступае як «''кароль Літвы''»<ref name="Caropka-1995-70"/>. «[[Ліцьвіны|Літоўскім народам]]», для якога адрасаваў Каліноўскі «Мужыцкую праўду», называў [[Беларусы|беларусаў]] паўстанец Юры (Ежы) Кучэўскі-Порай<ref>Калиновский К. Из печатного и рукописного наследия. — Минск, 1988. С. 172.</ref><ref name="Caropka-1995-70"/>.

=== Кіраваньне паўстаньнем ===
[[Файл:Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (1862).jpg|міні|Кастусь Каліноўскі, 1862 г. Фота, адрэтушаванае ў савецкія часы]]

У 1862 годзе ўжо ўваходзіў у склад [[Літоўскі правінцыйны камітэт|Літоўскага правінцыйнага камітэту]] (ЛПК) — цэнтральнага органу падрыхтоўкі паўстаньня ў колішнім [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], а ўвосень таго ж году стаў яго старшынём. Стаяў на чале найбольш пасьлядоўных рэвалюцыянэраў, якіх адрозна ад лібэралаў («[[Белыя (паўстаньне 1863—1864 гадоў)|белых]]») звалі «[[Чырвоныя (паўстаньне 1863—1864 гадоў)|чырвонымі]]». Гэты кірунак вызвольнага руху прадугледжваў дэмакратычную рэспубліку, перадачу зямлі сялянам, самавызначэньне народаў былой [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. «Белыя» ж бачылі галоўнай мэтай паўстаньня толькі аднаўленьне Рэчы Паспалітай у межах 1772 году.

Аднак старшынстваваў ў віленскім паўстанцкім камітэце нядоўга. Неўзабаве па выбуху паўстаньня, спужаўшыся перарастаньня выступленьняў у сялянскую вайну, варшаўскі цэнтар і мясцовыя абшарнікі дамагліся роспуску ЛПК. Кастуся Каліноўскага накіравалі на родную Гарадзеншчыну на пасаду паўстанцкага камісара ваяводзтва.

Актыўная праца Кастуся Каліноўскага ва ўмовах паўстаньня на пасадзе ваяводзкага камісара паспрыяла таму, што менавіта на Гарадзеншчыне інсургенты мелі найбольш баяздольную, магутную арганізацыю, прыцягнулі да змаганьня шмат сялянаў.

==== На кватэры Ямантаў ====
У чэрвені 1863 году з прычыны масавых арыштаў мусіў вярнуцца ў [[Вільня|Вільню]], дзе дзеяў пад кансьпірацыйнымі прозьвішчамі Макарэвіч, Чарнецкі, Хамовіч, Хамуціўс на кватэры Ямантаў у доме Шышкіна на [[Вуліца Вялікая (Вільня)|Вялікай вуліцы]]<ref name=s1>{{артыкул|аўтар=Шалькевіч В.|загаловак="Марыська чарнаброва, галубка мая…" Невядомыя старонкі з жыцця Кастуся Каліноўскага|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=1994|выпуск=|том=|нумар=4|старонкі=68|isbn=}}</ref>. Тут ён зноў узяў цэнтральнае кіраваньне ў свае рукі. Сустракаўся з найбольш блізкімі і праверанымі людзьмі, праводзіў нарады рэвалюцыйнага ўраду<ref name=s70>{{артыкул|аўтар=Шалькевіч В.|загаловак="Марыська чарнаброва, галубка мая…" Невядомыя старонкі з жыцця Кастуся Каліноўскага|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=1994|выпуск=|том=|нумар=3|старонкі=70|isbn=}}</ref>.

[[Файл:Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (G. Bonoldi, 1862-63).jpg|значак|Кастусь Каліноўскі. А. Банальдзі, 1862—1863 гг.]]

Гэта была адна з найгалоўнейшых кансьпіратыўных явак К. Каліноўскага. Апісаньне кватэры Ямантаў і яго тутэйшай дзейнасьці захавалася збольшага ў паказаньнях арыштаваных рэвалюцыянэраў Віленскай асобай сьледчай камісіі. Гэтак Вітальд Парфяновіч апісвае кватэру наступным чынам: «''У пакоі справа ад дзьвярэй знаходзілася канапа, пры ёй стол і два крэслы, далей стаяла камода, акно справа ад канапы выходзіла ў галерэю<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Восстание в Литве и Белоруссии 1863—1864 гг.|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = М|выдавецтва = |год = 1965|том = |старонкі = 80|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>''».

Па сваім арышце 24 сакавіка 1864 году сакратар К. Каліноўскага Ільдэфонс Мілевіч сьведчыў пра побыт кіраўніка паўстаньня ў кватэры ўжо арыштаваных Ямантаў: «''З Каліноўскім я сустракаўся некалькі разоў ў [[Юзэф Ямант|Юзэфа Яманта]]… У Ямантаў Каліноўскі ў маёй прытомнасьці ні з кім з пабочных асобаў не сустракаўся. Аднойчы толькі ў бытнасьць маю і Каліноўскага ў Ямантаў прыходзіў Шадурскі і, паклікаўшы Каліноўскага, размаўляў зь ім некаторы час ў пярэдім пакоі…<ref name=p84>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Восстание в Литве и Белоруссии 1863—1864 гг.|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = М|выдавецтва = |год = 1965|том = |старонкі = 84|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref> … Да саміх Ямантаў часьцей за ўсё прыходзілі [[сваякі]] — лекар Радзевіч (служыць на чыгунцы), родны брат жанатага з дачкой Яманта, замужняя дачка (Ямантаў), [[Людвіка Ямант|Людвіка Радзевіч]], і Дзваноўскі, акрамя таго былі яшчэ некаторыя знаёмыя Ямантам жанчыны, але прозьвішчы іх мне невядомыя<ref name=p84/>''».

Цёзка па прозьвішчы Юзэф Каліноўскі пра віленскую яўку рэвалюцыянэра ўспамінаў: «''У канцы жніўня ці ў пачатку верасьня (1863 году) я зь ім (Кастусём Каліноўскім) зноў спаткаўся на Нямецкай вуліцы, ён запрасіў мяне ў кватэру Ямантаў… З таго часу я сустракаўся з Каліноўскім у той жа кватэры… Пры ўваходзе ў кватэру Ямантаў трэба было пастукаць. У тыя часы, калі я ў ёй бываў, дзьверы адчыняў ці сам Каліноўскі, ці Далеўскі…<ref name=p867>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Восстание в Литве и Белоруссии 1863—1864 гг.|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = М|выдавецтва = |год = 1965|том = |старонкі = 86—87|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>''».

[[Людвіка Ямант]] у сваіх «Успамінах» называла прозьвішчы многіх рэвалюцыянэраў, якія ў тыя часы шчыльна супрацавалі з Кастусём Каліноўскім: {{Цытата|Сярод рэвалюцыйнай моладзі («чырвоных»), якая зьбіралася ў майго брата Юзэфа для абмеркаваньня справаў на нарады, ня ўсіх ведала асабіста. Але тых, каго ведала, добра памятаю па нязвыклых рысах характару, палымянай любові да Радзімы і гераічнай адданасьці справе. Як жывыя паўстаюць у маёй памяці дарагія вобразы Тытуса Далеўскага, Канстанціна Каліноўскага, Станіслава Бухавецкага, Эмануэля Юндзіла [сына вядомага натураліста], Эдмунда Вярыгі, Ігната Здановіча [сына выкладчыка гісторыі], Ільдэфонса Мілевіча.<br /><br />З моладзі, якая прыбыла з Каралеўства, памятаю [Мечыслава] Дарманоўскага з калегамі. Прозьвішчы многіх іншых цяпер ужо не магу прыпомніць, але памяць аб іх справах жыве ў сэрцы. Усе яны былі людзі шляхетныя, выдатных здольнасьцяў, нязвыклай сілы духу. Іх страта стала для краю сапраўднай бядой. Сэрца замірае, калі ўсьведамляеш маштабы няшчасьця народа, цьвет якога растаптаў вораг, а над памяцьцю гэтых сьвятых мучанікаў часам зьдзекуюцца ўласныя дзеці<ref>{{Кніга|аўтар = Ludwika z Jamontów Radziewiczowa|частка = |загаловак = Garść wspomnień z 63 roku. Rękopis w Bibliotece Zakladu Narodowego imienia Ossolińskich we Wroclwiu, sygnatura 12 273/I|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 87—88|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>}}

У канцы ліпеня 1863 году на кватэры Ямантаў адбылася сустрэча з родным братам польскага пісьменьніка [[Балеслаў Прус|Балеслава Пруса]] — Лявонам Главацкім. У якасьці камісара народнага ўраду той прыяжджаў з [[Варшава|Варшавы]] ў Вільню, каб абмеркаваць супярэчнасьці, якія ўзьніклі паміж кіраўнікамі паўстаньня на Беларусі і ў Польшчы<ref name=s469>{{артыкул|аўтар=Шалькевіч В.|загаловак="Марыська чарнаброва, галубка мая…" Невядомыя старонкі з жыцця Кастуся Каліноўскага|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=1994|выпуск=|том=|нумар=4|старонкі=69|isbn=}}</ref>.

Спрабуючы рэанімаваць паўстаньне, выдаў «Прыказ да народу зямлі літоўскай і беларускай». Аднак дзеяньні былі запозьненымі, паўстаньне ў Беларусі ўжо захлынулася ў крыві. Асноўныя сілы паўстанцаў былі разьбітыя карнікамі.

=== Арышт і пакараньне ===
З восені 1863 году сканцэнтраваў намаганьні на назапашваньні сілаў для новага выступленьня ўвесну. Але, выдадзены здраднікам, камісарам Магілёўскай губэрні Вітаўтам Парфяновічам, яго ў ноч на 29 студзеня 1864 году схапілі царскія жандары ў Сьвятаянскіх мурах (побач з [[Касьцёл Сьвятых Янаў (Вільня)|касьцёлам Сьвятых Янаў]]), дзе хаваўся пад імем Ігната Вітажэнца.

У час сьледзтва і суду трымаўся надзвычай мужна. На прапанову палегчыць свой лёс, назваўшы адрасы і імёны паплечнікаў, адказаў<ref>{{артыкул|загаловак=Паказанні К. Каліноўскага ў следчай камісіі 26.2.1864|выданьне=К. Калиновский: Из печатного и рукописного наследия|адказны=Ин-т истории партии при ЦК КП Белоруссии — фил. Ин-та марксизма-ленинизма при ЦК КПСС|месца=Мн.|выдавецтва=Беларусь|год=1988|isbn=5-338-00024-5|старонкі=77—85}}</ref>:
{{Цытата|Калі грамадзкая шчырасьць ёсьць дабрачыннасьцю, то шпіёнства апаганьвае чалавека. Усьведамленьне гонару, уласнае годнасьці і таго становішча, якое я займаў у грамадзтве, не дазваляюць мне ісьці па іншым шляху.}}

Царскі ваенна-палявы суд прыгаварыў К. Каліноўскага да расстрэлу. Аднак вядомы сваей жорсткасьцю ў здушэньні паўстаньня расейскі генэрал [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] выказаўся за павешаньне. Неўзабаве гэты вырак учынілі на Лукіскім пляцы ў Вільні.

=== Запавет ===
{{Асноўны артыкул|Лісты з-пад шыбеніцы}}
[[Файл:Zianon Pazniak czyta Listy spod szubienicy.ogv|thumb|[[Зянон Пазьняк]] чытае «[[Лісты з-пад шыбеніцы]]» ў час Беларускай дыктоўкі ў [[Варшава|Варшаве]], 28.02.2013 г.]]

З царскага астрогу перадаў на волю свой запавет [[беларусы|беларускаму народу]] — «Ліст з-пад шыбеніцы»:
{{Цытата|Браты мае, мужыкі родныя. З-пад шыбеніцы маскоўскай прыходзіць мне да вас пісаці, і, можа, раз астатні. Горка пакінуць зямельку родную і цябе, дарагі мой народзе. Грудзі застогнуць, забаліць сэрца, — но не жаль згінуць за тваю праўду… Нямаш, браткі, большага шчасьця на гэтым сьвеце, як калі чалавек у галаве мае розум і навуку… Но як дзень з ноччу не ходзіць разам, так не ідзе разам навука праўдзіва з няволяй маскоўскай. Дапокуль яна ў нас будзе, у нас нічога ня будзе, ня будзе праўды, багацтва і ніякай навукі, — адно намі, як скацінай, варочаць будуць не для дабра, но на пагібель нашу… Бо я табе з-пад шыбеніцы кажу, Народзе, што тагды толькі зажывеш шчасьліва, калі над табою [[Маскаль|Маскаля]] ўжо ня будзе.<br /><br />Твой слуга<br />Яська-гаспадар з-пад Вільні}}

Паводле сучасных дасьледнікаў, думкі К. Каліноўскага пра неабходнасьць змаганьня за сваю Бацькаўшчыну, выказаныя ім у «Пісьмах з-пад шыбеніцы», можна лічыць пачатковым афармленьнем беларускай нацыянальнай ідэі<ref>{{Літаратура/Матэрыялы па гісторыі Беларусі (2003)|к}} С. 169.</ref>.

== Ацэнкі ==
[[Файл:Каго любіш? — Люблю Беларусь (пароль паўстанцаў 1864 году).jpg|значак|Вытрымка з пратакола допыту {{nowrap|В. Парфіяновіча}}, у якім упамінаецца пароль паўстанцаў: «Каго любіш?» — «Люблю Беларусь».]]
{{Асноўны артыкул|Кастусь Каліноўскі ў гістарыяграфіі}}

У гістарыяграфіі [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньню 1863—1864 гадоў]] і асобе яго кіраўніка на землях колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] Кастусю Каліноўскаму прысьвячаецца шматлікая і ў той жа час даволі супярэчлівая літаратура. Важная крыніца з гэтай праблемы — працы ўдзельнікаў і сучасьнікаў паўстаньня, апублікаваныя ў апошняй трэці ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзяў. У беларускай гістарыяграфіі гэтая праблема ў розныя часы грунтоўна разглядалася [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсеваладам Ігнатоўскім]], [[Анатоль Сьмірноў|Анатолем Сьмірновым]], [[Міхась Біч|Міхасём Бічам]], [[Генадзь Кісялёў|Генадзем Кісялёвым]], [[Алесь Смалянчук|Алесем Смаленчуком]] і іншымі дасьледнікамі. Вынікам чаго стала вылучэньне наступных гістарычных фактаў, якія сьведчаць пра безумоўны беларускі нацыянальны выбар Кастуся Каліноўскага<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/31162393.html Каліноўскі быў беларусам. Даказаць адваротнае немагчыма], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2021 г.</ref>:

[[Файл:Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (A. Stankievič, 1933).jpg|значак|Рэфэрат [[Адам Станкевіч|Адама Станкевіча]] «Кастусь Каліноўскі, „Мужыцкая праўда“ і ідэя незалежнасьці Беларусі». Вільня, 1933 г.]]

* Паўстанцкі пароль «Каго любіш — Люблю Беларусь — То ўзаемна», якім карысталася найперш блізкае кола Каліноўскага, у тым ліку сям’я Ямантаў, зь якой паходзіла яго каханая дзяўчына, нарачоная [[Марыя Ямант]], і яго асабісты сакратар Язэп Ямант.
* Выданьне газэты «[[Мужыцкая праўда]]», праклямацыяў і ўлётак на [[Беларуская мова|беларускай мове]] перад і ў час паўстаньня.
* Утварэньне 1 лістапада 1863 году [[Часовы правінцыйны ўрад Літвы і Беларусі|Часовага правінцыйнага ўраду Літвы і Беларусі]], распушчанага палякамі з прычыны сэпаратызму і патрабаваньня роўнасьці ў дачыненьнях паміж [[Вільня]]й і [[Варшава]]й з боку кіраўніка гэтага ўраду — Кастуся Каліноўскага. Некаторыя дасьледнікі мяркуюць, што Кастусь Каліноўскі, які лічыў, што народы колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] мусяць самі разьвязаць пытаньне пра сваю незалежнасьць, такім чынам выказваў ідэю стварыць цалкам незалежнае ад Польшчы і Расеі Вялікае Княства Літоўскае<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 333.</ref>.
* Вяртаньне беларускай мовы ва ўрадавае справаводзтва, а менавіта факт выданьня Каліноўскім дзяржаўных дакумэнтаў (загадаў) на беларускай мове ў часы, калі ён займаў пасаду Ўрадавага камісара Гарадзенскага ваяводзтва ў сакавіку 1863 году і кіраўніка паўстанцкага ўраду ў Вільні ў чэрвені 1863 году.
* Прызнаньне гістарычнай суб’ектнасьці беларусаў Нацыянальным урадам у Варшаве 3 траўня 1863 году ў форме прыняцьця адозвы «Да братоў-беларусаў», што адбылося ў выніку палітычнай дзейнасьці Кастуся Каліноўскага.
* Нацыянальны маніфэст і запавет будучым пакаленьням аўтарства Кастуся Каліноўскага, выкладзены ў «Мужыцкай праўдзе» і «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]», дзе Каліноўскі цалкам атаясамлівае сябе зь беларускім народам, фактычна, называе сябе беларусам і сьцьвярджае суб’ектнасьць беларускага народу.
* Перадсьмяротны верш Кастуся Каліноўскага на беларускай мове да каханай дзяўчыны і да свайго народу.

== Ушанаваньне памяці ==
[[Файл:Kanstantyn Kalinoŭski stamp.jpg|міні|Марка [[Белпошта|Белпошты]] да 130-годзьдзя нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]]

* У [[Вільня|Вільні]] на [[Лукіскі пляц|Лукіскім пляцы]], дзе расейскія карнікі павесілі Кастуся Каліноўскага, у ягоны гонар усталявалі мэмарыял у выглядзе пліты і драўлянага крыжа. У 2008—2009 гадох Віленскае самакіраваньне пастанавіла правесьці рэканструкцыю пляцу. У фінал конкурсу выйшла 7 праектаў, але толькі адзін зь іх прадугледжваў захаваньне помніка ўдзельнікам нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў. Беларуская дзяржава ня выказала зацікаўленасьці ў абароне помніка, таму існавала імавернасьць, што помнік ліквідуюць<ref>{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 27 лютага 2009 г.| url = http://belmy.info/articles/news/bad/3389.html | загаловак = Помнік Каліноўскаму на Лукішках можа не перажыць рэканструкцыю | фармат = | назва праекту = [http://belmy.info belmy.info] | выдавец = | дата = 19 сакавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. 22 сакавіка 2009 году на Лукіскім пляцы адбылася акцыя ўшанаваньня памяці герояў супраць зносу мэмарыялу<ref>[https://web.archive.org/web/20090407050536/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=24778 Абарона крыжа паўстанцам] // [[Наша Ніва]]. 22 сакавіка 2009 г.</ref>.
* У 1926 годзе ў Менску колішнюю Кацярынінскую вуліцу перайменавалі ў гонар Кастуся Каліноўскага<ref>{{Спасылка|аўтар = Бондаренко В.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://minsk-old-new.com/minsk-2910-ru.htm | загаловак = Между двумя мировыми войнами | фармат = | назва праекту = [[Менск стары і новы]] | выдавец = | дата = 19 сакавіка 2011 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>, а ў 1927 годзе ў [[БССР]] зьнялі мастацкі фільм «[[Кастусь Каліноўскі (фільм)|Кастусь Каліноўскі]]», у якім апавядалася пра кіраўніка [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]]<ref name="Кіно">{{Артыкул| аўтар = | загаловак = Кіно. «Кастусь Каліноўскі» | спасылка  = https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/Savieckaja_Bielarus.pdf.zip/1927-292.pdf | мова  = | выданьне  =[[Савецкая Беларусь (газэта)|Савецкая Беларусь]] | тып = газэта | год  = 1927, 24 сьнежня | том   = | нумар  = 292 (2184)| старонкі  = 4 | issn  = }}</ref>.
* У 1942 годзе з ініцыятывы ўладаў БССР зьявіўся праект пастановы Дзяржаўнага камітэту абароны аб стварэньні Беларускай арміі, у якой 6-я стралковая дывізія мусіла насіць імя Кастуся Каліноўскага<ref>Бераснеў П. [https://web.archive.org/web/20201127213504/https://news.tut.by/society/209498.html Чаму Сталін не падпісаў дакумент аб стварэнні Беларускай арміі ў 1942 годзе?], [[TUT.BY]], 24.12.2010 г.</ref>. А ў 1943 годзе імя Кастуся Каліноўскага атрымала савецкая партызанская брыгада, якая была адным з найбольш актыўных злучэньняў у ваколіцах Горадні і Беластоку<ref name="VV">{{Артыкул|аўтар=[[Андрэй Вашкевіч|Вашкевіч А.]]|загаловак=Як Гронскі расправіўся над Каліноўскім|спасылка=http://www.arche.by/by/page/reviews/navuka-ahliady/89|выданьне=[[ARCHE Пачатак]]|тып=[[часопіс]]|год=2008|нумар=7—8 (70—71)|старонкі=51—72|issn=1392-9682}}</ref>.
* У 1963 годзе ў гонар Кастуся Каліноўскага ў Менску назвалі новую [[Вуліца Кастуся Каліноўскага (Менск)|вуліцу]] ў мікрараёне [[Усход (мікрараён Менску)|Ўсходзе]].
* У 1987 годзе імя Кастуся Каліноўскага надалі [[Сьвіслацкая гімназія|гімназіі]] ў [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]] (1 сьнежня 2023 году [[Рэжым Лукашэнкі|рэжым Лукашэнкі]] абвясьціў пра зьмену яе назвы на «''імя Праскоўі Васіленкі''» — трактарысткі, вядомай супрацай з уладамі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] за часамі [[Другая сусьветная вайна|Другай сусьветнай вайны]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/32716720.html У Сьвіслачы перайменавалі гімназію імя Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 6 сьнежня 2023 г.</ref>).
* З пачатку 1990-х гадоў выказваньне Кастуся Каліноўскага ''«Не народ для ўрада, а ўрад для народа»'' зьмяшчаецца ў якасьці эпіграфу на першай старонцы газэты [[Рэспубліка (газэта)|«Рэспубліка»]].
* У 1993 годзе ў Вільні на сьцяне [[Касьцёл Сьвятога Духа (Вільня)|касьцёла Сьвятога Духа]], дзе ў былым дамініканскім кляштары трымалі ў зьняволеньні Кастуся Каліноўскага, з боку вуліцы Ігнатаўскай паставілі мэмарыяльную шыльду ў памяць кіраўніка паўстаньня<ref>Луцкевіч Л. Вандроўкі па Вільні. — Вільня: Рунь, 1998. С. 59.</ref>.
* Указ прэзыдэнта Беларусі ад 15 студзеня 1996 году № 26 зацьвердзіў [[Ордэн Кастуся Каліноўскага]]<ref>{{Cite web|url=http://pravo.kulichki.com/zak2007/bz53/dcm53537.htm|title=Об утверждении описания орденов, медалей и нагрудных знаков к почетным званиям Республики Беларусь|website=pravo.kulichki.com}}</ref>, палажэньне аб якім прынялі яшчэ ў 1995 годзе<ref>{{Cite web|url=http://kalinouski.arkushy.by/museum/memoria/orden_inst.htm|title=Сьвіслацкія аркушы — Кастусь Каліноўскі — Музей|first=Кузменка|last=Зміцер|website=kalinouski.arkushy.by}}</ref>. У наш час узнагарода не выкарыстоўваецца, але пры гэтым не выходзіла адпаведнай пастановы аб яе скасаваньні<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://kalinouski.arkushy.by/kalinouski.htm | загаловак = Кастусь Каліноўскі | фармат = | назва праекту = [http://kalinouski.arkushy.by/kalinouski.htm «Сьвіслацкія аркушы»] | выдавец = | дата = 19 сакавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>.
* Падчас [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|уварваньня Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе]] беларускія добраахвотнікі стварылі [[батальён імя Кастуся Каліноўскага]] дзеля абароны [[Кіеў|Кіева]]<ref>{{cite web| url=https://euroradio.fm/belarusy-stvaryli-batalyon-imya-kalinouskaga-dlya-abarony-kieva | title=Беларусы стварылі батальён імя Каліноўскага для абароны Кіева| author=| date=9 сакавіка 2022 г.| publisher=[[Эўрапейскае радыё для Беларусі]]}}</ref>.
* 26 сакавіка 2022 году каля будынку [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага (Бруклін)|царквы Сьвятога Кірылы Тураўскага]] ў [[Бруклін]]е ([[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаныя Штаты]]) адбылося ўрачыстае адкрыцьцё бюстаў Кастусю Каліноўскаму і [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвушу Касьцюшку]], створаных паводле праекту беларускага скульптара [[Гэнік Лойка|Гэніка Лойкі]]<ref>[https://svaboda.global.ssl.fastly.net/a/31772603.html Беларусы ЗША адкрылі ў Нью-Ёрку бюсты Тадэвушу Касьцюшку і Кастусю Каліноўскаму], [[Радыё Свабода]], 27 сакавіка 2022 г.</ref>.

<gallery widths=215 heights=180 caption="Памятныя знакі" class="center">
Pomnik Konstantego Kalinowskiego w Mostowlanach 2017.jpg|Помнік у [[Мастаўляны (Падляскае ваяводзтва)|Мастаўлянах]]
KalinowskiSierakowskiWilno1.jpg|Пліта на Лукіскім пляцы
Paminklas kalinauskui.JPG|Помнік у [[Салечнікі|Салечніках]]
</gallery>

== Вобраз у мастацтве ==
[[Файл:Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (M. Filipovič, 1920-29).jpg|значак|Кастусь Каліноўскі. Эскіз мастака [[Міхась Філіповіч|Міхася Філіповіча]]]]
[[Файл:Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (M. Filipovič, 1920-29) (2).jpg|значак|Эскіз дэкарацыяў да «Кастуся Каліноўскага» (М. Філіповіч)]]

* «[[s:Кастусь Каліноўскі|Кастусь Каліноўскі]]» — верш ([[Алесь Дудар]], 1925 год)
* «Кастусь Каліноўскі» — паэма ([[Анатоль Вольны]], 1925 год)
* [[Кастусь Каліноўскі (фільм)|«Кастусь Каліноўскі»]] — гераічна-прыгодніцкі фільм 1927 году<ref name="Кіно"/>
* «Кастусь Каліноўскі» — верш ([[Юрка Лявонны]], 1928 год)
* «Сьмерць Кастуся Каліноўскага» — паэма ([[Міхась Машара]], 1934 год)
* «Каліноўскі» — паэма ([[Максім Танк]], 1938 год)
* «Кастусь Каліноўскі» — верш ([[Пятрусь Броўка]], 1943 год)
* «[[Восень пасярод вясны: Аповесць, сатканая з гістарычных матэрыялаў і мясцовых паданняў]]» — аповесьць ([[Адам Мальдзіс]])
* «[[Каласы пад сярпом тваім]]» — раман ([[Уладзімер Караткевіч]])
* «Кастусь Каліноўскі» — аповесьць ([[Алесь Якімовіч]])
* «Кастусь Каліноўскі» — п’еса (Уладзімер Караткевіч)
* «Кастусь Каліноўскі» — п’еса ([[Эўсьцігней Міровіч]]) — у пастаноўцы [[БДТ-3]] ролю Каліноўскага выканаў [[Кастусь Быліч]]
* «[[Кастусь Каліноўскі (опэра)|Кастусь Каліноўскі]]» — опэра (словы [[Міхась Клімковіч]], музыка [[Дзьмітры Лукас]])
* «Кастусь Каліноўскі» — рэспубліканская мастацкая выстава, прысьвечаная 150-годзьдзю з дню нараджэньня і 125-годзьдзю паўстаньня 1863—1864 гадоў (4—28 лютага 1988 году): каталёг / [складальнікі: Л. Б. Бортнік і інш.]. — {{Менск (Мн.)}}: Беларусь, 1989.
* «[[Хамуціус]]» — паэма ([[Аркадзь Куляшоў]])

<gallery caption="Афішы кінастужкі «Кастусь Каліноўскі», зьнятай у 1927 годзе" widths=215 heights=180 class="center">
Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (1928).jpg
Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (1928) (2).jpg
Кастусь Калиновский.jpg
</gallery>

== Урачыстае перапахаваньне ==
Улады Расейскай імпэрыі збаяліся паломніцтва да магілы Кастуся Каліноўскага, таму яго таемна разам зь яшчэ 20 пакаранымі сьмерцю паўстанцамі пахавалі на [[Замкавая гара (Вільня)|Замкавай гары]] ў Вільні, за мурамі расейскага вайсковага гарнізону. Парэшткі закапалі пакалечанымі, зь зьвязанымі ззаду рукамі, а целы пасыпалі вапнай, каб ускладніць ідэнтыфікацыю<ref>Карней І. [https://www.svaboda.org/a/29847199.html Як расейцы пахавалі Кастуся Каліноўскага: рукі зьвязаныя за сьпінай, цела засыпанае вапнай], [[Радыё Свабода]], 22 лістапада 2019 г.</ref>. Магілы зраўнялі зь зямлёй і зрабілі на іх месцы пляцоўку гуляць у [[крыкет]] («лапту») для расейскіх вайскоўцаў<ref name="Januskievic">Карней І. [https://www.svaboda.org/a/30297354.html Зьдзек з парэшткаў паўстанцаў: расейцы гулялі на магілах у крыкет і залівалі фэкаліямі], [[Радыё Свабода]], 28 лістапада 2019 г.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 336.</ref>. У [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]] па тым як расейскія войскі пакінулі Вільню, жыхары места адзначылі крыжам прыкладнае месца масавага пахаваньня. У 1940 годзе па заняцьці Вільні бальшавікам гэты крыж зруйнавалі, а само месца занядбалі<ref name="Januskievic"/>.

У 2016 годзе на Замкавай гары здарыліся два апоўзьні, зьявілася патрэба ўмацаваць схілы. Перад правядзеньнем земляных працаў гару дэталёва дасьледавалі археолягі, якія выявілі не вядомыя раней магілы. У 2017 годзе навукоўцы выказалі здагадку пра тое, што знойдзеныя парэшткі могуць належаць удзельнікам паўстаньня. У сакавіку 2019 году дасьледнікі пацьвердзілі ідэнтыфікацыю парэшткаў К. Каліноўскага мэтадам вылучэньня астатніх, а таксама праз супастаўленьне веку, мэтаду сьмяротнага пакараньня і параўнаньня чэрапу з фатаздымкам<ref>[https://www.svaboda.org/a/29830589.html У Вільні з дакладнасьцю 95% ідэнтыфікавалі парэшткі Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 19 сакавіка 2019 г.</ref>.

22 лістапада 2019 году ў Вільні адбылася ўрачыстая цырымонія перапахаваньня парэшткаў Кастуся Каліноўскага на могілках [[Росы (Вільня)|Росы]]. У цырымоніі ўзялі ўдзел прэзыдэнт Летувы [[Гітанас Наўседа]] і прэзыдэнт Польшчы [[Анджэй Дуда]], старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Івонка Сурвіла]], першы кіраўнік незалежнай Беларусі [[Станіслаў Шушкевіч]], беларускі арцыбіскуп [[Тадэвуш Кандрусевіч]], віцэ-прэм’ер Беларусі [[Ігар Петрышэнка]], лідэры апазыцыйных беларускіх партыяў, дзеячы беларускай культуры і тысячы беларусаў пад нацыянальнымі гістарычнымі [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белымі сьцягамі]]. Гэта стала найбольш масавай маніфэстацыяй беларусаў у Вільні і, увогуле, па-за [[Дзяржаўная граніца Рэспублікі Беларусь|сучаснай граніцай Беларусі]]<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=241583 Тысячы беларусаў развіталіся з Каліноўскім пад нацыянальнымі сцягамі — шмат ФОТА Надзеі Бужан], [[Наша Ніва]], 22 лістапада 2019 г.</ref>. Прадстаўнік афіцыйнага Менску ў сваім выступе па імшы ў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] з нагоды перапахаваньня паўстанцаў 1863-64 гадоў адзначыў, што асоба Кастуся Каліноўскага назаўжды ўпісаная ў гісторыю Беларусі, а яго дзейнасьць «''зьвязаная зь перарастаньнем беларускага нацыянальна-культурнага руху ў змаганьне за беларускую дзяржаўнасьць у форме народаўладзьдзя''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/30286613.html Што віцэ-прэм’ер Беларусі сказаў пра Каліноўскага і паўстанцаў у Вільні], [[Радыё Свабода]], 22 лістапада 2019 г.</ref>.

== Бібліяграфія ==
* Кастусь Каліноўскі. За нашую вольнасць. Творы, дакументы / Уклад., прадм., паслясл., пер. і камент. [[Генадзь Кісялёў|Г. Кісялёва]]. — Мн.: «Беларускі кнігазбор», 1999.{{nowrap| — 459 с.}} {{ISBN|985-6318-41-6}}.
* {{Кніга|аўтар =.|частка = |загаловак = К. Калиновский: из печатного и рукописного наследия{{Ref-ru}} |арыгінал = |спасылка = |адказны =Сборник подготовили: [[Расьціслаў Платонаў|Р.П. Платонов]], [[Мікола Сташкевіч|Н. С. Сташкевич]], [[Вячаслаў Шалькевіч|В. Ф. Шалькевич]], [[Аляксандра Гесь|А. Н. Гесь]] |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Беларусь (выдавецтва)|Беларусь]] |год =1988 |том = |старонкі = |старонак = 208 |сэрыя = |isbn =5-338-00024-5 |наклад = 15000}}

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/Гістарыяграфія гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/БелЭн|7}}
* {{Літаратура/Беларускі нацыяналізм. Даведнік}}
* [[Міхась Біч|Біч М.]] [https://web.archive.org/web/20080907184457/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/06/06mem_bicz04.htm Паўстанне 1863—1864 гг. Кастусь Каліноўскі] // [[Гістарычны Альманах]]. Том 6 (2002).
* {{Артыкул|аўтар=[[Андрэй Вашкевіч|Вашкевіч А.]]|загаловак=Як Гронскі расправіўся над Каліноўскім|спасылка=http://www.arche.by/by/page/reviews/navuka-ahliady/89|выданьне=[[ARCHE Пачатак]]|тып=[[часопіс]]|год=2008|нумар=7—8 (70—71)|старонкі=51—72|issn=1392-9682}}
* [[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}: ТАА «ЮрСаПрынт», 2018. — 229 с. {{ISBN|978-985-7134-35-9}}.
* Герасімчык В. Кастусь Каліноўскі: чаму яму няма роўных // [[Наша гісторыя]]. № 2, 2018. ISBN 2617-2305. — С. 4—9.
* {{Літаратура/Разгром нацыянальнага руху ў Беларусі}}
* [http://pawet.net/library/history/bel_history/smalianchuk/70/Кастусь_Каліноўскі_і_яго_эпоха.html Кастусь Каліноўскі і яго эпоха ў дакументах і культурнай традыцыі]: Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі, Менск, 25 верасня 2010 г. — Менск, 2011.
* Кіштымаў А. Загадка бацькі Каліноўскага // Наша гісторыя. № 2, 2018. ISBN 2617-2305. — С. 10—12.
* {{Літаратура/Культуралёгія: Энцыклапедычны даведнік. Менск: Беларуская Энцыкляпэдыя, 2003}}
* {{артыкул|аўтар =Матвейчык Дз. | частка = |загаловак = «Станаўленне і развіццё ў БССР гістарыяграфіі паўстання1863-1864 гг. (1919—1931 гг.)»|арыгінал = |спасылка =https://www.academia.edu/35714411/%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BA_%D0%94.%D0%A7._%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%9E%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B5_%D1%96_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%96%D1%86%D1%86%D1%91_%D1%9E_%D0%91%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96_%D0%BF%D0%B0%D1%9E%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8F_1863_1864_%D0%B3%D0%B3._1919_1931_%D0%B3%D0%B3._?auto=download|адказны =[[Максім Гальпяровіч]]|выданьне=[[Беларускі гістарычны часопіс]]|тып=навуковы, навукова-мэтадычны ілюстраваны часопіс|месца=[[Менск]]|выдавецтва= |год=сакавік 2017 |выпуск=|том=|нумар=3 (212)| старонкі=12 —24|isbn=}}
* {{Літаратура/Мысьліцелі і асьветнікі Беларусі (1995)}}
* {{Літаратура/Матэрыялы па гісторыі Беларусі (2003)}}
* [[Алесь Смалянчук|Смалянчук А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/smalianchuk/11/Кастусь_Каліноўскі_ў_польскай_гістарычнай_традыцыі.html Кастусь Каліноўскі ў польскай гістарычнай традыцыі] // Спадчына. № 2, 1998. С. 84—105.
* {{Кніга|аўтар =[[Адам Станкевіч|Станкевіч, А.]]|частка = |загаловак =Кастусь Каліноўскі : «Мужыцкая праўда» і ідэя незалежнасьці Беларусі: (Рэферат, прачытаны на ўрачыстый акадэміі 25.ІІІ.1933 г., з прычыны 15-ай угодкі абвяшчэньня незалежнасьці Беларусі і 70-ай угодкі беларускай прэсы) |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =[[Вільня]] |выдавецтва =[[Беларускі нацыянальны камітэт (Вільня)|Беларускі Нацыянальны Камітэт]] |год =1933 |том = |старонкі =|старонак =63 |сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{артыкул|аўтар =[[Іван Цьвікевіч|Трызна І.]]| частка = |загаловак =Канстанцін Каліноўскі (Гістарычны нарыс).|арыгінал = |спасылка =http://elibrary.mab.lt/handle/1/2323|адказны =[[Клаўдзі Дуж-Душэўскі]]|выданьне=[[Беларускі сьцяг (1922)|Беларускі сьцяг]]|тып=часопіс|месца=[[Коўна]]|выдавецтва=[[Урад БНР]]|год=1922|выпуск=|том=|нумар=4. жнівень—верасень| старонкі=10—19|isbn=}}
* {{артыкул|аўтар =[[Іван Цьвікевіч|Цьвікевіч І.]] | частка = |загаловак = «Кастусь Каліноўскі» (К 60-ці годзьдзю яго сьмерці).|арыгінал = |спасылка =http://digital.nlb.by/files/original/ae0fef0698fda997b7d6094de9dd0330.pdf|адказны =А. Сянькевіч |выданьне="[[Полымя (часопіс)|Полымя]]: літаратурна-мастацкі і грамадска-палітычны часопіс"|тып=часопіс|месца=[[Менск]]|выдавецтва= [[Савецкая Беларусь (выдавецтва)|Беларускае кааперацыйна-выдавецкае таварыства «Савецкая Беларусь»]]|год=1924|выпуск=|том=|нумар= 2 (10)| старонкі=1—18 |isbn=}}
* {{Літаратура/Чалавек і грамадзтва: Энцыкляпэдычны даведнік. Менск: Беларуская Энцыкляпэдыя, 1998}}
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Кастусь Каліноўскі|Кастусь Каліноўскі}}
{{Вікікрыніцы|Category:Кастусь Каліноўскі|Кастусь Каліноўскі}}
* {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://kalinouski.arkushy.by | загаловак = Праект «Сьвіслацкія аркушы — Кастусь Каліноўскі» | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 19 сакавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}
* [http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=11488 Паўстанцы], [[Kamunikat.org]]
* [http://knihi.com/Kastus_Kalinouski/ Творы Кастуся Каліноўскага], [[Беларуская Палічка]]
* [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/31162393.html Каліноўскі быў беларусам. Даказаць адваротнае немагчыма], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2021 г.
* {{YouTube|e5N7p0kCzBU|Гісторыя пад знакам Пагоні. Кастусь Каліноўскі}}

{{Русіфікацыя}}
{{Бібліяінфармацыя}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Каліноўскі, Кастусь}}
[[Катэгорыя:Кастусь Каліноўскі| ]]
[[Катэгорыя:Навучэнцы Сьвіслацкай гімназіі]]
[[Катэгорыя:Беларускія рэвалюцыянэры]]
[[Катэгорыя:Паўстанцы 1863—1864 гадоў]]
[[Катэгорыя:Актывісты супраць русіфікацыі]]
[[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў Расейскай імпэрыі]]
[[Катэгорыя:Павешаныя]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Вільні]]
[[Катэгорыя:Асобы на марках]]
[[Катэгорыя:Людзі, у гонар якіх названыя вуліцы]]