Прагляд крыніцы для Беларуская Вікіпэдыя

{{Ня блытаць|Беларуская Вікіпэдыя (наркамаўка)|Беларускай Вікіпэдыяй наркамаўкай|разьдзелам Вікіпэдыі на русіфікаваным стандарце беларускай мовы}}
{{сайт
| імя            = Беларуская Вікіпэдыя
| лацінка        = Biełaruskaja Vikipedyja
| лягатып        = [[Файл:Wikipedia-logo-v2-be-tarask.svg]]
| здымак экрана  = 
| подпіс         = 
| url            = [https://be-tarask.wikipedia.org/ be-tarask.wikipedia.org]
| слоган         = Вольная энцыкляпэдыя
| alexa          = [https://www.alexa.com/topsites/countries/BY ?] (2019 год)
| камэрцыйны     = не
| тып            = [[энцыкляпэдыя]]
| рэгістрацыя    = ёсьць, задарма, неабавязкова
| мовы           = беларуская
| уладальнік     = [[Фундацыя «Вікімэдыя»]]
| аўтар          = [[Уладзімер Каткоўскі]]
| пачатак працы  = {{Дата пачатку|12|8|2004|1}}
| прыбытак       = няма
| бягучы стан    = дзейны
}}
'''Белару́ская Вікіпэ́дыя''' — разьдзел [[Вікіпэдыя|Вікіпэдыі]] на [[беларуская мова|беларускай мове]], заснаваны ў жніўні 2004 году.

Першы запіс па-беларуску на галоўнай старонцы зьявіўся 27 студзеня 2004 году<ref>[https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0&type=revision&diff=6&oldid=3 Вэрсія ад 19:49, 27 студзеня 2004] // Вікіпэдыя</ref>. Першыя артыкулы — 12 жніўня 2004 году. На гэты момант мае '''{{КОЛЬКАСЬЦЬ_АРТЫКУЛАЎ}}''' {{PLURAL:{{КОЛЬКАСЬЦЬ_АРТЫКУЛАЎ}}|артыкул|артыкулы|артыкулаў}}. На 2019 год была [[m:List of Wikipedias by sample of articles|41-м паводле якасьці артыкулаў]] разьдзелам Вікіпэдыі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Wikipedia-logo-be-x-old.png|135пкс|міні|Лягатып беларускага разьдзелу Вікіпэдыі да 30&nbsp;чэрвеня 2010&nbsp;году]]
{{Асноўны артыкул|Вікіпэдыя:Гісторыя}}

Беларускую Вікіпэдыю заснавалі 12 жніўня 2004 году (першую праўку на [[Галоўная старонка|галоўнай старонцы]] зрабілі 7 красавіка таго ж году паводле беларускага часу)<ref name="gen_created">[http://generation.by/news2969.html У Вікіпэдыі — 20 тысячаў артыкулаў па-беларуску клясычным правапісам], ''Generation.by''</ref>. Адным зь яе стваральнікаў быў [[Уладзімер Каткоўскі]]. Да пачатку 2007 году было напісана 6&nbsp;000&nbsp;артыкулаў. На сакавік 2007 году ў Беларускай Вікіпэдыі было каля 6700 артыкулаў.

27 сакавіка 2007 году без публічнага абгрунтаваньня з боку [[Фундацыя «Вікімэдыя»|Фундацыі «Вікімэдыя»]] адбыўся перанос існага разьдзелу Беларускай Вікіпэдыі з асноўнага беларускага [[Дамэн трэцяга ўзроўню|паддамэну трэцяга ўзроўню]] «''be''» (куды з [[Вікіінкубатар|інкубатару]] перанесьлі разьдзел, створаны [[Наркамаўка|русіфікаваным моўным стандартам]]) на пабочны «''be-x-old''», што выклікала [[Беларуская Вікіпэдыя (наркамаўка)#Скандал|скандал у беларускай суполцы]]. 

1 чэрвеня 2008 году Беларуская Вікіпэдыя пераадолела мяжу ў 10 тысячаў артыкулаў<ref>Юра Сідун, [https://generation.by/news2391.html Абедзьве беларускія вікіпэдыі цяпер маюць болей чым па 10 тысяч артыкулаў], [[Generation.by]], 3 чэрвеня 2008 г.</ref>. На 27 лістапада 2008 году разьдзел займаў [[m:List of Wikipedias by sample of articles|60-е месца паводле якасьці артыкулаў]]. 17 чэрвеня 2009 году ў Беларускай Вікіпэдыі клясычным правапісам стварылі [[Вікіпэдыя:Гісторыя|20-тысячны артыкул]]<ref>[https://generation.by/news2969.html У Вікіпэдыі — 20 тысячаў артыкулаў па-беларуску клясычным правапісам], [[Generation.by]], 17 чэрвеня 2009 г.</ref>.

6 жніўня 2013 году колькасьць артыкулаў дасягнула 50 тысячаў. Увосень 2015 году дамэнную прыстаўку «be-x-old» замянілі на «be-tarask» у адпаведнасьці з уласным моўным падтэгам «tarask» (поўнае пазначэньне: be-tarask), нададзеным [[IANA]] [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнаму правапісу (тарашкевіцы) беларускай мовы]]<ref>[[Вікіпэдыя:Гісторыя#2015]]</ref>.

У час здушэньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў у Беларусі супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]] 27 сьнежня 2021 году быў узламаны ўліковы запіс беларускага вікіпэдыста [[Павал Пернікаў|Паўла Пернікава]]<ref>{{Навіна|аўтар=Міхаіл Палазьнякоў, «[[Мэдыязона]]»|загаловак=Захоп акаўнта, істотныя праўкі, крымінальная справа. Што вядома пра затрыманага рэдактара «Вікіпэдыі» Паўла Пернікава|спасылка=https://nashaniva.com/?c=ar&i=287241|выдавец=Партал «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=29 сакавіка 2022|дата доступу=7 красавіка 2022}}</ref>. 7 красавіка 2022 году [[рэжым Лукашэнкі]] вырак яго да 2-х гадоў зьняволеньня, у тым ліку за праўкі ў артыкул «[[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020—2021)]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рэдактара Вікіпэдыі асудзілі да двух гадоў калёніі за «дыскрэдытацыю Беларусі»|спасылка=https://spring96.org/be/news/107311|выдавец=[[Вясна (цэнтар)|Праваабарончы цэнтар «Вясна»]]|дата публікацыі=7 красавіка 2022|дата доступу=7 красавіка 2022}}</ref>.

11 лістапада 2022 году ў Беларускай Вікіпэдыі стварылі 80-тысячны артыкул. Паводле вынікаў 2022 году, лік праглядаў артыкулаў вырас на 17% да 50 млн, а лік яе ўнікальных наведнікаў павялічыўся на 62% да 357 тыс. Прытым лік рэдагаваньняў зьменшыўся на 9% да 71 тыс., як і лік адрэдагаваных старонак на 9% да 4 тыс. Прыток новых улічаных удзельнікаў павялічыўся ў 3,5 разы да 69 чалавек, але лік дзейных удзельнікаў скараціўся на 7% да 31. Агульны лік мэдыязапытаў вырас на 7% да 14 млн, але чыстая розьніца байтаў засталася на леташнім узроўні 42 мэгабайтаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Штомесячны агляд Беларускай Вікіпэдыі тарашкевіцай за апошнія 12 месяцаў (студзень—сьнежань 2022 году)|спасылка=https://stats.wikimedia.org/#/be-tarask.wikipedia.org|выдавец=Статыстыка «Вікімэдыі»|мова=en|дата публікацыі=1 студзеня 2023|дата доступу=30 студзеня 2023}}</ref>.

У жніўні 2024 году рэжым Лукашэнкі абвясьціў «экстрэмісцкім» тэлеграм-канал Беларускай Вікіпэдыі (@wikipedyja)<ref>[https://nashaniva.com/349499 Прызналі «экстрэмісцкімі» суполкі аматараў беларускамоўнай Вікіпедыі], [[Наша Ніва]], 17 жніўня 2024 г.</ref>. 

{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+ Беларуская Вікіпэдыя [[Беларускі клясычны правапіс|клясычным правапісам]]
! Пачатак году
! Месца сярод<br />Вікіпэдыяў !! Лік артыкулаў !! Створаных артыкулаў<br />за папярэдні год !! Крыніца
|-
! 2024
| {{Падзеньне}}79-е з 326 || {{Рост}}85 126 || {{Рост}}+4496 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2024-01-01]]
|-
! 2023
| {{Рост}}78-е з 318 || {{Рост}}80 630 || {{Падзеньне}}+3807 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2023-01-01]]
|-
! 2022
| {{Падзеньне}}80-е з 325 || {{Рост}}76 823 || {{Рост}}+4400 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2022-01-01]]
|-
! 2021
| 78-е з 314 || {{Рост}}72 423 || {{Рост}}+3844 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2021-01-01]]
|-
! 2020
| 78-е з 307 || {{Рост}}68 579 || {{Падзеньне}}+2947 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2020-01-01]]
|-
! 2019
| {{Падзеньне}}78-е з 303 || {{Рост}}65 632 || {{Рост}}+3802 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2019-01-01]]
|-
! 2018
| {{Падзеньне}}76-е з 298 || {{Рост}}61 830 || {{Падзеньне}}+1908 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2018-01-01]]
|-
! 2017
| {{Падзеньне}}75-е з 295 || {{Рост}}59 922 || {{Падзеньне}}+2057 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2017-01-01]]
|-
! 2016
| {{Падзеньне}}71-е з 291 || {{Рост}}57 865 || {{Падзеньне}}+2672 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2016-01-01]]
|-
! 2015
| {{Падзеньне}}69-е з 288 || {{Рост}}55 193 || {{Падзеньне}}+3367 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2015-01-01]]
|-
! 2014
| {{Падзеньне}}67-з 287 || {{Рост}}51 826 || {{Падзеньне}}+4140 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2014-01-01]]
|-
! 2013
| 61-е з 285 || {{Рост}}47 686 || {{Падзеньне}}+6964 || [[Вікіпэдыя:Асноўны міжмоўны рэнкінг 2013-01-01]]
|-
! 2012
| {{Рост}}61-е || {{Рост}}40 904 || {{Рост}}+10 481 || [[:ru:Википедия:Основной межъязыковой рэнкинг 2012-01-01]]
|-
! 2011
| {{Рост}}63-е || {{Рост}}30 423 || {{Падзеньне}}>+7423<sup>1</sup> || [[:ru:Википедия:Основной межъязыковой рэнкинг 2011-01-01]]
|-
! 2010
| {{Рост}}65-е || {{Рост}}23 000² || {{Рост}}<+8000² || [[Вікіпэдыя:Гісторыя#2010]]
|-
! 2009
| {{Рост}}75-е ||  {{Рост}}15 000³ || {{Рост}}>+6000³ || [[Вікіпэдыя:Гісторыя#2009]]
|-
! 2008
| {{Падзеньне}}79-е з 253 || {{Рост}}8110 || {{Падзеньне}}+2195 || [[:en:Wikipedia:Multilingual ranking January 2008]]
|-
! 2007
| {{Падзеньне}}70-е з 250 || {{Рост}}5915 || {{Рост}}+3787 || [[:en:Wikipedia:Multilingual ranking January 2007]]
|-
! 2006
| {{Падзеньне}}65-е са 197 || {{Рост}}2128 || {{Рост}}+1364 || [[:en:Wikipedia:Multilingual ranking January 2006]]
|-
! 2005
| 58-е са 162 || {{Рост}}764<sup>4</sup> || +764<sup>4</sup> || [[:en:Wikipedia:Multilingual ranking January 2005]]
|-
!" colspan="5"|
<br /><sup>1</sup>21 студзеня 2011 году пачынаючы з 12 студзеня 2010-га
<br />²12 студзеня 2010 году пачынаючы з 5 студзеня 2009-га
<br />³5 студзеня 2009 году пачынаючы з 5 красавіка 2008-га
<br /><sup>4</sup>Ад 12 жніўня 2004 году
|}

== Склад ==

=== Апаратнае забесьпячэньне ===
Беларускі разьдзел разам з астатнімі разьдзеламі Вікіпэдыі працуе на сэрвэрным клястары зь некалькіх сот сэрвэраў. Падрабязьней гл. [[meta:Hardware]] {{ref-en}}.

=== Праграмнае забесьпячэньне ===
Выкарыстоўваецца рухавік [[MediaWiki]]. Падрабязныя зьвесткі пра вэрсію MediaWiki, якая выкарыстоўваецца, і ўсталяваныя пашырэньні даступныя на старонцы [[Спэцыяльныя:Version|вэрсіі]].

=== Тэматыка артыкулаў ===
{{Абнавіць|сэкцыя}}
{{Глядзіце таксама|ВП:Папулярныя артыкулы}}
На студзень 2009 году найболей шматлікімі былі артыкулы, прысьвечаныя:
* Вядомым асобам — больш за 1000
* Населеным пунктам — больш за 1000

== Удзельнікі ==

Удзельнікам можа быць усякі карыстальнік інтэрнэту, які зрабіў хоць бы адну праўку ў Беларускай Вікіпэдыі.

Удзельнікі Беларускай Вікіпэдыі могуць быць зарэгістраванымі карыстальнікамі або ананімамі. У першым выпадку яны могуць валодаць правамі [[Вікіпэдыя:Адміністрацыя|адміністратара]], [[Вікіпэдыя:Бюракраты|бюракрата]] і/або чэк-юзэра.

{{Асноўны артыкул|Вікіпэдыя:Правы ўдзельнікаў}}

'''[[Ананім]]ы''' не рэгіструюцца ў праекце, але робяць ананімныя праўкі. Часьцей за ўсё гэта альбо выпадкова трапіўшыя ў Вікіпэдыю, новыя будучыя ўдзельнікі, замежныя ўдзельнікі (якія прастаўляюць інтэрвікі). Ананімныя ўдзельнікі ня могуць загружаць [[файл]]ы і рэдагаваць паўзаблякаваныя артыкулы. У гісторыі правак запісваецца іх [[IP-адрас]].

'''Зарэгістраваныя ўдзельнікі''' маюць свой нік і [[аўтарызацыя|аўтарызуюцца]], уводзячы свае імя і [[пароль]]. Па рэгістрацыі ўдзельнікі маюць права загружаць файлы, пераназываць артыкулы, а празь некалькі дзён рэдагаваць паўзаблякаваныя артыкулы. Сталыя актыўныя ўдзельнікі маюць права браць удзел у выбарах адміністратараў і бюракратаў.

'''[[Вікіпэдыя:Адміністрацыя|Адміністратары]]''' маюць дадатковыя правы — блякаваньне ўдзельнікаў, выдаленьне [[Вікіпэдыя:Артыкул|артыкулаў]], праўка цалкам заблякаваных артыкулаў (поўнае блякаваньне і здыманьне ўсіх відаў блякаваньняў).

'''[[Вікіпэдыя:Бюракраты|Бюракраты]]''' могуць пераназываць уліковыя запісы ўдзельнікаў, прысвойваць статус адміністратара і [[Вікіпэдыя:Робаты|бота]]. Усе бюракраты адначасна адміністратары.

'''Чэк-юзэры''' маюць доступ да прыладаў, якія дазваляюць у выпадку неабходнасьці атрымаць доступ да дадатковых дадзеных пра карыстальнікаў. Для выдачы гэтых правоў ўдзельнікі мусяць паведаміць свае рэальныя зьвесткі. Гэтак жа яны абавязваюцца выконваць [[m:CheckUser policy/be|правілы]], і ў выпадку іх парушэньня гэтыя правы могуць быць адкліканыя.

=== Геаграфічнае разьмеркаваньне ўдзельнікаў ===

{{Абнавіць|сэкцыя}}

На жнівень 2009 году ўдзельнікі Беларускай Вікіпэдыі (паводле пададзенай імі інфармацыі) прадстаўляюць каля 10 краінаў. Большасьць удзельнікаў, вядома, зь [[Беларусь|Беларусі]]. Каля 40 удзельнікаў самаідэнтыфікуюцца як [[:Катэгорыя:Вікіпэдыйцы зь Менску|удзельнікі зь Менску]].

== Прагляданасьць паводле краінаў ==
{| align="left"
|+ Разьмеркаваньне праглядаў<ref name="wikistats">[http://stats.wikimedia.org/wikimedia/squids/SquidReportPageViewsPerLanguageBreakdown.htm Wikimedia Visitor Log Analysis Report — Page Views Per Wikipedia Language — Breakdown] {{ref-en}}</ref>
|-
| {{bar box<!--
|title=
|titlebar=#ddd-->
|width=300px
|bars=
{{bar percent|[[Беларусь]]|Green|20.1}}
{{bar percent|[[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]|Firebrick|39.4}}
{{bar percent|[[Кітай]]|Blue|20.3}}
{{bar percent|[[Францыя]]|Yellow|6.6}}
{{bar percent|[[Нямеччына]]|Yellow|4.6}}
{{bar percent|[[Канада]]|DeepPink|4.5}}
{{bar percent|Іншыя|grey|4.5}}
}}

== Праблемы ==

=== Тарашкевіца й наркамаўка ===

Разьвіцьцё Беларускай Вікіпэдыі абцяжарвае [[расейская мова|расейскамоўнасьць]] пераважнай большасьці насельніцтва [[Беларусь|Беларусі]] — адно з наступстваў шматгадовай палітыкі [[Русіфікацыя Беларусі|гвалтоўнай русіфікацыі]] (расейскага [[этнацыд]]у), а таксама раўналежнае выкарыстаньне розных варыянтаў беларускай мовы. Адна частка карыстальнікаў ужывае клясычны варыянт правапісу беларускае мовы (''[[тарашкевіца|тарашкевіцу]]''), а другая — афіцыйны (''[[наркамаўка|наркамаўку]]''). Агулам два беларускія разьдзелы маюць толькі 1,7% ад ўсіх праглядаў моўных вэрсіяў энцыкляпэдыі ў Беларусі, значна адстаючы ад расейскамоўнай (79,2%) і ангельскамоўнай (15,2%).<ref>[http://stats.wikimedia.org/wikimedia/squids/SquidReportPageViewsPerCountryTrends.htm Wikimedia Visitor Log Analysis Report — Wikipedia Page Views Per Country — Trends]</ref>

Суіснаваньне двух правапісаў у межах аднаго праекту не задавальняла прыхільнікаў «наркамаўкі», а таму яны надумалі аддзяліцца і стварыць асобны праект Вікіпэдыі. Праз пэўны час — у сакавіку 2007 году — Беларуская Вікіпэдыя была падзеленая на дзьве — з клясычным і з афіцыйным правапісам, а 26 сакавіка 2007 году згодна з пастановай моўнага падкамітэту [[Фундацыя Вікімэдыя|фундацыі Wikimedia]] разьдзел Вікіпэдыі клясычным правапісам быў перайменаваны з паддамэну трэцяга ўзроўню «be», які стала займаць Вікіпэдыя афіцыйным правапісам, у «be-x-old», што выклікала [[Беларуская Вікіпэдыя (афіцыйная)|скандал у Беларускай Вікіпэдыі]].

=== Разьвіцьцё інтэрнэту ===
У Беларусі кошт інтэрнэт-паслуг значна вышэй, чым у шматлікіх краінах сьвету.

Паводле праведзенага ў кастрычніку 2008 году дасьледаваньня агенцтва [[FactumBel]] (партнэр [[Gemius]] у Беларусі) сярод 1504 жыхароў Беларусі ў веку з 15 да 74 гадоў (асабістае апытаньне паводле месца жыхарства) 32,8% апытаных выходзілі ў інтэрнэт не радзей, чым раз на месяц. Гэты вынік на 15% вышэйшы за зафіксаваны ў чэрвені. Кожны дзень інтэрнэтам карысталіся 14% удзельнікаў апытаньня, яшчэ 14% бывалі ў інтэрнэце штотыдзень<ref>[https://web.archive.org/web/20081218035552/http://marketing.by/main/market/analytics/0023642/ Некаторыя вынікі другой хвалі ўсталявальнага дасьледаваньня Gemius]{{ref-ru}}</ref>.

=== Аўтарскае права ===
Праявай вандалізму можна лічыць і масавую публікацыю інфармацыі, і загрузку выяваў, абароненых [[Аўтарскае права|аўтарскім правам]], хоць у гэтым выпадку вандалізм часам не прызнаецца. Нягледзячы на пэўнасьць (у большасьці выпадкаў) такіх артыкулаў, публікацыя падобных тэкстаў можа прывесьці да юрыдычных праблемаў Вікіпэдыі. Паводле гэтага чыньніку падобныя артыкулы выдаляюцца, што таксама запавольвае разьвіцьцё Вікіпэдыі.

== Узнагароды ==
* 2011 — прэмія «[[Люблю Беларусь (прэмія)|Люблю Беларусь]]»<ref>{{спасылка|url=http://naviny.by/rubrics/society/2011/02/13/ic_media_video_116_5287/|загаловак=«Молодой фронт» вручил премии «Люблю Беларусь»|праект=[[БелаПАН]]}}</ref>
* [[Файл:Article blue.svg|20пкс|Ганаровая адзнака ''Improvement Awards''|спасылка=:m:List of Wikipedias by sample of articles/Growth#be-x-old Беларуская (тарашкевіца)]] Ганаровая адзнака ''Improvement Awards'' першай ступені за значнае паляпшэньне рэйтынгу ў сьпісе Вікіпэдыяў паводле наяўнасьці і велічыні артыкулаў зь сьпісу [[Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы|істотных]] (1 студзеня 2011)<ref name="Improvement Awards">[[:m:List of Wikipedias by sample of articles/Growth#be-x-old Беларуская (тарашкевіца)|List of Wikipedias by sample of articles/Growth]] {{ref-en}}</ref>
* [[Файл:Article blue.svg|20пкс|Ганаровая адзнака ''Improvement Awards''|спасылка=:m:List of Wikipedias by sample of articles/Growth#be-x-old Беларуская (тарашкевіца)]] Ганаровая адзнака ''Improvement Awards'' першай ступені за значнае паляпшэньне рэйтынгу ў сьпісе Вікіпэдыяў паводле наяўнасьці і велічыні артыкулаў зь сьпісу [[Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы|істотных]] (1 сьнежня 2010)<ref name="Improvement Awards"/>

== Глядзіце таксама ==
* [[Вікіпэдыя:Прэса пра Вікіпэдыю]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [[Галоўная старонка|Галоўная старонка беларускай Вікіпэдыі]]

{{Вікіпэдыі}}
{{Славянскія Вікіпэдыі}}
[[Катэгорыя:Славянскія Вікіпэдыі]]
[[Катэгорыя:Разьдзелы Вікіпэдыі]]
[[Катэгорыя:Беларускія энцыкляпэдыі]]
|}
[[Катэгорыя:Жнівень 2004 году]]
[[Катэгорыя:Вэб-сайты, якія зьявіліся ў 2004 годзе]]
[[Катэгорыя:Беларуская мова ў сеціве]]