Прагляд крыніцы для Чырвона-зялёны сьцяг

{{Ня блытаць|Сьцяг Беларусі|сьцягам Беларусі (сьцягам нацыянальнай дзяржавы беларусаў)}}
{{Картка сьцяга
|назва     = Чырвона-зялёны сьцяг
|суб’ект   = [[Рэжым Лукашэнкі]]
|подпіс    = Сьцяг [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскай акупацыйнай адміністрацыі]] ў [[Беларусь|Беларусі]]
|выява     = Flag of Belarus.svg
|прапорцыі = 1:2
|прыняты   = 1951 <small>(як [[сьцяг БССР]])</small> <br> 1995 <small>(як сьцяг [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]])</small> <br> 2012 <small>(новы дызайн)</small>
|скасаваны =
|тып       = 
|дызайн    = <small>Чырвоная і зялёная палосы ў прапорцыі адпаведна 2:1. Уздоўж [[тронак|тронка]] разьмяшчаецца [[арнамэнт]], чырвоны на белым фоне</small>
|аўтар     = [[Мікалай Гусеў]] <small>([[сьцяг БССР]])</small> <br> [[Леанід Сініцын]] <small>(мадыфікацыя)</small>
}}
'''Чырвона-зялёны сьцяг'''<ref name="NN">[https://nn.by/?c=ar&i=262559 Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ], [[Наша Ніва]], 22 лістапада 2020 г.</ref> ('''ЧЗ-сьцяг''') — [[Расея|расейскі]] [[Каляніялізм|каляніяльны]]<ref name="NN"/> сьцяг [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]<ref>[http://www.bielarus.org/open.php?n=508&a=5 Антыбеларуская дзейнасьць прыхільнікаў Лукашэнкі] // [[Беларус (газэта)|Беларус]]. № 508, травень 2005 г.</ref><ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://pazniak.info/page_dziynyiya_spravyi_y_belaruskim_zamejjyi Дзіўныя справы ў беларускім замежжы], Афіцыйны сайт Зянона Пазьняка, 19 красавіка 2005 г.</ref>, незаконна абвешчаны «дзяржаўным сьцягам [[Беларусь|Беларусі]]» ўказам [[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнкі]] ад 12 чэрвеня 1995 году на фармальнай падставе сфальсыфікаванага [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|псэўдарэфэрэндуму 14 траўня 1995 году]], які праводзіўся ва ўмовах [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|тэрору супраць беларусаў]]<ref name="Navumcyk-2019">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>. Элемэнт [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі (этнацыду) беларусаў]]. Гэта палотнішча памерамі 1:2, падзеленае гарызантальна на чырвоную і зялёную палосы ў прапорцыі адпаведна 2:1. Уздоўж [[тронак|тронка]] разьмяшчаецца [[арнамэнт]], чырвоны на белым фоне. Мадыфікацыя [[Сьцяг Беларускай ССР|сьцяга БССР]] часоў кіраваньня [[Ёсіф Сталін|Сталіна]], распрацаванага мастаком [[Мікалай Гусеў|Мікалаем Гусевым]], ураджэнцам [[Уладзімерская губэрня|Уладзімерскай губэрні]] [[Расея|Расеі]], які ў 1940 годзе стварыў плякат «Няхай жыве Сталінская Канстытуцыя перамогшага сацыялізму і сапраўднага дэмакратызму», а ў 1941—1944 гадох маляваў партрэты афіцэраў [[Трэці Райх|Нацысцкай Нямеччыны]] і яе кіраўніка [[Гітлер]]а<ref>[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210124120522/https://news.tut.by/culture/710425.html Изобразил Гитлера и спасал военнопленного. Кто нарисовал красно-зеленый флаг], [[TUT.BY]], 8.12.2020 г.</ref>. Разам зь [[Герб Беларусі (афіцыйны)|мадыфікаваным гербам БССР]] не супадае з [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальнымі сымбалямі]] [[беларусы|беларусаў]] і асацыюецца найперш з асобай Лукашэнкі і той палітычнай і сацыяльна-эканамічнай мадэльлю, якую ён увасабляе<ref name="salanda-2019-10">[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 10.</ref>.

Беларусь — адзіная з колішніх рэспублік [[СССР]], дзе ўлады [[Расея|Расеі]] дамагліся фармальнага абвяшчэньня «дзяржаўнага статусу» савецкіх сымбаляў, нягледзячы на наяўнасьць [[Беларусы|беларускіх]] гістарычных нацыянальных [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белага сьцяга]] і гербу [[Пагоня|Пагоні]]. У 2020 годзе пры здушэньні [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў беларусаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]] прыхільнікі чырвона-зялёнага сьцяга адзначыліся дзеяньнямі, якімі канчаткова дыскрэдытавалі гэтую сымболіку<ref name="Paskievic">[https://nn.by/?c=ar&i=265062 «Будучыня гэтага сцяга ім глыбока да аднаго месца»], [[Наша Ніва]], 10 сьнежня 2020 г.</ref>.

== Дызайн ==
[[Файл:Flag of Belarus (1995-2012).svg|значак|250пкс|Сьцяг у 1995—2012 гг.]]
За аснову новага сьцяга з ініцыятывы Лукашэнкі ўзялі [[сьцяг БССР]], зь якога прыбралі [[серп і молат]] і чырвоную зорку. Апроч таго, інвэртавалі колеры арнамэнту (замест белага арнамэнту на чырвоным фоне зьявіўся чырвоны арнамэнт на белым фоне).

[[Файл:Flag of Belarus (construction sheet).svg|цэнтар|400пкс|Прапорцыі афіцыйнага сьцяга]]

Апісаньне кампазыцыі сьцяга ўпершыню зьявілася ва ўказе Лукашэнкі № 214 ад 7 чэрвеня 1995 году. 5 ліпеня 2004 году выйшаў закон №301-3 «Аб дзяржаўных сымбалях Рэспублікі Беларусь», згодна зь якім сьцяг мае наступнае апісаньне (разьдзел II, артыкул 4):
<blockquote>
Дзяржаўны сьцяг Рэспублікі Беларусь уяўляе сабой прастакутнае палотнішча, якое складаецца зь дзьвюх гарызантальных каляровых палос: верхняй — чырвонага колеру і ніжняй — зялёнага колеру. [[Стасунак]] шырыні палос чырвонага і зялёнага колераў — 2:1. Стасунак шырыні Дзяржаўнага сьцяга Рэспублікі Беларусь да яго даўжыні — 1:2. Каля тронка вэртыкальна разьмяшчаецца беларускі нацыянальны арнамэнт чырвонага колеру на белым полі, якое складае 1/9 даўжыні Дзяржаўнага сьцяга Рэспублікі Беларусь.
</blockquote>

У 2008 годзе [[Дзяржаўны камітэт па стандартызацыі Рэспублікі Беларусь]] апублікаваў «СТБ 911-2008. Государственный флаг Республики Беларусь»<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://tnpa.by/#!/DocumentCard/209010/306420 | загаловак = СТБ 911-2008. Государственный флаг Республики Беларусь. Общие технические условия | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 18 студзеня 2021 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>, дзе прыводзіліся тэхнічныя характарыстыкі афіцыйнага сьцяга, у тым ліку падрабязная інфармацыя пра колеры і арнамэнт.

1 траўня 2012 году згодна з пастановай Дзяржаўнага стандарту Рэспублікі Беларусь з арнамэнту сьцяга прыбралі белыя бакавыя палоскі. Тым часам пытаньне аб дзяржаўнай сымболіцы на [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндуме 1995 году]] мела абавязковы характар і згодна з афіцыйным заканадаўствам усякія зьмены ў прынятыя на рэфэрэндуме абавязковыя пытаньні могуць уносіцца толькі шляхам новага рэфэрэндуму<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30626251.html Кактус на гербе, або Паважайце свой «рэфэрэндум»], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2020 г.</ref>.

== Гісторыя ==
=== БССР ===
{{Асноўны артыкул|Сьцяг Беларускай ССР}}
[[Файл:Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1919-1927).png|250px|значак|Першы сьцяг БССР (ССРБ), 1919 г.]]
[[Файл:Flag of the Chuvash ASSR (1926).svg|значак|250px|[[Сьцяг Чувашыі|Сьцяг]] [[Чуваская АССР|Чуваскай АССР]] з [[Чувашы|чуваскім]] нацыянальным арнамэнтам, 1926 г.]]

У першай Канстытуцыі БССР (ССРБ), прынятай 3 лютага 1919 году, прысутнічала наступнае апісаньне сьцяга рэспублікі: «''Гандлёвы і ваенны сьцяг ССРБ — прастакутнае чырвонае (пунцовае) палотнішча з залатымі літарамі ў верхнім куце ля тронка ССРБ або надпісам „Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусь“''»<ref name="flagi21">{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 21.</ref>. Пры гэтым эталённай выявы сьцяга не існавала<ref name="flagi21"/>. Пазьней сьцяг БССР некалькі разоў зьмяняўся, аднак адзінае яго адрозьненьне ад сьцяга СССР (як і сьцягоў іншых саюзных рэспублік) крылася ў надпісе «БССР» у левым верхнім куце. Такім чынам, узорам для афіцыйна прынятай сымболікі БССР стала савецкая сымболіка [[Расея|Расеі]]<ref>[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 7.</ref>. Тым часам савецкія ўлады ў [[Масква|Маскве]] ў 1928 годзе распачалі актыўнае змаганьне зь бел-чырвона-белым спалучэньнем колераў: у дакладзе [[АДПУ]] (пазьнейшага [[НКВД]]) у [[ЦК КПСС|ЦК ВКП(б)]] ад 27 траўня адзначаўся загад да менскіх уладаў перафарбаваць вулічныя слупы і інтэр'ер [[Прысутныя месцы (Менск)|Дому працы]], раней расфарбаваныя ў беларускія нацыянальныя колеры ({{мова-ru|белорусские национальные цвета|скарочана}})<ref>Славатинский А. Доклад ОГПУ в ЦК ВКП(б) о политических настроениях в среде белорусской интеллигенции (27 мая 1928 г.) // ЦК РКП(б)—ВКП(б) и национальный вопрос. Книга 1. 1918—1933 гг. / Составители Л. С. Гатагова, Л. П. Кошелева, Л. А. Роговая. — М.: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2005. С. 569.</ref>.

{{Падвойная выява|зьлева|М. І. Гусеў. Плакат, выпушчаны да выбараў у Вярхоўныя Саветы БССР і СССР ад заходніх абласцей Беларусі.jpg|160|Николай Гусев (автор КЗ-флага БССР). Портрет Адольфа Гитлера, 1943 год.jpg|160|Работы [[Мікалай Гусеў|Гусева]]: плякат «Няхай жыве [[Сталін]]ская Канстытуцыя перамогшага сацыялізму і сапраўднага дэмакратызму» (1940 г., налева) і партрэт [[Гітлер]]а для дэманстрацыі на трыбуне ў Менску (1943 г., направа)}}
[[Файл:Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1951–1991).svg|250px|значак|[[Сьцяг БССР]], намаляваны [[Мікалай Гусеў|Мікалем Гусевым]] у 1951 годзе]]

Неўзабаве па сканчэньні [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] савецкія ўлады ў Маскве<ref name="flagi24">{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 24.</ref> распачалі кампанію па зьмяненьні сьцягаў рэспублік Савецкага Саюзу (у тым ліку і БССР) на больш арыгінальныя. Імаверна, яе прычынай было ўтварэньне [[ААН]], дзе апроч СССР, прадстаўніцтва таксама атрымалі БССР і [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|УССР]]. На фоне шматколернасьці сьцягоў краінаў-удзельнікаў ААН савецкія рэспубліканскія палотнішчы выглядалі непаўнавартаснымі і безаблічнымі<ref name="flagi24"/>.

Дзеля адлюстраваньня нацыянальных асаблівасьцяў на палотнішчы новага сымбалю БССР надумалі зьмясьціць малюнак арнамэнту, вышытага ў 1917 году (год [[Кастрычніцкі пераварот|кастрычніцкага перавароту]]) сялянкай [[Матрона Маркевіч|Матронай Маркевіч]] зь вёскі, якая на момант стварэньня сьцяга ўваходзіла ў склад Ульянаўскага (назва ў гонар [[Уладзімер Ленін|Леніна]]) сельсавету<ref name="flagi24"/>. Яшчэ да вайны ўзор узялі на захоўваньне ў архіў Белпрамсавету з прычыны магчымасьці яго выкарыстаньня ў лёгкай прамысловасьці<ref name="flagi24"/>. Вялікую ролю пры абраньні менавіта гэтага арнамэнту адыграла ягоная назва «Ўзыходзячае сонца», якая імпанавала камуністычнай ідэалёгіі<ref name="flagi24"/>. Увогуле, выкарыстаньне нацыянальнага арнамэнту на савецкай сымболіцы не было ўнікальным: раней [[Чувашы|чуваскі]] арнамэнт зьмясьцілі на сьцягу [[Чуваская АССР|Чуваскай АССР]] (1926 год), а [[Грузіны|грузінскі]], [[Карэлы|карэльскі]] і [[кіргізы|кіргіскі]] — адпаведна на гербах [[Герб Грузінскай ССР|Грузінскай ССР]] (1921 год), [[Герб Карэла-Фінскай ССР|Карэла-Фінскай ССР]] (1940 год) і [[Герб Кіргіскай ССР|Кіргіскай ССР]] (1937 год).

Абраньню адпаведнага варыянту беларускага арнамэнту не перашкодзіў той факт, што мужа Матроны Маркевіч [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|арыштавалі]] ў 1937 годзе за антысавецкую прапаганду і расстралялі, пасьля чаго сям’я прайшла праз «раскулачваньне». Арыгінал вышытага Матронай Маркевіч ручніка не захаваўся, бо быў альбо канфіскаваны савецкімі карнымі органамі ў 1937 годзе, альбо згінуў у час [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]. Брата Матроны Маркевіч [[Міхаіл Кацар|Міхаіла Кацара]], мастацтвазнаўцу і загадчыка сэктару этнаграфіі і фальклёру Акадэміі навук БССР, у 1951 годзе ўлучылі ў склад камісіі па распрацоўцы новага сьцяга БССР<ref name=budzma>[http://budzma.by/news/u-syannye-adkryli-pomnik-zhanchynye-yakaya-vyshyla-arnamyent-z-dzyarzhawnaha-scyaha.html У Сянне адкрылі помнік жанчыне, якая вышыла арнамент з дзяржаўнага сцяга], [[Budzma.org]], 6 ліпеня 2015 г.</ref><ref>[https://by.openlist.wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%97%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%96%D1%87_(1885) Адкрыты спіс — Маркевіч Аляксей Захаравіч (1885)]</ref>.

На падставе абранага арнамэнту малюнак новага сьцяга БССР стварыў мастак [[Мікалай Гусеў]]<ref name="flagi24"/><ref>Гурневіч З. [https://gazetaby.com/post/lovim-prapagandystau-na-fejkax-kali-b-zakon-u-krai/174474/ Ловім прапагандыстаў на фэйках. «Калі б закон у краіне працаваў, то першымі пацярпелі б самі прапагандысты»], [[Салідарнасьць (газэта)|Салідарнасьць]], 22 сакавіка 2021 г.</ref>, народжаны ва [[Уладзімерская губэрня|Ўладзімерскай губэрні]] [[расейцы|расеец]], які канчаткова перабраўся ў Беларусь у 1932 годзе. Адной з апошніх яго даваенных работ стаў плякат «Няхай жыве [[Сталін]]ская Канстытуцыя перамогшага сацыялізму і сапраўднага дэмакратызму», тым часам за [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкай акупацыяй]] (1941—1944) ён маляваў партрэты афіцэраў [[Трэці Райх|Нацысцкай Нямеччыны]] і яе кіраўніка [[Гітлер]]а<ref>[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210124120522/https://news.tut.by/culture/710425.html Изобразил Гитлера и спасал военнопленного. Кто нарисовал красно-зеленый флаг], [[TUT.BY]], 8.12.2020 г.</ref>.

У выніку, 25 сьнежня 1951 году Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету БССР зацьвердзіў новы сьцяг БССР<ref name="flagi24"/>. Форму закону гэтаму ўказу надалі 27 сакавіка 1952 году<ref name="flagi25">{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 25.</ref>.

=== Ад БССР да Рэспублікі Беларусь ===
[[Файл:Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg|250пкс|значак|[[Бел-чырвона-белы сьцяг|Дзяржаўны сьцяг Беларусі]] (1918 г., адноўлены ў 1991 г.)]]

27 ліпеня 1990 году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўны Савет БССР]] прыняў дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце краіны. 25 жніўня 1991 году Беларусь абвясьціла незалежнасьць ад [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]. Яшчэ ў 1990 году ўлады [[Менск]]у (а таксама [[Радашкавічы|Радашкавічаў]]<ref name="flagi26">{{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня|к}} С. 26.</ref>) пачалі выкарыстоўваць нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]] побач зь сьцягам БССР (яны разам вывешваліся над будынкам гарсавету).

Дыскусія пра прыняцьце дзяржаўнага сьцяга разгарнулася на 6-й пазачарговай сэсіі Вярхоўнага Савету 19 верасьня 1991 году пры абмеркаваньні закону «Аб назьве, Дзяржаўным гербе і Дзяржаўным сьцягу Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі». Яшчэ ў час дзённага перапынку народны дэпутат БССР касманаўт [[Уладзімер Кавалёнак]]<ref name="flagi26"/> выйшаў на плошчу, дзе на той час звычайна знаходзіліся пікетоўцы, узяў у іх бела-чырвона-белы сьцяг і ў атачэньні сваіх аднадумцаў вярнуўся ў будынак [[Дом ураду (Менск)|Дома ўраду]]. У залі паседжаньняў Вярхоўнага Савету ён паставіў нацыянальны сьцяг побач з савецкім. Пасьля перапынку пачаўся разгляд пытаньня. [[Ніл Гілевіч]] прапанаваў вярнуць гістарычную беларускую сымволіку. Большасьць падтрымала яго.

Згодна з артыкулам 97 Канстытуцыі БССР 1978 году (зь зьмяненьнямі і дапаўненьнямі 1979 і 1989 гадоў) Вярхоўны Савет быў найвышэйшым і бесьперапынна дзейным органам дзяржаўнай улады, які мог прыняць да разгляду ўсякае пытаньне, якое ўваходзіла ў кампэтэнцыю рэспублікі. Пры разглядзе пытаньня аб наданьні бел-чырвона-беламу сьцягу статусу дзяржаўнага сьцяга Вярхоўны Савет вытрымаў усе неабходныя юрыдычныя патрабаваньні згодна зь дзейным заканадаўствам таго часу. Таму працэдура зацьверджаньня бел-чырвона-белага сьцяга ў якасьці дзяржаўнага сьцяга адзначаецца высокім узроўнем легітымнасьці<ref>[[Аляксандар Кур'яновіч|Кур’яновіч А.]] [https://web.archive.org/web/20210128040324/https://gazeta.arche.by/article/432.html Як бел-чырвона-белы сцяг стаў дзяржаўным: верасень, 1991], Электронная газэта [[ARCHE Пачатак|ARCHE]], 26 жніўня 2020 г.</ref>. 

Пастанова Вярхоўнага Савету ад 10 сьнежня 1991 году зацьвердзіла «Палажэньне аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь».

=== Рэфэрэндум 1995 году ===
{{Асноўны артыкул|Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году}}
[[Файл:Lukashenko flag idea 1995.svg|міні|250пкс|Праект сьцяга, які ад пачатку прапаноўваў Лукашэнка]]

Увосень 1993 году ва ўладных колах Беларусі назіралася актывізацыя прарасейскіх настрояў, што выявілася ў працы Канстытуцыйнай Камісіі [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўнага Савету]]: большасьць яе сябраў выказаліся за тое, каб упамінаньне крыніцаў Беларускай дзяржаўнасьці — ня толькі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], але і [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] — прыбраць з тэксту [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]. Такую пастанову падтрымала большасьць дэпутацкага корпусу<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>. Яшчэ ўлетку 1993 году дэпутат [[Аляксандар Лукашэнка]] выступіў за аднаўленьне [[СССР]], а ў часе выбарчай прэзыдэнцкай кампаніі 1994 году ён насіў не дзяржаўны [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белы]], а [[Сьцяг БССР|чырвона-зялёны дэпутацкі значак БССР]]. Разам з тым у афіцыйнай перадвыбарчай праграме
Лукашэнкі згадкі пра магчымую зьмену сымболікі адсутнічалі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 105.</ref>.

У лютым 1995 году Лукашэнка заявіў пра намер прыбраць беларускую нацыянальную сымболіку і надаць дзяржаўны статус расейскай мове, чым фактычна засьведчыў афіцыйнае аднаўленьне [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі Беларусі]]. Такім чынам ён імкнуўся атрымаць падтрымку і грошы [[Расея|Расеі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20201121225512/https://nashaniva.by/?c=ar&i=262559 Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ], [[Наша Ніва]], 22 лістапада 2020 г.</ref>. На думку гісторыка [[Алег Трусаў|Алега Трусава]], дэпутата Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня, гэтая ініцыятыва негалосна ішла ад саміх уладаў Расеі<ref name="Naviny.by">Гуштын А. [https://web.archive.org/web/20210124153750/https://naviny.by/rubrics/society/2015/05/14/ic_articles_116_188882 Рэферэндум-1995. Антыгероі беларускай мовы], [[Naviny.by]], 14.05.2015 г.</ref>, якія імкнуліся рэанімаваць [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]]<ref name="95-10">{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.</ref>. На карысьць гэтага сьведчыць той факт, што пры разглядзе ў парлямэнце прапанаваных на рэфэрэндум пытаньняў, сярод якіх таксама было пытаньне пра права прэзыдэнта на роспуск парлямэнту, Лукашэнка, вядомы сваёй прагай да абсалютнай улады, некалькі разоў заяўляў, што гатовы фактычна адмовіцца ад пытаньня пра роспуск палямэнту пры ўмове прыняцьця пытаньняў пра мову і сымболіку<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 113, 133—134.</ref>. Разам з тым пазбаўленьне нацыянальнай гістарычнай сымболікі і беларускай мовы дзяржаўнага статусу разглядалася як мэтанакіраваны ўдар па галоўных палітычных апанэнтах ([[Апазыцыя БНФ]]) дзеля ўмацаваньня асабістай ўлады Лукашэнкі<ref name="Marcinovic">Мартинович Д. [https://web.archive.org/web/20200622200046/https://news.tut.by/culture/684354.html Без исторической символики, но с русским языком. Как 25 лет назад в Беларуси прошел референдум], [[TUT.BY]], 14.05.2020 г.</ref>. Таксама адной з асноўных мэтаў быў раскол беларускага грамадзтва, каб грамадзкае супрацьстаяньне ў пытаньнях мовы і сымболікі адцягвала ўвагу беларусаў ад эканамічных і палітычных праблем<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 107, 111—112, 118, 120.</ref>.

Выказвалася меркаваньне, што правядзеньне рэфэрэндуму абумовіла жаданьне Лукашэнкі набыць папулярнасьць у [[Расея|Расеі]] з наступнай мэтай стаць прэзыдэнтам Расеі<ref>Олегов А. Лукашенко метит в президенты России // Огонёк. № 43, 27 октября 1996. С. 9.</ref>. Паводле дэпутата Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня [[Сяргей Навумчык|Сяргея Навумчыка]], падобны плян агучваў кіраўнік адміністрацыі Лукашэнкі [[Леанід Сініцын]], [[Расейцы|расеец]] паводле нацыянальнасьці і прыхільнік далучэньня Беларусі да Расеі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 24.</ref>, які меў імаверныя зьвязкі з расейскімі спэцслужбамі<ref name="Navumcyk_18.04.2014">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/25354832.html «Маўр» Лукашэнкі, або той, хто зьмяніў герб і сьцяг], [[Радыё Свабода]], 18 красавіка 2014 г.</ref> і быў фігурантам дакладу дэпутата [[Сяргей Антончык|Сяргея Антончыка]] пра карупцыю ў атачэньні Лукашэнкі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 127.</ref><ref>Соўсь Г. [https://www.svaboda.org/a/30211729.html Антончык пра антыкарупцыйны даклад Лукашэнкі, фатальную памылку Ганчара і «звышцынізм» апазыцыі], [[Радыё Свабода]], 12 кастрычніка 2019 г.</ref>. Ён жа, паводле неаднаразовых уласных прызнаньняў<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 65.</ref><ref>Студзінская І. [https://www.svaboda.org/a/27014582.html Леанід Сініцын: Я — аўтар герба і сьцяга, а зорачка — ад Ціцянкова], [[Радыё Свабода]], 14 траўня 2015 г.</ref><ref name="Marcinovic"/><ref>Толкачева Е. [https://web.archive.org/web/20200412135326/https://news.tut.by/economics/637111.html «Сел и нарисовал». Как в 1995 году БЧБ-флаг сменили на красно-зеленый, а «Пагоню» — на герб БССР], [[TUT.BY]], 12.05.2019 г.</ref>, стварыў прапанаваныя на рэфэрэндум сымбалі, за аснову якіх узяў [[Сьцяг Беларускай ССР|сьцяг]] і [[герб Беларускай ССР|герб]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]. Пазьней Сініцын апавядаў беларускаму дэпутату [[Валянцін Голубеў|Валянціну Голубеву]]<ref name="Navumcyk_18.04.2014"/>:
{{Цытата|Справа ж не ў [[Геральдыка|геральдыцы]]. Таму што калі прыгадаць, навошта ўвогуле трэба было мяняць сымболіку, дык зразумела, што чым яна горш атрымалася, тым лепей. Бо яе замена была толькі правакуючым выпадам, прычым толькі адным — у камбінацыі зь некалькіх удараў.}}

Паводле сьведчаньня Сініцына, праца над новай сымболікай вялася з 21 сакавіка, калі Лукашэнка прапанаваў варыянт сьцяга з трох палосаў: зялёнай, чырвонай (шырокай) і зялёнай<ref name="Vexillographia">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |cуаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.vexillographia.ru/belarus/state.htm |загаловак = Дзяржаўны сьцяг Рэспублікі Беларусь|фармат = |назва праекту = |выдавец = [http://www.vexillographia.ru/ «VEXILLOGRAPHIA: Официальный сайт русского центра флаговедения и геральдики»]|дата = 17 кастрычніка 2010 |мова = ru |камэнтар =}}</ref>, пры гэтым дэпутаты атрымалі канчатковыя эскізы сьцяга і гербу ўжо 23 сакавіка. Як мяркуе Сяргей Навумчык, хуткае (за два дні) стварэньне прапанаванай Лукашэнкам сымболікі сьведчыла пра тое, што галоўнай мэтай рэфэрэндуму было ня столькі ўвядзеньне нейкай канкрэтнай сымболікі (якая разглядалася як часовая — да ліквідацыі незалежнасьці Беларусі), колькі зьнішчэньне дзяржаўнага статусу бел-чырвона-белага сьцяга і Пагоні<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 66.</ref>. Такім чынам, афіцыйнае аднаўленьне палітыкі русіфікацыі ў 1995 годзе стала вынікам супадзеньня інтарэсаў уладаў Расеі, якія рэанімавалі імпэрскую ідэю, і Лукашэнкі, які меў спадзяваньні праз далучэньне Беларусі да Расеі замяніць яе нямоглага прэзыдэнта [[Барыс Ельцын|Барыса Ельцына]]<ref name="95-10"/>.

Праведзены 14 траўня 1995 году [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]] супярэчыў [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі]] і заканадаўству Беларусі, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня<ref name="Navumcyk">[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.</ref>. Яму папярэднічала [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|зьбіцьцё дэпутатаў у будынку парлямэнту]], якое выявілася сілавой дэманстрацыяй усталяваньня [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму ў Беларусі]]. Паводле афіцыйна агучаных зьвестак, за прапанаваныя Лукашэнкам варыянты гербу і сьцяга прагаласавала 75,1% выбарцаў (або 49,7% тых, хто меў права голасу<ref name="lalkou">[[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]] [https://web.archive.org/web/20070707205420/http://arche.bymedia.net/2002-1/lalk102.html Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE]]. № 1 (21), 2002.</ref>). Аднак выбары ў [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 13-га скліканьня|парлямэнт Беларусі]], што праводзіліся адначасна з рэфэрэндумам у адных і тых жа памяшканьнях не адбыліся ў 141 акругах з 260 празь нізкую яўку (прыйшло менш за палову выбарнікаў), пры гэтым паводле афіцыйных зьвестак, ува ўсіх гэтых акругах у рэфэрэндуме прыняла ўдзел больш за палову выбарнікаў<ref name="Marcinovic"/>. Ужо 16 траўня новыя сьцягі вывесілі над будынкам Вярхоўнага Савету Беларусі і іншымі афіцыйнымі ўстановамі.

=== Рэжым Лукашэнкі ===
[[Файл:Paddy wagon with flag and covered license plate (Minsk, Belarus).jpg|250пкс|значак|[[Аўтазак]] з афіцыйным сьцягам у час здушэньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў беларусаў]]]]
[[Файл:Belarusian soldier with a flag during protests.jpg|thumb|250px|Салдат беларускай арміі з афіцыйным сьцягам за калючым дротам]]

7 чэрвеня 1995 году Лукашэнка выдаў указ № 214 «Аб зацьверджаньні Палажэньня аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь»<ref>[https://geraldika.ru/symbols/9223 Об утверждении Положения о Государственном флаге Республики Беларусь]</ref> дзеля фармальнага замацаваньня сьцяга [[Рэжым Лукашэнкі|свайго аўтарытарнага рэжыму]] на заканадаўчым узроўні. 

Абвяшчэньне конкурсу на стварэньне разгорнутага апісаньня і тлумачэньня сэнсу і значэньня новых афіцыйных дзяржаўных сымбаляў адбылося толькі 21 сьнежня 1995 году. Гэты конкурс скончыўся ў траўні 1996 году, а канчатковыя вынікі падвялі 25 верасьня таго ж году<ref name="salanda-2019-10"/>. Сябар журы конкурсу мовазнаўца [[Аркадзь Жураўскі]] падсумаваў вынікі наступным чынам: «''Прадстаўленыя на конкурс матэрыялы ў цэлым пакідаюць сумнае ўражаньне. Яны паказваюць, што ад удзелу ў конкурсе ўхіліліся вядучыя беларускія пісьменьнікі, мастакі і публіцысты, і гэта не зьяўляецца выпадковым у сучасным палітыка-ідэалягічным клімаце Беларусі. <...> Прадстаўленыя на конкурс празаічныя апісаньні <...> занадта кароткія, у сярэднім у большасьці яны займаюць толькі адну старонку машынапіснага тэксту. Агульным недахопам іх зьяўляецца поўная адсутнасьць гістарычных дадзеных''»<ref name="lalkou"/>. У выніку, журы ня вызначыла атрымальнікаў абяцаных двум пераможцам грашовых прэміяў, як і ня выканала абяцаньне пра выданьне аўтарскага тэксту пераможцы ў выглядзе маляўнічай брашуры<ref name="lalkou"/>.

8 лістапада 2020 году ўдзельнікі аўтапрабегу ў падтрымку рэжыму Лукашэнкі нанесьлі на чырвона-зялёныя сьцягі партрэты Лукашэнкі і надпісы «За бацьку!»<ref>Ошуркевич Т. [https://auto.onliner.by/2020/11/08/avtoprobeg-s-aerodroma-lipki-kak-eto-bylo Автопробег с аэродрома «Липки». Как это было], [[Onliner.by]], 8.11.2020 г.</ref>. Пры гэтым згодна з артыкулам 8 Закона «Аб дзяржаўных сымбалях Рэспублікі Беларусь» ад 5 лiпеня 2004 году № 301-З «Не  дапускаецца разьмяшчэньне на Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь надпісаў і графічных малюнкаў незалежна ад спосабу iх нанясеньня»<ref>[https://web.archive.org/web/20220105111012/https://pravo.by/document/?guid=3871&p2=2%2F1050 Закон Республики Беларусь 5 июля 2004 г. № 301-З «О государственных символах Республики Беларусь»]</ref>. Аднак на зварот у [[Генэральная пракуратура Рэспублікі Беларусь|Генэральную пракуратуру]] ў зьвязку з парушэньнем закону прыйшоў адказ з [[Партызанская РУУС (Менск)|Партызанскай РУУС м. Менску]], дзе сьцьвярджалася аб адсутнасьці падставаў для завядзеньня адміністрацыйнай або крымінальнай справы<ref>Спевак Д. [https://web.archive.org/web/20210119063802/https://people.onliner.by/2020/12/26/beloruska-obratilas-v-organy-iz-za-naneseniya-na-flag-portreta-lukashenko Белоруска обратилась в органы из-за нанесения на флаг портрета Лукашенко], [[Onliner.by]], 26.12.2020 г.</ref>.

У 2020—2021 гадох пры здушэньні [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]] супрацоўнікі сілавых структураў рэжыму Лукашэнкі сталі вывешваць чырвона-зялёныя сьцягі над [[аўтазак]]амі і будынкамі турмаў, дзе паводле сьведчаньняў затрыманых, учыняюцца катаваньні. Апроч таго, на фоне чырвона-зялёнага сьцяга праводзяцца допыты затрыманых беларусаў (з пазнакамі фарбай на твары), якіх здымаюць на відэа<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=262494 Сілавікі пачалі праводзіць допыты затрыманых на фоне чырвона-зялёнага сцяга і здымаць гэта на відэа], [[Наша Ніва]], 16 лістапада 2020 г.</ref>. Тым часам вывешаныя над жылымі будынкамі сьцягі абносілі калючым дротам з выстаўленьнем адмысловай аховы<ref>Перова А. [https://web.archive.org/web/20210202095448/https://news.tut.by/society/706239.html Красно-зеленый вместо БЧБ. История шпиля ЖК «Мегаполис», который обнесли колючей проволокой], [[TUT.BY]], 2.11.2020 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210325060854/https://news.tut.by/society/723711.html Помните госфлаги в Новой Боровой? Жителям предлагают заказать их охрану (пока непонятно, кто именно)], [[TUT.BY]], 24.03.2021 г.</ref>. Паводле гісторыка [[Аляксандар Васільевіч Пашкевіч|Аляксандра Пашкевіча]], гэта сьведчыць пра стаўленьне да гэтага сьцяга як да сродку пазначэньня тэрыторыі, а ня як да сьвятыні<ref name="Paskievic"/>.

24 траўня 2021 году мэр [[Рыга|Рыгі]] [[Мартыньш Стакіс]] разам зь міністрам замежных справаў [[Латвія|Латвіі]] [[Эдгарс Рынкевічс|Эдгарсам Рынкевічсам]] замяніў на адным з пляцаў места чырвона-зялёны сьцяг на [[Нацыянальныя сымбалі|нацыянальны]] [[беларусы|беларускі]] [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белы сьцяг]] з [[Пагоня]]й з наступным абгрунтаваньнем: ''«Сьцяг, што сымбалізуе [[Рэжым Лукашэнкі|рэжым]], які займаецца дзяржаўным [[тэрарызм]]ам, недарэчны ў мескім асяродзьдзі Рыгі»''<ref>[https://www.svaboda.org/a/31271172.html Зь Беларусі высылаюць амбасадара Латвіі, дыпляматаў і тэхнічных супрацоўнікаў], [[Радыё Свабода]], 24 траўня 2021 г.</ref>.

11 чэрвеня 2021 году група дэпутатаў парлямэнту [[Швэцыя|Швэцыі]] зьвярнулася да міністра замежных справаў краіны [[Ан Ліндэ]] з прапановай выкарыстоўваць на дзяржаўным узроўні ў якасьці сьцяга Беларусі замест чырвона-зялёнага нацыянальны бел-чырвона-белы сьцяг. Паводле дэпутатаў, чырвона-зялёны сьцяг, які «''шырока выкарыстоўваецца ў якасьці фону ў фільмах, у якіх апазыцыянэры вымушаныя прызнавацца ў меркаваных злачынствах, якіх яны ніколі не рабілі''», у цяперашніх умовах «''закліканы надаць легітымнасьць дыктатару, які не шкадуе сродкаў для перасьледу журналістаў, актывістаў і іх сваякоў''». Апроч таго, ён «''зьяўляецца копіяй сьцяга, які выкарыстоўваўся, калі Беларусь была часткай Савецкага Саюзу''», і «''сьведчыць аб шчыльных сувязях Лукашэнкі з [[Уладзімер Пуцін|Пуціным]]''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31302603.html У Швэцыі дэпутаты прапанавалі выкарыстоўваць бел-чырвона-белы сьцяг замест чырвона-зялёнага], [[Радыё Свабода]], 11 чэрвеня 2021 г.</ref>.

21 красавіка 2022 году [[Сяргей Дубавец]] зазначыў, што раней ён параўноўваў з двума сьцягамі — [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бела-чырвона-белым]] і чырвона-зялёным — [[Беларускі клясычны правапіс|клясычны правапіс]] і [[Беларускі афіцыйны правапіс|наркамаўку]], аднак па падзеях 2020—2022 гадоў прымірэньне двух сьцягоў стала немагчымым, а наркамаўка засталася мёртванароджаным прадуктам на ўзбочыне гісторыі, які выканаў сваю [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікатарскую функцыю]]<ref>[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]] [https://www.svaboda.org/a/31814026.html «Застаюся камуністам»... Чаму незалежныя СМІ захоўваюць вернасьць «наркамаўцы»], [[Радыё Свабода]], 21 красавіка 2022 г.</ref>.

== Падобныя сьцягі ==
{| style="margin:0 auto;text-align:center;vertical-align:top"
|-
| [[Файл:Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг БССР|Сьцяг]] [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]<br>(1951—1991)
| [[Файл:Flag of Lithuanian SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Летувіскай ССР|Сьцяг]] [[Летувіская ССР|Летувіскай ССР]]<br>(1953—1988)
| [[Файл:Flag of Moldavian SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Малдаўскай ССР|Сьцяг]] [[Малдаўская ССР|Малдаўскай ССР]]<br>(1952—1990)
| [[Файл:Flag of the Karelo-Finnish SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Карэла-Фінскай ССР|Сьцяг]] [[Карэла-Фінская ССР|Карэла-Фінскай ССР]]<br>(1953—1956)
|-
| [[Файл:Flag of Tajik SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Таджыцкай ССР|Сьцяг]] [[Таджыцкая ССР|Таджыцкай ССР]]<br>(1953—1992)
| [[Файл:Flag of Russian SFSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Расейскай СФСР|Сьцяг]] [[РСФСР]]<br>(1954—1991)
| [[Файл:Flag of Ukrainian SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Украінскай ССР|Сьцяг]] [[Украінская ССР|Украінскай ССР]]<br>(1949—1991)
| [[Файл:Flag of Kazakh SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Казаскай ССР|Сьцяг]] [[Казаская ССР|Казаскай ССР]]<br>(1953—1992)
|-
| [[Файл:Flag of the Uzbek SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Узбэцкай ССР|Сьцяг]] [[Узбэцкая ССР|Узбэцкай ССР]]<br>(1952—1991)
| [[Файл:Flag of Turkmen SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Туркмэнскай ССР|Сьцяг]] [[Туркмэнская ССР|Туркмэнскай ССР]]<br>(1953—1992)
| [[Файл:Flag of Georgian SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Грузінскай ССР|Сьцяг]] [[Грузінская ССР|Грузінскай ССР]]<br>(1951—1990)
| [[Файл:Flag of Azerbaijan SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Азэрбайджанскай ССР|Сьцяг]] [[Азэрбайджанская ССР|Азэрбайджанскай ССР]]<br>(1952—1991)
|-

| [[Файл:Flag of Armenian SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Армянскай ССР|Сьцяг]] [[Армянская ССР|Армянскай ССР]]<br>(1952—1991)
| [[Файл:Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Кіргіскай ССР|Сьцяг]] [[Кіргіская ССР|Кіргіскай ССР]]<br>(1952—1992)
| [[Файл:Flag of Latvian SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Латвійскай ССР|Сьцяг]] [[Латвійская ССР|Латвійскай ССР]]<br>(1953—1990)
| [[Файл:Flag of Estonian SSR.svg|border|200px]]<br>[[Сьцяг Эстонскай ССР|Сьцяг]] [[Эстонская ССР|Эстонскай ССР]]<br>(1953—1990)
|}

== Глядзіце таксама ==
* [[Бел-чырвона-белы сьцяг]]
* [[Герб расейскай акупацыйнай адміністрацыі ў Беларусі‎]]
* [[Мы, беларусы]]
* [[Сьцяг Беларускай ССР]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Флагі Беларусі ўчора і сёньня}}
* [[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]] [http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1 (21), 2002. С. 98—112.
* {{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)}}
* [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 3—10.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://nn.by/?c=ar&i=265062 «Будучыня гэтага сцяга ім глыбока да аднаго месца»], [[Наша Ніва]], 10 сьнежня 2020 г.
* Студзінская І. [https://www.svaboda.org/a/27014582.html Леанід Сініцын: Я — аўтар герба і сьцяга, а зорачка — ад Ціцянкова], [[Радыё Свабода]], 14 траўня 2015 г.
* {{Спасылка
 | аўтар           = [[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]]
 | аўтарlink       = 
 | дата публікацыі = 30 студзеня 2021
 | url             = https://www.svaboda.org/a/31077361.html
 | загаловак       = Як змахлявалі на рэфэрэндуме пра «чырвона-зялёную» сымболіку
 | фармат          = 
 | назва праекту   = 
 | выдавец         = [[Радыё Свабода]]
 | дата доступу    = 19 лютага 2021
 | мова            = 
 | камэнтар        = 
}}
* [https://web.archive.org/web/20201221112218/https://citydog.by/post/bssr-flag/ Такого о красно-зеленом флаге Беларуси вы не знали: «Флаг с орнаментом моей матери побывал в космосе, а муж ее в бурьяне лежит»], CityDog.by, 21.12.2020 г.

{{Сьцягі краін Эўропы}}
{{Беларусь у тэмах}}

[[Катэгорыя:Сьцягі Беларусі| ]]
[[Катэгорыя:Дзяржаўныя сымбалі Беларусі]]