Тэатар Антонія Тызэнгаўза (манэж)

Помнік грамадзянскай архітэктуры
Тэатар Антонія Тызэнгаўза
Тэатар Антонія Тызэнгаўза
Краіна	Беларусь
Места	Горадня
Каардынаты	53°41′7.51″ пн. ш. 23°50′10.56″ у. д.
Тэатар Антонія Тызэнгаўза на мапе Беларусі Тэатар Антонія Тызэнгаўза

Тэатар Антонія Тызэнгаўза — помнік архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў у Горадні. Знаходзіцца на Гарадніцы, на гістарычным Тэатральным пляцы. Твор архітэктуры барока і эклектыкі. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Уваходзіў у ансамбль палаца Тызэнгаўзаў, зь левым крылом якога злучаўся крытым пераходам.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Будаваньне мураванага каралеўскага манэжу ў Горадні вялося ў 1772—1780 гадох. Яго архітэктарамі былі Джузэпэ Сака і Яган Мёзэр. У 1780 годзе тэатар налічваў больш за 70 чалавек, у тым ліку артыстаў капэлы, з шырокім опэрным і балетным рэпэртуарам з твораў нямецкіх, францускіх і італьянскіх аўтараў. Пазьней тэатар перавялі ў Паставы.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У 1802—1809 і 1839—1861 гадох у будынку дзейнічаў сталы мескі тэатар. У 1851 годзе архітэктар Віктар Міхаэліс склаў каштарыс на рамонт будынка. У 1859 годзе праводзілася рэканструкцыя, у выніку чаго будынак набыў асымэтрычную аб’ёмна-прасторавую кампазыцыю.

Найноўшы час

26 студзеня 1919 году ў будынку тэатру бальшавікі правялі першае паседжаньне Гарадзенскага Савету рабочых дэпутатаў. З 1921 году тут зноў дзейнічаў мескі тэатар (з 1928 году імя Элізы Ажэшкі).

25 студзеня 1940 году савецкія ўлады правялі ў будынку тэатру першую сэсію Гарадзенскага гарадзкога Савету дэпутатаў працоўных. У 1940 годзе будынак рэканструявалі (дабудавалі трэці паверхі). Пазьней тут працавалі: у 1940—1941 гадох — Дзяржаўны польскі тэатар БССР, у 1945—1947 гадох — Дзяржаўны расейскі драматычны тэатар БССР, у 1947—1983 гадох — Гарадзенскі абласны драматычны тэатар, з 1984 году — Гарадзенскі абласны тэатар лялек. У выніку рэканструкцыі 1975 году пашырылі сцэнічны аб’ём і глядацкую залю.

Архітэктура

Помнік архітэктуры барока і эклектыкі. Па рэканструкцыях гэта 3-павярховы будынак складанай канфігурацыі ў пляне, пастаўлены на высокі руставаны цокаль і накрыты 4-схільным дахам. Галоўны фасад асымэтрычны, падзяляецца карнізам на дзьве часткі, дэкаруецца пілястрамі. Над уваходам у левым крыле — вялікі балькон, які падтрымліваюць 4 калёны, апрацаваныя рустам. Бакавы фасад афармляецца пілястрамі, праразаецца высокімі прастакутнымі вокнамі з сандрыкамі і трыкутнымі франтонамі, на ўзроўні трэцяга паверху — люкарны. Сьцены завяршаюцца карнізамі з сухарыкамі. Правая частка будынка — прастакутны ў пляне сцэнічны аб’ём.

Ад пачатку тэатральная заля, сфармаваная паводле «італьянскай крывой», мела выгляд паўкруглага памяшканьня з амфітэатрам і яруснымі галерэямі пэрымэтрамю Яна мела 22 лёжы ў 2 ярусах, партэр і сцэну з 5 плянамі кулісных машынаў для перамяшчэньня дэкарацыяў. Па рэканструкцыях глядацкая заля знаходзіцца на ўзроўні першага і другога паверхаў. На першым паверсе разьмяшчаецца невялікае фае і службовыя памяшканьні, на другім — рэпэтыцыйны пакой, грымэрныя. З партэра і фае на балькон вядуць сходы.

Галерэя

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  да 1915 г.
• 
  1915—1918 гг.
• 
  1916—1917 гг.
• 
  1926 г.

• 
  1920-я гг.
• 
  1930 г.
• 
  Г. Паддэмбскі, 1932—1935 гг.
• 
  Г. Паддэмбскі, 1932—1935 гг.

• 
  верасень 1934 г.
• 
  1935 г.
• 
  Г. Паддэмбскі, 1935 г.
• 
  Д. Анэрык, 1930-я гг.

• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  Ч. Пудлоўскі, да 1939 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Агульны выгляд
• 
  Галоўны фасад
• 
  Бакавы фасад
• 
  Уваход

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Менск: Беларус. Сав. Энцыклапедыя, 1986. — 371 с.: іл.

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  412Г000012

• Тэатар Антонія Тызэнгаўза ў Горадні, Radzima.org