Рэйкавая вайна (1990-я)

«Рэ́йкавая вайна́» — масавыя акцыі пратэсту насельніцтва вугальных рэгіёнаў Расеі ў 1990-х роках супраць затрымак па выплатах заробкаў, якія зьдзяйсьняліся шляхам перакрыцьця чыгуначных шляхоў (адсюль назва). Пратэстоўцы таксама патрабавалі адстаўкі прэзыдэнта Барыса Ельцына і ўраду^[1].

Прычыны

Цягам зімы — вясны 1998 року шахтэры патрабавалі ад уладаў і працадаўцаў сплаціць усе запазычанасьці па заробку, папярэдзіўшы, што перакрыюць дарогі^[1]. Ніякай рэакцыі фэдэральных уладаў не наступавала^[1]. У Маскве на Гарбатым мосьце шахтэры праводзілі шматмесячны пікет ва ўмовах інфармацыйнай блякады з боку праўрадавых СМІ, тэлеканал ОРТ ня згадваў пікет, быццам яго не было^[2].

Ініцыятарамі пікету былі жыхары Варкуты, дзе затрымкі выплатаў складалі 7 месяцаў^[2]. Адзін з пратэстоўцаў распавёў: «Няма грошай на самае неабходнае. <…> Даводзіцца прасіць грошай у бацькоў-пэнсыянэраў, якім мы самі мусім дапамагаць. А ў іх пэнсія вядома якая. Сорамна. <…> Сын мне неяк кажа: Што, тата, паміраць будзем? <…> У адной сям’і сын-шкаляр павесіўся, пакінуў цыдулку: „Мне набрыдла слухаць вашыя з мамай звады з-за грошай…“ У іншай сям’і сам бацька ня вытрымаў — абвязаў сябе выбухоўкай. У нас трое наклалі на сябе рукі. Мы — рабы, скаціна. Раба і тое гаспадар корміць. Так болей жыць нельга!»^[2].

У дакладзе пра выкананьне правоў чалавека Маскоўскай хэльсынскай групы паведамлялася: «Абурэньне беззаконнымі затрымкамі заробкаў, немагчымасьць трываць нахабны працяг нявыплатаў давялі масавыя настрі ў вугальных рэгіёнах да такога напалу, калі людзі, імкнучыся да законных, прызнаных грамадзтвам мэтаў і вартасьцяў, гатовыя скарыстаць дзеля іхняга дасягненьня незаконныя, разбуральныя сродкі»^[3].

Блякаваньне

У траўні 1998 року пратэстоўцы на два-тры тыдні перакрылі некалькі ключавых магістраляў^[1]. Шахтэры Інты заблякавалі рух у рэгіёне вуглездабычы ў Рэспубліцы Комі^[1]. У Кузбасе шахтэры Анжэра-Суджанску і Междурэчанску, а таксама машынабудаўнікі Юргі заблякавалі магістраль, якая злучае Сыбір і Далёкі Ўсход, пазбавіўшы таксама Томскую вобласьць выхаду да чыгуначнай сеткі^[1]. У Данбасе шахтэры места Шахты заблякавалі дарогу, якая злучае Цэнтар з Поўднем Расеі і Каўказам^[1].

Пратэстоўцы ў Кузбасе прапускалі толькі мясцовыя электрацыі, цягнікі стратэгічнай значнасьці і з гуманітарнай дапамогай для шахтэраў^[4]. Цалкам спынілася перавозка пасажыраў і грузаў на Далёкі Ўсход і наадварот^[4]. 20 траўня ў Кемераўскай вобласьці была абвешчаная надзвычайная сытуацыя^[4]. Частка цягнікоў сьпярша ішла праз Паўднёвасыбірскі ход (Абакан — Междурэчанск — Паласухіна — Барнавул).

У траўні ў Кузбас прыбыла камісія на чале з намесьнікам кіраўніка ўраду Алегам Сысуевым^[4]. З фэдэральнага бюджэту пачалі паступаць сродкі^[4]. Урад абяцаў да 1 ліпеня пагасіць пазыкі працаўнікам і пэнсіянэрам Кемераўскай вобласьці. 23 траўня пратэстоўцы вызвалілі дарогу ля Междурэчанску, рух па поўдні вобласьці быў адноўлены^[4]. 24 траўня была зьнятая блякада галоўнага ходу Транссыбірскай магістралі ў Анжэра-Суджанску і Юрзе^[4]. Цягам чэрвеня ўрад Расеі ня выканаў большасьць абяцаньняў, таму ў пачатку ліпеня блякаваньне дарог узнавілася^[4]. 19 ліпеня намесьнік старшыні ўраду А. Сысуеў зноўку прыбыў у рэгіён зь фінансаваньнем у 730 млн рублёў. У гэты ж дзень блякада чыгуначных магістраляў у Кузбасе была спыненая^[4].

На думку сацыёляга Леаніда Гордана, перакрыцьці дарог «падвялі краіну да мяжы крушэньня сацыяльнага парадку»^[1]. «Рэйкавая вайна» стала адным з фактараў скарачэньня нявыплатаў заробкаў у Расеі цягам наступных гадоў^[5].

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Потери и обретения в России 90-х. Том 2: Меняющаяся жизнь в меняющейся стране: занятость, заработки, потребление. Москва: Эдиториал УРСС, 2001, т. 2, 512 с.
^ ^а ^б ^в Шахтеры, власть, народ // Социологические исследования, 1999
^ Доклад о соблюдении прав человека в Российской Федерации в 1998 году. Раздел 4. Социально-экономические и трудовые права.
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з «Рельсовая война» в Кузбассе в 1998 г.: этапы, особенности и результаты
^ «Рельсовые войны» в России в 1998 г.: к постановке проблемы

[gordon-1] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж Потери и обретения в России 90-х. Том 2: Меняющаяся жизнь в меняющейся стране: занятость, заработки, потребление. Москва: Эдиториал УРСС, 2001, т. 2, 512 с.

[maksimov-2] а ^б ^в Шахтеры, власть, народ // Социологические исследования, 1999

[mhg-3] Доклад о соблюдении прав человека в Российской Федерации в 1998 году. Раздел 4. Социально-экономические и трудовые права.

[kuz-4] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з «Рельсовая война» в Кузбассе в 1998 г.: этапы, особенности и результаты

[5] «Рельсовые войны» в России в 1998 г.: к постановке проблемы

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]