Нэаклясыцызм

Нэаклясыцы́зм (па-грэцку: νέος nèos і па-грэцку: κλασσικός — «новы клясыцызм») — тэрмін, які ў шырокім сэнсе абазначае працяг эстэтычных прынцыпаў клясыцызму ў новых умовах разьвіцьця мастацкай культуры; у больш вузкім сэнсе — стылістычны прыём, заснаваны на выкарыстаньні ў літаратуры, музыцы, архітэктуры, тэатры й выяўленчым мастацтве міталягічных вобразаў і матываў, антычнай тэматыкі й сюжэтаў. Росквіт нэаклясычнага рух супаў з XVIII ст. эпохі Асьветніцтва, і працягваўся да пачатку XIX ст., падчас якога канкураваў з рамантызмам. У архітэктуры стыль выкарыстоўваецца на працягу XIX і XX стст., актуальны й у XXI-м^[1].

Нэаклясыцызм у архітэктуры

У Францыі клясыцызмам называюць стыль 17 стагодзьдзя, стыль Людовіка XIV. Пад нэаклясыцызмам жа разумеюць стыль другой паловы 18 стагодзьдзя, стыль Людовіка XVI — тое, што ў Расеі (як і ў Нямеччыне) традыцыйна называюць клясыцызмам, пэрыяд (1762—1840). Нэаклясыцызмам жа ў Расеі ды Нямеччыне называюць рэтраспэктыўны стыль пачатку 20 стагодзьдзя, якія «адрозьніваюцца ад „старога добрага“ расейскага клясыцызму і матэрыяламі (ня белыя адштукатураныя калёны, а натуральны камень), і падкрэсьлена адрознай прамалёўкай клясычных формаў ды дэталяў, а часам скарачэньнем дэталяў ды зьмяшэньнем клясычных ды рэнесансных матываў».^[2]

Аналягі нэаклясыцызму ў замежнай практыцы — амэрыканскі рэнэсанс ды каляніяльнае адраджэньне ў ЗША (1876—1914).

Крызіс стылю мадэрн

Пры канцы 19 стагодзьдзя сфармаваўся новы архітэктурны стыль, які ў Расеі завецца «мадэрн». Але ён ня змог спаталіць патрэбу ў вялікім манумэнтальным стылі, якая назрэла. Нэаклясыцызм зьявіўся ў пачатку стагодзьдзя як антытэза залішняй дэкаратыўнасьці модэрну. Апора на клясыку, ордэрную сыстему, якая адпавядае клясычным прапорцыям. Імкненьне да ўтульнасьці й гармоніі. Характэрныя аздабленьні: лісьце, ракавіны, архітэктурныя франтоны, антычныя фігуры. Мэбля лёгкая, вытанчаная, прамыя лініі.

Паралельна з наватарскімі тэндэнцыямі ў архітэктуры пачатку 20 ст. набіралі сілу рэтраспэктыўныя цячэньні. Імкненьне да навізны хутка зьмянілася марамі пра мінуўшчыну. «Адкрыцьцё» зноўку каштоўнасьцяў клясыцыстычнага стылю паскорыла расчараваньне ў архітэктурных навацыях ды заняпад «мімалётнага» стылю. Нэаклясыцызм і «нэарасейскі стыль» спачатку паўплывалі на лексыкон мадэрну, а пасьля 1910 г. адцясьнілі яго на далейшы плян.

Новы погляд на архітэктуру старога Санкт-Пецярбургу

Яшчэ напачатку 1900-х гг. мастак ды крытык Аляксандар Бэнуа адным зь першых загаварыў пра непаўторную прыгажосьць старога Санкт-Пецярбургу. Яго артыкулы быццам адкрылі вочы сучасьнікам, якія змаглі годна ацаніць клясычную спадчыну, якая зьведала забыцьцё. Ад гэтага моманту і пачаў свой росквіт нэаклясыцызм.

Гэты рух ахопліваў абедзьве расейскія сталіцы, а потым і правінцыю. Натуральна, нэаклясыцызм меў блізкія паралелі ў эўрапейскай архітэктуры таго часу. І ўсё ж гэтая зьява была спэцыфічна ўласьцівай Санкт-Пецярбургу. Прыхільнікі яго прытрымліваліся ўласных традыцыяў, зьвяртаючыся да «залатога веку» архітэктуры неўскай сталіцы. У адрозьненьне ад мадэрну ды большасьці нэастыляў 19 ст., гэта было вяртаньне да сваіх каранёў. Таму нэаклясыцызм можна назваць пецярбурскім адраджэньнем, якое ўвасабляе гістарычную прыналежнасьць гораду да агульнаэўрапейскай клясычнай культуры.

Рэтраспэктывісты

Рэтраспэктыўны напрамак абапіраўся перш за ўсё на расейскі клясыцызм ды ампір, часткова — барока. Спачатку ён арыентаваўся на канкрэтны кантэкст клясыцыстычных ансамбляў (будынкі В. Ф. Сьвіньніна ды Е. С. Варацілава). Юбілейныя ўрачыстасьці да 200-годзьдзя Пецярбургу абудзілі інтарэс да яго раньняй гісторыі ды садзейнічалі зьяўленьню незвычайнага цячэньня (А. І. Дзьмітрыеў, Л. А. Ільлін, М. Я. Лансэрэ). Лідэрам нэаклясыцызму стаў І. А. Фамін — адданы прыхільнік расейскай архітэктуры канца 18 — пачатку 19 стст. Потым прыхільнікі традыцыйнага шляху сталі ўсё больш зьвяртацца да першакрыніц расейскага клясыцызму — італьянскаага рэнэсансу і ў асаблівасьці — палядыянства. Вядучымі прадстаўнікамі неабмежаванага напрамку выступалі У. А. Шчуко, А. Я. Белагруд, М. М. Перацятковіч, М. С. Лялевіч.

У ідэале рэтраспэктывісты імкнуліся да поўнай рэканструкцыі гістарычнага стылю, нават да ілюзіяў старыны. На практыцы матывы рэтрастыляў, як правіла, спалучаліся з сучаснымі функцыянальна-пляніровачнымі структурамі, і набылі яўнае адценьне мадэрнізацыі. Аднымі зь першых на шлях мадэрнізаванай нэаклясыкі ўступілі Ф. І. Лідваль ды Р. Ф. Мэльцэр. Наватарскім прыкладам трансфармацыі і спрашчэньня клясыцыстычных формаў стала Нямецкая амбасада нямецкага архітэктара Пэтэра Бэрэнса.

Крыніцы

^ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11: Мугір — Паліклініка. — 560 с. — ISBN 985-11-0188-5 С. 254.
^ Костылев Р.П., Пересторонина Г.Ф. Модернизированные ретростили // Петербургские архитектурные стили. (XVIII — начало XX века). — Доп. тираж. — СПб.: Паритет, 2007. — С. 210—219. — 4000 ас. — ISBN 978-5-93437-127-3

Вонкавыя спасылкі

Нэаклясыцызм — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11: Мугір — Паліклініка. — 560 с. — ISBN 985-11-0188-5 С. 254.

[2] Костылев Р.П., Пересторонина Г.Ф. Модернизированные ретростили // Петербургские архитектурные стили. (XVIII — начало XX века). — Доп. тираж. — СПб.: Паритет, 2007. — С. 210—219. — 4000 ас. — ISBN 978-5-93437-127-3

[1]

[2]