Мерацкая ратуша
.jpg)
Ме́рацкая ра́туша — колішняя ратуша ў Мерачы. Пра аблічча і структуру ратушы можна меркаваць па двух малюнках XIX ст. Гэта будынак з найбольшай колькасцю іканаграфічных даных сярод захаваных беларускіх ратуш. Пабудавана ў XVI ст. і знесена напрыканцы 1887 г. На яе месце дагэтуль стаіць царква-мураўёўка.
Гістарычны діскурс
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Ратушы, як з’ява на Беларусі, узніклі пры наданні гарадам правоў на самакіраванне. Ратуша — галоўная ўстанова магістрата, гарадскога кіравання, самакіравання — найважнейшы і цэнтральны будынак места, звычайна пабудаваны ў сярэдзіне цэнтральнага пляцу ці каля яе. Мерач атрымала гарадскія правы яшчэ ў 1569 годзе але ратуша была пабудавана крыху пазней, упершыню будынак згадваецца толькі ў 1595 годзе. [1] Аднак нават пазнейшая згадка Мерацкай ратушы не адмаўляе таго, што гэта была адна з першых ратуш на Беларусі, у XV—XVI стст. ратушы мелі толькі такія гарады, як Вільня, Коўна, Трокі, Вількамір, і сярод іх Мерач . [2]
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Мерач ў 1569 годзе 7 снежня пасля надання магдэбургскага права, згодна з патрабаваннямі, мяшчане былі абавязаны пабудаваць ратушу [3], але толькі ў 1595 г . упершыню яна згадваецца. [4] РП у час вайны з Расіяй і Швецыяй 1654 г . горад моцна пацярпеў, але ўжо пасля 1660 г. магістрат збіраўся ў ратушы. [5] У 1679 годзе 24 сакавіка пісьмова правіцель РП Ян Сабескі дазволіў мяшчанам Мерача і жыхарам прадмесця купляць у царквы ўчасткі, пашы і дамы па цане, вызначанай магістратам. У гэтай жа грамаце ўладар забараняў магістрату выдзяляць згарэлыя ўчасткі гарадскога лесу іншаземцам — не мерачанам, а таксама «навечна» вызваляў места ад падаткаў пры ўмове, што ратуша будзе адрамантаваная і ў яе вежы будзе ўсталяваны гадзіннік. [6] Паводле 1695 г. ратуша — двухпавярховы будынак з вежай і балконам. На другім паверсе размяшчаліся канцылярыі старосты і старосты, на другі паверх будынка вялі лесвіцы звонку. [7]
1700 год калі пачалася вайна РП з Расіяй і Швецыяй, Мерач таксама пацярпела, але ў 1705—1707 гг. у дакументах не згадваецца, што ратуша пацярпела ад ваенных дзеянняў, акрамя таго, што будынак быў непашкоджаным, сведчыць і малюнак ратушы з XVIII ст. прасп. [8] у 1776 годзе мескае самакіраванне было ліквідавана, такім чынам ратуша страціла сваю галоўную функцыю, але ў 1791 г. пры спробе аднавіць самакіраванне яго асноўная функцыя была ненадоўга адноўлена, але канчаткова гарадское самакіраванне было ліквідавана ў 1796 годзе . [9] Вядома, што ў 1794 г пасля пачатку паўстання войска Расійскай імперыі спаліла і разбурыла Мерач, страты невядомыя, але згадваецца, што быў зруйнаваны і будынак ратушы. у 1798 годзе гарадскі інвентар апісвае ратушу як пустую з 4 прыбудаванымі каморамі. [10] у 1803 годзе падчас пажару мястэчка згарэла і ратуша з меднай бляхай, пакрытай вежай і гадзіннікам. Адноўленая ратуша зноў гарэла ў 1822 годзе . падчас пажару горада [11] і толькі ў 1837 г. адбудаваны намаганьнямі местічаў. [12]
у 1843 годзе быў адчынены мерацкі праваслаўны прыход, было вырашана пабудаваць у мястэчку касцёл, які некаторы час дзейнічаў у памяшканьні дамініканскага кляштару. у 1852 годзе намалявана ратуша, малюнак, магчыма, быў намаляваны з намерам перанесці сюды праваслаўную царкву з манастыра, у той час ратуша таксама апісвалася як двух’ярусная, крыты гонтавым дахам з вежай. [13] у 1868 годзе былі складзеныя чарцяжы мерацкай ратушы з намерам прыстасаваць яе да патрэб царквы [14] .Ратушу за дзесяць гадоў да зносу будынку намаляваў Н. Орда . у 1887 годзе у канцы года пачаўся знос ратушы, а на яе месцы была пабудавана царква-мураўёўка тыпавога праекта, паводле якога такі ж храм ужо будаваўся ў 1873—1875 гг . ў Тытувенаі. Так скончыліся амаль 300 гадоў гісторыі аднаго з найгалоўнейшых будынкаў ў Мерачы, які быў заменены маленькай і непрывабнай царквой. Аб’ект гэтага тыпавога праекта часам называюць «гвалтоўнай» архітэктурай, якая кардынальна змяніла гарадское аблічча цэнтра Мерач. [15]
Самакіраваньне
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]у 1569 годзе Жыгімонт Аўгуст надаў гораду магдэбургскае права[16]. у 1776 годзе для гарадоў было скасавана права самакіравання. у 1791 годзе было адноўлена самакіраванне.
у 1793 годзе 23 лістапада пастановай гарадзейскага сейма з паўднёвых зямель троцкага ваяводства і невялікай часткі заходніх зямель віленскага ваяводства было ўтворана мерацкае ваяводства, якое існавала да 1794 году. У 1796 годзе самакіраваньне было канчаткова ліквідавана. [17]
 |
- ^ Miškinis A. Lietuvos urbanistikos paveldas ir jo vertybės. T. 2. Rytų Lietuvos miestai ir miesteliai. II knyga. 2005. P 122.
- ^ Žygimantas Buržinskas. Išnykę Merkinės miesto simboliai. Dainava. Nr. II. 2011. P. 16-22.
- ^ Kryževičius V. Lietuvos privilegijuotieji miestai. P. 38.
- ^ Miškinis A. Lietuvos urbanistikos paveldas ir jo vertybės. T. 2. Rytų Lietuvos miestai ir miesteliai. II knyga. 2005. P 122.
- ^ Žygimantas Buržinskas. Merkinės rotušė. Bakalauro darbas. Vilniaus Universitetas. 2014.
- ^ Miškinis A. Lietuvos urbanistikos paveldas ir jo vertybės. T. 2. Rytų Lietuvos miestai ir miesteliai. II knyga. 2005. P. 129.
- ^ Žygimantas Buržinskas. Merkinės rotušė. Bakalauro darbas. Vilniaus Universitetas. 2014.
- ^ Ten pat. P. 134.
- ^ Rimša Edmundas. Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės miestų antspaudai. 1999. P. 367.
- ^ Miškinis A. Lietuvos urbanistikos paveldas ir jo vertybės. T. 2. Rytų Lietuvos miestai ir miesteliai. II knyga. 2005. P 147.
- ^ Ten pat. P. 151.
- ^ Ten pat. P. 158.
- ^ Ten pat. P. 163.
- ^ Žygimantas Buržinskas. Merkinės rotušė. Bakalauro darbas. 2014.
- ^ Žygimantas Buržinskas. Išnykę Merkinės miesto simboliai. Dainava. Nr. II. 2011. P. 16-22.
- ^ Kryževičius V. Lietuvos privilegijuotieji miestai. P. 38.
- ^ Rimša Edmundas. Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės miestų antspaudai. 1999. P. 367.