Прагляд крыніцы для Лівы

{{Этнас
|Назва           = Лівы
|Выява           = 
|Подпіс да выявы = 
|Колькасьць      = ~ 250 чал.
|Рэгіёны         = {{Сьцягафікацыя|Латвія}} 180 (2011),<br/>{{Сьцягафікацыя|Эстонія}} 22 (2011)
|Мовы            = [[латыская мова|латыская]],<br/>гістарычна — [[ліўская мова|ліўская]]
|Рэлігія         = [[хрысьціянства]] ([[лютэранства]])
|Блізкія этнасы  = іншыя [[прыбалтыйска-фінскія народы]] (эстонцы, фіны, карэлы, сэту, водзь, іжора, вэпсы)
}}
'''Лі́вы''' (саманазва: ''līvlizt''; {{мова-lv|līvi, lībieši}}) — аўтахтонная этнічная група [[Латвія|Латвіі]], якая належыць да прыбалтыйска-фінскае групы [[фіна-вугорскія народы|фіна-вугорскае]] галіны ўральскіх народаў і гістарычна пражывала на сучасных паўночных тэрыторыях Латвіі й паўднёвай Эстоніі<ref name=minahan>{{Кніга|аўтар = Minahan, James.|частка = Livonians|загаловак = One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups|арыгінал = |спасылка = http://books.google.si/books?id=NwvoM-ZFoAgC&dq=Livonians&hl=ru&source=gbs_navlinks_s|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Greenwood Publishing Group|год = 2000|том = |старонкі = 424|старонак = 781|сэрыя = |isbn = 978-0-313-30984-7|наклад = }}</ref>. Гістарычна размаўлялі на [[ліўская мова|ліўскай]] мове — мове [[уральскія мовы|ўральскае]] сям’і моваў, якая асабліва была блізкай эстонскай і фінскай; апошні чалавек, які сьцьвярджаў пра ліўскую мову як уласную родную мову, памёр у [[2013]] годзе<ref>{{Кніга|аўтар = Tuisk, Tuuli.|частка = |загаловак = Quantity in Livonian|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = Congressus XI. Internationalis Fenno-Ugristarum|месца = Piliscsaba|выдавецтва = |год = 2010|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Паводле стану на [[2010]] год мова мела пэўную ступень падтрымкі й захаваньня, яе вывучалі прыкладна 30 чалавек.

Гістарычныя, сацыяльныя й эканамічныя фактары спрычыніліся да заняпаду ліўскага этнасу, у выніку чаго на цяперашні час налічваецца блізу 250 чалавек, якія адносяць сябе да гэтай этнічнай групы. Працяглая асымілыцыя, у выніку якой арэал ліваў зьведваў скарачэньне, прывяла да таго, што ў ХХ стагодзьдзі арэал этнасу ўяўляў сабою невялікую прыбярэжную тэрыторыю на паўночным захадзе Латвіі, вядомую як ''Ліўскі бераг''<ref name=minahan/>.

== Гісторыя ==
[[Файл:Slav-7-8-obrez.png|значак|250пкс|Этнічныя й пляменныя групы Ўсходняй Эўропы ў VII—VIII стст.]]

=== Паходжаньне ===
Насельніцтва, якое паводле мовазнаўчых крытэраў можна атаясамліваць з продкамі сучасных ліваў, імаверна пражывала на ўсходнім узьбярэжжы [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]] ўжо ў 1800 гг. да н. э., пры гэтым першыя носьбіты індаэўрапейскіх дыялектаў, якія пазьней спарадзілі [[балтыйскія мовы]] (у тым ліку латыскую), зьявіліся ў рэгіёне прыкладна ў 2000 г. да н. э. Тым ня менш, дакладная дата міграцыі плямёнаў уральскага паходжаньня ў Балтыю зьяўляецца неўсталяванай: так, паводле некаторых эстонскіх генэтычных дасьледаваньняў ставілася спроба давесьці міграцыю ўральцаў у гэты рэгіён каля 8 тыс. да н. э.<ref>{{артыкул|аўтар=Pamjav H., Nemeth E., Feher T., Volgyi A.|загаловак=The subgroup N1c-L550 cannot be considered Finno-Ugric origin|арыгінал=|спасылка=http://dna2012.gerichtsmedizin.at/files/DNA_in_Forensics_2012.pdf|аўтар выданьня=|выданьне=DNA in Forensics |тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref> Іншыя навукоўцы адносяць засяленьне Балтыі ўжо на ІХ тыс. да н. э., пры гэтым этнічная прыналежнасьць гэтага насельніцтва не вядомая, аднак устаноўлена, што дадзенае насельніцтва было асымілявана продкамі ліваў, якія прыйшлі ў Балтыю задоўга да продкаў балтаў, якія пачалі міграцыі з Памэраніі каля Х ст. да н. э.<ref>{{Кніга|аўтар = Alenius K.|частка = |загаловак = Viron, Latvian ja Liettuan historia|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Jyväskylä|выдавецтва = Gummerus Kirjapaino Oy|год = 2000|том = |старонкі = 13-16|старонак = |сэрыя = |isbn = 951-796-216-9|наклад = }}</ref> Шэраг дасьледчыкаў адносіць дату прыходу продкаў балтаў у сучасную Балтыю ўжо да 2000—1500 гг. да н. э. (параўн. з папярэдняй датыроўкай фіна-вуграў у 1800 гг. да н. э.), у сувязі з чым пачаўся працяглы працэс выцясьненьня фіна-вугорскіх плямёнаў на сучасныя поўнач Латвіі й усход Летувы<ref>{{Кніга|аўтар = Alenius K.|частка = |загаловак = Viron, Latvian ja Liettuan historia|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Jyväskylä|выдавецтва = Gummerus Kirjapaino Oy|год = 2000|том = |старонкі = 15-19|старонак = |сэрыя = |isbn = 951-796-216-9|наклад = }}</ref>.

Ужо з ХІ стагодзьдзя ва ўсходнеславянскіх летапісах фіксуецца экзаэтнонім ''либь'', у нямецкіх лацінскіх, з ХІІІ стагодзьдзя — ''Livones'', адкуль і паходзіць назва рэгіёну Лівонія. Этымалёгію саманазвы ліваў зьвязваюць з саманазвай [[карэлы|карэлаў]]-лівікаў (''livvikoi'') і зьвязваюць такім чынам з назваю племя прыбалтыйскіх фінаў або выводзяць з прапрыбалтыйска-фінскага ''*līva'' ({{мова-fi|liiva|скарочана}} «глей, гразь», {{мова-et|liiv|скарочана}} «пясок», водзк. ''līva'', тое ж)<ref>{{Кніга|аўтар = Напольских В. В.|частка = |загаловак = Введение в историческую уралистику|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Ижевск|выдавецтва = УИИЯЛ УрО РАН|год = 1997|том = |старонкі = 26-27|старонак = |сэрыя = |isbn = 5-7691-0671-9|наклад = }}</ref>.

=== Сярэднявечны пэрыяд ===
Першапачаткова лівы пражывалі на поўначы Латвіі, у гістарычным рэгіёне [[Лівонія]] і на паўночным узьбярэжжы [[Курляндыя|Курляндыі]], пры гэтым абедзьве часткі арэалу пазьней сталі аддзеленыя адна ад адной дэльтай [[Дзьвіна|Дзьвіны]], якую паступова засялілі [[балты]].

Першыя вядомыя згадкі ліваў належаць усходнеславянскаму летапісцу, больш падрабязныя зьвесткі вядомыя таксама дзякуючы Генрыху Латвійскаму, аднак інфармацыя апошняга сканчваецца ў 1226 годзе, пасьля чаго пра ліваў паведамляе г.зв. Рыфмаваны Летапіс.

Лівы Курляндыі (будучы латвійскі рэгіён [[Курзэмэ]]), аналягічна балтыйскаму насельніцтву, у якасьці ўласнага азначэньня акрэсьлівалі сябе як ''куршы''<ref name=nh>{{Кніга|аўтар = Vilho Niitemaa ja Kalervo Hovi.|частка = |загаловак = Baltian historia|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Helsinki|выдавецтва = |год = 1991|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 978-9513091125|наклад = }}</ref>, у той час як лівы Лівоніі ў якасьці саманазвы карысталі ліўскае слова ''rāndalist'' ({{мова-be|жыхары ўзьбярэжжа|скарочана}}), асноўнай галіной іхняе гаспадаркі зьяўлялася рыбалоўства. Апошняя група ліваў гістарычна мела кантроль над гандлёвымі шляхамі на Дзьвіне, што стала прычынаю ўзьнікненьня высокаразьвітага гандлю ліваў Лівоніі зь фінамі, усходнімі славянамі й насельнікамі востраву Готлянд, а з канца першага тысячагодзьдзя — таксама з датчанамі, немцамі й швэдамі. Гандлёвыя кантакты таксама спрычыніліся да ўвагі хрысьціянскіх місіянэраў да ліваў.

Першым хрысьціцелем ліваў паводле некаторых крыніцаў быў дацкі арцыбіскуп Абсалён, які з мэтаю зварачэньня ліваў у хрысьціянства пабудаваў царкву ў вёсцы Колка (цяп. [[Дундаскі край]] Латвіі). Ужо ў [[12 стагодзьдзе|ХІІ]] ст. немцы ўварваліся ў Лівонію й заснавалі ўласны вайсковы пункт, на месцы якога цяпер месьціцца мястэчка [[Ікшкілэ]], а арцыбіскуп Гартвіг здолеў звараціць частку мясцовых ліваў у хрысьціянства, у тым ліку мясцовага правадыра Каўпа, які пазьней уступіў у хаўрус зь немцамі. Да ўплыву немцаў лівы мелі параўнальна актыўныя кантакты з [[Полацкае княства|Полацкім княствам]], зь якім пазьней аб’ядноўваліся з мэтаю супрацьдзеяньня нямецкаму засваеньню Балтыі.

Пасьля сьмерці ў 1196 годзе першага каталіцкага місіянэра ў Латвіі, Майнарда Зэгебэрга, ягонае месца заняў Бэртальд, які намагаўся сілком хрысьціць тубыльцаў, для чаго былі арганізаваныя нават дзьве вайсковыя выправы ў рэгіён. Першая выправа адбылася ўжо ў 1196 годзе і скончылася паразай немцаў пад [[Саласьпілс]]ам, падчас другой выправы ў [[1198]] годзе Бэртальд быў забіты ліўскім салдатам Імаўтам. Бэртальдаву палітыку працягнуў [[Альбрэхт Буксгеўдэн]], які вымусіў ліўскіх пляменных правадыроў аддаць пад патрэбы немцаў вусьце Дзьвіны. У вусьці было закладзенае хрысьціянскае паселішча, якое цягам часу вырасла ў горад [[Рыга|Рыгу]]. Па стварэньні [[Ордэн мечаносцаў|Ордэну мечаносцаў]] хрысьціянізацыя балтыйскіх і фіна-вугорскіх зямель Балтыі значна ўзмацнілася, і ўрэшце ў 1208 годзе папа [[Інакенцыюс III (папа рымскі)|Інакенцыюс]] абвясьціў, што ўсе лівы былі зьвернутыя ў хрысьціянства<ref name=nh/>. Пасьля гэтага лівы былі вымушаныя далучыцца да мечаносцаў у якасьці пяхоты падчас войнаў супраць продкаў эстонцаў і латышоў, якія працягваліся да 1217 году.

Даніна на карысьць немцаў складалася з аброку хлебам, пазьней налічвалася як дзесяціна. Зь сярэдзіны ХІІІ стагодзьдзя немцы надалі лівам права на ўласных судзьдзяў і прымусілі адпрацоўваць баршчыну, аднак даволі доўга захоўвалася права на волю й уласнасьць

=== Тэрытарыяльныя зьмены ===
Паводле сьведчаньняў нямецкіх летапісцаў лівы пражывалі на Дзьвіне, акрамя таго, у 1264 годзе Рыфмаваны Летапіс узгадвае ліваў ля сучаснай [[Елгава|Елгавы]]. Пазьней згадваюцца лівы, якія ў [[1289]] годзе жылі ў Долене, у 1322 годзе — у Зэгевольдзе, у [[1349]] годзе — у Кірхгольме, згодна са сьведчаньнямі Жыльбэра дэ-Лянаа й Гіерна лівы пражывалі адпаведна на дарозе зь Лібавы ў Рыгу й на Саліскім беразе, паводле Шлецэра й Дытмара лівы насялялі таксама землі ў Ной-Салісе й Альт-Салісе.

У першай палове [[13 стагодзьдзе|ХІІІ]] ст. разгарнуўся Лівонскі крыжовы паход, у выніку якога Лівонія зазнала спусташэньне, а цэлыя раёны практычна цалкам спусьцелі. Апусьцелыя землі сталі засяляцца [[куршы (народ)|куршамі]], [[зэмгалы|зэмгаламі]], [[сэлы|сэламі]] й [[латгалы|латгаламі]], якія прынамсі некалькі дзесяцігодзьдзяў засялялі рэгіён і ў выніку засялілі галоўным чынам даліну Дзьвіны, адрэзаўшы ліваў Лівоніі ад Ліваў Курляндыі на захадзе. На працягу ўсяго ХІІІ стагодзьдзя ішло аб’яднаньне рыцарскіх груповак у Балтыі й актыўныя войны зь мясцовым насельніцтвам, з прычыны чаго ўжо з канца [[13 стагодзьдзе|ХІІІ]] ст. амаль уся сучасная Латвія кантралявалася [[Лівонскі ордэн|Лівонскім ордэнам]], улада якога пратрымалася да сярэдзіны [[16 стагодзьдзе|XVI]] ст.

У сярэдзіне [[16 стагодзьдзе|XVI]] ст. праз вынікі [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] Лівонскі Ордэн зазнае заняпад, чым скарыстаўся расейскі цар [[Іван Жахлівы]], які паспрабаваў захапіць Балтыю й атрымаць выхад да мора. [[Лівонская вайна]], што распачалася празь дзеяньні расейцаў, стала прычынаю паразы Масковіі й пераходу Лівоніі пад пратэктарат новаўтворанай [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. У [[1629]] годзе ў выніку вайны, выкліканай [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонтам ІІІ]], Лівонія пераходзіць пад уладу Швэцыі, а ў [[1721]] годзе ў выніку [[Вялікая Паўночная вайна|Паўночнай вайны]] лівонскія землі ліваў былі заваяваныя [[Расейская імпэрыя|Расея]]й, тады як Курляндыя стала часткай Расеі толькі ў [[1795]] годзе праз трэці [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|падзел]] Рэчы Паспалітай.

=== Асыміляцыя ===
Спусташальныя войны й хвалі ўцекачоў з розных рэгіёнаў Балтыі сталі аднымі з найгалоўнейшых фактараў будучай [[Культурная асыміляцыя|асыміляцыі]] ліваў, наступная гісторыя ліваў характарызавалася асыміляцыйнымі працэсамі з боку [[латышы|латыскага]] этнасу.

Лівы Лівоніі зьведалі канчатковую асыміляцыю ў ХІХ ст., у прыватнасьці, вядома пра сьмерць апошняга носьбіта ліўскае мовы ў Ліфляндзкай губэрні (утворанай Расеяй на месцы Лівоніі) у 1864 годзе. Сьляды колішняй прысутнасьці ліваў у гэтым рэгіёне засталіся ў мясцовай [[тапаніміка|тапаніміі]] і сярод дыялектызмаў мясцовых дыялектаў латыскае мовы.

Аналягічныя працэсы адбываліся таксама ў Курляндзкай губэрні, створанай на месцы Курляндыі, аднак дадзеныя працэсы адбываліся павольней у параўнаньні зь Лівоніяй. Адным з апошніх і найбольш трывалых арэалаў мясцовай ліўскай культуры, які ў ХХ стагодзьдзі стаў апошнім сьведчаньнем ліўскага насельніцтва, стаў паўночны ўскраек Курляндыі — г.зв. Ліўскі бераг (ліўск. ''Līvõd rānda''). Запавольваньню асыміляцыі гэтае групы ліваў спрыяў розны характар гаспадарчае дзейнасьці мясцовага насельніцтва — так, латышы збольшага былі занятыя ў сельскай гаспадарцы, тады як лівы мелі арыентацыю на вядзеньне рыбнае гаспадаркі; акрамя таго культурнае ўзаемадзеяньне зьмяншалі непраходныя балоты й густыя лясы, якія аддзялялі Ліўскі бераг ад астатняй Курляндыі. У сваю чаргу, досыць моцныя культурныя сувязі існавалі з суседнімі эстонскімі землямі, а ліўскае насельніцтва Ліўскага берагу захоўвала ўласную этнічную ідэнтычнасьць да ХХ стагодзьдзя.<ref name=nh/>

Напачатку ХХ ст. некаторая частка мясцовых ліваў была зварочаная ў [[Расейская праваслаўная царква|расейскае праваслаўе]]. У адным зь сёлаў Ліўскага берагу, у Калцы, была ўзьведзеная расейская царква, у суседняй вёсцы Мазірбэ была пабудаваная вучэльня й флётная школа, у выніку чаго некаторыя лівы атрымалі марскую кар’еру ў часы Расейскай імпэрыі й незалежнай Латвіі. У 1914 годзе ў сувязі з пачаткам [[Першая сусьветная вайна|Першае сусьветнае вайны]] і наступам краінаў Траістага хаўрусу вялікая частка ліваў была вымушаная пакінуць уласныя раёны пражываньня й эвакуявацца ў іншыя часткі Балтыі, пры гэтым ліўскае насельніцтва толькі ў 1919 годзе атрымала мажлівасьць зноў засяліць першапачатковае месца жыхарства. Наступны за гэтым распад Расейскай імпэрыі й шэраг палітычных зьменаў у Балтыцы спрычыніліся да стварэньня з тэрыторыяў Курляндзкай, поўдня й цэнтру Лілфляндзкай, захаду Віцебскай губэрняў Латвійскае Рэспублікі, у склад якой увайшлі таксама й тэрыторыі, населеныя тагачаснымі лівамі.

=== Міжваенная Латвія ===
[[Файл:Flag of the Livonians.svg|значак|right|250пкс|Неафіцыйны сьцяг ліваў.]]
У часы ўваходжаньня Ліўскага берагу ў склад Латвійскае Рэспублікі ліўская мова й культура зазнавалі істотны ўздым, які доўжыўся ў пэрыяд між прэзыдэнцтвамі [[Яніс Чакстэ|Яніса Чакстэ]] і [[Карліс Улманіс|Карліса Улманіса]]. Прыкладам, 2 красавіка 1923 году было заснаванае Ліўскае Таварыства, якое ставіла на мэце прадстаўленьне культурных інтарэсаў ліваў, а таксама хор і фэстывалі сьпеваў, апошнія зь якіх праводзіліся на тэрыторыі Ліўскага берагу; быў створаны нацыянальны сіне-бела-зялёны сьцяг, прапорцыі якога паўтаралі латвійскі.

У 1923 годзе ставіліся намаганьні па адкрыцьці ўласнага нацыянальнага прыходу, у чым, аднак, было адмоўлена ўрадам Латвіі. У адказ на гэта жыхар вёскі Мікельтарніс, пісьменьнік Улдрыкіс Капбэргс у 1923 годзе абвясьціў сябе каралём ліваў, але ў 1932 годзе быў арыштаваны за няўплату падаткаў і адмову адправіць сына ў армію. У гэтым жа годзе ліўскім пісьменьнікам Карлісам Сталтэ складзеная песьня ''Min izāmō'' ({{мова-be|мая Радзіма|скарочана}}), якая лічыцца неафіцыйным нацыянальным гімнам ліваў. Разам з тым, у гэтым жа годзе латвійскі ўрад дазволіў факультатыўнае вывучэньне ліўскае мовы ў пачатковых школах Ліўскага берагу. Сярод друкаванае прадукцыі сталі адзначацца выхады літаратурных твораў на ліўскай мове і штомесячнага часопісу ''Līvli'' («ліў»). Былі ўсталяваныя кантакты з грамадзкімі арганізацыямі Фінляндыі й Эстоніі, у выніку чаго пры фінансавай дапамозе гэтых краінаў у 1939 годзе ў Мазірбэ быў заснаваны Цэнтар ліўскай супольнасьці. Культурныя захады аказалі пэўны ўплыў на мясцовую фіна-вугорскую ідэнтычнасьць: так, у часы да ўзьнікненьня незалежнае Латвіі мясцовае ліўскае насельніцтва ў якасьці саманазвы выкарыстоўвалі словы ''rāndalist'' «жыхары берагу» і ''kalāmīed'' «рыбакі», у часы міжваеннае Латвіі распаўсюдзілася самаідэнтыфікацыя ''līvõd'', ''līvnikad'', ''līvlist''.

=== Нямецкая, савецкая акупацыі ===
{{Асноўны артыкул|савецкая акупацыя Латвіі}}
Пэрыяд савецкай і нямецкай акупацыяў Латвіі адзначыўся згортваньнем ліўскае культурнае дзейнасьці й вымушанымі ўцёкамі вялікае часткі ліваў з рэгіёнаў уласнага пражываньня, пры гэтым поўнач Курзэмэ захоўваўся пад кантролем нацысцкае Нямеччыны ўключна да 5 траўня 1945 году, што ўскладняла вяртаньне ліўскага насельніцтва.

У пэрыяд з 1945 па [[1952]] гады лівы, як і іншыя народы краінаў Балтыі, зазналі дэпартацыі ў [[Сыбір]], пік гэтых дэпартацыяў прыпаў на 1949 год, калі сельская гаспадарка прайшла [[калектывізацыя|калектывізацыю]]; была ўсталяваная забарона на адплыў на далёкую адлегласьць ад берагу, што таксама замінала дзеяньню традыцыйнае гаспадарчае культуры. У [[1955]] годзе ў цэнтральнай частцы Ліўскага берагу была заснаваная савецкая ваенная база, дзеля чаго лівы з гэтага раёну былі пераселеныя ва ўнутраныя раёны Латвіі, пазьней усе паселішчы захаду Ліўскага берагу былі эвакуяваны праз ваенныя інтарэсы савецкага кіраўніцтва ў гэтым рэгіёне. Дзеяньне Ліўскага Таварыства й Цэнтру Ліўскае Супольнасьці былі згорнутыя, іх маёмасьць была перададзеная іншым структурам.

=== Сучаснасьць ===
У часы савецкага панаваньня над Латвіяй ліўская культурная дзейнасьць зьведала практычна поўнае згортваньне, аднак у канцы 1970-х гадоў быў заснаваны хор ''Līvlist'' («лівы»), які праводзіў сьпевы на захадзе Латвіі ў горадзе [[Вэнтсьпілс]]. У другой палове 1980-х гадоў абвешчаная новым генэральным сакратаром Гарбачовым палітыка «галоснасьці» й «перабудовы» надала пэўны штуршок культурнай дзейнасьці ліваў. У прыватнасьці, у [[1986]] годзе было заснаванае Ліўскае культурнае таварыства, пазьней пераназванае ў Ліўскі Хаўрус ({{Мова-liv|Līvõd Īt|скарочана}}).

Па [[Распад СССР|распадзе СССР]] і аднаўленьні незалежнасьці Латвіі лівы былі прызнаныя ў якасьці аўтахтоннай этнічнай групы краіны з прызнаньнем патрэбаў абароны й пашырэньня ліўскае культуры ды мовы<ref>{{Спасылка | аўтар = V.Vīķe-Freiberga.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 1999| url = http://likumi.lv/doc.php?id=14740| копія = | дата копіі = | загаловак = Valsts valodas likums| фармат = | назва праекту = Latvijas Republikas tiesību akti| выдавец = | дата = 12 ліпеня 2014 | мова = lv| камэнтар = }}</ref>. Было праведзенае вяртаньне маёмасьці, у прыватнасьці, будынак Цэнтру Ліўскае Супольнасьці ў Мазірбэ быў вернуты ліўскім арганізацыям і пераўтвораны ў гістарычны музэй пад назваю Ліўскі Дом. Вывучэньне ліўскае мовы на пачатковым узроўні было ўзноўленае ў Рызе, Стайцэле, Вэнтсьпілсе, Дундазе й Колцы. [[4 лютага]] [[1992]] году ўрад Латвіі стварыў на Ліўскім беразе аднайменную ахоўную тэрыторыю<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2009| url = https://latvianhistory.wordpress.com/2009/07/page/2/| копія = | дата копіі = | загаловак = The disappearing nation of Livonians| фармат = | назва праекту = | выдавец = Latvian History| дата = 12 ліпеня 2014 | мова = en| камэнтар = }}</ref>.

На цяперашні момант некаторая колькасьць сучасных латышоў сьцьвярджае пра наяўнасьць ліўскага паходжаньня, аднак толькі 186 латвійцаў адзначаюць сваю нацыянальнасьць як лівы. Паводле зьвестак на 1995 год здольнасьці размаўляць па-ліўску мелі прынамсі ня больш за 30 чалавек, зь якіх толькі 9 зьяўляліся яе носьбітамі<ref>{{артыкул|аўтар=Toomas Tombu.|загаловак=The Livonians Estonian|арыгінал=|спасылка=http://www.suri.ee/r/liivi/air.html|аўтар выданьня=|выданьне=suri.ee|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>. Апошнім этнічным лівам, які зьяўляўся носьбітам ліўскае мовы, які атрымаў гэтую мову бесьперапынна ад ранейшых пакаленьняў, быў жыхар вёскі Вайдэ Віктарс Бэрталдс, які памёр у [[2009]] годзе ў вёсцы Калка<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Suri viimane vanema põlve emakeelne liivlane|арыгінал=|спасылка=http://epl.delfi.ee/news/eesti/suri-viimane-vanema-polve-emakeelne-liivlane.d?id=51161040|аўтар выданьня=|выданьне=Eesti Päevaleht|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2009|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

== Расьсяленьне ==
У ІХ—ХІІ стагодзьдзях лівы насялялі ўзьбярэжжа Рыскае затокі й частку Курзэмскага ўзмор’я, пазьней былі асыміляваныя батыйскімі плямёнамі Латвіі. Паводле некаторых ацэнак на пачатак ХІІІ стагодзьдзя колькасьць ліваў складала 40—60 тыс. чалавек, прытым што агульная колькасьць насельніцтва тэрыторыі тагачаснае Латвіі складала каля 250—350 тыс. чалавек<ref>{{Кніга|аўтар = Alenius K.|частка = |загаловак = Viron, Latvian ja Liettuan historia|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Jyväskylä|выдавецтва = Gummerus Kirjapaino Oy|год = 2000|том = |старонкі = 31-32|старонак = |сэрыя = |isbn = 951-796-216-9|наклад = }}</ref>. Згодна са зьвесткамі перапісу насельніцтва Латвіі 2011 году сваю прыналежнасьць да ліваў указалі 180 чалавек<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2011| url = http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2011/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf| копія = | дата копіі = | загаловак = Перапіс насельніцтва ў Латвіі за 2011 г.| фармат = | назва праекту = | выдавец = Упраўленьне па справах грамадзянства й міграцыі Латвійскае Рэспублікі| дата = 12 ліпеня 2014 | мова = lv| камэнтар = }}</ref>.

Ужо ў [[1852]] годзе ліваў налічвалася толькі 2324 чалавекі, зьвесткі перапісу насельніцтва Латвіі за [[1935]] год падаюць колькасьць у 944 чалавек<ref>Vaalgamaa, p. 159</ref><ref>{{Кніга|аўтар = Skujenieks M.|частка = |загаловак = Latvijas Statistikas atlass|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = R.|выдавецтва = Valsts statistiskā pārvalde|год = 1938|том = |старонкі = 13. lpp|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

== Мова ==
{{Асноўны артыкул|ліўская мова}}

Гістарычна [[нацыянальная мова]] ліваў — ліўская, якая ў генэтычным дачыненьні зьяўляецца адной з моваў [[прыбалтыйска-фінскія мовы|прыбалтыйска-фінскае]] групы [[фіна-вугорскія мовы|фіна-вугорскае]] галіны [[уральскія мовы|ўральскае]] сям’і моваў, асабліва збліжаючыся зь іншымі мовамі прыбалтыйска-фінскае групы, напрыклад, эстонскай і фінскай. Пісьмовасьць на [[лацінская мова|лацінскай аснове]] з элемэнтамі латыскага й эстонскага альфабэтаў.

Лічыцца, што першыя пісьмовыя крыніцы на ліўскай мове паўсталі ў XVI стагодзьдзі, практычна да самай незалежнасьці Латвіі выкарыстоўваліся толькі пераклады рэлігійных тэкстаў. У 1921 годзе выйшла першае літаратурнае выданьне — ''Ežmi līvõd lugdõbrōntõ'', у [[1935]] годзе Пэтэрыс Дамбэргіс выдае ліўскі лемантар. Эстонскія й фінскія дасьледчыкі выдавалі фальклёр. У савецкія часы мяняецца літаратурная норма: пакідаецца прамежкавая сярэдняя гаворка, ужываная ў ХІХ стагодзьдзі і першай палове ХХ стагодзьдзя, на замену ёй канчаткова прыходзіць усходняя гаворка курляндзкага дыялекту.

Цяпер ліўская мова амаль не выкарыстоўваецца ў жывой камунікацыі і адносіцца да [[мёртвая мова|мёртвых моваў]] са сьмерцю апошняга традыцыйнага носьбіта мовы, Віктарса Бэрталдса, у [[2009]] годзе. Мова выкладаецца, у прыватнасьці, у Тартускім унівэрсытэце, налічваецца каля 10 чалавек, якія могуць вольна размаўляць на мове, наогул мовай у той ці іншай ступені валодае прыкладна 260 чалавек. У [[2013]] годзе памёрла Грызэльда Крысьціня, для якой ліўская мова зьяўлялася другой роднай<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Памёр апошні чалавек, для якога ліўская была роднай мовай|арыгінал=|спасылка=http://nn.by/?c=ar&i=110735|аўтар выданьня=|выданьне=Наша Ніва|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2013|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

З [[1931]] году на ліўскай мове публікуецца газэта ''Līvli'', дзе друкуюцца ліўскія паэты й пісьменьнікі й публікуюцца навіны аб ліўскай культуры й жыцьці. Публікуюцца літаратурныя творы сучасных носьбітаў мовы, сярод якіх Паўлінэ Клявіня, Альфонс Бэрталдс, Пэтэрыс Дамбэргс, Карліс Сталтэ; выдаюцца вучэбныя матэрыялы па мове.

== Культура ==
Пра побыт старажытных ліваў вядома мала; на думку дасьледчыкаў, абгрунтаванага на ўзор з уладкаваньнем старажытных эстаў і куршаў, лівы жылі пад уладаю некалькіх старшыняў, якія выконвалі функцыю вайсковага правадыра й судзьдзі; пасада пераходзіла ад бацькі да сына. Вялікую ролю іграла мясцовая арыстакратыя, зь сем’яў якой звычайна браліся закладнікі.

Традыцыйным галінамі дзейнасьці сучасных ліваў зьяўляліся [[рыбалка]] й [[паляваньне]]. Сярод нематэрыяльнае культуры істотнае значэньне адыгрывалі ліўскія песьні, якія аказалі вызначаны ўплыў на латыскую культуру сьпеваў, некаторыя ліўскія песьні былі ўспрынятыя латышамі ў якасьці народных<ref>{{артыкул|аўтар=Aldis Ermanbriks, Aivars Ginters, Rita Laima Krievina.|загаловак=Livonian songs|арыгінал=|спасылка=http://www.suri.ee/r/liivi/stalti.html|аўтар выданьня=|выданьне=suri.ee|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>. У галіне народных паданьняў шырокае выкарыстаньне мелі матывы на тэму мора й узаемадзеяньня з марскімі божышчамі.

Ліўскія матывы выкарыстаныя ў савецкім фільме «Хлапчукі востраву ліваў» ({{мова-ru|мальчишки острова ливов|скарочана}}, 1969), а таксама ў рок-гурце зь Ліепаі ''Livi''.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга|аўтар = Рыжакова С. И.|частка = |загаловак = Ливы — жители побережья: опыт возрождения почти исчезнувшего народа (история, современность, этнокультурные символы)|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = Европа на рубеже третьего тысячелетия: народы и государства|месца = {{М.}}|выдавецтва = ИЭА РАН|год = 2000|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 5-201-13749-0|наклад = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.livones.lv Партал Livones.net, прысьвечаны ліўскай культуры]{{ref-lv}}
* [http://www.eki.ee/books/redbook/livonians.shtml The Livonians]{{ref-en}}, The Red Book of the Peoples of the Russian Empire

[[Катэгорыя:Лівы| ]]