Дняпроўская гідраэлектрастанцыя
| Дняпроўская ГЭС | |
 | |
| Краіна | Украіна |
|---|---|
| Пачатак будаўніцтва | 15 сакавіка 1927 (96 гадоў таму) |
| Пачатак эксплюатацыі | 1932 |
| Уласьнік | Укргідраэнерга[d] |
| Эксплюатуючая арганізацыя | Укргідроенерго |
| Тэхнічныя парамэтры | |
| На вадаёме | Дняпро |
| Генэруючая магутнасьць | 1577,6 |
| Месцазнаходжаньне | |
| Геаграфічныя каардынаты | 47° пн. ш. 35° у. д. / 47° пн. ш. 35° у. д.Каардынаты: 47° пн. ш. 35° у. д. / 47° пн. ш. 35° у. д. |
| Дняпроўская ГЭС на мапе Ўкраіны   Дняпроўская ГЭС | |
Дняпро́ўская ГЭС, ДнепраГЭ́С — пятая ступень найніжэйшай часткі каскаду гідраэлектрастанцый на рацэ Дняпро. Разьмяшчаецца ў Дняпроўскім раёне места Запарожжа. Утварае найстарэйшае на Дняпры Дняпроўскае вадасховішча. У 1930-я рокі вядомая пад назваю Дняпрэльстан (скарачэньне ад «Дняпроўская электрастанцыя»).
Будаўніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Будаўніцтва Дняпроўскай ГЭС пачалося 15 сакавіка 1927 року ў рамках праграмы індустрыялізацыі. У выніку пад’ёму вады пасьля будаўніцтва грэблі былі затопленыя больш за 50 населеных пунктаў[1].
Першы гідраагрэгат уведзены ў эксплюатацыю 10 красавіка 1932 року, а да 1939 року былі запушчаныя ўсе 9 гідраагрэгатаў станцыі агульнай магутнасьцю 560 тыс. кВт. 8 турбінаў былі пастаўленыя амэрыканскай кампаніяй «Ньюпарт Ньюс» (па-ангельску: Newport News Shipbuilding and Drydock Company (NNS), яшчэ адна турбіна была савецкай копіяй амэрыканскай. 5 генэратараў паставіла амэрыканская кампанія «General Electric», яшчэ 4 аналягічныя вырабленыя на Ленінградзкім заводзе «Электросила».
Тэхнічны нагляд за вядзеньнем будаўніцтва зьдзяйсьняў палкоўнік Г’ю Лінкальн Купэр інжынэрнага корпусу Злучаных Штатаў. Ён быў галоўным інжынэрам-кансультантам праекту на запрашэньне савецкага ўраду.
Будаўніцтва Дняпроўскай ГЭС, 1930
Трамвай прастуе праз шлюзы грэблі (1930-я)
Від на Дняпроўскую ГЭС
17 верасьня 1932 року за асабліва выдатную работу на ДнепраГЭСе былі ўзнагороджаныя ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сьцягу амэрыканскія інжынэры-кансультанты — Франк Фэйфэр, Вільгельм Мэфі, Фрыдрых Вінтэр, Георг Біндэр ды інжынэры «General Electric» Чарльз Джон Томсан, Г’ю Лінкальн Купэр.
Мінуўшчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
17 ліпеня 1932 року выйшаў на маршрут першы трамвай праз грэблю ДнепраГЭС. 30 верасьня 1934 року адкрыта лінія грэбляю ДнепраГЭС на правы бераг, маршрут № 4.
17 ліпеня 1933 року быў зьдзейсьнены першы рэйс з Кіева да Хэрсону праз ДнепраГЭС: першым пасьля ліквідацыі парогаў дыстанцыю прайшоў цеплаход «В. Я. Чубар»[2].
18 жніўня 1941 року пасьля атрыманьня інфармацыі пра прарыў нямецкіх войскаў у раёне Запарожжа супрацоўнікі НКУС падарвалі грэблю ДнепраГЭСу[3][4]. У выніку выбуху 20 тонаў толу (паводле іншых зьвестак — аманалу) у грэблі ўтварылася прабоіна даўжынёй 175,5 мэтраў і вышынёй 21,2 м, празь якую ўніз рынулася амаль шасьцімэтровая хваля[5], якая зруйнавала будынкі ў берагавой зоне. Найбольш ад разводзьдзя пацярпелі жыхары нізіннага раёну места. Загадзя пра выбух ані мясцовае насельніцтва, ані вайсковае кіраўніцтва папярэджаныя не былі[6], і савецкая контравыведка нават сьпярша арыштавала выканаўцаў выбуху як варожых дывэрсантаў, але пасьля ўмяшаньня кіраўніцтва выпусьціла[3]. Колькасьць ахвяраў у выніку выбуху не пацьвярджаецца дакумэнтальна; называюцца лічбы ад 20 тысячаў[7] да 80—120 тысячаў[8] вайскоўцаў і цывільных.
Пасьля захопу Запарожжа нямецкія будаўнічыя часткі аднавілі зруйнаваную частку грэблі, а замест выведзенага з ладу абсталяваньня прыбыло нямецкае. Улетку 1942 року станцыя аднавіла дзейнасьць.
- ДнепраГЭС улетку 1942 року — пасьля аднаўленьня немцамі грэблі
Перад адступленьнем немцы ў сваю чаргу падарвалі грэблю ДнэпраГЭС, але толькі часткова[9].
У 1944 року савецкая ўлада занялася аднаўленьнем электрастанцыі. Першы агрэгат уведзены ў эксплюатацыю ў сакавіку 1947 року, шосты — 31 жніўня 1949[10]; у 1950 року ўведзены ў дзеяньне апошні, дзявяты гідраагрэгат.
Зруйнаваная машынная заля ДнепраГЭС, 1943 рок. Фота Макса Альпэрта
Сьляды абстрэлу восені 1943 року ДнепраГЭСу
22 красавіка 1972 року пачалося будаўніцтва другой чаргі Дняпроўскай ГЭС. У 1974 року ўведзены ў эксплюатацыю першы гідраагрэгат, а ў 1981 року станцыя выйшла на поўную магутнасьць.
У 1996 року пачалася рэканструкцыя ў сувязі з старэньнем абсталяваньня. Яна дазволіла павялічыць магутнасьць Дняпроўскай ГЭС-1 на 42 МВт і пабольшыць ККД агрэгатаў на 3 %. У 2007 року пачаўся другі этап рэканструкцыі, дзякуючы якому магутнасьць станцыі павялічылася на 85,2 МВт — такім чынам сумарная магутнасьць ДнепраГЭС склала 1610,6 МВт.
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Водний фонд України: Штучні водойми — водосховища і ставки: Довідник / За ред. В. К. Хільчевського, В. В. Гребеня — К.: Інтерпрес, 2014. — 164 с.
- ^ admin. (14 ліпеня 2016) Эта неделя в истории Запорожья: Петр Кальнышевский, первый трамвай, приезд Горького(рас.) ZaБор Праверана 23 сакавіка 2022 г.
- ^ а б Мороко В. М. Дніпрогес: Чорний серпень 1941 року (укр.) // Наукові праці історичного факультету Запорізького національного університету. — 2010. — В. XXIX. — С. 197—202.
- ^ Взорванный ДнепроГЭС: к годовщине события запорожцам напомнили историю ретро-фотографиями(рас.) Акцент Праверана 23 сакавіка 2022 г. Архіўная копія ад 7 лютага 2022 г.
- ^ Лініков В. А "Підрив Дніпровської греблі 18 серпня 1941 р" Праверана 11 вересня 2021 г. Архіўная копія ад 11 вересня 2021 г.
- ^ Мороз, Дмитро (16 жніўня 2013) До 100 тисяч осіб загинули від підриву «Дніпрогесу» за наказом Сталіна(укр.) Політика. Радыё „Свабода“. Праверана 23 сакавіка 2022 г. Архіўная копія ад 4 сакавіка 2022 г.
- ^ Ф. Пігідо-Правобережний. «Велика Вітчизняна війна». Спогади та роздуми очевидця — К. Смолоскип3, 2002
- ^ Румме А. В. Скажите людям правду // Социологические исследования — 1990 — № 9
- ^ . — 1982. — ISBN 5-09-002630-0
- ^ 31 серпня 1949 (середа)(укр.). Інститут історії України НАН України. Праверана 23 сакавіка 2022 г. Архіўная копія ад 23 сакавіка 2022 г.
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Інфармацыя (укр.) на бачыне «Укргідроенерго»
- Падрыў ДнепраГЭСу (рас.)
- Фатаздымкі ДнепраГЭС 1930-х рокаў (анг.) // Канадзкі цэнтар архітэктуры
Преступления НКВД. Взрыв Днепрогэса 18 августа 1941- Шукач (рас.)
| Агульныя | |
|---|---|
| Нацыянальныя бібліятэкі | |
| Іншыя | |
