Генаграма

Генагра́ма, Ана́ліз Макголжрыка-Ге́рсана, схе́ма Ляпі́дуса або сяме́йная дыягра́ма) — графічная схема сямейных стасункаў і мэдычнай гісторыі асобы. Ад звычайнага генэалягічнага дрэва адрозьніваецца тым, што дазваляе адлюстраваць спадчынныя ўзоры і псыхалягічныя фактары, якія характарызуюць стасункі. Генаграма прымяняецца для ідэнтыфікацыі паўтораных узораў паводзінаў і вызначэньня спадчынных тэндэнцыяў.

Генаграмы ўпершыню былі распрацаваныя і прапагандаваліся ў клінічных умовах Монікай МакГолдрык і Рэндзі Герсанам, якія ў 1985 року выдалі кнігу пад назовам «Genograms: Assessment and Intervention». Цяпер генаграмамі карыстаюцца ў розных галінах навукі, такіх як мэдыцына, псыхіятрыя, псыхалёгія, сацыяльная праца, генэтычныя дасьледаваньні, адукацыя і да т. п. У сямейнай тэрапіі некаторыя практыканты ўжываюць генаграмы для асобавых запісаў і/або тлумачэньня кліентам сямейнай дынамікі.

Сымбалі

Пры стварэньні генаграмы карыстаюцца пэўным наборам геамэтрычных фігураў і лініяў, якія азначаюць чалавечую плоць і розныя стасункі між людзьмі. Для стварэньня генаграмаў існуюць адмыслова распрацаваныя кампутарныя праграмы, хоць такія фігуры здольныя маляваць і тэкставыя ды графічныя рэдактары.

Зьмест

На генаграме побач з сымбалямі звычайна пазначаюць даты нараджэньня/сьмерці і імёны асобаў. Сувязі паміж асобамі адлюстроўваюць стасункі паміж імі. Так, на генаграме можна пазначыць ня толькі колькасьць дзяцей (напрыклад, тры) у сям’і, але таксама зьвесткі пра тое, што старэйшы сын быў пасланы ў школу-інтэрнат, сярэдні сын заўсёды канфліктуе з маці, малодшы хворы на цукровы дыябэт, бацька, філёзаф, пакутаваў ад дэпрэсіі і быў алькаголікам, а ягоная жонка некалькі гадоў не размаўляла са сваім братам, мела рак грудзей і памяняла некалькі месцаў працы.

Адной зь перавагаў генаграмы ёсьць магчымасьць выкарыстаньня рознакаляровых рысаў дзеля адлюстраваньня розных тыпаў стасункаў, такіх як радзтво ў пакаленьнях, эмацыйныя і сацыяльныя стасункі. У сямейных стасунках ёсьць магчымасьць адлюстраваць, жанатая пара ці разьведзеная, не зарэгістравала шлюб ці толькі пачынае стасункі, і да т. п.

Эмацыйныя стасункі на генаграмах могуць быць адлюстроўваныя рысамі розных колераў.

Яшчэ адзін кампанэнт генаграмаў — сацыяльныя стасункі. Яны дазваляюць складальнікам злучаць асобаў, якія ня маюць роднасных сувязяў, але маюць сувязі ў грамадзтве, напрыклад быць суседзямі, калегамі, начальнікам і падначаленым, сьвятаром і вернікам у царкве, выкладчыкам і студэнтам і да т. п. Дзякуючы наяўнасьці сацыяльных стасункаў генаграма можа быць цікавая ў дзелавым асяродку для стварэньня арганізацыйных схемаў ці разьмяшчэньня супрацоўнікаў па паверхах.

Генаграма выглядае падобна да генэалягічнага дрэва, аднак пры наяўнасьці запоўненых розных тыпаў сувязяў зьмяшчае больш дэталізаваную і поўную інфармацыю пра паддосьледную сям’ю ці групу.

Прызначэньні

Генэалёгія

У генэалёгіі генаграмы ўжываюцца для запісаў гісторыі роду ў разрэзе жыцьця асобных яго чальцоў. Генаграмы дазваляюць генэолягу зрабіць графічнае адлюстраваньне складанай гісторыі сям’і са шлюбамі і разводамі, узьяднаньнем сем’яў, усынаўленьнямі, нацягнутымі ці шчыльнымі стасункамі і інш. Генэолягі праз генаграмы могуць выяўляць і заўважаць факты пра гісторыю сям’і, напрыклад, традыцыю ў прысваеньні імёнаў, суперніцтва між братамі і сёстрамі ці значныя павароты лёсу кшталту іміграцыі.

Мэдыцына

У мэдыцыне генаграмы забясьпечваюць хуткі і зручны кантэкст для разьліку індывідуальных праблемаў са здароўем. Веданьне ўнутрысямейных хваробаў і абставінаў могуць даць лекарам неацэнныя зьвесткі для хуткага, але правільнага дыягназу і спосабаў лекаваньня хваробаў. Да таго ж, веданьне «сямейных» хваробаў можа даць індывідуальныя парады для прафіляктычных захадаў. Мэдыцынская генаграма дапамагае ўсталяваць заканамернасьць у зьяўленьні хваробаў у розных пакаленьнях.

Сацыялёгія

Для сацыёлягаў генаграмы карысныя як крыніца аб’ектыўнай і пэўнай інфармацыі пра кліентаў і іхнія сем’і, што дапамагае ў вывучэньні праблемаў кліентаў у кантэксьце іхняга шлюбу, сямейных стасункаў, культуры паходжаньня і схаваных пытаньнях. Эмацыянальныя стасункі, паказаныя на генаграмах, дазваляюць сацыёлягам убачыць і пралічыць магчымыя канфлікты ў сям’і. Вызначыўшы псыхалягічныя ўзоры, якія нельга здабыць ніякім іншым чынам, можна забясьпечыць папярэднія захады ад канфліктаў.

Сацыяльная праца

У сацыяльнай працы генаграмы прымяняюцца для адлюстраваньня эмацыйных повязяў паміж індывідуўмамі, што складаюць сям’ю ці сацыяльную ячэйку. Генаграма дапамагае сацыяльным працаўнікам зрабіць ацэнку ўзроўню ўзаемадзеяньня ўнутры сям’і ці групы і вызначыць, ці магчымы ўнутры гэтай адзінкі патрэбны клопат.

Сямейная тэрапія

У сямейнай тэрапіі генаграмы патрэбныя для вывучэньня і запісу ўзораў стасункаў паміж чальцамі сям’і і індывідуальных характарыстык, якія ўтвараюць гэтыя ўзоры. Генаграма можа служыць дапамогай сямейным тэрапэўтам для адэкватнай ацэнкі ўзораў стасункаў і вызначэньня месцаў, дзе неабходная дапамога дзеля зьмяншэньня дысфункцыі і/або праблемнай сытуацыі, што прывяла кліентаў да сямейнага тэрапэўта.

Вонкавыя спасылкі

• Уводзіны ў генаграму (анг.)
• Праграма для стварэньня генаграмаў (анг.)
• Прыклад стварэньня мэдыцынскай генаграмы (анг.)
• Мэтады пабудовы генаграмы (рас.)