Прагляд крыніцы для Адам Міцкевіч

{{Пісьменьнік
|Імя                 = Адам Міцкевіч
|Лацінка             = Adam Mickievič
|Арыгінал імя        = {{мова-pl|}} Adam Bernard Mickiewicz
|Партрэт             = Adam Mickiewicz według dagerotypu paryskiego z 1842 roku.jpg
|Памер               = 240пкс
|Апісаньне           = Адам Міцкевіч, дагэратып 1842 году
|Герб                = POL COA Poraj.svg
|Подпіс гербу        = [[Порай (герб)|Герб «Порай»]]
|Род                 = [[Міцкевічы (род)|Міцкевічы]]
|Бацька              = Мікалай Міцкевіч
|Маці                = Барбара з [[Маеўскія|Маеўскіх]]
|Дзеці               = [[Марыя Гарэцкая|Марыя]], Гэлена, [[Уладзіслаў Міцкевіч|Уладзіслаў]], Юзэф, Аляксандар, Ян
|Жонка               = [[Цэліна Шыманоўская]]
|Рэлігія             = [[рыма-каталік]]
|Імя пры нараджэньні = Adam Bernard Mickiewicz
|Псэўданімы          =
|Месца нараджэньня   = [[Завосьсе]] або [[Наваградак]], [[Наваградзкі павет]], [[Літоўская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]]
|Месца сьмерці       = [[Канстантынопаль]], [[Асманская імпэрыя]]
|Грамадзянства       =
|Род дзейнасьці      = [[паэт]], палітычны публіцыст
|Гады актыўнасьці    =
|Напрамак            = [[рамантызм]]
|Жанр                = верш, баляда, паэма
|Дэбют               =
|Значныя творы       = ''[[Пан Тадэвуш]]''<br />''[[Дзяды (паэма)|Дзяды]]''<br />''[[Ода да маладосьці]]'' ''[[Рамантычнасьць (баляда)|Рамантычнасьць]]''<br />''[[Крымскія санэты]]''<br />''[[Reduta Ordona]]''
|Прэміі              =
|Подпіс              = Autograph-AdamMickiewicz.svg
|ВікіКрыніца         = be:s:Аўтар:Адам Міцкевіч
|Палічка             = http://www.knihi.com/Adam_Mickievic/
|Сайт                =
}}
'''Ада́м Бэрна́рд Міцке́віч''' ({{мова-pl|Adam Bernard Mickiewicz|скарочана}}; 24 сьнежня 1798, фальварак [[Завосьсе]] Наваградзкага павету Літоўскай губэрні, сёньня — Баранавіцкі раён Берасьцейскай вобласьці, у некаторых крыніцах [[Наваградак]]{{Заўвага|У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мэтрычная кніга|мэтрыцы|pl|Wyznaniowa księga metrykalna}} няма дакладных зьвестак ні пра месца нараджэньня, ні пра дату нараджэння<ref>[https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-CS9M-1S3K-3?i=983&cat=1690254 Спасылка на мэтрыку Адама Міцкевіча]</ref>.}}, [[Расейская імпэрыя]] — 26 лістапада 1855, [[Канстантынопаль]], [[Асманская імпэрыя]] (сёньня — [[Стамбул]], [[Турэччына]])<ref>[https://web.archive.org/web/20110920173729/http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3940563 Mickiewicz Adam Bernard] (у:) Internetowa encyklopedia PWN</ref><ref>Ksawery Pruszyński. Opowieść o Mickiewiczu. — Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza «Czytelnik», 1998. S. 7—8.</ref> — [[Беларусы|беларуска-]][[палякі|польскі]] [[паэт]] беларускага паходжаньня<ref>Масляніцына І. [http://slounik.org/157553.html Міцкевіч (Mickiewicz) Адам] // {{Літаратура/Мысьліцелі і асьветнікі Беларусі (1995)|к}}</ref><ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] [https://web.archive.org/web/20081012095313/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/kamunikat/27/05a.htm Адам Міцкевіч і Беларуская мова] // Камунікат 2 / 2005 (27)</ref>, палітычны публіцыст і дзяяч нацыянальна-вызвольнага польскага руху, быў сябрам [[Таварыства філяматаў]]. Некаторымі зь беларускіх літаратараў Міцкевіч вызнаецца як адзін з пачынальнікаў новае беларускае літаратуры<ref>[[Адам Мальдзіс|Мальдзіс А.]] Зямля Навагрудская, краю мой родны… // Адам Міцкевіч і Беларусь = Adam Mickiewicz a Białoruś / Уклад. В. Грышкевіч, навук. рэд. А. Мальдзіс, Т. Нягодзіш. — Мн.: ННАЦ імя Ф. Скарыны, 1997. С. 6.</ref> і беларускім польскамоўным паэтам<ref>[http://slounik.org/154374.html Міцкевіч Адам] // {{Літаратура/Культуралёгія: Энцыклапедычны даведнік. Менск: Беларуская Энцыкляпэдыя, 2003}}</ref>. Вядомы перадусім сваімі балядамі, паэтычнымі апавяданьнямі — паэмы «[[Дзяды (паэма)|Дзяды]]» і паэтычная эпапэя «[[Пан Тадэвуш]]», прызнаныя апошнім вялікім [[эпас]]ам шляхецкай культуры. Сярод іншых уплывовых твораў Міцкевіча вылучаюцца паэмы «[[Конрад Валенрод (паэма)|Конрад Валенрод]]» і «[[Гражына (паэма)|Гражына]]». Нацыянальны паэт [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Летува|Летувы]].

За сваю антыўрадавую палітычную дзейнасьць Адам Міцкевіч правёў у высылцы ў цэнтральнай Расеі пяць гадоў, пакінуў Расейскую імпэрыю ў 1829 годзе і правёў рэшту свайго жыцьця ў выгнаньні, першапачаткова асеўшы ў [[Рым]]е, потым перабраўшыся ў [[Парыж]], дзе ён стаў прафэсарам [[Славяне|славянскай]] літаратуры ў «[[Калеж дэ Франс]]». У Парыжы сустракаўся з [[Фрыдэрык Шапэн|Фрыдэрыкам Шапэнам]]. Памёр у [[Канстантынопаль|Канстантынопалі]], куды ён прыехаў дапамагаць ў арганізацыі польскіх войскаў дзеля барацьбы з Расейскай імпэрыяй у Крымскай вайне. Яго парэшткі пазьней былі перавезеныя ў [[Вавэль]]скі касьцёл у [[Кракаў|Кракаве]].

== Паходжаньне ==
{{Асноўны артыкул|Міцкевічы (род)}}
Бацька пісьменьніка Мікалай выводзіў сваё паходжаньне са [[шляхта|шляхецкага]] роду Рымвідаў-Міцкевічаў гербу «Порай», заснавальнікам якога нібыта быў літоўскі баярын Рымвід<ref>{{Кніга | аўтар = [[Томас Вэнцлава|Tomas Venclova]] |частка = |загаловак = Vilniaus vardai|арыгінал = |спасылка = https://vilniausgalerija.lt/2023/12/22/tomas-venclova-vilniaus-vardai-adomas-mickevicius/ |адказны = |выданьне = |месца = Vilnius | выдавецтва = R. Paknio leidykla |год =2017 |том = |старонкі = 134 |старонак =448 |сэрыя = |isbn = 978-995-57367-21|наклад = }}</ref>. Сам Міцкевіч пісаў аб баярыне Рымвідзе ў сваёй «Гражыне». Аднак дваранства Рымвідаў-Міцкевічаў не было прызнана й [[разбор шляхты|зацьверджана]] ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], бо Міцкевічы не прадставілі слушных доказаў<ref>Рыбчонак С.А….</ref><ref>Syrokomla-Bułhak A…. S.185.</ref>. Паводле некаторых дасьледчыкаў, бацька паэта паходзіў з заможнага беларускага сялянства<ref>[http://www.petergen.com/krukowski/hrick.htm Анатолий ГРИЦКЕВИЧ: «Белорусский шляхтич — значит благородный, свободный, вольный!»]</ref>. Акрамя таго Мікалай Міцкевіч браў удзел у паўстаньні 1794 году. Маці паэта, Барбара, якая мела сястру-блізьніцу Марыяну, нарадзілася ў 1768 годзе<ref>[[Сяргей Рыбчонак]]. [https://www.academia.edu/35854180/%D0%A0%D1%8B%D0%B1%D1%87%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%D0%A1._%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B4_%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87%D0%B0_%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D1%8F_%D1%84%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B_%D1%96_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B7%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%BA%D1%96_Rocznik_Polskiego_Towarzystwa_Heraldycznego_nowej_serii_Red._S.G%C3%B3rzy%C5%84ski_T._XI_XXII_._Warszawa_DIG_2012._S.61-74 Рыбчонак С. Радавод Адама Міцкевіча: новыя факты і старыя загадкі // Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego nowej serii / Red. S.Górzyński / T. XI (XXII). — Warszawa: DIG, 2012. — S.61-74.].</ref>, паходзіла з роду Маеўскіх гербу «Стары конь», у Наваградзкім ваяводзтве вядомым зь сярэдзіны XVII ст. Яе бацькамі былі Матэвуш Маеўскі, які пад канец жыцьця быў эканомам у маёнтку [[Чомбраў]], які належаў Вузлоўскім, і Кацярына-Ганна з Арэшкаў, дачка наваградзкага ротмістра Юзэфа Арэшкі. Першым вядомым продкам Адама Міцкевіча па кудзелі з роду Маеўскіх лічыцца Казімер Маеўскі, які ў 1650 годзе валодаў фальваркам Бердаўка. Памылковая гіпотэза паходжаньня Барбары Маеўскай ад пасьлядоўнікаў Якуба Франка папулярызуецца публіцыстамі габрэйскага паходжаньня<ref>Юркевіч З. Таямніца Міцкевіча «па кудзелі» [https://web.archive.org/web/20160828183254/http://kimpress.by/index.phtml?page=2&id=12603] // «Культура» № 8 (1238), 20.02.2016 — 26.02.2016 г.</ref>. Прозьвішча роду Міцкевічаў паходзіла ад беларускага імя ''Міцька'', скарочанага ад ''Зьміцер''; уласна сам Адам Міцкевіч прасіў называць сваё прозьвішча і падпісваўся, як Міцькевіч ({{мова-pl|Mićkiewicz}})<ref name="Gliński">Mikołaj Gliński, [https://culture.pl/pl/artykul/adam-mickiewicz-jako-poeta-bialoruski-czyli-zagadka-niewidzialnosci Adam Mickiewicz jako poeta białoruski, czyli zagadka niewidzialności] culture.pl.</ref><ref>[[Вітаўт Тумаш|Сымон Брага]], [https://books.google.pl/books/about/Міцькевіч_І_Беларуска.html?id=YvlmngEACAAJ&redir_esc=y Міцькевіч і Беларуская Плынь Польскае Літаратуры], Нью-Ёрк, 1957, с. 10.</ref>.

== Жыцьцяпіс ==

=== Нараджэньне ===
[[Файл:Zaosie home of Mickiwiecz.jpg|міні|[[Шляхецкая сядзіба|Сядзіба]] ў Завосьсі, верагоднае месца нараджэньня Міцкевіча ([[Напалеон Орда]])]]
[[Файл:Dom A.Mickiewicza w Nowogródku.jpg|міні|200пкс|[[Дом-музэй Адама Міцкевіча|Дом]] Міцкевіча, Наваградак]]
Адам Міцкевіч нарадзіўся ў [[Шляхецкая сядзіба|сядзібе]] свайго дзядзькі ў [[Завосьсе|Завосьсі]] каля [[Наваградак|Наваградку]], у той час [[Расейская імпэрыя]] (цяпер [[Беларусь]]). Да [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] у 1795 годзе гэты рэгіён быў часткай земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] і род Міцкевічаў паходзіў зь літоўскай (беларускай) засьцянковай шляхты<ref name=cze>[[Чэслаў Мілаш|Czesław Miłosz]], ''The History of Polish literature'', p. [http://books.google.by/books?id=R-MkT9vavwIC&pg=PA208&dq=milosz+history+polish+literature+byelorussian+mickiewicz&hl=en&ei=w3dQTNThJ4-TnQeO1Z2PBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false 208.]</ref>. Беларускі фальклёр у шэрагу з гістарычнымі літоўскімі паданьнямі пазьней акажа вялікі ўплыў на творчасьць Міцкевіча<ref name=cze/>. Бацька Адама, Мікалай Міцкевіч, быў наваградзкім судовым [[адвакат]]ам, маці, Барбара з Маеўскіх — дачка аканома зь недалёкага Чамброва. Ахрышчаны Адам быў ў [[Фарны касьцёл (Наваградак)|Навагрудзкім фарным касьцёле Перамяненьня Пана]] 12 лютага 1799 года.
Дакладнае месца нараджэньня Адама Міцкевіча дагэтуль застаецца спрэчным момант біяграфіі паэта сярод гісторыкаў<ref>[https://historia.rp.pl/historia/art37662431-wigilijna-zagadka-urodzin-wieszcza Wigilijna zagadka urodzin wieszcza]</ref>. На гэты конт існуюць некалькі вэрсыяў: найперш гэта дакумэнтальны запіс у мэтрычнай кнізе Наваградзкага касцёлу аб хрышчэньні Адама Бярнарда Міцкевіча 12 лютага 1799 г., паводле гэтага запісу мейсца нараджэньня паэта зьвязваюць з Наваградкам. Другая вэрсыя паходзіць ад старэйшага брата Адама, [[Францішак Браніслаў Міцкевіч|Францішка]]. Згодна з гэтай вэрсыяй, Міцкевіч зьявіўся на сьвет у калядную ноч у прыдарожнай карчме Выгада, дзе вымушана спынілася яго маці, вяртаючыся з Завосься ў Наваградак, што нібы стала прадказаньнем лёсу паэта, як вандроўніка і пілігрыма. Ад малодшага брата Адама, [[Аляксандар Юльян Міцкевіч|Аляксандра]]{{Заўвага|Вэрсыя Аляксандра Міцкевіча аб месцы нараджэньня Адама зьяўляецца найбольш пашыранай сярод біёграфаў Адама Міцкевіча, што, праўда, іншы знакаміты дасьледнік біяграфіі Міцкевіча Яраслаў Марэк Рымкевіч заўважыў, што ўспаміны Аляксандра Міцкевіча можна ставіць пад сумненьне, бо ў той час у яго ўспамінах сустракаецца шмат блытаніны<ref>[https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Teksty_Drugie_teoria_literatury_krytyka_interpretacja/Teksty_Drugie_teoria_literatury_krytyka_interpretacja-r1992-t-n4_(16)/Teksty_Drugie_teoria_literatury_krytyka_interpretacja-r1992-t-n4_(16)-s56-71/Teksty_Drugie_teoria_literatury_krytyka_interpretacja-r1992-t-n4_(16)-s56-71.pdf Jarosław Marek Rymkiewicz, Kilka szczegółów, Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja nr 4 (16), 56-71, 1992]</ref>.}}, паходзіць трэці варыянт: паэт нарадзіўся на хутары Завосьсе й паводле рэкамэндацыі шляхцянкі Маладэцкай пупавіна яму была адрэзана на кнізе, што, адпаведна, павінна было забясьпечыць немаўляці славу кніжніка й вялікі розум{{Заўвага|Зь лісту Аляксандра Міцкевіча да Францішка Міцкевіча 1860 году: У сваім лісьце ты сумняешся наконт месца нараджэньня брата нашага Адама і выказваеш здагадку пра Літоўку. Мушу таму растлумачыць пра гэта падрабязна. Пытаньне пра месца нараджэньня ўзьнікла з таго, што Бёлт, пакупнік нашага дому, хоча дзеля спэкуляцыі хоча выказаць здагадку, што Адам нарадзіўся ў камяніцы, каб там паставіць помнік і каб ён меў карысьць ад наведвальнікаў, а то і ўвогуле мог прадаць гэтае месца грамадзянам за вялікую суму... Калі ты, будучы старэйшым, ужо навучаўся ў школе, і я доўга сядзеў каля маці, я быў сьведкам яе найбольш сяброўскіх размоваў са старэйшымі жанчынамі, і ўсе дэталі ўрэзаліся ў маю памяць, і многія зь іх пазьней былі пацьверджаны другімі крыніцамі, у тым ліку й месца, дзе жылі нашы бацькі й дзе мы нарадзіліся. Ты нарадзіўся ў доме Дабравольскай, на базыльскім завулку; я ў доме Камінскіх, двое малодшых у доме Дэнейноўскіх, на вуліцы Жыдоўскай. Адам, аднак, нарадзіўся ў Завосьсі, і так сталася: Завосьсе тады належала дзядзькам нашага бацькі; адзін зь іх памёр, а другі паклікаў бацьку да кіраваньня; таму нашыя бацькі паехалі ў Завосьсе ў сьнежні 1798 г. і Адам нарадзіўся там 24 сьнежня; там у той час быў наш дзядзька Фэліцыян, дванаццацігадовы хлопчык. У лютым наступнага году маці з Адамам вярнуліся ў Навагрудак і 12 лютага 1799 г. ахрысьцілі яго там, і так запісалі пасьведчаньне аб яго нараджэньні. Усё гэта некалькі разоў пацьвердзіў мне нябожчык Фэліцыян. Акушэркай для нас чатырох была габрэйка Давідкова. Для Адама, у Завосьсі, шляхцянка Маладэцкая; яна, жадаючы зрабіць Адама разумным, выкарыстала кнігу, у якой адрэзала нажом пупавіну дзіцяці. Гэтую кнігу паказвала маці тваёй знаёмай на стале бацькі, і маё вока заўважыла, і маё вуха прыслухалася. У мяне заўсёды была ў галаве гэтая кніга. Гэта быў «Судовы працэс» у 8 дзюймаў, у чорным скураным пераплёце. Калі я паехаў з дому ў Вільню, я ўзяў гэтую кнігу й дагэтуль захоўваю яе пры сабе. Гэта адзіная захаваная зь бібліятэкі майго бацькі па гэтай прычыне. Адам ведаў пра ўсё гэта яшчэ з маладосьці. Калі яшчэ пры жыцьці майго бацькі зайшла акушэрка Давідкова, яна сказала дзецям: «Я вашая бабка», Адась крыкнуў у маёй прысутнасьці: «Але не мая!»}}<ref>{{Кніга|аўтар =[[Аляксандар Юльян Міцкевіч|Aleksander Mickiewicz]] |частка = |загаловак = Wybór listów Adama Mickiewicza |арыгінал = |спасылка = http://rcin.org.pl/ibl/Content/235752/WA248_272095_II-1237_mickiewicz_o.pdf |адказны = |выданьне = |месца =Krakow |выдавецтва =Spółka wydawnicza Polska  |год =1899 |том = |старонкі =241 |старонак = 292 |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

=== Жыцьцё і маладосьць ===
[[Файл:Navahradak Farny kasciol.JPG|міні|[[Фарны касьцёл (Наваградак)|Наваградзкі фарны касьцёл Перамяненьня Пана]], у якім быў ахрышчаны Адам Міцкевіч]]
Маленства Адам правёў у [[Шляхецкая сядзіба|сядзібе]] з [[Завосьсе|Завосьсі]], пасьля чаго ў 1806—1807 гадах бацька Адама Міцкевіча пабудаваў [[дом-музэй Адама Міцкевіча|дом]] у Наваградку. У [[дом-музэй Адама Міцкевіча|доме]] Міцкевічаў на першым паверсе разьмяшчаліся гасьцінная саля, пакой бацькі, у якім знаходзілася хатняя бібліятэка, пакой для старэйшых дзяцей, пакой для малодшых дзяцей, а таксама спальня бацькоў і сталовая. На паддашку разьмяшчаўся пакой для прыслугі. На гэты час у сямі было пяцёра дзяцей: [[Францішак Браніслаў Міцкевіч|Францішак]] (1796 г.н.), Адам (1798 г.н.), [[Аляксандар Юльян Міцкевіч|Аляксандар]] (1801 г.н.), Ежы (1804 г.н.), Антоній (1805 г.н.). Яшчэ ў маленстве маці навучыла Адама чытаць і пісаць. Дапамагаў у гэтым стары Керсноўскі, які пазьней ўспамінаў: «Навука пайшла вельмі хутка, бо ён (Адам) здольнасьць меў незвычайную, яму не патрабавалася паўтарэньняў». Восеньню 1806 г. Міцкевічы ўзялі першага гувернёра для сваіх старэшых сыноў, які вучыў іх граматыцы, даў асновы арытмэтыкі й каліграфіі. У дзяцінстве з Адамам Міцкевічам здарыўся выпадак: немаўлём ён выпаў з акна бацькоўскага дому на вулічны брук, і яго, непрытомнага, маці ў роспачы аднесла ў касьцёл і там на каленях вымольвала вяртаньне да жыцьця свайго дзіцяці.
У 1807—1815 гадох Міцкевіч наведваў [[дамінікане|дамініканскую]] павятовую школу ў Наваградку. Вучыўся Адам добра. Настаўнікі адзначалі яго выключную стараннасьць і добрыя паводзіны. Можна сказаць, што ўсе прадметы даваліся яму лёгка, за выключэньнем чыстапісаньня. Пісьмо, як ён пісаў пазьней сябрам, выклікала агіду, бо літары нагадвалі павукоў. Маці неаднаразова зьвяртала ўвагу Адама на яго почырк, казала: {{Цытата|«Пішаш, як курыца грабецца. Калі б ты быў вялікім панам, то сакратар махаў бы за цябе пяром, а паколькі ты ўбогі шляхціч, павінен умець даць сам сабе рады»<ref>[https://delibra.bg.polsl.pl/Content/73715/BCPS-82808_1926_Adam-Mickiewicz-T-.pdf J. Kallenbach, Adam Mickiewicz. Kraków 1897, t. I], s. 4.</ref>.}} У 5-6-х класах Адам пачаў чытаць у арыгінале творы рымскіх клясыкаў, захапіўся польскай клясычнай літаратурай, гістарычнымі творамі, рабіў пераклады з лацінскай мовы на польскую, спрабаваў пісаць п’есы. На год-два раней пачаў складаць вершы. Праўда, вершаваныя практыкаваньні былі часткай школьнай праграмы. Настаўнік рыторыкі даваў вучням заданьні скласьці невялікія эпіграфы й байкі. Аднак гэтыя сачыненьні Адама нічым не вылучаліся сярод падобных твораў аднаклясьнікаў. Пэўнае прызнаньне атрымала яго паэма «Ода аб пажары», напісаная ў 1810 г. пад уражаньнем гарадзкога пажару. Паказаўшы твор дырэктару Навагрудзкай дамініканскай школы, хлопчык апынуўся ў карцары за хлусьню, бо дарослыя проста не маглі паверыць, што такі майстэрскі тэкст можа належаць падлетку. Той пажар зьнішчыў у Навагрудку 18 жылых будынкаў і чуць не закрануў дом Міцкевічаў. У пажары ледзь не загінуў і бацька Адама, які знаходзіўся ў званіцы [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў|касьцёлу Сьвятога Антонія]], ахопленай агнём, ратаваў архіў і дакумэнты. Выбрацца з палаючага будынка дапамог яму старэйшы сын Францішак. Таксама Адам браў удзел у дзейнасьці тэатру [[Ордэн базылянаў Сьвятога Язафата|базыльянаў]]. У студзені 1812 году тэатрам [[Ордэн базылянаў Сьвятога Язафата|базыльянаў]] была пастаўлена трагедыя «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Барбара Радзівіл (паэма)||pl|Barbara Radziwiłłówna (dramat)}}» аўтарства {{Артыкул у іншым разьдзеле|Алаіза Фэлінскага||pl|Alojzy Feliński}}, у якой Адам адыграў ролю [[Барбара Радзівіл|Барбары Радзівіл]] <ref>{{Кніга | аўтар = [[Францішак Браніслаў Міцкевіч|Franciszek Mickiewicz]] |частка = |загаловак = Pamiętnik Franciszka Mickiewicza |арыгінал = |спасылка = https://polona.pl/item/pamietnik-franciszka-mickiewicza,ODk3NjQwMzk/ |адказны = |выданьне = |месца = Lwów [etc.] | выдавецтва = [[Асалінэюм|Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich]] |год =1923 |том = |старонкі =78 |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. У 1812 годзе адбыліся дзьве важныя падзеі ў жыцьці маладога Адама: 16 траўня памёр ягоны бацька, а крыху пазьней, з пачаткам [[Вайна 1812 году|вайны 1812 году]], праз Наваградак прайшлі войскі [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]]. Па сьмерці бацькі ў 1812 годзе сям’я Міцкевічаў была вымушана пераехаць жыць у [[флігель]] на пляцы. Бацькаў сябар, судзьдзя Растоцкі дапамагаў маці гадаваць дзяцей. Ён браў іх на лета да сябе ў [[шляхецкая сядзіба|сядзібу]] [[Дольная Рута|Рута]], што непадалёк ад Наваградку<ref>[https://web.archive.org/web/20140831063227/http://wcent.nlb.by/factualdbtest/view/faces/Search.jspx?_afPfm=-4tg5dgsjp Міцкевіч Адам] — Беларусь у асобах і падзеях</ref>.

Важную ролю ў выхаваньні Адама Міцкевіча адыгралі Гансеўская й стары Блажэй, якія прыслужвалі Міцкевічам у [[Завосьсе|Завосьсі]]. Гансеўская сьпялавала зь іншымі дзяўчынамі беларускія й польскія народныя песьні, якія й у будучым заставаліся крыніцай натхненьня Міцкевіча<ref>[https://delibra.bg.polsl.pl/Content/73715/BCPS-82808_1926_Adam-Mickiewicz-T-.pdf J. Kallenbach, Adam Mickiewicz. Kraków 1897, t. I], s. 5.</ref>. Іншай крыніцай натхненьня Адама й яго братоў быў Блажэй, які ўвечары расказваў усялякія прыгоды, мясцовыя легенды, байкі<ref>[https://delibra.bg.polsl.pl/Content/73715/BCPS-82808_1926_Adam-Mickiewicz-T-.pdf J. Kallenbach, Adam Mickiewicz. Kraków 1897, t. I], s. 5.</ref>. [[4 красавіка]] [[1843]] году Адам Міцкевіч з катэдры [[Калеж дэ Франс|Парыскага ўнівэрсытэту]] расказваў:
{{Цытата|У ніводнага народу няма фантастычных расказаў настолькі багатых, настолькі дзіўных і можа нідзе не ўбачыш слухачоў настолькі ўважлівых, як тыя, што атачаюць убогага селяніна, што расказвае байку ў сваёй хаце... Баечнік амаль заўсёды сам выступае ў падзеях байкі й адыгрывае частку сваёй драмы. Часам ён дае зразумець, што самае важнае, што адбылося, то гэта ён зрабіў, што ён удзельнічаў у некаторых нягодах і ўчынках сваіх герояў; часам вельмі простым спосабам ён раптам парушае ўвагу саміх слухачоў. Шматлікія з прысустных ведаюць тую байку, дзе галоўны герой ідзе шукаць цудоўную птушку, чымсьці падобную на фэнікса. Птушка тая, пралятаючы над краем славянскім, губляе пяро, адно толькі, якое герой байкі і знаходзіць. Пяро тое мела такі бляск, што, калі герой занёс яго да хаты, асьвяціла хату цалкам. У гэты момант баечнік звычайна раптам запальвае жменю драўняных габлюшак, і гэтае полымя глыбока шакуе гледачоў. У іншай байцы, калі гаворка ідзе пра крыштальны замак зачараваных княжон, сярод якіх рыцар ня можа пазнаць тую, якую шукаў, бо ўсе яны былі падобныя адна на адну, як зоркі, — селянін адчыняе дзьверы й паказвае слухачам зімовае неба, што зіхаціць зоркамі сярод празрыстых аблокаў, чыя фантастычная форма прадстаўляе гэты крыштальны замак лепш за любыя тэатральныя дэкарацыі<ref>[https://delibra.bg.polsl.pl/Content/73715/BCPS-82808_1926_Adam-Mickiewicz-T-.pdf J. Kallenbach, Adam Mickiewicz. Kraków 1897, t. I], s. 5-6.</ref>.
{{арыгінал|pl|U żadnego ludu niemasz powieści fantastycznych tak bogatych, tak dziwnych i może nigdy nie zobaczy się słuchaczów tak uważnych, jak ci, co otaczają ubogiego chłopka, prawiącego bajkę w swej chacie... Bajarz prawie zawsze sam występuje w zdarzeniach opowiadanych i odgrywa część swojego dramatu. Czasem daje do zrozumienia, że co się stało najważniejszego, to on zrobił, że uczestniczył w niektórych trudach i czynach swych bohaterów; czasem bardzo prostym sposobem porusza nagle uwagę swych słuchaczów. Wielu z obecnych zna tę bajkę, gdzie bohater idzie szukać cudownego ptaka, coś w rodzaju feniksa. Ptak ten, przelatując nad krajem słowiańskim, gubi pióro, jedno tylko, które bohater bajki znachodzi. Pióro to miało taki blask, że kiedy je bohater wniósł do izby, oświeciło ją całą. W tem miejscu opowiadający zwykle zapala znienacka garść wiórów, a płomień ten wstrząsa do głębi słuchaczami. W innej bajce, kiedy przychodzi mowa o zamku kryształowym zaczarowanych księżniczek, między któremi rycerz nie może poznać tej, co szukał, bo wszystkie były podobne do siebie, jak gwiazdy — chłop naówczas otwiera drzwi i słuchaczom swoim pokazuje zimowe niebo, iskrzące się gwiazdami wśród przejrzystych obłoków, których fantastyczny kształt przedstawia ów zamek kryształowy lepiej, niż jakiekolwiek dekoracje teatralnie.}}}}

=== Віленскі ўнівэрсытэт ===
У 1815 годзе Міцкевіч выехаў у [[Вільня|Вільню]] навучацца ў [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] — галоўнай навучальнай установе былога [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе пазьней вывучаў гуманістычныя навукі. Складанае матэрыяльнае становішча пасьля сьмерці бацькі схіліла яго да навучаньня ва ўнівэрсытэцкай настаўніцкай сэмінарыі, што пасьля гарантавала працу ў расейскіх школах. Навучаньне скончыў у 1819 годзе з тытулам магістра<ref>[http://univ.gda.pl/~literat/autors/mick.htm Biblioteka Lit. Polskiej, Un. Gdański]</ref>.

Падчас навучаньня першапачаткова жыў у свайго стрыечага брата {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Міцкевіч|Юзэфа Міцкевіча|pl|Józef Mickiewicz (fizyk)}}, уласна дэкана настаўніцкай сэмінарыі пры Віленскім ўнівэрсытэце, а таксама знакамітага выкладніка фізыкі. Відаць, дзякуючы яго заступніцтву ў 1815 годзе Адам быў прыняты на матэматычна-фізычны факультэт. Адаму зайздросьцілі аднакурсьнікі, бо студэнты матэматычна-фізычны факультэту атрымлівалі бясплатны інтэрнат і 15 рублёў кішэнных грошай у месяц, але жыў Адам не ў інтэрнаце, а ў маленькай кватэры ксяндза Юзэфа (кватэра знаходзілася ў доме прафэсараў унівэрсытэту). Ксёндз Юзэф Міцкевіч быў на той момант ужо цяжка хворы й некаторыя падазравалі, што Адам чакае яго сьмерці, каб завалодаць сьціплым багацьцем стрыечнага брата. Таму, каб спыніць падазрэньні, Адам неўзабаве пераехаў да свайго сябра [[Ян Чачот|Яна Чачота]]. Пасьля некалькіх месяцаў навучаньня на факультэце матэматыкі й фізыкі Адам Міцкевіч перайшоў на факультэт літаратуры й вольных мастацтваў, што цікавала яго больш.

Падчас навучаньня ў Віленскім унівэрсытэце ў кастрычніку 1817 году разам з [[Тамаш Зан|Тамашам Занам]] і суполкай сяброў стварыў [[Таварыства філяматаў]], якое было арганізаванае паводле масонскага ўзору і пасьля пераўтварылася ў змоўніцкую нацыянальна-патрыятычную арганізацыю. У гэты час Міцкевіч таксама напісаў праграмныя вершы («[[Ода да маладосьці]]», 1820 і іншыя). Саюз філяматаў і створаныя крыху пазьней «[[Таварыства філярэтаў]]» і «[[Прамяністыя]]» служылі асьветніцка-патрыятычнай працы тагачаснай віленскай моладзі. Гэтыя арганізацыі ў 1822 годзе налічвалі больш за 200 сябраў. Неўзабаве актыўная дзейнасьць арганізацыяў прыцягнула ўвагу ўладаў, што пазьней стане адным з чыньнікаў высылкі Міцкевіча ў Расею. Адзначаецца, што Міцкевіч размаўляў па-польску, па-француску, па-італьянску, па-нямецку, па-ангельску, па-лацінску ды па-грэцку<ref name=mirachycki>{{Кніга|аўтар =Леў Мірачыцкі. |частка = |загаловак =Светлым ценем Адама Міцкевіча. Эміграцыя з Наваградчыны |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =Мінск |выдавецтва =ВЦ "Бацькаўшчына" |год =1994 |том = |старонкі =22 |старонак = |сэрыя = |isbn =985-6026-04-0 |наклад =21000 }}</ref>. У сваіх успамінах, Максіміліян Маркс, які ў выгнаньні камунікаваў з былымі студэнтамі Віленскага ўнівэрсытэту, узгадываў: {{Цытата|Трэба заўважыць, што ягоннае першае каханьне да дзяўчыны Марыі Верашчакі, што так доўга яго натхняла, узьнікла і умацавалася сьпяваньнем зь ёю беларускіх песень.<ref name=marks>{{Кніга|аўтар =Максіміліян Маркс |частка = |загаловак =Записки старика |арыгінал = |спасылка = |адказны =под. ред. П. Глушковского, С. Леончика, А. Яскульского |выданьне = |месца =Cанкт-Петербург |выдавецтва =Польский культурный центр в Москве. Издательство «Алетейя»|год =2021 |том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn =978-5-00165-279-3 |наклад = }}</ref>}}

У 1819 годзе па заканчэньні ўнівэрсытэту пачаў працаваць настаўнікам у [[Коўна|Коўне]], дзе жыў да 1823 году. Падчас знаходжаньня ў Коўне напісаў дысэртацыю, за якую ў 1822 годзе атрымаў тытул магістра філязофіі. У той самы час быў ініцыяваны да ступені чалядніка ў [[масонства|масонстве]]<ref>Ludwik Hass. ''Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej XVIII i XIX wieku'' [[Уроцлаў|Wrocław]] 1982 s. 284{{ref-pl}}</ref>.

У пэрыяд настаўніцтва ў Коўне Міцкевіч закахаўся ў [[Марыля Верашчака|Марылю Верашчаку]] з [[Карчова|Туганавічаў]] Наваградзкага павету, зь якой пазнаёміўся ў 1818 годзе падчас летніх вакацыяў, калі гасьцяваў у маёнтку Верашчакаў непадалёку ад [[Наваградак|Наваградку]]. Нягледзячы на іх узаемныя пачуцьці і прыяцельскія стасункі Міцкевіча зь сям’ёй Марылі, ейныя бацькі вымагалі выкананьня раней зробленых заручынаў з графам Путкамэрам. Самыя пяшчотныя лірычныя вершы Адам Міцкевіч прысьвяціў свайму першаму каханьню. Сьляды гэтага нерэалізаванага каханьня можна знайсьці ў вядомых вершах Міцкевіча «Да М…» і «Да сяброў», балядах «Сьвіцязь», «Сьвіцязянка» ды «Рыбка».

=== Турма, высылка і эміграцыя ===
[[Файл:Adam Mickiewicz.PNG|міні|200пкс|«[[Міцкевіч на скале Аю-Даг]]», [[Валенці Ваньковіч]], 1828]]
У час працы на радзіме Адам Міцкевіч падаў хадайніцтва пра дадатковы адпачынак і паездку за мяжу. Адпачынак яму далі, але замежную вандроўку не дазволілі. Калі ён у кастрычніку 1823 году паехаў у Вільню, яго арыштавала сьледчая камісія пад кіраўніцтвам [[Мікалай Навасільцаў|Мікалая Навасільцава]], створаная з мэтай спыніць патрыятычны рух «польскай моладзі ў Літве». Адам Міцкевіч быў заключаны ў турму, якая разьмяшчалася ў памяшканьні былога базыльянскага кляштару Святой Тройцы, дзе правёў некалькі месяцаў. Падчас сьледзтва [[Таварыства філярэтаў|філярэты]] зрабілі ўсё магчымае, каб адвесьці ад Міцкевіча абвінавачаньні, але ён усе ж быў прыгавораны да высылкі ў глыб [[Расея|Расеі]]. У красавіку 1824 году Міцкевіч быў выпушчаны з турмы на парукі. У кастрычніку 1824 быў высланы ў выгнаньне з Літвы. Праз некалькі гадзін пасьля атрыманьня ўказу 22 кастрычніка 1824 г. аб высланьні ён напісаў верш у альбом, які належаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Саламея Славацкая|Саламеі Славацкай|pl|Salomea Słowacka}}, маці [[Юльюш Славацкі|Юльюшам Славацкім]]{{Заўвага|У 1975 г. верш пакладзены на музыку на польскай і расейскай мовах савецкім кампазытарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Давыд Тухманаў|Давыдам Тухманавым|be|Давыд Фёдаравіч Тухманаў}}.}}<ref>А. Мицкевич. Стихотворения. Поэмы — М.: Художественная литература, 1979—495 с (Классики и современники. Поэтическая библиотека), С. 122, 340. </ref>.

8 лістапада 1824 году Міцкевіч прыбыў у [[Пецярбург]] за прызначэньнем. У чаканьні прысуду Міцкевіч сышоўся з [[Дэкабрысты|дэкабрыстамі]] (К. Рылеевым ды А. Бястужавым) і атрымаў нават даручэньне зблізіць расейскіх рэвалюцыянэраў з патрыётамі Польшчы і Літвы. Ён актыўна ўдзельнічаў у так званых «расейска-польскіх перамовах» паміж дэкабрысцкім «Паўднёвым» і «Польскім патрыятычным» таварыствамі. Вырашэньне з прызначэньнем месца высылкі зацягнулася, і Міцкевіч паехаў у [[Крымская паўвыспа|Крым]], дзе напісаў паэтычны цыкль «Крымскія санэты» і шэраг вершаў.

Увесь пэрыяд патрыятычнай віленска-ковенскай маладосьці і высылкі ў глыб Расеі адбіўся пазьней у напісаных падчас побыту ў [[Дрэздэн]]е, трэцяй часткі «[[Дзяды (паэма)|Дзядоў]]». Канцавы Ўступ З-яй часткі «Дзядоў», «Да сяброў маскалёў» мелі асабісты характар{{Заўвага|«Да сяброў маскалёў» Міцкевіча было алюзыяй на апублікаваную ў Маскве паэму Пушкіна «На ўзяцьце Варшавы» (1831). Пушкін у гэты час ужо відавочна зьмяняе погляды з дэмакратычных, якія меў падчас знаёмства зь Міцкевічам, на [[манархізм|манархічныя]], [[шавінізм|шавіністычныя]]<ref>Jan Kucharzewski, Od białego do czerwonego caratu, t. I, Warszawa 1998, s. 153.</ref>.}}. Міцкевіч зьвярнуўся ў іх беспасрэдна да вядомых у Расеі дэкабрыстаў і верагодна [[Аляксандар Пушкін|Аляксандра Пушкіна]].

=== Жыцьцё ў Расеі ===
[[Файл:Zinaida Volkonskaya's salon.jpeg|значак|225px|справа|Аляксандар Пушкін і іншыя госьці слухаюць Адама Міцкевіча ў літаратурным салоне княгіні {{Артыкул у іншым разьдзеле|Зінаіда Валконская|Зінаіды Валконскай|ru|Волконская, Зинаида Александровна}} (мастак Рыгор Мясаедаў)]]
У Расеі Міцкевіч жыў у Санкт-Пецярбурзе. З лютага па сакавік 1825 году жыў у [[Адэса|Адэсе]]<ref>А. А. Лойка. Міцкевіч Адам // {{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3}} С. 650.</ref>. Пасьля Адэсы, да лістапада 1825 году Адам Міцкевіч жыў у [[Крым]]е, дзе напісаў знакамітыя «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Крымскія санэты||pl|Sonety krymskie}}»<ref>[[Чэслаў Мілаш|Czesław Miłosz]] (1983). [https://books.google.se/books?id=R-MkT9vavwIC&pg=PA230&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The History of Polish Literature]. University of California Press. p. 218. ISBN 978-0-520-04477-7</ref>.
Са сьнежня 1825 году месцам жыхарства паэта стала [[Масква]], з лістапада 1827 году зноў жыў Пецярбурзе. У Расеі зблізіўся з удзельнікамі [[Дэкабрысты|дэкабрыскага руху]] ([[Кандрат Рылееў|К. Ф. Рылееў]], [[Аляксандар Бястужаў|А. А. Бястужаў]]), са значнымі расейскімі пісьменьнікамі і паэтамі ([[Аляксандр Пушкін|А. С. Пушкін]], [[Антон Дэльвіг|А. А. Дэльвіг]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Кірэеўскі|І. В. Кірэеўскі|ru|Киреевский, Иван Васильевич}}, браты {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ксэнафонт Палявой|Ксэнафонт|ru|Полевой, Ксенофонт Алексеевич}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявой|Мікалай Палявыя|ru|Полевой, Николай Алексеевич}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дзмітры Венявіцінаў|Д. У. Венявіцінаў|ru|Веневитинов, Дмитрий Владимирович}}, [[Яўген Баратынскі|Я. А. Баратынскі]]), з бібліёграфам і знакамітым аўтарам эпіграм {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сяргей Сабалеўскі|С. А. Сабалеўскім|ru|Соболевский, Сергей Александрович}}, таксама сябраваў з паэтам [[Адольф Янушкевіч|А. М. Янушкевічам]]. Асабліва блізкія сяброўскія адносіны звязалі Міцкевіча з паэтам і журналістам князем [[Пётр Вяземскі|Пятром Андрэевічам Вяземскім]], які стаў першым перакладчыкам на расейскую мову «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Крымскія санэты|Крымскіх санэтаў|pl|Sonety krymskie}}»<ref>Т. Липич, В. Липич, Романтизм в русско-польском диалоге культур первой половины XIX века // Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego=Ежегодник Русско-польского института, No 1 (2) 2012</ref>.
Нарэшце маскоўскі ваенны генэрал-губэрнатар залічыў Міцкевіча ў сваю канцылярыю. У Маскве паэт даведаўся пра [[Паўстаньне дэкабрыстаў|паўстаньне на Сэнацкай плёшчы]] і жорсткую расправу над дэкабрыстамі. Але расейцы сваёй падтрымкай не далі яму аплакваць лёс сяброў-паўстанцаў у адзіноце. У Маске Адам Міцкевіч пазнаёміўся й часта сустракаўся з пісьменьнікам [[Генрык Жавускі|Генрыкам Жавускім]].
Вясной 1826 году рэдактар «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Маскоўскі тэлеграф|Маскоўскага тэлеграфа|ru|Московский телеграф}}» Мікалай Палявой увёў Міцкевіча ў маскоўскае літаратурнае асяродзьдзе і ён стаў частым госьцем славутага салёну княгіні-паэтэсы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Зінаіда Валконская|Зінаіды Валконскай|ru|Волконская, Зинаида Александровна}}, зблізіўся там з Баратынскім, Венявіцінавам, Вяземскім, Пагодзінам, пазнаёміўся з [[Аляксандар Пушкін|Аляксандрам Пушкінам]]. Адносіны Міцкевіча з Пушкіным характарызаваліся глыбокай узаемапавагай і прызнаньне паэтычнага таленту. Валодаючы рэдкім дарам імправізацыі, Міцкевіч захапляў сваім майстэрствам Пушкіна. Падчас адной зь імправізацый на францускай мове (расейскую мову Адам Міцкевіч вывучыць праз год жыцьця ў Расеі й будзе размаўляць на ёй без акцэнту) Пушкін сарваўся зь месца, ускудлаціў валасы і выгукнуў: {{Цытата|Які геній! Які сьвятарны агонь! Што я ў параўнаньні зь ім!}}
Пераклады твораў Міцкевіча на [[Расейская мова|расейскую мову]] зьявіліся ў «Московском телеграфе» і мелі вялікі посьпех у расейскай публікі. Міцкевіч меў намер пачаць выданьне часопіса або газэты на польскай мове, але ўлады адмовілі яму. Таксама ў гэты час паэт пазнаёміўся з Марыяй Шыманоўскай і яе дачкой Цэлінай, але ня ведаў, што маленькая Цэліна пазьней стане ягонай жонкай. У гэты час пісьменьнік перажыў яшчэ адну драму. У салёне Валконскай ён пазнаёміўся з [[Караліна Паўлава|Каралінай Яніш]] (пазьней вядомая паэтка і перакладніца Паўлава) і вырашыў ажаніцца зь ёй, але яе бацькі адмовілі яму.

Сур’ёзнай працай гэтага часу была паэма «[[Конрад Валенрод (паэма)|Конрад Валенрод]]», якую ён пачаў пісаць у Маскве, а скончыў у Пецярбургу. Яго баляды «Ваявода» і «Будрыс і яго сыны» («Тры Будрысы») Аляксандар Пушкін пераклаў на расейскую мову.

=== Ад’езд Міцкевіча ў Эўропу ===
[[Файл:Adam mickiewicz 550.jpg|міні|200пкс|Партрэт Адама Міцкевіча, 1849]]
[[Файл:Na Wezuwiuszu.jpg|значак|''[[Міхал Эльвіра Андрыёлі]]''. [[Антоні Эдвард Адынец|Антоні Адынец]] і Міцкевіч на [[Вэзувіё|Вэзувію]]" 1881 год.]]
У траўні 1829 пакінуў Расею перад тым, як быў падпісаны загад імпэратара аб забароне выезду. Пасьля сасланьня і дазволу зьехаць за мяжу Міцкевіч падарожнічаў па [[Эўропа|Эўропе]]. Спачатку ў 1829 годзе на ангельскім параходзе «Георг IV» ён накіраваўся ў [[Нямеччына|Нямеччыну]], наведаў [[Любэк]], [[Гамбург]] ды [[Бэрлін]], у якім эмігранты з Рэчы Паспалітай зладзілі яму ўрачыстую сустрэчу. Міцкевіч наведаў некалькі лекцыяў Гегеля ва ўнівэрсытэце. У [[Прага|Празе]] пазнаёміўся з [[Вацлаў Ганка|Вацлавам Ганкам]]. Пачаў вучыць [[чэская мова|чэскую мову]], таксама зацікавіўся постацю [[Ян Жыжка|Яна Жыжкі]], аб якім хацеў напісаў паэму. У Карлсбадэне (Карлавых Варах) выпадкова сустрэў [[Антоні Эдвард Адынец|Антонія Эдварда Адынца]], які суправаджаў паэта ў ягоных далейшых падарожжах, у тым ліку ў [[Швайцарыя|Швайцарыю]] ды [[Італія|Італію]]. Разам яны наведалі Гётэ. Таксама Міцкевіч змог пабачыць [[Фрыдрых Шлегель|Шлегеля]]. Перайсьці з Швайцарыі ў Італію сябры вырашылі пехатой. Пабывалі ў Вэнэцыі, Фэрары, Балёньні ды Флярэнцыі. Асабліва вялікае ўражаньне на Міцкевіча зрабіў [[Рым]], пра што ён пісаў у лістах да [[Францішак Геранім Малеўскі|Францішка Малеўскага]]. Спыніўшыся ў Рыме, Міцкевіч вывучаў працы старажытых гісторыкаў, а таксама паэт шмат перапісваўся з сваімі землякамі, якіх лёс раскідаў па ўсім сьвеце. Але Міцкевіч ня змог уседзець на месцы і вярнуўся ў жніўні 1830 году ў Швайцарыю, дзе сустрэўся з паэтам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Зыгмунт Красінскі|Зыгмунтам Красінскім|pl|Zygmunt Krasiński}}<ref>Kazimierz Wyka, «Mickiewicz, Adam Bernard», Polski Słownik Biograficzny, vol. XX, 1975, p. 697</ref>. У 1831 годзе прыехаў у [[Вялікая Польшча|Вялікапольшчу]] з намерам перайсьці мяжу і вярнуцца да ахопленага паўстаньнем [[Царства Польскае|Царства Польскага]], але ў рэшце рэшт паэт застаўся ў [[Дрэздэн]]е да 1832 году, дзе сустрэў багата землякоў, якія эмігравалі. Такім чынам, пачынаючы з сакавіка 1832 г. Міцкевіч некалькі месяцаў знаходзіўся ў Дрэздэне, менавіта ў [[Саксонія|Саксоніі]], дзе напісаў трэцюю частку сваёй паэмы «[[Дзяды (паэма)|Дзяды]]».
[[Файл:David d'Angers - Adam Mickiewicz.jpg|значак|зьлева|170px|Адам Міцкевіч, скульптура 1835 году]]
У 1832 годзе з Дрэздэну паэт накіраваўся ў [[Парыж]], куды прыехаў 31 ліпеня й дзе пачаў супрацоўнічаць з эміграцыйнымі дзеячамі, пісаў артыкулы і публіцыстычныя лісты. Тут ён сустракае старога сябра [[Ігнат Дамейка|Ігната Дамейка]]<ref>Kazimierz Wyka, «Mickiewicz, Adam Bernard», Polski Słownik Biograficzny, vol. XX, 1975, p. 698</ref>. Разам з [[Іяхім Лялевель|Іяхімам Лялевелем]] адзін з лідараў дэмакратычнага крыла эміграцыі з тэрыторыі Рэчы Паспалітай. З 2 сьнежня 1832 г. — намесьнік старшыні [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства літоўскіх і рускіх зямель]], у якім 24 верасня 1832 г. выбраны кіраўніком гістарычна-літаратурнай сэкцыі<ref>Швед, В. Таварыства літоўскіх і рускіх зямель / Вячаслаў Швед // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. — С. 492.</ref>. Рэдагаваў часопіс «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Pielgrzym Polski||pl|Pielgrzym Polski}}».

У 1839—1840 быў прафэсарам лацінскай літаратуры ў швайцарскай [[Лязана|Лязане]], а пакінуўшы Лязану, ён стаў ганаровым прафэсарам Лязанскай акадэміі. У 1840 годзе ўзначаліў катэдру славянскіх моваў у «Калеж дэ Франс» (''Collège de France''), дзе праводзіў так званыя [[парыскія лекцыі]] На лекцыі Міцкевіча хадзіла вялікая колькасьць дзеячоў і мысьляроў, у тым ліку і француская літаратарка [[Жорж Санд]]{{Заўвага|У 1840 г., разам з [[Фрыдэрык Шапэн|Фрыдэрыкам Шапэнам]] <ref>[https://culture.pl/pl/tworca/fryderyk-chopin Fryderyk Chopin]</ref>.}}. У 1841—1844 гадох быў прэзыдэнтам Гістарычнага факультэту Літаратурнага таварыства ў Парыжы<ref>Anna Mazanek, Towarzystwo Historyczno-Literackie, w: Literatura Polska, przewodnik encyklopedyczny, [[Варшава|Warszawa]] 1985, t. II, s. 482.</ref>. З боку грамадзкай пазыцыі і актыўнасьці ў польскіх патрыятычных асяродках Адама Міцкевіча лічылі за галоўнага прадстаўніка так званай Вялікай Эміграцыі.

У Парыжы пасябраваў з фатографам Міхалам Швайцэрам, а ў 1841 годзе зьвязаўся з прадстаўніком плыні польскага [[мэсіянізм]]у — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андрэй Тавянскі|Андрэем Тавянскім|pl|Andrzej Towiański}} і зрабіўся яго галоўным прапагандыстам і кіраўніком створанага Тавянскім « {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кола Божай Справы||pl|Koło Sprawy Bożej}}». У 1844 годзе францускія ўлады абвінавацілі Міцкевіча ў прапагандзе [[тавянізм]]у з нагоды: палітычнага ўхілу яго лекцыі (усхваленьня Напалеона), у сваіх лекцыях агучваў погляды яўна [[Каталіцтва|антыкаталіцкія]] (4-я лекцыя) — крытыкаваў Каталіцкую Царкву за адыход ад хрысьціянскіх прынцыпаў. Мэсіянскі элемэнт супярэчыў каталіцкаму вучэньню, і некаторыя з твораў Міцкевіча былі ўнесены ў сьпіс забароненых касьцёлам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Індэкс забароненых кнігаў|кнігаў|en|Index Librorum Prohibitorum}}, хоць і Міцкевіч, і Тавянскі рэгулярна наведвалі каталіцкую імшу й заахвочвалі да гэтага сваіх пасьлядоўнікаў <ref>[https://books.google.se/books?id=Uj2UaAKuE8YC&pg=PA101&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Robert E. Alvis (2005). Religion and the rise of nationalism: a profile of an East-Central European city. Syracuse University Press. p. 101. ISBN 978-0-8156-3081-4.]</ref>. У 1846 г. Міцкевіч разарваў адносіны з Тавянскім пасьля ўздыму рэвалюцыйных настрояў у Эўропе, які выявіўся ў такіх падзеях, як {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кракаўскае паўстаньне||pl|Powstanie krakowskie}} ў лютым 1846 г. Міцкевіч крытыкаваў пасыўнасьць Тавянскага й вярнуўся да традыцыйнага каталіцкага касьцёлу<ref>Kazimierz Wyka, «Mickiewicz, Adam Bernard», Polski Słownik Biograficzny, vol. XX, 1975, p. 702</ref>. У 1847 г. Міцкевіч пасябраваў з амэрыканскай журналісткай, крытыкам і абаронцай правоў жанчын {{Артыкул у іншым разьдзеле|Маргарэт Фулер||en|Margaret Fuller}}<ref>Kazimierz Wyka, «Mickiewicz, Adam Bernard», Polski Słownik Biograficzny, vol. XX, 1975, p. 703</ref>. У сакавіку 1848 г. ён быў у складзе польскай дэлегацыі, якую прыняў на аўдыенцыі Папа [[Пій ІX]], якога Міцкевіч прасіў падтрымаць паняволеныя народы й {{Артыкул у іншым разьдзеле|Француская рэвалюцыя 1848 году|Францускую рэвалюцыю 1848 г. |fr|Révolution française de 1848}}. Неўзабаве, падчас «[[Вясна народаў|Вясны народаў]]» (1848) у [[Італія|Італіі]] ў красавіку 1848 г., ён арганізаваў вайсковы атрад — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Легіён Міцкевіча||en|Mickiewicz Legion}} — для падтрымкі паўстанцаў, спадзеючыся вызваліць польскія й іншыя славянскія землі<ref>[[Чэслаў Мілаш|Czesław Miłosz]] (1983). [https://books.google.se/books?id=R-MkT9vavwIC&pg=PA230&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The History of Polish Literature]. University of California Press. p. 30. ISBN 978-0-520-04477-7</ref>. Атрад так і ня стаў дастаткова вялікім, каб быць чымсьці большым, чым сымбаль. У сьнежні 1848 г. Адаму Міцкевічу таксама прапаноўвалі пасаду ў [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] у [[Кракаў|Кракаве]], які знаходзіўся пад уладай [[Аўстрыйская імпэрыя|Аўстрыі]], але прапанова была неўзабаве адклікана пад ціскам аўстрыйскіх уладаў. Зімой 1848-49 гг., польскі кампазытар [[Фрыдэрык Шапэн]]{{Заўвага|Больш за дзясятак гадоў раней Шапэн паклаў на музыку два вершы Міцкевіча (гл. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Польскія песьні Фрыдэрыка Шапэна||pl|Pieśni op. 74 (Chopin)}}).}} у апошнія месяцы свайго жыцьця наведаў свайго хворага суайчыньніка й супакойваў нэрвы паэта сваёй фартэпіяннай музыкай<ref>Zdzisław Jachimecki, "Chopin, Fryderyk Franciszek, " Polski słownik biograficzny, vol. III, Kraków, Polska Akademia Umiejętności, 1937, s. 424.</ref>. Сам Шапэн наступным чынам успамінаў гэтыя падзеі:
{{Цытата|Зноў бачуся зь Міцкевічам, ён днямі быў у мяне, ведаю, навошта ён прыязджае, і зараз сяду граць. Нядаўна я доўга граў яму, баяўся на яго глядзець, і чую, што ён плача. Адыходзячы, ён сьціснуў мяне за галаву (...) і вымавіў першыя словы таго вечара: Дай Бог табе здароўя! Вы мяне расчулілі... Ён ня скончыў, бо сьлёзы зноў затрымаліся ў горле.<ref>Stanisław Krawczyński, Zaklęty świat chopinowskich dźwięków, „Alma Mater” nr 130–131, grudzień-styczeń 2010–2011, s. 36.</ref>}}
Восеньню 1848 году Міцкевіч вярнуўся ў [[Парыж]], дзе супольна з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ксавэры Браніцкі (1816-1879)|Ксавэрыям Браніцкім|pl|Ksawery Branicki (1816–1879)}} стаў адным з заснавальнікаў і галоўным рэдактарам «{{Артыкул у іншым разьдзеле|La Tribune des Peuples|Трыбуны народаў|pl|La Tribune des Peuples}}» (''Tribune des Peuples''). Артыкулы Міцкевіча падтрымлівалі ідэі дэмакратыю й сацыялізм, а таксама многія ідэалы [[Француская рэвалюцыя|Францускай рэвалюцыі]] і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Першая Француская імпэрыя|напалеонаўскай эпохі|fr|Premier Empire}}, хоць ён і не меў ілюзыяў адносна ідэалізму [[Банапарты|банапартаў]]. Ён падтрымліваў аднаўленьне {{Артыкул у іншым разьдзеле|Другая Француская імпэрыя|Францускай імпэрыі|fr|Second Empire}} ў 1851 годзе. У выніку інтэрвэнцыі расейскай амбасады ў Парыжы, часопіс быў зачынены за агучваньне радыкальных грамадзкіх поглядаў. Аднаўленьне Другой Францускай Імпэрыі распаліла надзею Міцкевіча на новы канфлікт з Расейскай Імпэрыяй і новую цікавасьць Эўропы да польскай справы. Яго апошні твор магчыма напісаны лацінскай одай у гонар [[Напалеон III Банапарт|Напалеона ІІІ Банапарта]]. У 1851 годзе быў адданы пад нагляд паліцыі. У 1852 г. быў адпраўлены ў адстаўку разам з [[Жуль Мішле|Жулем Мішле]] і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдгар Кінэ|Эдгарам Кінэ|ru|Кинэ, Эдгар}}. З 1852 году працаваў у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Бібліятэка Арсэналу|Бібліятэцы Арсэналу|fr|Bibliothèque de l'Arsenal}}. Там яго наведаў іншы паэт, [[Цыпрыян Каміль Норвід]], які напісаў пра гэтую сустрэчу ў сваёй працы «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Чорныя кветкі| Czarne kwiaty. Białe kwiaty|pl|Czarne kwiaty}}»; там жа памерла жонка Міцкевіча Цэліна.

=== Апошнія гады жыцьця ===
[[Файл:Adam Mickiewicz by Jan Mieczkowski.jpg|значак|зьлева|Адам Міцкевіч, 1850-я гг.]]
[[Файл:Adam Mickiewicz with Sadik Pasha in Turkey.JPG|значак|справа|Адам Міцкевіч з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхал Чайкоўскі|Міхалам Чайкоўскім|uk|Чайковський Михайло Станіславович}} (Садыкам-пашой) у Турцыі, акварэль {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юльюш Косак|Юльюша Косака|pl|Juliusz Kossak}}]]
Адам Міцкевіч з надзеяй сустрэў пачатак {{Артыкул у іншым разьдзеле|Крымская вайна|Крымскай вайны|fr|Guerre de Crimée}}, якая магла прывесьці да аднаўленьня [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. У жніўні 1854 годзе падчас побыту ў [[Аляндзкія астравы|Аляндах]] Міцкевіч стварае свой апошні твор, [[лацінская мова|лацінамоўную]] [[ода|оду]] Ad Napolіonem ІІІ Caesarem Augustum Ode іn Bomersundum captum, якая ушаноўвала [[Напалеон ІІІ Банапарт|Напалеона ІІІ]] і сьвяткавала брытанска-францускую перамогу над Расеяй у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Бітва пры Бамарсундзе|бітве пры Бамарсундзе|ru|Битва за Бомарсунд}}. Па вяртаньні ў Парыж, эміграцкае кола з зямель былой Рэчы Паспалітай, згуртаванае вакол з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Гатэль Лямбэрт|гатэлю Лямбэрт|fr|Hôtel Lambert}}, пераканала яго зноў заняцца палітычнай дзейнасьцю. Яшчэ ў кастрычніку 1863 году, неўзабаве пасля пачатку Крымскай вайны, францускі ўрад даручыў яму дыпляматычную місыю. Ён пакінуў Парыж 11 верасьня 1855 году й 22 верасьня таго ж году прыбыў у [[Канстантынопаль]], у [[Асманская імпэрыя|Асманскую імперыю]]. Там, супрацоўнічаючы з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхал Чайкоўскі|Міхалам Чайкоўскім|uk|Чайковський Михайло Станіславович}} (Садык-паша), ён пачаў арганізоўваць польскія сілы для барацьбы пад асманскім камандаваньнем супраць Расейскай імпэрыі. Са сваім сябрам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Арман Леві|Арманам Леві|fr|Armand Lévy (militant)}} ён таксама заняўся арганізацыяй габрэйскага легіёну.

=== Сьмерць і пахаваньне ===
[[Файл:İstanbul 6137.jpg|значак|справа|Часовая магіла Міцкевіча пад яго [[стамбул]]ьскай кватэрай, цяпер там месьціцца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Музэй Адама Міцкевіча (Cтамбул)|музэй|be|Музэй Адама Міцкевіча (Стамбул)}} Адама Міцкевіча]]
У верасьні 1855 году, падчас [[Крымская вайна|Крымскай вайны]], выехаў у [[Канстантынопаль]], каб ствараць польскія аддзелы Легіёну польскага, а таксама складзены з габрэяў так званы «габрэйскі легіён» дзеля змаганьня з Расейскай імпэыряй. Пасяліўся ў кватэры ўдавы турэцкага капітана. Падчас адной з паездак у вайсковы лягер ён захварэў, пасьля чаго вярнуўся ў сваю кватэру на вуліцы Енішэхір у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Бэйоглу|Пера|en|Beyoğlu}} (цяпер Бэйоглу) раёне Канстанцінопаля і раптоўна памёр 26 лістапада 1855 года. Прычынай раптоўнай сьмерці магла быць [[эпідэмія]] [[халера|халеры]] (верагодна ад самой хваробы, хоць апошнім часам сустракаюцца вэрсіі, што паэт мог быць атручаны мыш’яком<ref>Monika Florek-Moskal: [http://www.wprost.pl/ar/130780/Prawdziwe-przyczyny-smierci-Chopina-i-innych-wielkich-Polakow/ Prawdziwe przyczyny śmierci Chopina i innych wielkich Polaków]. wprost.pl, 2008-06-01</ref> або ў выніку [[інсульт]]у). Пісьменьнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Бой-Жэленскі||pl|Tadeusz Boy-Żeleński}} і іншыя меркавалі, што палітычныя ворагі маглі атруціць Міцкевіча, доказаў гэтаму няма, і ён, верагодна, заразіўся халерай, якая забрала ў той час іншыя жыцьці. Перад смерцю сказаў свайму сябру Служальскаму, калі той спытаўся, ці не хоча ён што-небудзь перадаць дзецям: «Няхай любяць адно аднаго», — і праз некалькі хвілін дадаў ледзь чутным шэптам: «Заўсёды!». Многія біёграфы мяркуюць, што сьмерць Міцкевіча зьявілася вынікам палітычных інтрыгаў.

Спрэчкі выклікала ня толькі незразумелая прычына сьмерці. Прычынай сварак вакол труны паэта стала месца яго спачыну — часовае, бо меркавалася, што ў будучым ягонае цела перавязуць і яно будзе спачываць на Радзіме. Была прапанавана пахаваць паэта альбо ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Катэдральны сабор Сьвятога Духу (Стамбул)|стамбульскім касьцёле|en|Cathedral of the Holy Spirit}}, альбо на могілках ў новаствораным польскім паселішчы, пазьней названым {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паланэзкьой|Адамполем|pl|Polonezköy}}. Князь [[Адам Чартарыйскі]], аднак, вырашыў пахаваць паэта ў Францыі. Забальзамаванае цела паклалі ў тры труны: цынкавую й дзьве драўляныя. Пасьля месяцу падрыхтоўкі францускі цеплаход Эўфрат зь целам 30 ці 31 сьнежня 1855 году выправіўся ў Францыю, 7 студзеня карабель прыбыў у [[Марсэль]]<ref>[https://www.mickiewiczstambul.com/smierc-i-ostatnia-droga-mickiewicza/ Śmierć i ostatnia droga Mickiewicza (Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule)]</ref>. Цела паэта было перавезенае ў [[Парыж]] і 21 студзеня 1856 году пахаванае на {{Артыкул у іншым разьдзеле|Манмарсі|могілках дэ Шампо ў Манмарсі|fr|Montmorency (Val-d'Oise)}}, а 4 ліпеня 1890 году могілка паэта была перанесена ў [[Вавэль]]скі катэдральны [[Сабор Сьвятых Станіслава і Вацлава]], што стала нагодай да палітычнае маніфэстацыі<ref>Antoni Kleczkowski: Złożenie zwłok Adama Mickiewicza na Wawelu dnia 4go Lipca 1890 roku. Książka pamiątkowa z 22 ilustracyami. Kraków: 1890, s. 5, 11.</ref>. Паэт быў перапахаваны ў ганаровай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Крыпта паэтаў-вешчуноў на Вавэлі|Крыпце паэтаў-вешчуноў на Вавэлі|pl|Krypta Wieszczów Narodowych na Wawelu}}.

== Асабістае жыцьцё ==
[[Файл:Pożegnanie Mickiewicza z Marylą.jpg|значак|зьлева|Развітаньне Адама Міцкевіча з Марыляй Верашчакай, 1889.]]
Першым вядомым каханьнем Адама Міцкевіча стала таямнічая Анеля, зь якую ён сустрэў вясной 1817 году. У захаваным лісьце да [[Ян Чачот|Яна Чачота]] Міцкевіч пісаў: ''«У новым лісьце не пішы нічога з іроніяй і ня лай маёй Анелі. Ах! Калі б я ведаў, ніколі б гэтага не пісаў. Добра, аднак, што ты ня бачыў яе, і зычу табе, каб ты ня надта цікавіўся, ці прыгожая. Хочаш убачыць яе? Нічога табе ня дасьць, што заспакоіш сваю цікавасьць, а спакой можаш страціць. Ня думай, што калі ў цябе спакайнейшы тэмпэрамэнт і больш разважлівасьці, то ты вольны ад каханьня. Раней ці пазьней даведаесься, што яно ёсьць»''<ref>Ліст Яну Чачоту. 25.06.1817., Выбраныя творы / Уклад. К. Цвірка. Мн., 2003.</ref> Стасункі паміж імі доўжыліся некалькі месяцаў, Анеля жадала шлюбу, але Адам відавочна гэтага не хацеў. У захаваным фрагмэнце лісту да [[Ян Чачот|Яна Чачота]] яскрава відаць, наколькі рэалістычна паэт ацэньваў сытуацыю, пішучы, між іншым:{{Цытата|Яна ўмела прыгожымі фарбамі маляваць наша будучае шчасьце. Я задрыжаў, калі ўспомніў, што мне трэба будзе прачнуцца ад гэтых салодкіх сноў. [...] Я прасіў яе альбо забыцца пра мяне, альбо заставацца пастаяннай і не прымушаць мяне сваёй упартасьцю лічыць усё нявызначаным. [...] Я пачаў плакаць, цалаваць ёй рукі, запэўніваць яе, што мне гэта каштавала даражэй, чым ёй, што я гатовы ахвяраваць усім, але я не стаў бы ахвяраваць яе лёсам і шчасьцем па неасьцярожнасьці. [...] Яна таксама сказала, што пойдзе за мной, кінуўшы ўсё, калі гэта будзе неабходна ці калі я гэтага захачу. Урэшце яна пераканалася, што я гаварыў разважна; яна абяцала цярпліва перанесьці расстаньне, што ніколі не сумнявалася ў маёй сталасьці, а толькі баялася расстаньня. [...] Мы абое доўга плакалі, я пайшоў а восьмай вечара ў жудасным стане.}}

Летам 1820 году<ref>''Tomasz Krzywicki''. Adam poznaje Marylę // [https://books.google.by/books?id=3Eedyf3LEE4C&pg=PA164&lpg=PA164&dq=Adam+Mickiewicz+przyjecha%C5%82+do+Iszko%C5%82dzi+w+roku+1820.&source=bl&ots=md5ZjmSOXi&sig=ACfU3U0LPRVurOfjeglhhHFyOfparyHMLQ&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj8jMiT26TpAhXC16QKHevsCe4Q6AEwAHoECAoQAQ#v=onepage&q=Adam%20Mickiewicz%20przyjecha%C5%82%20do%20Iszko%C5%82dzi%20w%20roku%201820.&f=false Szlakiem Adama Mickiewicza po Nowogródczyźnie, Wilnie i Kownie]. — Rewasz. — Pruszków, 2006. — S.164—165</ref> Адам Міцкевіч прыехаў разам з [[Тамаш Зан|Тамашам Занам]] у Туганавічы, дзе й распачалося распачалося наўзаем закаханьне ў [[Марыля Верашчака|Марылю Верашчаку]] (стрыечная сястра [[Ігнат Дамейка|Ігната Дамейкі]], траюрадная сястра [[Тадэвуш Рэйтан|Тадэвуша Рэйтана]] і [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]]). Але каханьне было няспраўджанае і няшчаснае. На той момант Марыля Верашчака была ўжо заручоная з графам Ваўжынцам Путкамэрам гербу Бражаціцы, з якім пабралася шлюбам у 1821 годзе й засталася жыць у маёнтку ў [[Больцінікі|Больцініках]]. У жніўні 1821 году з нагоды імянінаў каханай Міцкевіча паўстала баляда «[[Сьвіцязянка]]». Марылі быў адрасаваны верш «Да М***», узгаданы ў «Балядах і рамансах» і ў IV частцы «[[Дзяды (паэма)|Дзядоў]]»<ref>З. Ю. Юркевіч, [https://ecology.basnet.by/Domeiko215/sbornik_Domeyko215.pdf Продкі Ігната Дамейкі па кудзелі: новыя архіўныя здабыткі]{{Недаступная спасылка}}</ref>.
[[Файл:POL Maryla Wereszczakówna.jpg|міні|200пкс|Марыля Верашчака]]
[[Файл:Henrietta Ewa Ankwiczówna.jpg|міні|200пкс|Генрыета Эва Аквіч]]
[[Файл:Konstancja Lubienska (83722259) (cropped).jpg|міні|200пкс|Канстанцыя Лубенская]]
[[Файл:Pan Tadeusz - Ksiega 3 2.JPG|міні|200пкс|[[Талімэна (Пан Тадэвуш)|Талімэна]], ілюстрацыя да [[Пан Тадэвуш|Пана Тадэвуша]]]]
У 1821 годзе ў [[Коўна|Коўне]] расчараваны пасьля шлюбу Марылі з графам Путкамэрам Адам Міцкевіч закахаўся ў сваю суседку Караліну Кавальскую, якая была замужам за павятовым лекарам і мела дзяцей у шлюбе. Караліна Кавальская хоць і была старэйшая за Адама, але лічылася мясцовай прыгажуняй і на заляцаньні Адама адказала ўзаемнасьцю. Адам і Караліна пачалі сустракацца, пакуль муж муж Караліны быў у сталых ад’ездах праз працу. Аднак новае каханьне паэта было нядоўгім. На Вялікдзень высьветліліся адносіны паміж паэтам і замужняй жанчынай, а ў горадзе неўзабаве выбухнуў скандал<ref>[https://indekswkieszeni.pl/wszystkie-kobiety-adama-m-niezwykla-opowiesc-przydatna-na-maturze-z-polskiego/ Wszystkie kobiety Adama M. — niezwykła opowieść, przydatna na maturze z polskiego]</ref>. Міцкевіч вырашыў перачакаць усю сытуацыю ў Туганавічах, дзе зноў сустрэў сваю былую каханую Марылю. Іх адносіны ўспыхнулі знову й доўжыліся менш за два гады й былі напоўнены шматлікімі драматычнымі падзеямі. Як піша ў сваёй кнізе «Жанчыны ў жыцьці Міцкевіча» гісторык Славамір Копер, у верасьні 1822 г. Марыля была ў роспачы, не вытрымаўшы больш разлукі з каханым, спрабавала скончыць жыцьцё самагубствам, прыняўшы сьмяротную дозу [[ляўданум]]у (наліўкі з [[опіюм]]у)<ref>S. Koper, Kobiety w życiu Mickiewicza ; Rok wydania: 2010 ; ISBN: 978-83-11-10854-7</ref>. Менш чым праз два месяцы Міцкевіч разам са сваім сябрам Тэадорам Лазінскім (у якасьці сэкунданта) прыехаў у Больценікі й выклікаў Путкамэра на дуэль, жадаючы пазбавіцца ад суперніка. На шчасьце, графу ўдалося супакоіць імпульсыўнага паэта, што прадухіліла непатрэбнае кровапраліцьце. Закаханыя таксама хацелі разам зьбегчы за мяжу. Верагодна, аўтарам пляну быў паэт [[Ян Чачот]], блізкі сябар Адама і Марылі. Ідэя была простая: спачатку Міцкевіч павінен быў атрымаць пашпарт і пакінуць краіну, а неўзабаве да яго далучылася бы й каханая. Аднак гэтая ідэя так і не была рэалізавана<ref>Sławomir Koper [https://historia.dorzeczy.pl/xix-wiek/56435/skandale-i-romanse-adama-mickiewicza.html Skandale i romanse Adama Mickiewicza]</ref>.

У Адэсе<ref>[https://budzma.org/news/adam-mitskevich-10-faktau.html Нечаканы Адам Міцкевіч: 10 фактаў пра паэта, якія здзьмухваюць бронзавы пылці]</ref> ці ў Маскве паэт сустрэў новае каханьне. Пасябраваўшы з [[Генрык Жавускі|Генрыкам Ржэвускім]], ён пазнаёміўся зь яго сястрой {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караліна Сабанская|Каралінай Ржэвускай|ru|Собаньская, Каролина}} (у замужніцтве — Сабанская){{Заўвага|Караліна Ржэвускай прыходзілася роднай цёткай знакамітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кацярына Радзівіл|Кацярыне Радзівіл|pl|Katarzyna Rzewuska}}, якая атрымала ў спадчыну ад сваячніцы авантурнасьць і сьхільнасьць да рамансаў.}}, якая была на чатыры гады старэйшая за паэта, славутая сваёй прыгажосьцю й адукаванасьцю. Адносіны Караліны Сабанскай з Адамам Міцкевічам вылучаліся асаблівай жарсьцю, менавіта гэта каханьне дала штуршок паэту для большасьці эратычных вершаў, напісаных вясной і ў сярэдзіне 1825 г., такіх як: Да D. D., Сон, Размова, Няпэўнасць, Гадзіна, Элегія, Два словы, Сватаньне, а таксама да XXII цыкля эратычных санэтаў, які паэт апублікаваў у Маскве праз год. Стасункі паэта з Каралінай былі тым дзіўныя, што сасланы з Радзімы паэт меў каханьне зь перакананай прыхільніцай Расейскай імпэрыі Каралінай, якая ўжо пазьней будзе працаваць на тайную выведку. Лісты Міцкевіча да Караліны Ржэвускай падпісаны да D.D., якія расшыфроўваюцца як да Доны Джаваны ({{мова-pl|do Donny Dżiowanny}}), бо менавіта так называла сябе Караліна Ржэвуская.

У 1828 г. у Маскве паэт у салёне Валконскай пазнаёміўся з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караліна Паўлава|Каралінай Яніш|ru|Павлова, Каролина Карловна}}. Караліна была закахана ў Міцкевіча. Лісты лета 1828 году паказваюць перш за ўсё нерашучасьць Міцкевіча: ён разумеў, што Караліна кахае яго, але знаходзіў усе магчымыя прычыны (часта супярэчлівыя), каб супрацьстаяць гэтаму пачуцьцю. Ён добра ўсьведамляў цяжкасьці стварэньня сям’і, бачыў і дасканала аналізаваў прычыны сваіх ваганьняў. Тон перапіскі адлюстраваны ў лісьце зь сярэдзіны ліпеня: ''Калі б яна сапраўды была дастаткова багатая, каб утрымліваць сябе ў якасьці жонкі (бо, як вы ведаеце, я ледзь магу сябе ўтрымліваць), і калі б яна адважылася пайсьці за мной, Я б узяў яе, хаця ў ёй ёсьць рысы характару, якія мне не падабаюцца.'' Паэт у пэўны момант быў гатовы ажаніцца з Каралінай Яніш, але бацькі Караліны не давалі на той шлюб згоды.

У 1830 г. падчас падарожжа Міцкевіча па Італіі ў [[Рым]]е й [[Нэапаль|Нэапале]] паэт меў кароткае каханьне з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Генрыета Эва Анквіч|Генрыетай Эвай Анквіч|pl|Henrietta Ewa Ankwiczówna}}. Цікаву, што Эву захапляла ў тым ліку знаёмасьць Міцкевіча з музыкай, але працягу стасункаў паэта зь Генрыетай паклаў канец бацька Генрыеты Станіслаў Анквіч, які палічыў Адама Міцкевіча непадыходзячай партыяй для яго дачкі<ref>Kazimierz Wyka, «Mickiewicz, Adam Bernard», Polski Słownik Biograficzny, vol. XX, 1975, p. 697</ref>.

19 красавіка 1831 г. Міцкевіч выехаў з Рыма ў Жэневу й Парыж, а потым па фальшывым пашпарце ў Нямеччыну праз [[Дрэздэн]] і [[Лейпцыг]] і прыбыў каля 13 жніўня ў [[Познань]]{{Заўвага|нямецкая назва: Позэн.}}, які ў той час быў часткай [[Прускае каралеўства|Прускага каралеўства]]. Магчыма, што падчас гэтых вандровак ён перавозіў паведамленьне ад італьянскіх [[карбанарыі|карбанарыяў]] да францускага падпольля й перадаваў дакумэнты альбо грошы для польскіх паўстанцаў ад польскай суполкі ў Парыжы, але дакладных зьвестак пра яго дзейнасьць у той час мала. У рэшце, ён так і не перайшоў на тэрыторыю [[Царства Польскае|Польскага каралеўства]] ці так званай Кангрэсуўкі, дзе ў асноўным адбывалася [[Паўстаньне 1830-1831 гадоў|паўстаньне]]; ён застаўся ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пруская Польшча|нямецкай частцы Польшчы|pl|Zabór pruski}} (гістарычна вядомай палякам як ’’[[Вялікая Польшча]]’’, ці Велікапольшчы), дзе быў добра прыняты прадстаўнікамі мясцовай польскай шляхты. У гэтых падзеях ён сустрэў чарговае каханьне ў асобе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцыя Лубенская|Канстанцыі Лубенскай|pl|Konstancja Łubieńska}}, падчас побыту ў яе радавым маёнтку ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сьмелаў|Сьмелаў|pl|Śmiełów}}. У іх імкліва завязалася каханьне — Лубенская была гатовая пакінуць мужа й дзяцей дзеля паэта й эміграваць<ref>Jacek Łukasiewicz: Mickiewicz. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998. ISBN 83-7023-519-0.</ref>. Пасьля Калядаў 1831 г. яна адвезла ў сваёй карэце Міцкевіча ў [[Дрэздэн]]. Калі паэт пераехаў у Парыж, яна адкрыла на яго імя рахунак, на які ўносіла значныя сумы. Узаемнае захапленьне з часам перарасло ў сяброўства, якое пазьней падтрымлівалася ліставаньнем, якое працягвалася 20 гадоў, асабліва багатым было ў 1845—1855 гг. У яго ўвайшлі 29 лістоў. Прынята лічыць, што менавіта Канстанцыя стала прататыпам [[Талімэна (Пан Тадэвуш)|Талімэны]] ў [[Пан Тадэвуш|Пане Тадэвушы]]. Водгукам на падзеі [[Паўстаньне 1830-1831 гадоў|паўстаньня]] стала баляда «Начлег» ({{мова-pl|Nocleg}}), прысьвечаная, па меркаваньню дасьледнікаў асобе [[Вінцэнт Матушэвіч|Вінцэнта Матушэвіча]], бязьлітаснага паўстанца з наваколіцаў [[Трокі|Трокаў]]<ref>Agnieszka Januszkiewicz [https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/15211/1/BB_14_2022_A_Januszkiewicz_Groza_wojny_w_balladowej_odslonie.pdf Groza wojny w balladowej odsłonie powstania na Litwie w 1831 roku — Nocleg Adama Mickiewicza], Białorutenistyka Białostocka, T. 14, 2022, s. 337—352, s. 337.</ref>.
[[Файл:Celina Mickiewiczowa.jpg|міні|200пкс|[[Цэліна Шыманоўская]]]]
22 ліпеня 1834 г. у Парыжы паэт ажаніўся з [[Цэліна Шыманоўская|Цэлінай Шыманоўскай]], зь якой пазнаёміўся яшчэ ў Маскве. У шлюбе яна нарадзіла яму 6 дзяцей: дачок [[Марыя Гарэцкая|Марыю]] і Гэлену, а таксама сыноў [[Уладзіслаў Міцкевіч|Уладзіслава]], Юзэфа (1850—1938), Аляксандра і Яна. Ідэя пабрацца нарэшце шлюбам узьнікла ў паэта яшчэ ў 1832 годзе па вяртаньні ў Парыж. Пасьля прыезду Цэліны ў Парыж ён напісаў [[Антоні Эдвард Адынец|Адынцу]]: «Я ажанюся з Цэлінай. Яе імгенны прыезд быў вынікам некалькіх маіх словаў, данесеных да Варшавы, сказаных жартам. Не паверыш, як я быў зьдзіўлены, калі пачуў, што яна на шляху й кіруецца проста да мяне. Хацеў яе зь нічым адправіць, але Цэліна зьбіла мяне з панталыку, заявіўшы, што сабярэ свае рэчы й вернецца, нічога да мяне не маючы на сэрцы. Шкада было наракаць яе на такі клопат. Зрэшты падабаецца мне. І шмат можна было бы яшчэ напісаць, як у тых часах, калі быў смутны і цяжар жыцьця вельмі мяне душыў. Пабачым ці будзе лепей, ці яшчэ цяжэй». Пазьней Адам Міцкевіч расказваў [[Яўстах Янушкевіч|Яўстаху Янушкевічу]]: ''Калі я думаў аб жаніцьбе з Цэлінай, я зрабіў перад ёй самы шчыры ў маім жыцьці прызнаньне й заклікаў яе быць такой адкрытай.'' Цэліна, як жонка Міцкевіча, павінна была клапаціцца пра польскую кухню, таму што ён не любіў францускую кухню{{Заўвага|Паэт асабліва любіў стравы з грыбамы, у першую чаргу з [[Рыжок|рыжкамі]]<ref>Bogusław Deptuła, [https://culture.pl/pl/artykul/adama-mickiewicza-smak-ulubiony Adama Mickiewicza smak ulubiony]</ref>.}}, яна павінна была граць яму на фартэпіяна, калі ён гэтага хацеў, яна павінна была быць жонкай, якую б не турбавала беднасьць. Аднак, відаць, у іх адносінах было мала сяброўства, не кажучы ўжо пра каханьне… Міцкевіч імкнуўся цалкам падпарадкаваць Цэліну й зрабіць зь яе пакорлівую жонку, падобную да [[Зося (Пан Тадэвуш)|Зосі]] з «Пана Тадэвуша»<ref>[https://www.liceum.org.pl/files/mkij/zzz/zona.htm Miłość do pań Szymanowskich]</ref>. У далейшым Цэліна пакутавала на псыхічныя хваробы, памёрла 5 сакавіка 1855 году.

== Творчасьць ==
[[Файл:Патрэт Адама Міцкевіча.jpg|значак|''[[Іван Хруцкі]]''. «Партрэт Адама Міцкевіча». 1850-я гг.]]
Першы верш «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Гарадзкая зіма||pl|Zіma mіejska}}» апублікаваны ў 1818 годзе ў віленскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Tygodnіk Wіleńskі||pl|Tygodnіk Wіleńskі}}. Гэты пэрыяд раньняй творчасьці Міцкевіча, які доўжыцца ад яго дэбюту да 1824 году, называецца «віленска-ковенскім пэрыядам». У той час ён знаходзіўся пад уплывам [[Вальтэр]]а, якога пераклаў на польскую мову; малады паэт прапаведаваў пазнавальны скептыцызм і волю да {{Артыкул у іншым разьдзеле|Філязафічны рацыяналізм|рацыянальнага|pl|Racjonalizm filozoficzny}} пазнаньня. З гэтага вынікае, што асоба й сьветапогляд маладога Міцкевіча, як і маладога [[Юльюш Славацкі|Юльюша Славацкага]], вырасьлі ў захапленьні клясычнай літаратурай<ref>Alina Witkowska: Romantyzm. Warszawa 2003, s. 239.</ref>. Больш за тое, пераважная большасьць твораў Міцкевіча 1818—1821 гг., па сутнасьці, былі паэтычным маніфэстам пастаянна пераасэнсаванага [[Таварыства філяматаў]].

У 1820 г. Міцкевіч напісаў верш «[[Ода да маладосьці]] — твор, які яшчэ належаў да паэтыкі [[постклясыцызм]]у, але ўжо адрываўся ад ідэалаў [[Эпоха Асьветніцтва|асьветніцтва]] (упершыню апублікаваны ў анталёгія тагачасных паэтаў „Палігімнія“ ({{мова-pl|Polyhymnia}}), выдадзенай ў Львове ў 1827 г.). „Ода“ заклікала да актыўнага змаганьня, выказвала веру ў сілу рэвалюцыйнага пераўтварэньня рэчаіснасьці, у сілу маладосьці й калектыўнасьці. Дзякуючы гэтаму ў ХІХ стагодзьдзі яе часта сьпявалі падчас народных паўстаньняў. Яна была перакладзена амаль на ўсе эўрапэйскія мовы, што выклікала ў свой час шмат спрэчак, напрыклад, у Францыі<ref>Alphonse d’Herdelbot: Literatura polska. w: Adam Mickiewicz w oczach Francuzów. Warszawa 1999, s. 48-49.</ref>. Падобным чынам ідэалы „айчыны, навукі, цноты“, „мужнасьці, працы й згоды“ абвяшчала напісаная годам раней клясычная [[Ода (літаратура)|ода]] „Гэй, заблішчаць вочы радасьцю“. У канцы 1820 г. выйшаў яшчэ адзін са знакамітых вершаў раньняга Міцкевіча: „{{Артыкул у іншым разьдзеле|Песьня філярэтаў||pl|Pieśń filaretów}}“, зьмест якога з рэвалюцыйным пасланьнем адносіўся да ўсіх [[Таварыства філярэтаў| філярэцкіх]] гурткоў (філёлягі, гісторыкі, хімікі, матэматыкі). Пачаткам твору было перайманьне нямецкай студэнцкай песьні:
{{Верш|Гэй, карыстаемся з жыцьця!
Бо жывем толькі раз;
Хай тая чара залатая
Нездарма нас вабіць.

Hej, użyjmy żywota!
Wszak żyjem tylko raz;
Niechaj ta czara złota
Nie próżno wabi nas.| ''Adam Mickiewicz'', ''Pieśń Filaretów''}}
Ва ўсіх трох песьнях (''Ода да маладосьці, Гэй, заблішчаць вочы радасьцю, Песьня філярэтаў'') асаблівы акцэнт надаецца ідэалу супольнасьці, асабліва ў духоўным сэнсе, і бурнай грамадзкай актыўнасьці. Клясычная гармонія асаблівым чынам спалучаецца тут з жыцьцёвым дынамізмам, які сьведчыць аб прыналежнасьці твораў да часоў, прамежкавых паміж дзьвюма эпохамі: [[клясыцызм]]у й [[рамантызм]]у.

Віленска-ковенскі пэрыяд таксама адметны выхадам дзьвюх кнігаў „Вершаваных твораў“ Адама Міцкевіча. Выдадзены [[Юзэф Завадзкі|Юзэфам Завадзкім]] першы вершаваны зборнік „Паэзія“ ({{мова-pl|«Poezje»}}, т. 1, [[Вільня]], 1822) уключаў „{{Артыкул у іншым разьдзеле|Баляды і рамансы (Зборнік)|Баляды й рамансы|pl|Ballady і romanse}}“ і прадмову „Аб рамантычнай паэзіі“ ({{мова-pl|«O poezjі romantycznej»}}), стаў маніфэстам рамантычнага кірунку ў польскай літаратуры. У другі том „Паэзіі“ (1823) увайшлі рамантычная ліраэпічная паэма „[[Гражына (паэма)|Гражына]]“ і часткі 2 і 4 драматычнай паэмы „[[Дзяды (паэма)|Дзяды]]“. У Расеі выйшла кніга „Санэты“ (1826), якая ўключыла цыкль „{{Артыкул у іншым разьдзеле|Крымскія санэты|Крымскіх санэтаў|pl|Sonety krymskіe}}“ з вобразам героя-пілігрыма, які сумуе пра пакінутую радзіму, і новымі для польскай паэзіі ўсходнімі матывамі. Сярод твораў гэтых зборнікаў сусьветна вядомыя ''„Люблю я!“'', ''„[[Рамантычнасьць (баляда)|Рамантычнасьць]]“'', ''„[[Сьвіцязь (баляда)|Сьвіцязь]]“'', ''„Рыбка“'', сюжэты якіх падказаны беларускімі народнымі паданьнямі й песьнямі. Шмат спрэчак у тым часе выклікала [[баляда]] ''Рамантычнасьць'', што адкрывала цыкль ''Балядаў і рамансаў''{{Заўвага|Насамрэч, ''Баляды й рамансы'' пачынаюцца зь ідыліі ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Ключыкі (Міцкевіч)|Ключыкі|pl|Pierwiosnek (Mickiewicz)}}'' ({{мова-pl|Pierwiosnek}}), але прынята лічыць, што найбольш рэпрэзэнтатыўным і адкрывальным творам зьяўляецца ''Рамантычнасьць''.}}. ''Рамантычнасьць'' характарызавалася асабліва сьмелым сьцявярджэньнем перавагі народу над цывілізацыйным прагрэсам, стварэньне новага тыпу маральнай мадэлі (маладая вясковая дзяўчына, якая выяўляе крайнюю эмацыянальную нэўраўнаважанасьць<ref>Adam Ważyk: Cudowny kantorek. Warszawa 1979, s. 17.</ref>) і даволі аднабаковая крытыка тагачасных навуковых аўтарытэтаў, у тым ліку, прафэсара самаго паэта, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Сьнядэцкі|Яна Сьнядэцкага|pl|Jan Śniadecki}}. Гэта быў сьвядомы й прамы ўнёсак Міцкевіча ў палеміку паміж {{Артыкул у іншым разьдзеле|Казімер Брадзінскі|Казімерам Брадзінскім|pl|Kazimierz Brodziński}}, папярэднікам рамантызму ў польскай літаратуры, і ўласна Янам Сьнядэцкім<ref>Romantyzm Polski. W: Julian Krzyżanowski: Dzieje Literatury Polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1972, s. 234.</ref>. Ідэя сюжэту ''Рамантычнасьці'' пазьней атрымаў разьвіцьцё ў форме эпізоду з жыцьця Густава ў [[Дзяды (паэма)|IV частцы ''Дзядоў'']].

''Баляды й рамансы'', акрамя балядаў (сур’ёзных і іранічных), утрымлівалі таксама прытчы [[Сэнтымэнталізм|сэнтымэнтальныя]]. Творы зборніка вызначаліся тыпова рамантычным паваротам да {{Артыкул у іншым разьдзеле|Народ у літаратуры|фалькізму|pl|Ludowość w literaturze}} і [[Няроднасьць|няроднасьці]], моцна падкрэслены маральны пасыл і перакананьне аб {{Артыкул у іншым разьдзеле|Трансцэндэнталізм|трансцэндэнтальных|pl|Transcendentalizm}}, мэтафізычныя сувязі паміж ''[[Дабро|дабром]]'' і ''[[Зло|злом]]'' — ''злачынствам'' і ''пакараньнем''. У раньняга Міцкевіча пастаянна прысутнічае сентымэнтальнае, народнае ўяўленьне пра маральнасьць, што найбольш выразна паказвае вядзьмарскі абрад ({{мова-pl|gusła}}) ў другой частцы [[Дзяды (паэма)|''Дзядоў'']]. Што датычыцца ''Дзядоў'', то на фармаваньне ідэі й канцэпцыі твору паўплывала ў тым ліку рамантычная атмасфэра пошуку вытокаў нацыянальнай самасьвядомасьці ў паганскіх, дахрысьціянскіх плястах культуры; відавочна Міцкевіч натхняўся пошукамі [[Зарыян Даленга-Хадакоўскі|Зарыяна Даленгі-Хадакоўскага]]<ref>Mikołaj Gliński [https://culture.pl/pl/superartykul/bialoruskie-dziady-mickiewicza-czyli-historia-po-drugiej-stronie-lustra Białoruskie Dziady Mickiewicza, czyli historia po drugiej stronie lustra]</ref>. Дзяды Міцкевіча, як і іншыя творы паэта, прасякнуты народнымі ўяўленьнямі й паданьнямі аб [[прывід]]ах ці [[вампір]]ах <ref>[https://culture.pl/pl/artykul/upior-mickiewicza Upiór Mickiewicza]</ref>. У XVI парыскай лекцыі паэт зазначыў: {{Цытата|Зь гісторыі й міталёгіі ведаем, што культ духаў зьяўляецца важнай часткай славянскай рэлігіі: па сёньняшні дзень заклікаюцца там духі памёрлых, а з усіх сьвятаў славянскіх найвялікшым, найболей урачыстым было сьвята Дзядоў.<ref>[https://rcin.org.pl/ibl/dlibra/publication/81388/edition/69615/content Małgorzata Burzka-Janik, O obrzędowym charakterze cyklu „Dziadów” Adama Mickiewicza raz jeszcze. Rec.: Grażyna Charytoniuk-Michiej, „Obrzęd dziadów w dokumentach i cyklu Mickiewicza”, Warszawa 2011]</ref>.
{{арыгінал|pl|Z historii i mitologii wiemy, że kult duchów stanowił ważną część religii słowiańskiej: po dziś dzień przyzywa się tam duchy zmarłych, a ze wszystkich świąt słowiańskich największym, najbardziej uroczystym było święto Dziadów.}}}}


У пэрыяд настаўніцтва Міцкевіч пакахаў прыгажуню [[Марыля Верашчака|Марылю Верашчаку]], зь якой пазнаёміўся ў 1818 г. у час летніх вакацый, калі гасьцяваў у маёнтку Туганавічы непадалёк ад Навагрудка. У той час Марыля была сасватана за [[Ваўжынец Путкамэр (1794—1850)|графа Путкамэра]], за якога выйшла замуж у 1821 г. Самыя пяшчотныя лірычныя вершы паэт прысьвяціў Марылі. Са зьяўленьнем гэтых твораў постаць Міцкевіча ў польскай літаратуры выйшла на першы плян, а Вільня стала новым цэнтрам літаратурнага жыцьця. „Баляды й рамансы“ сьведчылі пра пачатак новага мастацкага кірунку — [[рамантызм]]у, асноўныя прынцыпы народнасьці й нацыянальнай самабытнасьці якога Адам Міцкевіч сфармуляваў у літаратурным маніфесьце „Пра паэзію рамантычную“. Творы знаменавалі перавагу пачуцьцёвага сьветаўспрыманьня над рацыяналістычна-асьветніцкім (новая эстэтыка праграмна зафіксавана ў балядзе „[[Рамантычнасьць (баляда)|Рамантычнасьць]]“, (1821), грунтаваліся на беларускім гістарычным і фальклёрным матэрыяле. Паэма „[[Гражына (паэма)|Гражына]]“ прысьвечана гераічнай барацьбе супраць крыжакоў і прасякнута патрыятычным пафасам, а ў аснове сюжэта паэмы „Дзяды“ — старажытнабеларускі паганкі [[Дзяды|абрад памінаньня продкаў]].

Ужо ў раньняй „філямацкай“ творчасьці Адама Міцкевіча знайшлі адлюстраваньне яго грамадзка-палітычныя погляды на гісторыю й лёс роднага края, ролю нацыянальна-вызваленчай барацьбы ў гістарычным працэсе. У паэме „[[Мешка, князь Наваградка (баляда)|Мешка, князь Наваградка]]“ (1817) створаны рамантычны вобраз жанчыны-патрыёткі й ваяводы Парая, гатовых на самаахвярнае змаганьне дзеля вызваленьня айчыны. Гэта стала асноўнай тэмай усёй яго творчасьці. У вершах ''„Ужо з пагодных нябёсаў…“'', ''„{{Артыкул у іншым разьдзеле|Бульба (паэма)|Бульба|pl|Kartofla}}“'' выказваў пачуцьцё замілаванасьці й любові да роднага края, заклікаў маладых людзей да ахвярнасьці й адвагі ў імя свайго патрыятычнага абавязку. Вершы ковенскага пэрыяду (1819—23) „Песьня Адама“, „{{Артыкул у іншым разьдзеле|Песьня філярэтаў||pl|Pіeśń fіlaretów}}“, „[[Ода да маладосьці]]“ сталі агульнапрызнанымі сымбалемі філямацкага руху, у якіх нацыянальна-вызваленчы пафас спалучаецца з роздумам паэта пра лёс усяго чалавецтва. Хоць сам Адам Міцкевіч не цаніў творы часоў свайго юнацтва<ref>[https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Slupskie_Prace_Filologiczne_Seria_Filologia_Polska/Slupskie_Prace_Filologiczne_Seria_Filologia_Polska-r2005-t4/Slupskie_Prace_Filologiczne_Seria_Filologia_Polska-r2005-t4-s111-139/Slupskie_Prace_Filologiczne_Seria_Filologia_Polska-r2005-t4-s111-139.pdf Jarosław Ławski, Przemiany obrazu i znaczenia Wilna w twórczości Adama Mickiewicza, Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska 4, 111—139, 2005, s. 114.]</ref>.
Далейшыя вершы з пэрыяду віленска-ковенскага з 1822—1824 гадоў былі ў большай ступені свабодным перайманьнем твораў [[Джордж Байран|Лёрда Байрана]], [[Жан Поль|Жана Поля]] й [[Жан дэ Ляфантэн|Жана дэ Ляфантэна]]. Аднак сярод іх знайшоўся яшчэ адзін шырока абмяркоўваемы верш паэта — ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Да Іяхіма Лялевеля||pl|Do Joachima Lelewela}}'', напісаным у 1822 г., прысвечаным вядомаму палітычнаму дзеячу, [[Іяхім Лялевель|Іяхімe Лялевелю]]. Міцкевіч стараўся цьвяроза ацэніць спадчыну [[Француская рэвалюцыя|францускай рэвалюцыі]] й ролю [[рэвалюцыя|рэвалюцыі]] ўвогуле, як грамадзскага факту, што мела ўплыў на далейшае разьвіцьцё. Іншай спробай крытыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дэспатычная манархія|дэспатызму|pl|Monarchia despotyczna}} была {{Артыкул у іншым разьдзеле|іраікамічная паэма||pl|poemat heroikomiczny}} ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Бульба (паэма)|Бульба|pl|Kartofla}}'' — твор, якая абвяшчала апафэоз навукі, прагрэсу, розуму і працы. У паэме была досыць красамоўная [[Апастрофа]] да [[Адам Іванавіч Храптовіч|Адама Храптовіча]], прадстаўніка літоўскай арыстакратыі, „земляроба“.

У пэрыяд расейскай высылкі напісаў „Санэты“ (1826) і паэму „[[Конрад Валенрод (паэма)|Конрад Валенрод]]“ (1828). „Санэты“, што складаюцца з адэскага й крымскага цыкляў, напоўнены глыбінёй душэўных перажываньняў, настальгічных патрыятычных пачуцьцяў і лічацца шэдэўрам сусьветнай літаратуры. У іх паэтычнае майстэрства Адама Міцкевіча дасягнула надзвычайнай віртуознасьці. У сюжэце паэмы „Конрад Валенрод“ выкарыстаны матывы гістарычнага змаганьня старажытных ліцьвінаў супраць крыжакоў.
[[Файл:Manuscript of Pan Tadeusz 8pl.jpg|значак|справа|Рукапіс [[Пан Тадэвуш|Пана Тадэвуша]] з асабістым аўтографам паэта]]
У эмігранцкі пэрыяд дзейнасьці ў Дрэздэне Адам Міцкевіч пад уплывам [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстаньня 1830—31]] і яго паражэньня напісаў лепшыя свае вершы „Сьмерць палкоўніка“, „{{Артыкул у іншым разьдзеле|Рэдут Ардона||pl|Reduta Ordona}}“, а таксама 3-ю частку драматычнай паэмы „Дзяды“ (1832), дзе апяваў гераізм і ахвярнасьць свайго народа, што ў чарговы раз паўстаў на змаганьне за свабоду, супраць самадзяржаўнай тыраніі. У [[Парыж]]ы ён стварыў знакамітыя „{{Артыкул у іншым разьдзеле|Кнігі польскага народа й польскага пілігрымства||pl|Ksіęgі narodu polskіego і pіelgrzymstwa polskіego}}“ (1832), дзе ў стылі біблейскіх прарокаў выказаў веру ў вызваленьне народа, што стане сымбалем і прадвесьнікам свабоды ўсіх эўрапэйскіх народаў. Лірычная спадчына Адама Міцкевіча завяршаецца невялікім {{Артыкул у іншым разьдзеле|Лірыка лязанская|цыклям «лязанскай» лірыкі|pl|Lіrykі lozańskіe}} („Над вадою вялікай і чыстай“, „Паліліся мае сьлёзы“ і інш.), дзе ў філязафічна-элегічным ключы выяўлены матывы настальгічнага смутку й выгнаньніцтва.

У Парыжы ў 1834 годзе быў завершаны й надрукаваны самы значны мастацкі твор А. Міцкевіча, вялікая нацыянальная эпапэя — паэма „[[Пан Тадэвуш]]“ (1834). У ёй маляўніча й яскрава раскрыты характэрны ўклад жыцьця й побыту мясцовай шляхты, дадзены шырокая панарама народнага жыцьця на Беларусі пачатку ХІХ стагодзьдзя, яркія пэйзажы Навагрудчыны й [[Налібоцкая пушча|Налібоцкай пушчы]]. Эпапэя складаецца з 12 кнігаў. Пасьля сьмерці аўтара было надрукавана яго пакутлівае пасьляслоўе да паэмы<ref>Stanisław Pigoń: Wstęp. W: Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980, s. XVII. ISBN 83-04-00446-1.</ref>. „Пан Тадэвуш“ стаў самым папулярным творам польскай літаратуры наступных пакаленьняў. Шэраг фрагмэнтаў твора надоўга ўвайшлі ў польскую гутарковую й літаратурную мову, а асобныя яго часткі вядомы як асобныя паэтычныя „творы“ (''Інвакацыя'', ''Канцэрт Войскага'', ''Эпілёг'' і інш.). Вядомы мастак і ілюстратар эпохі рамантызму [[Міхал Эльвіра Андрыёлі]] быў аўтарам асабліва папулярных ілюстрацыяў да Пана Тадэвуша й Конрада Валенрода.

Выхаваўчае й пазнавальнае значэньне мелі яго лекцыі па гісторыі славянскіх літаратур. Шматлікія творы Міцкевіча сталі агульнапрынятымі сымбалямі вызваленчага руху на тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай, „[[Ода да маладосьці]]“ была ўспрынята як маніфэст паўстаньня 1830—1831. Пасьля напісаньня ў віленска-ковенскі пэрыяд паэмаў „Гражына“ і „Дзяды“ постаць Міцкевіча выйшла на першы плян у польскамоўнай літаратуры.
[[Файл:Piotr Stachiewicz - Adam Mickiewicz modlący się przed obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej.jpg|значак|зьлева|''[[Пётар Стахевіч]]'', Адам Міцкевіч моліцца перад [[Абраз Маці Божай Вастрабрамскай|абразам Маці Божай Вастрабрамскай]]]]

=== Канцэпцыя славянскай драматургія ===
4 красавіка 1843 г. у [[Калеж дэ Франс]], у рамах г.зв. ''парыскіх лекцыяў'' Адам Міцкевіч прачытаў „Лекцыю XVІ“, якую называюць апошняй тэорыяй {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рамантычная камэдыя|рамантычнай паэмы|pl|Dramat romantyczny}} у эўрапэйскай літаратуры<ref>Włodzimierz Szturc: Teoria dramatu romantycznego w Europie XIX wieku. Kraków 1999, s. 211.</ref>. Лекцыя тычылася канкрэтна аналізу „{{Артыкул у іншым разьдзеле|Нябоская камэдыя|Нябоскай камэдыі|pl|Nie-Boska komedia}}“ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Зыгмунт Красінскі|Зыгмунта Красінскага|pl|Zygmunt Krasiński}}, дзе Міцкевіч зрабіў ня проста літаратуразнаўчыя высновы, але падаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Філязофія гісторыі|гістарычнафілязофскую|pl|Filozofia historii}} аналітыку. Лекцыя абапіралася на г.зв. канцэпцыю ''„Славянскай паэмы“'', Міцкевіч усьлед за [[Пэрсі Біш Шэлі]], [[Сэм’юэл Тэйлар Колрыдж|Сэм’юэлям Тэйларам Колрыджам]], [[Ёган Готфрыд Гэрдэр|Ёганам Готфрыдам Гэрдэрам]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Готгальд Эфраім Лесінг|Готгальдам Эфраімам Лесінгам|de|Gotthold Ephraim Lessing}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Якаб Міхаэль Рэйнгальд Ленц|Якабам Міхаэлям Рэйнгальдам Ленцам|de|Jakob Michael Reinhold Lenz}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Генрых Мэрк|Ёганам Генрыхам Мэркам|de|Johann Heinrich Merck}} заяўлялі, што аднаўленьне сучаснага тэатру павінна адбывацца шляхам падкрэсьліваньня яго нацыянальных элемэнтаў.

=== Сувязь Міцкевіча з польскім рамантызмам і клясыцызмам ===
Адама Міцкевіча прынята лічыць за ''заканадаўцу польскага рамантызму'', але падрабязны аналіз яго творчасьці й мастацкіх мэтадаў (падобна як у [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Гётэ]], [[Віктор Юго|Юго]] ці [[Джордж Байран|Байрана]]) аднак паказвае прамежкавы стан паэта паміж асьветніцкім класыцызмам і рамантызмам. Вядомая дасьледніца літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аліна Віткоўская||pl|Alina Witkowska}} заўважыла, што, нягледзячы на распаўсюджанае меркаваньне, падпітае спрэчкамі ''Рамантычнасьці'', Міцкевіч ня толькі не адмаўляў спадчыну Асьветніцтва, але нават адбіраў зь яе найкаштоўнейшыя дасягненьні, напрыклад, вытанчанасьць формы ці [[Вальтэр|вальтэраўскі]] рацыяналізм<ref>Alina Witkowska: Romantyzm. Warszawa 2003, s. 237.</ref>. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адам Чарняўскі||pl|Adam Czerniawski}} зьвярнуў увагу на {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мімэзыс|мімэтычнасьць|pl|Mimesis}} твораў паэта<ref>Adam Czerniawski: Światy umowne. Warszawa 2001, s. 74.</ref>. Вернасьць Міцкевіча рэалізму (у адрозьненьне ад рамантычнай любові да надзвычайнага й фантастычнага) вынікала з пачуцьця нацыянальнага абавязку, як адзначае {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марыян Урсэль||pl|Marian Ursel}}, параўноўваючы творчасьць аўтара „Дзядоў“ з раньняй творчасьцю Славацкага<ref>Marian Ursel: Wstęp. do: Juliusz Słowacki: Powieści poetyckie. Wrocław 1987, s. 14.</ref>. Да падобных высноваў прышло й тагачаснае эўрапэйскае літаратуразнаўства: Блізкія да прыроды пачуцьці каханьня ці жаху захоўваюць нявызначаны сьлед; паэт, гаворачы мовай простага народа, таксама пакідае палі, азёры й лясы іх тонкай мовай: не ператварае іх у багоў і багінь, не апісвае інфантыльным і дробным перайманьнем, гаворыць пра тое, што бачыць, калі гармонія альбо кантраст накіроўвае яго на зьнешнія аб’екты; і пачуцьцё, якое мімаходзь узьнікае зь яго словаў, — гэта паэзія, тое адлюстраваньне, якое чалавечае вока кідае на прыроду<ref>Feliks Miaskowski i Gustav Fulgence: Konrad Wallenrod. Le Globe, 25 kwietnia 1830.</ref>.

=== Пэрыяд тавяншчыны ===
Многія дасьледнікі творчасьці Міцкевіча зьвярталі ўвагу на тое, што бліскучы паэтычны талент аўтара „[[Рамантычнасьць (баляда)|Рамантычнасьці]]“ значна згас у другі парыскі пэрыяд. Гэта было зьвязана з удзелам Міцкевіча ў палітычнай і грамадзкай дзейнасьці, і асабліва зь яго адносінамі з [[Анджэй Тавянскі|Анджэем Тавянскім]]. Вера самога Міцкевіча ў сваю асабістую адказнасьць за польскі лёс, жаданьне служыць „польскай справе“ праз арганізацыю Польскага легіёна, польскіх войскаў падчас Крымскай вайны ў спалучэньні зь містычнай рэлігійнай сектай Тавянскага — не дазволілі яму засяродзіцца на чыстай літаратурнай творчасьці. Яго адносіны з Тавянскім ня толькі аддалялі яго й стваралі непрыхільнасьць сярод іншых асьветнікаў (напрыклад, Славацкага), але таксама былі непасрэднай прычынай страты працы ў [[Калеж дэ Франс]] і, як вынік, уплыву на эўрапэйскія мастакоў і мысьляроў. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юльян Кшыжаноўскі||pl|Julian Krzyżanowski}} нават сьцьвярджае, што „калі была напісаная сапліцаўская паэма й яе пакутлівы эпілёг, геніяльны паэт назаўсёды скончыўся ў Міцкевічу“<ref>Romantyzm Polski. W: Julian Krzyżanowski: Dzieje Literatury Polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1972, s. 237.</ref>.

=== Міцкевіч як папярэднік навуковай фантастыкі ===
{{Артыкул у іншым разьдзеле|Антоні Смушкевіч||pl|Antoni Smuszkiewicz}} у адной зь першых польскіх манаграфіяў па [[Навуковая фантастыка|навуковай фантастыцы]] паказвае ўскосны ўплыў неапублікаванай „{{Артыкул у іншым разьдзеле|Гісторыя будучыні|Гісторыі будучыні|pl|Historia przyszłości}}“ Міцкевіча на стварэньне гэтага жанру<ref>Antoni Smuszkiewicz: Zaczarowana gra. Zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej. Poznań 1982, s. 40-41.</ref>. Гісторыя будучыні так і не была апублікаваная, а рукапіс страчаны. Аднак шмат зьвестак пра яго даюць шматлікія цыдулкі й лісты паэта да сяброў. [[Антоні Эдвард Адынец]] у лісьце да [[Юльян Корсак|Юльяна Корсака]] назваў „Гісторыю будучыні“ [[Хітрамудры ідальга Дон Кіхот Ляманчаскі|Дон Кіхотам]] свайго часу<ref>List E. Odyńca do J. Korsaka z 9 maja 1829</ref>.

Літаратуразнаўцы лічаць, што ненадрукаваны твор Міцкевіча мог зрабіць рэвалюцыю ў сусьветнай літаратуры<ref>Stefania Skwarczyńska: Mickiewicza „Historia przyszłości“ i jej realizacje literackie. Łódź 1964.</ref><ref>Andrzej Wójcik, Marek Englender: Budowniczowie gwiazd cz. 1, KAW, Warszawa 1980, s. 20.</ref>. Твор Міцкевіча ў навуковых, тэхнічных і сацыяльных разважаньнях апярэджваў бачаньне [[Жуль Вэрн|Жуля Вэрна]], [[Гэрбэрт Ўэлз|Гэрбэрта Ўэлза]] й {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ежы Жулаўскі|Ежы Жулаўскага|pl|Jerzy Żuławski}}. Пры напісаньні „Гісторыі будучыні“ (некаторыя фрагмэнты былі напісаны на [[француская мова|францускай мове]]) Міцкевіч натхняўся творчасьцю [[Тадэвуш Булгарын|Тадэвуша Булгарына]] й {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Адоеўскі|Уладзімера Адоеўскага|be|Уладзімір Фёдаравіч Адоеўскі}}.

=== Перакладніцкая дзейнасьць ===
Адам Міцкевіч пачаў перакладаць у раньнім узросьце. Ужо ў 1817 г. ён пераклаў на польскую мову ці хутчэй „спалянізаваў“{{Заўвага|Тэрмін Аліны Віткоўскай, яна мяркуе, што пераклад насамрэч быў парафразам твора<ref>Alina Witkowska: Romantyzm. Warszawa 2003, s. 238.</ref>.}} два раманы Вальтэра, „Выхаваньне князя“ ({{мова-pl|Éducation d’un prince}}) і „Гертруда, альбо выхаваньне аднаго чалавека“ ({{мова-pl|Gertrude, ou Éducation d’une fille}}), якім ён даў назвы ''[[Мешка, князь Наваградка (баляда)|Мешка, князь Наваградзкі]]'' й ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пані Анеля||pl|Pani Aniela}}'', а таксама паэму таго ж аўтара ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Дзяўчына з Арлеану (паэма)|Дзяўчына з Арлеану|pl|Dziewica z Orleanu}}''. Гэтыя пераклады былі фактычна перафразамі францускіх твораў са зрушэньнем акцэнту на больш {{Артыкул у іншым разьдзеле|Гэрмэтычнасьць|гэрмэтычныя|pl|Hermetyczność}}, нацыянальныя тэмы.

1819—1829 гады ў творчасьці Міцкевіча зьяўлялія больш-менш блізкія да арыгіналу парафразы, якія аўтар падпісваў, як вершы свайго аўтарства, пазначаючы толькі крыніцу натхненьня. Так паўсталі: ''Да Прыска'' ''({{мова-pl|Do Pryska}})'' з [[Гарацыюс]]а, ''Амалія'' ''({{мова-pl|Amalia}})'', ''Рукавічка'' ''({{мова-pl|Rękawiczka}})'' і ''Сьвятло й цяпло'' ''({{мова-pl|Światło i ciepło}})'' [[Фрыдрых Шылер|Фрыдрыха Шылера]], [[байка]] ''Сабака й воўк'' ''({{мова-pl|Pies i wilk}})'' i ''Заяц і жаба'' ''({{мова-pl|Zając i żaba}})'' з [[Жан дэ Ляфантэн|Жана дэ Ляфантэна]], ''Новы год'' ''({{мова-pl|Nowy rok}})'' з [[Жан Поль|Жана Поля]], ''Разьвітаньне Чайльда Гаральда'' ''({{мова-pl|Pożegnanie Childe Harolda}})'', ''Цемнасьць'' ''({{мова-pl|Ciemność}})'', ''Сон'' ''({{мова-pl|Sen}})'' і ''Эўтаназыя'' ''({{мова-pl|Eutanazja}})'' з [[Джордж Байран|Джорджа Байрана]], фрагмэнт паэмы ''Падарожны'' ''({{мова-pl|Podróżny}})'', ''Знайшлі той край…'' ''({{мова-pl|Znaszli ten kraj...}})'' і ''Пёснь Лёты над гробам Вэртэра'' ''({{мова-pl|Pieśń Lotty nad grobem Wertera}})'' [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Ёгана Гётэ]], ''The Meeting of the Waters'' ''({{мова-en|Насустрач вадзе}})'' [[Томас Мур|Томаса Мура]], розныя інтэрпрэтацыі [[санэт]]аў [[Франчэска Пэтрарка|Франчэска Пэтраркі]], арабскую песьні ''Almotenabby'' на падставе перакладу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жазэф Луі Лягранж|Жазэфа Луі Лягранжа|en|Joseph-Louis Lagrange}}, ''Навука'' ''({{мова-pl|Nauka}})'' і ''Што гэта?'' ''({{мова-pl|Co to jest?}})'' {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Вільгэльм Людвіг Глейм|Ёгана Вільгэльма Людвіга Глейма|de|Johann Wilhelm Ludwig Gleim}}, ''Алімпія I'' ''({{мова-pl|Olimpia I}})'' з [[Піндар]]а. Важна месца тут займае таксама ''Ugolino'', пераклад фрагмэнту ''[[Боская камэдыя|Боскай камэдыі]]'' [[Дантэ Аліг’еры]], зроблены каля 1827 году. Характар перакладу баляды Шылеру мае таксама ''Песьня Дзяўчыны'' ў ''[[Дзяды (паэма)|Дзядах]]''.

Падчас расейскай высылкі Адам міцкевіч цікавіўся эўрапэйскімі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Гістарычная паэма|гістарычнымі паэмамі|pl|Dramat historyczny}}, вынікам чаго былі два фрагмэнты перакладаў ''[[Дон Карляс (п’еса)|Дона Карляса]]'' [[Фрыдрых Шылер|Фрыдрыха Шылера]] й ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Рамэо і Джульета|Рамэо й Джульеты|en|Romeo and Juliet}}'' [[Ўільям Шэксьпір|Ўільяма Шэксьпіра]]. Пераклад першага зь іх датуецца 1821—1823 гадамі. Аднак першае выданьне было апублікавана значна пазьней, у 1834—1835 гадах у [[Вільня|Вільні]] па ініцыятыве {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Крачкоўскі|Юзэфа Крачкоўскага|pl|Józef Krzeczkowski}}, праўдападобна без згоды аўтара. Дата наступнага перакладу ''Рамэо і Джульеты'' не да канца вядома. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вільгельм Брухальскі||pl|Wilhelm Bruchnalski}} ўказвае 1827 год. Сам фрагмэнт быў апублікаваны дзякуючы [[Антоні Эдвард Адынец|Антонію Адынцу]] ў 1830 годзе на старонка шторочніка ''Melitele''. У далейшым быў перадрукаваны ў VIII томе ''Паэзіі'' ў 1836, а потым у IV томе ''Лістоў'' у 1844 годзе.

У 1830—1840 гадах Міцкевічаў надрукаваў ''Do H***'', перайманьне з Гётэ, ''Арымана і арымаза'' з {{Артыкул у іншым разьдзеле|Авэста|Авэсты|en|Avesta}}, чарговыя байкі Жана дэ Ляфантэна — ''Селянін і зьмяя'' ''({{мова-pl|Chłop i żmija}})'' i ''Каза, козачка й воўк'' ''({{мова-pl|Koza, kózka i wilk}})'', ''Exegi Munimentum Aere Perennius'' з [[Гарацыюс]]а. У 1840 паўстаў пераклад Міцкевіча пачатковых выразаў ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Сафіёўка (паэма)|Сафіёўкі|pl|Sofijówka (poemat)}}'' {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіслаў Трэмбэцкі|Станіслава Трэмбэцкага|pl|Stanisław Trembecki}} на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Апошнім і самым важным перакладам Міцкевіча быў пераклад ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Гяўр|Гяўра|en|The Giaour}}'' Байрана на польскую мове, апублікаваны разам з перакладам ''Карсара'' таксама Байрана, выкананым Антоніям Адынцом, у Парыжы ў 1834. Па палітычных матывах дата выданьня была перанесена на перадпаўстанцкі 1829 г. Пераклад Міцкевіча ''Гяўра'', таксама як і фрагмэнт ''Боскай камэдыі'', прызнаны ў Польшчы афіцыйнай вэрсыяй перакладу. Нават у пераклад Міцкевіча з замежных моваў сустракаюцца беларусізмы, як, напрыклад, у ''Гяўры'' слова ''znaczno'' (выраз: ''znaczno, że dusza nie całkiem sczerniała'') выкарыстоўваецца ў значэньні ''widać się''<ref name="Gliński"/>.

=== Польскі мэсіянізм ===
Акрамя чыста літаратурнай спадчыны й запавету Адама Міцкевіча, адной з найважнейшых і выключна трывалых спадчынаў паэта было стварэньне ім асноў філязафічна-гістарычнай плыні, вядомай як [[Польскае мэсіянства|польскі мэсіянізм]]. Нягледзячы на тое, што творцамі гістарычнафілязоўскага накірунку стваральнікам мэсіянскай плыні, і польскага мэсіянства ў прыватнасьці, лічыцца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Вронскі||pl|Józef Maria Hoene-Wroński}}, менавіта Міцкевіч папулярызаваў гэты погляд і аб’яднаў яго з элемэнтамі нацыянальнай гісторыі й рэлігійнай містыкі. Менавіта фармулёўка Міцкевічам прынцыпаў мэсіянізму ў ''„Кнігах польскага народа“'' дазволіла чытачам Нямеччыны, Італіі, Ірляндыі, Украіны й Вугоршчыны выразна ўспрыняць і прачытаць рэвалюцыйныя лёзунгі волі й вызваленьня. Гэтая праграма, больш чым любая літаратурная плынь у строгім разуменьні, дала аснову ня толькі для візыі пакутніцкай-адкупленчай Польшчы, якая павінна была стаць сьвітанкам волі народаў, але таксама дала аснову для кансалідацыі й важнасьці постаці нацыянальнага вешчуна. Гледзячы такім чынам, прарок не зьяўляецца звычайным паэтам ці пісьменьнікам — гэта сапраўдны прарок мэсіянскай рэлігіі. Гэта выявілася ў многіх выразах польскага мэсіянства, якія ўжываў сам Міцкевіч, напрыклад, „Польшча — Хрыстус Народаў“ і г. д.

Як адзначае амэрыканская дасьледніца Эва Томпсан: {{Цытата|Адам Міцкевіч і [[Лаяш Кошут]] былі прадстаўнікамі Цэнтральнай Эўропы, якія выступалі супраць імпэрыяў як паталёгіяў нацыяналізму. Яны абаранялі нацыянальныя дзяржавы ў той час, калі панавалі імпэрыі, а каляніялізм быў у сваім росквіце й здавалася, што нацыянальнае самасьцьвярджэньне малых і сярэдніх нацыяў у Эўропе ніколі не адбудзецца. Гэтыя мысьляры засталіся незаўважанымі й таму апынуліся выключанымі зь інтэлектуальнай гісторыі Эўропы, хаця, калі б да іх прыслухаліся, можна было папярэдзіць шмат бедаў<ref>Томпсан, Э. М. Песняры імперыі: расійская літаратура і каланіялізм / Эва Томпсан; пер. з англ. мовы Т. Нядбай (Т. Л. Нетбаева). — Мінск : Медысонт, 2009. — 382 с., с. 20.</ref>.}}

== Творчая спадчына ==
[[Файл:Mickiewicz - rekopis Ody do mlodosci.jpg|значак|зьлева|„[[Ода да маладосьці]]“, рукапіс (1820).]]
[[Файл:Pan Tadeusz 1834.jpeg|значак|Тытульная старонка першага выданьня паэмы „[[Пан Тадэвуш]]“ (1834).]]
[[Файл: Adam Mickiewicz Poezye 1822 I009.jpg|значак|зьлева|Партрэт Адама Міцкевіча з першага тому выданьня ''Паэзіі'' 1822 году]]
[[Файл: Adam Mickiewicz - Dziady część I, II i IV p047.png|значак|225px|справа|Ілюстрацыя да паэмы „[[Дзяды (паэма)|Дзяды]]“]]

Адам Міцкевіч разам зь [[Юльюш Славацкі|Юльюшам Славацкім]] і [[Зыгмунт Красінскі|Зыгмунтам Красінскім]] лічыцца адным з зачынальнікаў польскага [[рамантызм]]у<ref>S. Treugutt, Mickiewicz — domowy i daleki, w: A. Mickiewicz, Dzieła I, Warszawa 1998, str. 7</ref><ref>E. Zarych, Posłowie w: A. Mickiewicz, Ballady i romanse, Kraków 2001, str. 76</ref>, адзін з найвыбітнейшых стваральнікаў рамантычнае паэмы ў Польшчы<ref>T. Macios, Posłowie do: A. Mickiewicz, Dziady, Kraków 2004, str. 239—140</ref>, яго постаць параўноўвалася як на радзіме, так і ў Эўропе з такімі літаратурнымі волатамі, як [[Аляксандар Пушкін]]<ref>[http://books.google.ca/books?id=9OEXAAAAIAAJ&q=%22two+of+the+most+illustrious+of+all+Slavic+poets%22&dq=%22two+of+the+most+illustrious+of+all+Slavic+poets%22&cd=1  „Centennial essays for Pushkin‎“] Page 77, Samuel Hazzard Cross — Literary Criticism, 1937.</ref>, [[Джордж Байран]] і [[Ёган Гётэ]]<ref>T. Macios, Posłowie do: A. Mickiewicz, Dziady, Kraków 2004, str. 239</ref><ref>Adam Mickiewicz w oczach Francuzów, Warszawa 1999, str. 13</ref>, што робіць Міцкевіча адным з найяскравейшых паэтаў [[эўропа|эўрапейскага]] літаратурнага маштабу<ref>A. Wójcik i M. Englender, Budowniczowie gwiazd 1, Warszawa 1980, str. 19-10</ref>. Атрымаў характарыстыку як „паэт пераўтварэньняў“<ref name="witkowska237">A. Witkowska, ''Romantyzm'', Warszawa 2003, str. 237</ref> і „славянскі вешчун“<ref>Adam Mickiewicz w oczach Francuzów, Warszawa 1999, str. 12</ref>

Творчасьць Міцкевіча аказала вялікі ўплыў на разьвіцьцё [[Беларусь|беларускай]] літаратуры. Высока ацэньваючы фальклёр Беларусі, Адам Міцкевіч пісаў пра цяжкі лес беларусаў: „''У іх казках і песьнях ёсьць ўсё… Усю сваю гісторыю на зямлі яны прайшлі ў страшэннай галечы і прыгнёце''“.

Пад уплывам паэта літаратурную дзейнасьць пачыналі Я. Баршчэўскі, [[Аляксандар Рыпінскі]], [[Уладзіслаў Сыракомля]] і іншыя. Дабратворны ўплыў яго адчулі [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (які пераклаў „Пан Тадэвуш“ на беларускую<ref>{{Кніга|аўтар =[[Уладзімер Мархель|Мархель У.]] |частка = |загаловак =Прысутнасць былога: Нарысы, артыкулы, эсэ |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца =Мн. |выдавецтва =Выд. М. М. Трафімчук |год =1997 |том = |старонкі =24 |старонак = |сэрыя = |isbn =985-6380-05-7 |наклад = }}</ref>), А. Вярыга-Дарэўскі, В. Каратынскі. У Міцкевіча вучыўся творчаму асваеньню вобразаў і матываў беларускага фальклёру [[Францішак Багушэвіч]]. Тыпалягічныя сувязі з рамантызмам Міцкевіча выявіліся ў паэмах „Сон на кургане“, „Курган“ і некаторых вершах [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. Тыпалягічна блізкія да „Пана Тадэвуша“ паэма [[Якуб Колас|Якуба Коласа]] „[[Новая зямля]]“. У 1920-я гады рамантычным патасам Міцкевіча цікавіліся маладнякоўцы [[Уладзімер Дубоўка]], [[Язэп Пушча]], [[Максім Лужанін]], [[Юрка Гаўрук]], [[Паўлюк Трус]] і іншыя. Міцкевічаўскія традыцыі народнасьці, рэалізму і рамантызму разьвівалі [[Максім Танк]], [[Аркадзь Куляшоў]], В. Таўлай, П. Пестрак, Ю. Гаўрук, М. Лужанін, П. Панчанка, [[Язэп Семяжон]] і іншыя.

== Мова Міцкевіча ==
Мова Міцкевіча — гэта ў значнай ступені адлюстраваньне тагачаснай мовы [[шляхта|шляхты]] ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Літве]], да якой належаў сам паэт<ref name=ref1>{{Кніга|аўтар = [[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]]|частка = Мова Міцкевіча |загаловак = Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі |арыгінал = Pierwiastki białoruskie w polskiej poezji romantycznej |адказны = Валер Булгакаў |выданьне = 1-е выд. |месца = Вільня: Інстытут беларусістыкі; Беласток: Беларускае гістарычнае таварыства |год = 2010 |старонкі = 144 |старонак = 211 |isbn = 83-60456-21-6 |тыраж = }}</ref> і якая з гледзішча [[граматыка|граматычнай]] сыстэмы і [[лексыкаграфія|лексычных]] рэсурсаў мае ў сабе шмат беларускіх элемэнтаў, што паходзяць зь мясцовых народных гаворак<ref>{{Кніга
|аўтар = Bitsch K.
|загаловак = Język polski w Wileńszczyźnie
|выдавецтва = Przegląd Współczesny
|год = Styczeń-marzec 1925
|старонкі = 29 і 32
}}
</ref>. Правінцыяналізмы паэт уводзіў мэтанакіравана, клапоцячыся падкрэсьліць сваю лякальную адметнасьць<ref name=ref1/>. Доктар філялягічных навук і прафэсар [[БДУ]] Мікалай Хаўстовіч заўважае, што мову сваіх твораў Міцкевіч называў польскай, але зрэдку — „[[ліцьвіны|ліцьвінскай]]“<ref>{{Кніга
|аўтар = М. Хаўстовіч.
|частка = Наш Міцкевіч
|загаловак = XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах
|месца = Мн.
|выданьне = Кн. першая
|выдавецтва = БДУ
|год = 2000.
|старонкі = 3
|старонак = 214
}}</ref>. Гэтае сьцьверджаньне абгрунтоўвае і ўспамін дачкі Міцкевіча, Марыі Міцкевіч, пра клопат свайго бацькі аб захаваньні свайго правінцыяльнага вымаўленьня і перадачы яго дзецям:
{{Цытата|…няраз слухаючы нас падчас размовы, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт: ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў тую сьпеўную [[Ліцьвіны#Літоўская мова|літоўскую]] мову, якая была яму мілейшая за ўсё.
{{арыгінал|pl|...Nieraz słysząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski: on byłby chciał słyszeć w naszych ustach tę mowę śpiewną litewską, która nade wszystko była mu miła.}}
|Maria Gorecka, Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu opowiedziane najmłodszemu bratu.<ref>[[Марыя Гарэцкая|Maria Gorecka]], [https://polona.pl/preview/92a690f6-5991-4383-8fd4-107b431bc420 Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu opowiedziane najmłodszemu bratu], Warszawa: Redakcya Kroniki Rodzinnéj, 1875. S. 40.</ref>}}

</blockquote>
Шматлікія навукоўцы, як гісторыкі літаратуры, так і [[мовазнаўства|мовазнаўцы]] згаджаюцца з тым, што цяжка казаць пра мову паэта як аб мастацкім сродку, пакуль ня будуць дастаткова вывучаныя аб’ём і характар яго правінцыяналізмаў<ref name=ref1/>. Прафэсар [[Унівэрсытэт імя Адама Міцкевіча|Познанскага ўнівэрсытэту імя Адама Міцкевіча]] Станіслаў Дабжыцкі ў сваёй працы „Колькі назіраньняў за мовай Міцкевіча“ зарэгістраваў шматлікія моўныя факты ў творах Міцкевіча, якія выходзяць за межы нормаў агульнапольскае мовы<ref>{{Кніга
|аўтар = Dobrzycki St.
|загаловак = Kilka spostrzeżeń nad Językiem Mickiewicza
|год = 1911
|выдавецтва = Prace Filologiczne
|том = VII
}}</ref>.

Сучасьнік Адама Міцкевіча ўраджэнец Віцебску Максымільян Маркс у сваіх успамінах падкрэсьлівае, што з сваёй каханай Марыляй Верашчакай Міцкевіч размаўляў па-беларуску, а першыя вершы Міцкевіча, не напісаныя, а агучаныя ўслых, былі па-беларуску<ref>Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.</ref>. Тым часам гісторык, літаратуразнавец і выдавец [[Адам Кіркор]] (1818—1886) зазначаў, што „''Адам Міцкевіч паводле выхаваньня, паводле першых працаў сваіх належыць [[Літва|Літве]], якая ва ўспамінах усяго яго жыцьця, ва ўсіх яго творах зьліваецца зь [[Белая Русь|Беларусьсю]]''“<ref>Шчарбачэвіч Н. [https://zviazda.by/be/news/20150106/1420494048-byc-licvinam-5-dokazau Быць ліцвінам: 5 доказаў], [[Звязда]], 6 студзеня 2015 г.</ref>.

=== Фанэтычныя асаблівасьці ===
У 1936 годзе беларускі літаратуразнаўца [[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станіслаў Станкевіч]] у сваёй працы „Pierwiastki białoruskie w polskiej poezji romantycznej“ грунтоўна падсумаваў асаблівыя зьявы ў галіне [[фанэтыка|фанэтыкі]], марфалёгіі, сынтаксісу і асаблівасьці граматычных катэгорыяў роду і ліку мовы Адама Міцкевіча ў яго вершаваных творах і [[філяматы|філямацкай]] карэспандэнцыі паэта. Творы цытуюцца паводле львоўскага выданьня „Твораў“ паэта.

{| class="wikitable" style="font-size: 90%; margin: auto;"
|-
! Апісаньне асаблівасьці
! Прыклады з твораў
! Заўвагі
! Абгрунтаваньне
|-
|Чаргаваньне агульнапольскага „е“ зь беларускім „а“ пад уплывам „аканьня“ ў дзеяслове „rdzewieć“
|„Zawiasy ''rdzawieją'' w sieni“ („Курганок Марылі“); „Potem w niej czucie ''rdzawieje''“ („Дзяды“, Ч. 4. С. 118), „Ze od mych westchnień ''pordzawiała'' krata“ („Конрад Валенрод“, С. 167).
|Форма „rdzawieje“ сустракаецца таксама ў Я. Ходзькі<ref>{{Кніга
|аўтар = Turska H.
|загаловак = Język Jana Chodźki. Przyczynek do historji języka polskiego na obszarze północno-wschodnim Rzeczypospolitej
|месца = Wilno
|год = 1934
|старонкі = 32
}}
</ref>
|Чаргаваньне зьявілася ў Міцкевіча пад уплывам беларускае мовы, у якой гэты дзеяслоў стала выкарыстоўваецца з „а“, напр: „Як ён заржавее, то міне ўжэ ні будзе на сьвеці“<ref name="fedarII-57">{{Кніга
|аўтар = [[Міхал Федароўскі|Federowski M.]]
|частка = Basnie, przypowiesci i podania ludu z okolic Wolkowyska, Slonima, Lidy i Sokolki. Cz. 1
|загаловак = Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905
|спасылка = http://polona.pl/dlibra/doccontent2?id=10328&dirids=1
|месца = Kraków
|выдавецтва =
|год = 1902
|том = II
|старонкі = 57
|старонак = 359
}}</ref> (Federowski M. Т. II. С. 57).
|-
|Асобныя памяншальныя назоўнікі маюць у Міцкевіча суфікс ''-ek'' замест агульнапольскага ''-ik'', як у назоўніку „duszeczko“
|„Czyscowe duszeczki!“ („Дзяды“, Ч. 2. С. 78); „Czego potrzebujesz, duszeczko“ („Дзяды“, Ч. 2. С. 82, 94); „duszeczko!“ („Дзяды“, Ч. 2. С. 83)
|Гэтае слова ў агульнабеларускай мове ўжываецца ў форме „душачка“, але на Наваградчыне, які і ў асобных іншых мясцовасьцях, дзе з-за няпоўнага яканьня „е“ пасьля націскнога складу не пераходзіць у „а“, гучыць яно — „душэчка“<ref>{{Кніга
|аўтар = Kallenbach J.
|загаловак = Uwagi do II t. wyd. lwowskiego „Dzieł“ Mickiewicza
|старонкі = 395
}}</ref>.
|-
|Пераход у спалучэньні „śl“ на „szl“ пад уплывам беларускае мовы
|„Kiedy ''szlesz'' bilet bogatym“ („Віншаваньні“, С. 61); „''poszlij''“ („Віншаваньні“, С. 61); „W koley ''szlą'' pełne smaków porcelany“ („Гарадзкая зіма“, С. 15); „''Poszlemy'' szukać wszédzie“ („Лілеі“, С. 138); „''Poszlą'' najezdnicy podli“ („Імправізацыя“, С. 138); „''szlij'' mnie do niego powtórnie“ („Гражына“, С. 13); „Wezwanie ''przyszle'' mu szpieg nieznajomy“ („Да маці-полькі“, С. 377); „Bo Herold już ''szle'' katów“ („Меркаваньні ды заўвагі“, С. 452);
|Прафэсар Станіслаў Дабжыцкі ў сваёй працы „Колькі назіраньняў над моваю Міцкевіча“<ref>{{Кніга
|аўтар = Dobrzycki St.
|загаловак = Kilka spostrzeżeń nad Językiem Mickiewicza
|год = 1911
|выдавецтва = Prace Filologiczne
|том = VII
|старонкі = 317
}}
</ref> заўважыў, што ў мове палякаў на Русі спалучэньні „śl“ і „śń“ пад рускім (г. зн. беларускім) уплывам пераходзяць у „szl“ і „szń“. Гэтая фанэтычная зьява шырока выступае ў мове Міцкевіча, Чачота і іншых філяматаў.
|„Ці ''шліся'', ці ня ''шліся''“<ref name=klich53>{{Кніга
|аўтар = Klich Edward.
|частка =
|загаловак = Teksty bialoruskie z powiatu Nowogrodskiego. — Materyaly i prace Komisyi jezykowej
|месца = Kraków
|год = 1903
|том = II
|старонкі = 53
}}
</ref> (Klich E. С 53); „тода ''прышлёце'' да мене“<ref name=klich53/> (там жа); „як калені засвербяць, нехто ніскі паклон ''прышле''“<ref name="fedarI-209">{{Кніга
|аўтар = [[Міхал Федароўскі|Federowski M.]]
|частка = Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki.
|загаловак = Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905
|спасылка = http://polona.pl/dlibra/doccontent2?id=9732&dirids=1
|месца = Kraków
|год = 1897
|том = I
|старонкі = 209
|старонак = 459
}}</ref> (Federowski M. T. I. С. 209); „я на цібе ''нашлю'' казамі“<ref name="fedarII-12">{{Кніга
|аўтар = [[Міхал Федароўскі|Federowski M.]]
|частка = Basnie, przypowiesci i podania ludu z okolic Wolkowyska, Slonima, Lidy i Sokolki. Cz. 1.
|загаловак = Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905
|спасылка = http://polona.pl/dlibra/doccontent2?id=10328&dirids=1
|месца = Kraków
|год = 1902
|том = II
|старонкі = 12
|старонак = 359
}}</ref> (Federowski M. T. II. С. 12)
|-
|Пераход у спалучэньні „śń“ на „szń“ пад уплывам беларускае мовы
|„''Zauszniczki'' wyrznięte sztucznie z pestek wiszni“ („Пан Тадэвуш“, Кн. XI. С. 631);
|Гэтая фанэтычная зьява сустракаецца толькі адзін раз
|„І я в саду вішня, чом не ''чэрэшня''… А я тую ''вішню'' ісьцяці мышлю“ ([[Еўдакім Раманаў|Романов Е.]] Материалы. Т. II, С. 165)
|-
|Зьмякчэньне „z“, „s“ перад мяккімі зычнымі пад уплывам беларускае мовы
|„źwiędła“ („Гяўр“ С. 26 у львоўскім выданьні); „wźmiankę“ („Гяўр“ С. 118); „nieźmiernie“ („Гяўр“ С. 272); „źmieniła“ („Гяўр“ С. 1262); „źmieniona“ („Гяўр“ С. 1265); „źwiąże“ („Гяўр“ С. 431); „naźwij“ („Гяўр“ С. 110); „źleje“ („Гяўр“ С. 262); „źlała“ („Гяўр“ С. 46); „źlawszy“ („Гяўр“ С. 643); „wźlatuje“ („Гяўр“ С. 389); „źbity“ („Гяўр“ С. 554) ды іншыя. Прыклады з „Пана Тадэвуша“: „nieźmiernie“ („Пан Тадэвуш“ Кн. II. С. 562); „nieźmiernie“ („Пан Тадэвуш“ Кн. III. С. 259); „pośpieszał“ („Пан Тадэвуш“ Кн. III. С. 136 і Кн. IV. С. 384); „śpieszył“ („Пан Тадэвуш“ Кн. IV. С. 99 і Кн. VI. С. 91); „śpieszyć“ („Пан Тадэвуш“ Кн. VIII. С. 309, 322); „źwisłe“ („Пан Тадэвуш“ Кн. III. С. 160); „spełźnie“ („Пан Тадэвуш“ Кн. III. С. 330); „Pełźnie“ („Пан Тадэвуш“ Кн. III. С. 637 і Кн. VIII. С. 615);
| Гэтая фанэтычная асаблівасьць у Міцкевіча адносна рэдкая. На гэта мусіла паўплываць непасьлядоўнасьць артаграфіі паэта і асаблівае тое, што творы Міцкевіча друкаваліся пераважна безь яго ўдзелу<ref name=ref2>{{Кніга
|аўтар = [[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станіслаў Станкевіч]].
|частка = Мова Міцкевіча
|загаловак = Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі
|арыгінал = Pierwiastki białoruskie w polskiej poezji romantycznej
|адказны = Валер Булгакаў
|выданьне = 1-е выд.
|месца = Вільня: Інстытут беларусістыкі; Беласток: Беларускае гістарычнае таварыства
|год = 2010
|старонкі = 146
|старонак = 211
|isbn = 83-60456-21-6
|тыраж =
}}
</ref>. Прыведзеныя прыклады зьяўляюцца знойдзенымі прафэсарам Станіславам Дабжыцкім ў першым выданьні „Гяўра“ і „Пана Тадэвуша“.
|Асыміляцыйнае памякчэньне „z“, „s“ зьяўляецца агульным для беларускае мовы. Пасьля [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|Рэформы беларускага правапісу 1933 году]] графічнае пазначэньне мяккасьці захавалася толькі ў клясычным правапісу.
|-
|Напісаньне „ę“ і „ą“ замест ''-eń'' і ''-oń'' пад уплывам характэрнай рысы вымаўленьня „n“ замест „ń“ перад наступным цьвёрдым зычным у палякаў на Літве і Беларусі
|„łancuchem“ („Да Лелявеля“ С. 104 асобнага выданьня 1822 г.); „skonczył“ („Да М…“ С. 32, рукапіс); „koncem“ („Падарожныя“ С. 8, рукапіс); „słonce“ („Ранак і вечар“ С. 1, рукапіс); „słonca“ („Ugolino“ С. 78, рукапіс); „panskiey“ („Дзяды“ Ч. 1, С. 91, рукапіс); „On się ''przeklęctwa'' nie boi“ („Дзяды“, Ч. 2, С. 583); „twoje usłyszą ''przeklęstwa''“ („Гяўр“ С. 741); „chlubi się z ''przeklęstwa''“ („Дзяды“ Ч. 3, „Да прыяцеляў-маскалёў“, С. 20); „sama w ''niebezpieczęstwie''“ („Ястраб“ аўтограф у „Альбоме“ Машынскага); „więcze“ замест „wieńczy“ („На грэцкі мір“ С. 40, рукапіс); „malęki“ („Падарожныя“ С. 165, рукапіс) — усе прыклады зь львоўскага выданьня „Твораў“ Міцкевіча. тое ж у „Пане Тадэвушы“: „pojedynczą“ (Кн. II, С. 827); „przeklęctwa“ (Кн. VIII, С. 524). Адносна шмат падобных прыкладаў знаходзім у аўтографах „Пана Тадэвуша“, пададзеных у варыянтах тэксту ў IV томе сомавага выданьня „Dzieł wszystkich“: „konca“ (A1: Кн. X, С 80; Кн. XI, С. 8); „koncu“ (A1: Кн. XII, С. 184); „konczył“ (A1: Кн. XII, С. 222); „słonca“ (A1: Кн. X, С. 81); „słonce“ (A1: Кн. XI, С. 183); „panski“ (A1: Кн. XII, С. 184).
|Гэтая фанэтычная зьява даволі рэдкая ў друкаваных творах Міцкевіча, адносна часта выступае ў ягоных рукапісах.
|Гэтая фанэтычная асаблівасьць узьнікла пад уплывам беларускае мовы, у якой „н“ перад наступным цьвёрдым зычным заўсёды цьвёрдае<ref name=ref2/>. Напр.: „ужэ ''слонцо'' зайшло“<ref name="fedarIII-124">{{Кніга
|аўтар = [[Міхал Федароўскі|Federowski M.]]
|частка = Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki. Cz. 2. Tradycye historyczno-miejscowe oraz powieści obyczajowo-moralne.
|загаловак = Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905
|спасылка = http://polona.pl/dlibra/doccontent2?id=10331&dirids=1
|месца = Kraków
|выдавецтва =
|год = 1903
|том = III
|старонкі = 124
|старонак = 312
}}</ref> (Federowski M. Т. III. С. 124); „селі ў адном канцы стала“<ref name="fedarI-99">{{Кніга
|аўтар = [[Міхал Федароўскі|Federowski M.]]
|частка = Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki.
|загаловак = Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905
|спасылка = http://polona.pl/dlibra/doccontent2?id=9732&dirids=1
|месца = Kraków
|выдавецтва =
|год = 1897
|том = I
|старонкі = 99
|старонак = 459
}}</ref> (Federowski M. Т. I. С. 99); „прывязаў калсыку да ''ланцуга''“<ref name="fedarI-134">{{Кніга
|аўтар = [[Міхал Федароўскі|Federowski M.]]
|частка = Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki.
|загаловак = Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905
|спасылка = http://polona.pl/dlibra/doccontent2?id=9732&dirids=1
|месца = Kraków
|выдавецтва =
|год = 1897
|том = I
|старонкі = 134
|старонак = 459
}}</ref> (Federowski M. Т. I. С. 134); „''панскіе'' радзіцы далі ему па хустачцы“<ref name="fedarI-225">{{Кніга
|аўтар = [[Міхал Федароўскі|Federowski M.]]
|частка = Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki.
|загаловак = Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905
|спасылка = http://polona.pl/dlibra/doccontent2?id=9732&dirids=1
|месца = Kraków
|выдавецтва =
|год = 1897
|том = I
|старонкі = 225
|старонак = 459
}}</ref> (Federowski M. Т. I. С. 225); „прывела над „конскі“ тулуб“<ref name="fedarI-228">{{Кніга
|аўтар = [[Міхал Федароўскі|Federowski M.]]
|частка = Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki.
|загаловак = Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905
|спасылка = http://polona.pl/dlibra/doccontent2?id=9732&dirids=1
|месца = Kraków
|выдавецтва =
|год = 1897
|том = I
|старонкі = 228
|старонак = 459
}}</ref> (Federowski M. Т. I. С. 228)
|-
|Спрашчэньне зычных насуперак нормам агульнапольскае мовы
|„chaos we łbie, yak w ''garku''“ („Ямбы“ С. 36); „tęgo dżgali z ''garka''“ („Ямбы“ С. 52); „widok garków“ („Пан Тадэвуш“ Кн. VIII, С. 706); „Mając u kolan pełne miodu dwa ''półgrace''“ („Пан Тадэвуш“ Кн. XI С. 297); „''półgarcówką'' prepił do Klucznika“ („Пан Тадэвуш“ Кн. XI С. 337)
|Фанэтычная зьява спрашчэньня зычных характэрная, у адрозьненьне ад агульнапольскае мовы, толькі беларускай мове<ref name=ref3>{{Кніга
|аўтар = [[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станіслаў Станкевіч]].
|частка = Мова Міцкевіча
|загаловак = Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі
|арыгінал = Pierwiastki białoruskie w polskiej poezji romantycznej
|адказны = Валер Булгакаў
|выданьне = 1-е выд.
|месца = Вільня: Інстытут беларусістыкі; Беласток: Беларускае гістарычнае таварыства
|год = 2010
|старонкі = 147
|старонак = 211
|isbn = 83-60456-21-6
|тыраж =
}}</ref>
|
|-
|Спрашчэньне зычных у часта ўжываным прыметніку „czyscowy“ замест „czyśćowy“ і ва ўскосных склонах назоўніка „czyściec“ („w czyscu“ замест „w czyśćcu“)
|„Boś ty ''czyscowej'' zbawił mię katuszy“ („Люблю я“ С. 59); „W ''czyscowe'' rzucił potoki“ („Люблю я“ С. 98); „Dręcz się w ''czyscowej'' zagubie“ („Люблю я“ С. 110); „Proszę za dusze w ''czyscu'' bolejące“ („Люблю я“ С. 139). Прыклады зь „Люблю я“ паводле львоўскага выданьня, бо ў выд. Піганя словы пададзеныя ўжо ў правільнай форме.
|Гэтая фанэтычная зьява зьяўляецца правінцыяналізмам, утвораным пад уплывам беларускае мовы, у якой як прыметнік „чысцовы“, так і назоўнік „чысьцец“ (але „чысца“, „у чысцу“) — правільныя формы<ref name=ref3/>.
|„У ''чысцу'' агонь гарыць“<ref name="fedarI-222">{{Кніга
|аўтар = [[Міхал Федароўскі|Federowski M.]]
|частка = Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki.
|загаловак = Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877—1905
|спасылка = http://polona.pl/dlibra/doccontent2?id=9732&dirids=1
|месца = Kraków
|выдавецтва =
|год = 1897
|том = I
|старонкі = 222
|старонак = 459
}}</ref> (Federowski M. Т. I. С. 222); „Да ''чысца'' і да атхлані“<ref name="fedarI-228" /> (Federowski M. Т. I. С. 228)
|}

=== Беларуская мова ===
У 1839—1840 гг. Міцкевіч быў прафэсарам [[Лязанскі ўнівэрсытэт|Лязанскага ўнівэрсытэту]], дзе выкладаў; з 1840 узначальваў катэдру славянскіх літаратур у [[Калеж дэ Франс]] у Парыжы, стаў першым прафэсарам славянскай славеснасьці ў гэтай установе. У лекцыях даў высокую ацэнку беларускай мове і фальклёру, на якія стала абапіраўся ў мастацкай творчасьці<ref name="Культуралогія">Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік. Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2003. ISBN 985-11-0277-6</ref>: {{Цытата|Мова поўдня Расеі — маларуская, на якой гаворыць амаль дзесяць мільёнаў чалавек, бясспрэчна самая музычная, самая паэтычная і звонкая, але яна ніколі не была настолькі разьвітай, каб стаць мовай літаратурнай. На беларускай мове, якую называюць русінскай альбо літоўска-русінкай, таксама размаўляе каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана.
У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёю для сваёй дыпляматычнай перапіскі. Мова велікаросаў … вылучаецца багацьцем і чысьцінёй, але ў ёй няма ні цудоўнай прастаты беларускай мовы, ні гарманічнасьці і музычнасьці маларускай.<ref>{{Кніга|аўтар = укладальнікі: К. А. Цвірка, І. С. Шпакоўскі, К. У. Антановіч,  навуковы рэдактар А. В. Мальдзіс|частка = |загаловак = Літаратура Беларусі XIX стагоддзя: анталогія |арыгінал = |спасылка = https://knihi.com/none/Litaratura_Bielarusi_XIX_stahoddzia_Antalohija.html |адказны = |выданьне = |месца =Менск |выдавецтва = Беларуская навука |год =2013 |том = |старонкі =291 |старонак = 861 |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>}}
Варта таксама заўважыць цэлы кантэкст лекцыі Міцкевіча. У сваёй лекцыі Адам Міцкевіч уяўляў перад студэнтамі гісторыю фармаваньня расейскай літаратурнай мовы, спрэчку паміж [[Міхаіл Ламаносаў|Міхаілам Ламаносавым]] і [[Васіль Традзьякоўскі|Васілям Традзьякоўскім]]. Для абазначэньня моваў Міцкевіч выкарыстоўвае дэфініцыю „гаворка“ ({{мова-pl| „narzecze“}}), што было відавочна абгрунтавана спробай Міцкевіча даць выразную розьніцу паміж мовай і літаратурнай мовай. З усіх моваў былой Русі Міцкевіч менавіту беларускую вылучае, як самую распрацаваную, разьвітую. Поўная цытата Міцкевіча гучыць так: {{Цытата|Мова славянская у межах дзяржавы Пятра В. Уключала тры гаворкі: маскоўска-расейскія ці паўночныя, мала-расейскія ці паўднёвыя, і бела-рускія, заходнія. На кожнай з тых гаворак размаўляла амаль 10 мільёнаў чалавек. Паўднёвая, найгучнейшая і найбольш музыкальная, не была аднак дасткова адпавядаючай, каб служыць пісьмовасьці; заходняя, найбагацейшая, найчысьцейшая, якая калісьці была мовай двару і канцэлярыі вялікіх князёў Літвы, ужо была выдатна распрацава; паўночная, за выняткам маўленьня, сапсаванага некаторымі правінцыямі фінска-маскоўскімі, таксама мела вялікае багацьце элемэнтаў першабытных, але бракавала ёй узьнёслай прастаты гаворкі літоўска-рускай і гармоніі, якой адзначаецца маўленьне паўднёвае.
Усе гэтыя тры дыялекты зьмешваліся ў Пецярбурзе з гістарычнай стара-славянскай, царкоўнай мовай. На той момант яшчэ не было ведама якую мову абраць у якасьці ўрадавай. Ламаносаў, вялікарасеец з-над Белага мора, даў першанства сваёй роднай гаворцы, і ў ёй, яшчэ ў Нямеччыне, склаў некалькі строфаў оды. Той верш, напісаны акурат у той час, калі Канарскі працаваў над паляпшэньнем польскага вымаўленьня, быў для Пецярбурга нечываннай навінай, цудоўнай зьявай, абудзіў паўсюдны ўздым.
Традзьякоўскі, антаганіст Ламаносава, хацеў стрымаць прагрэс дыялекту вяліка-расейскага, замест гэтага ўсталяваць новую літаратуру на аснове стара-славянскай мовы, насычанай паўднёвай гаворкай. Пісаў у той час такой мовай свае трагедыі, цікавыя сёньня з такога гледжаньня, што зьяўляюцца праўдзівым вобразам таго, якое натхненьне маглі прынесьці мясцовыя крыніцы, і дакуль бы прыйшла расейская пісьмовасьць такім шляхам.
{{арыгінал|pl|Język słowiański w granicach państwa Piotra W. zawierał trzy narzecza: moskiewsko-rosyjskie czyli północne, mało-ruskie czyli południowe, i biało-ruskie, zachodnie. Każdym z tych dialektów mówiło niemal 10 milionów ludności. Południowy, najdźwięczniejszy i najbardziej muzykalny, nie był jednak tyle uprawny żeby mógł służyć piśmiennictwu; zachodni, najbogatszy, najczystszy, będący niegdyś językiem dworu i kancelaryi wielkich książąt Litwy, miał już ukształcenie znakomite; północny, odciąwszy od niego mowę zepsutą kilku prowincyi fińsko-moskiewskich, posiadał także wielkie bogactwo żywiołów pierwotnych, ale brakowało mu wzniosłej prostoty narzecza litewsko-ruskiego i harmonii jaka odznacza mowę południową.
Wszystkie te trzy dyalekta mieszały się w Petersburgu, z zabytkiem jeszcze staro-słowianskim, cerkiewnym. Nie wiedziano który z nich wybrać na język urzędowy. Łomonosow, Wielkorosyjanin z nad morza Białego, dal pierwszeństwo swemu narzeczu rodzimemu, i w niem, jeszcze bawiąc w Niemczech, ułożył kilka zwrotek ody. Wiersz ten napisany wtenczas kiedy Konarski pracował nad poprawą wymowy polskiej, był dla Petersburga niesłychaną nowością, cudownem zjawiskiem, obudził uniesienie powszechne.
Trediakowski, antagonista Łomonosowa, chciał stłumić postęp dyalektu wielko-rosyjskiego, a wtrącić literaturę nową w staro-słowianizm podsycony narzeczem południowem. Pisał tedy takim językiem swoje tragiedye, ciekawe dziś z tego względu, że są wiernym obrazem, jakich natchnień mogło dostarczyć żródło miejscowe, i dokądby zaszło piśmiennictwo rosyjskie tym torem.<ref>{{Кніга|аўтар = Adam Mickiewicz |частка = |загаловак = Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza |арыгінал = |спасылка = https://archive.org/details/literaturasowia02mickgoog/mode/2up |адказны = |выданьне = |месца =Paryż |выдавецтва = Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego |год =1865 |том = 2 |старонкі =84-85 |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>}}}}
[[Файл:Fantazya biało-ruska 1.png|значак|Верш „Беларуская фантазыя“, аўтарства прыпісваецца [[Ян Чачот|Яну Чачоту]]]]
[[Файл:Fantazya biało-ruska 2.png|значак|Верш „Беларуская фантазыя“, аўтарства прыпісваецца [[Ян Чачот|Яну Чачоту]]]]
Таксама захавалася цытата Адама Міцкевіча з лісту да [[Аляксандар Ходзька|Аляксандра Ходзькі]]: {{Цытата|«З усіх славянскіх народаў русіны, г. зн. сяляне Пінскай і частак Менскай і Горадзенскай губэрняў, захавалі найболей славяншчыны. У іхных казках і песьнях ёсьць усё. Пісаных помнікаў мала, толькі Статут Літоўскі пісаны моваю, найбольш гарманічнаю і найменш скажонаю з усіх славянскіх дыялектаў. Усё іхнае жыцьцё ў духу. На зямлі яны прайшлі ўсю гісторыю ў жахлівай галечы ды ўціску».|}}

Усяго, як падлічыў беларускі дасьледнік біяграфіі й творчасьці Адама Міцкевіча Мікалай Гайба, назву Беларусь Міцкевіч ужыў у сваіх лістах восем разоў, але пад Беларусьсю разумеў выключна ўсходнюю частку сучаснай [[Беларусь|Беларусі]], а заходнюю частку называў [[Літва|Літвой]]<ref>[https://culture.pl/pl/artykul/o-mickiewiczu-po-bialorusku O Mickiewiczu po białorusku]</ref>. Адам Міцкевіч разам зь сябрамі захапляўся беларускай народнай культурай, мовай, традыцыямі<ref>Mikołaj Gliński [https://culture.pl/pl/artykul/polska-i-bialorus-zywoty-blizniacze Polska i Białoruś — żywoty bliźniacze]</ref>, хоць відавочна не акрэсьліваў іх, як беларускія. Як потым узгадваў [[Ігнат Дамейка]] пра Адама Міцкевіча й [[Ян Чачот|Яна Чачота]]:
{{Цытата|двое нашых студэнтаў школы наваградзкай ад наймалодшых гадоў добра зналі наш народ, палюбілі яго песьні, пераймаліся яго духам і паэзіяй; [...]. Назіралі за кірмашамі, гандлем і адпустам, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і пахаваньнях<ref name="Gliński"/>.}}

Відавочна Адам Міцкевіч ведаў і карыстаўся гутарковай беларускай мовай, шматлікія беларусізмы, фанэтычныя й стылістычныя асаблівасьці беларускай мовы сустракаліся ў яго творах і нават перакладах на працягу ўсёй творчасьці<ref>Leszek Bednarczuk [https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/11560/1/L_Bednarczuk_Jezyk_bialoruski_w_tworczosci_Adama_Mickiewicza.pdf Język białoruski w twórczości Adama Mickiewicza] Kraków 2021</ref>. Перакладнік ''„[[Дзяды (паэма)|Дзядоў]]“'' на беларускую мову паэт Серж Мінскевіч адзначыў, што мова паэмы ''„перасыпана беларускімі лексічнымі й сынтаксычнымі адзінкамі“''<ref>[https://journals.umcs.pl/sb/article/view/13834 Siarhei Minskevich, „Dziady“ Adama Mickiewicza w przekładach białoruskich, s. 135]</ref>. Найбольшы ўплыў беларускай мовы можна назіраць у „[[Пан Тадэвуш|Пане Тадэвушу]]“, створаным пасьля амаль дзесяці гадоў у эміграцыі. Як вядома, ён да канца жыцьця ня толькі захоўваў гутарковую мову, пазначаную рэгіяналізмамі, але й — як і належыць „старому ліцьвіну“, культывуючы свой рэгіянальны партыкулярызм — ганарыўся спэцыфічнымі правінцыйнымі рысамі сваёй гаворкі, з пункту гледжаньня нацыянальнай літаратурнай мовы<ref name="Gliński"/>.

У 1820-ых гг. праз недасканалую польскую мову Адама Міцкевіча, варшаўскія крытыкі й рэцэнзенты называлі паэта „смаргонскім“ рамантыкам і нават абвінавачвалі яго ў барбарызацыі польскай мовы<ref name="pol-bel">Mikołaj Gliński [https://culture.pl/pl/artykul/pod-flaga-bialo-czerwono-biala-czyli-krotka-historia-literatury-polsko-bialoruskiej Pod flagą biało-czerwono-białą, czyli krótka historia literatury polsko-białoruskiej]</ref>. Адзін зь іх, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Францішак Мараўскі||pl|Franciszek Morawski (1783—1861)}}, вінаваціў Міцкевіча ў злоўжываньні правінцыялізмамі (рутэнізмамі й русізмамі) і праводзіў аналёгію з гіпатэтычным вялікапольскім балядыстам, які ўключыў у сваю паэзію рэгіяналізмы зь нямецкай мовы, „якія ў гэтай краіне селянін з ландвэру прыносіць у вёску“<ref name="pol-bel"/>. Азіраючыся назад, абвінавачваньні Мараўскага аказаліся беспадстаўнымі — Міцкевіч стаў клясыкам польскай мовы — сёньня яны могуць толькі нагадваць пра яго надзвычайнае наватарства й даказваць, якую магутную культураўтваральную ролю адыгрываюць узаемныя ўплывы й абмен паміж культурамі<ref name="pol-bel"/>.

Не было ці не захавалася творчай спадчыны Адама Міцкевіча на беларускай мове. Тым ня менш, беларускі верш ''„Беларуская фантазыя“''<ref>Duchiński, Franciszek Henryk [https://polona.pl/item-view/c870bc54-2813-4264-a8ba-ddf20b5d4489?page=87 Pisma Franciszka Duchińskiego]. T. 2. 1902</ref>, які традыцыйна прыпісваўся аўтарству [[Ян Чачот|Яна Чачота]] выклікае спрэчкі сярод дасьледнікаў. [[Адам Мальдзіс]] дапушчае, што яго аўтарам мог быць уласна Адам Міцкевіч<ref>[[Адам Мальдзіс]], [https://web.archive.org/web/20240304092215/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/165760/1/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B4%D0%B7%D1%96%D1%81_C.318-321.pdf Ян Чачот, як адрасат беларускага верша Адама Міцкевіча]</ref>.

=== Летувіская мова ===
[[Файл:Adam Mickiewicz Museum in Vilnius2.jpg|значак|зьлева|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Музэй Адама Міцкевіча (Вільня)|Музэй Адама Міцкевіча|pl|Muzeum Adama Mickiewicza w Wilnie}}, [[Вільня]], [[Летува]]]]
[[Файл:LT-1998-50litų-Mickevičius-b.png|значак|зьлева|[[Летувіскі літ|Летувіская манэта]] з выявай Міцкевіча]]
[[Файл:Lithuanian songs by Adomas Mickevičius.jpg|значак|справа|Тры [[народныя песьні]], занатаваныя Адамам Міцкевічам на [[Летувіская мова|летувіскай мове]]]]
[[Файл:LT Kaunas, Muz Dom Perkunasa - Sala Mickiewicza, 2019.08.05, fot Ivonna Nowicka (1) portrait.jpg|значак|справа|Скульптура Міцкевіча ў музэі [[Дом Пяркунаса]] ў горадзе [[Коўна]], фот. Ivonna Nowicka.]]
Адам Міцкевіч не пісаў вершаў на летувіскай мове. Аднак можна меркаваць, што Міцкевіч меў пэўнае разуменьне летувіскай мовы, хоць у польскай гістарыяграфіі ёсць меркаваньне, што знаёмасьць Міцкевіча з летувіскай мовай была досыць абмежаванай. <ref>[https://books.google.com/books?id=UJYYAQAAIAAJ Mieczysław Jackiewicz (1999). Literatura litewska w Polsce w XIX i XX wieku. Wydawn. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. S. 21. ISBN 978-83-912643-4-8.]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20150905053346/http://znadwiliiwilno.lt/materialy/tadeusz-zubinski-czy-adam-mickiewicz-znal-litewska-mowe-zw-47.html Svetainė išjungta — Serveriai.lt». Znadwiliiwilno.lt]</ref><ref>{{Кніга|аўтар = Jerzy Surwiło |частка = |загаловак = Wileńskimi śladami Adama Mickiewicza Biblioteka «Magazynu Wileńskiego» |арыгінал = |спасылка = https://books.google.com/books?id=IFJiAAAAMAAJ |адказны = |выданьне = |месца =Wilno |выдавецтва = Magazyn Wileński |год =1993 |том = |старонкі =28 |старонак =95 |сэрыя = |isbn = 5430014672 |наклад = }}</ref>

У паэме «[[Гражына (паэма)|Гражына]]» Міцкевіч працытаваў адзін сказ зь летувіскамоўнай паэмы [[Крысьціёнас Данэлайціс|Крысьціёнаса Данэлайціса]] «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Поры году (паэма)|Metai|en|The Seasons (poem)}}» <ref>[https://www.lrt.lt/mediateka/irasas/9072/ar-adomas-mickevicius-kalbejo-lietuviskai Digimas, A. (1984). Ar Adomas Mickevičius mokėjo lietuviškai? [Ці ведаў Адам Міцкевіч летувіскую мову?] (Відэафайл) (на летувіскай мове). Lietuvos Kino Studija. гл. 4:30-4:36 хвіліну]. У «Пана Тадэвуша» сустракаецца непалянізаванае літоўскае імя Баўбліс)}}</ref><ref>[https://www.lrt.lt/mediateka/irasas/9072/ar-adomas-mickevicius-kalbejo-lietuviskai Digimas, A. (1984). Ar Adomas Mickevičius mokėjo lietuviškai? [Ці ведаў Адам Міцкевіч летувіскую мову?] (Відэафайл) (на летувіскай мове). Lietuvos Kino Studija. гл. 5:58-6:13 хвіліну]</ref>. Акрамя таго, з-за таго, што Міцкевіч займаў пасаду выкладчыка летувіскага фальклёру й міталёгіі ў Калеж дэ Франс, можна зрабіць выснову, што ён павінен быў дастаткова добра ведаць мову, каб чытаць пра яе лекцыі<ref>[https://www.lrt.lt/mediateka/irasas/9072/ar-adomas-mickevicius-kalbejo-lietuviskai Digimas, A. (1984). Ar Adomas Mickevičius mokėjo lietuviškai? [Ці ведаў Адам Міцкевіч летувіскую мову?] (Відэафайл) (на летувіскай мове). Lietuvos Kino Studija. гл. 4:44-4:54 хвіліну]</ref>. Вядома, што Адам Міцкевіч часта сьпяваў летувіскія народныя песьні з [[Жамойты|жамойтам]] зь [[Людвік Карэцкі|Людвікам Карэцкім]]{{Заўвага|Людвік Карэцкі (каля 1779—1857), родам з гораду Тыльжа ([[Тыльзыт]], сучасны Савецк), матэматык, астраном і этноляг, дзейнічаў пад псэўданімам Людмілеў Карыльскі <ref>Januszewski S. «Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647—1918. Tom 1». Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017</ref>.}} <ref>[https://www.lrt.lt/mediateka/irasas/9072/ar-adomas-mickevicius-kalbejo-lietuviskai Digimas, A. (1984). Ar Adomas Mickevičius mokėjo lietuviškai? [Ці ведаў Адам Міцкевіч летувіскую мову?] (Відэафайл) (на летувіскай мове). Lietuvos Kino Studija. гл. 6:26-7:05 хвіліну]</ref>. Напрыклад, у пачатку 1850-х гадоў, знаходзячыся ў Парыжы, Міцкевіч і Карэцкі гулялі ў [[шахматы]], падчас гульні Карэцкі пачаў сьпяваць летувіскую народную песьню, на што Міцкевіч яго перапыніў, сказаўшы, што сьпявае яе няправільна, і таму запісаў на аркушы паперы, як правільна яе сьпяваць. На аркушы паперы, які захаваў і прадставіў грамадзкай увазе сын Адама Міцкевіча [[Уладзіслаў Міцкевіч|Ўладзіслаў]], ёсьць фрагмэнты трох розных летувіскіх народных песьняў — [[дайна]]ў (''Ejk Tatuszeli i bytiu darża, Atjo żałnieros par łauka, Ej warneli, jod warneli isz'')<ref>[https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/490782/edition/459787 Dajny litewskie zapisane przez Adama Mickiewicza]</ref><ref>[http://antologija.lt/text/adomas-mickevicius-lietuvisku-dainu-fragmentai «Adomas Mickevičius — Lietuviškų dainų fragmentai»]</ref>, якія зьяўляюцца адзінымі вядомымі на сёньняшні дзень летувіскімі творамі Адама Міцкевіча)<ref>[http://antologija.lt/about_text/adomas-mickevicius-lietuvisku-dainu-fragmentai Apie kūrinį: Adomas Mickevičius — Lietuviškų dainų fragmentai]</ref>. Вядома, што гэтыя народныя песьні сьпявалі ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарбены|Дарбенах|lt|Darbėnai}}<ref>[https://www.lrt.lt/mediateka/irasas/9072/ar-adomas-mickevicius-kalbejo-lietuviskai Digimas, A. (1984). Ar Adomas Mickevičius mokėjo lietuviškai? [Ці ведаў Адам Міцкевіч летувіскую мову?] (Відэафайл) (на летувіскай мове). Lietuvos Kino Studija. гл. 7:00-7:06 хвіліну]</ref>.

Адлюстраваньнем зацікаўленасьці Міцкевічам летувіскай мовай, стала XV лекцыя 24 сакавіка 1843 году у Парыскім унівэрсытэце, дзе Міцкевіч у лекцыі казаў наступнае: {{Цытата|Сёньня літоўская мова лічыцца адной з найстаражытнейшых эўрапэйскіх моваў. Боп, Кляпрот і Болен даволі добра даказалі гэта. Барон Экштайн лічыць яе найстарэйшай пасьля санскрыту й найменш зьмененай. У літоўскіх паданьнях захавалася першабытная думка, душа цэлай традыцыі. Але паколькі на літоўскай мове пісьмовых помнікаў няшмат, вучоныя для тлумачэньня й інтэрпрэтацыі гэтых паданьняў зьвяртаюцца да славянскай мовы. Такім чынам дзейнічаюць Гануш і Данкоўскі (пераклад — [[Уладзь Лянкевіч]] і [[Алена Пятровіч]]<ref>[http://prajdzisvet.org/text/365-dasliedavanni-slavianskikh-starazhytnastsiau.html Адам Міцкевіч Даследаванні славянскіх старажытнасцяў]</ref>).
{{арыгінал|pl|Język litewski uznany jest dzisiaj za jeden z najdawniejszych pomiędzy istniejącymi na lądzie Europy.
Bopp, Klaproth i Bohlen udowodnili to dostatecznie. Baron Eckstein uważa po za najstarszy i najmniej zmieniany. W podaniach litewskich zachowuje się myśl pierwotna, dusza całej tradycji. Ale ponieważ językowi litewskiemu zbywa na pomnikach piśmiennych, uczeni dla objaśnienia i wykładu tych podań udają do mowy słowiańskiej. Tym sposobem postępuje sobie Hanusch i niekiedy Dankowski.<ref>{{Кніга|аўтар = Adam Mickiewicz |частка = |загаловак = Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza |арыгінал = |спасылка = https://polona.pl/preview/5337a72c-76d3-4791-b443-e7f83ee19934 |адказны = |выданьне = |месца =Paryż |выдавецтва = Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego |год =1865 |том = 3 |старонкі =170-171 |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>}}}}

== Крытыка ==
[[Аляксандар Ельскі]] ў 1885 годзе ў артыкуле ''«Адам Міцкевіч на Беларусі»'' адным зь першых адзначыў выключную ролю Беларусі для творчасьці Міцкевіча:
{{Цытата|Павінна гэта сапраўды быць глеба ўрадлівая, калі нараджае такія шчодрыя плёны! […] Бо старажытны ж і народ гэты, што насяляе разьлеглыя абшары: ад вытокаў Дняпра да Буга й Нарава, ад Віліі да Прыпяці — гняздо старажытнай славяншчыны, краіна герояў, гусьляроў, патрыярхальных адносін і ахвяр у імя ўзьнёслых ідэалаў! […] Гэта ж з роднай глебы прарос геній Міцкевіча, і зь яе таксама браў ён сюжэты да многіх сваіх твораў, аб чым сьведчаць такія творы, як «Сьвіцязь», «Сьвіцязянка», «Дзяды», «Дудар», «Люблю», «Лілеі», «Уцёкі», «Гражына», «Пан Тадэвуш» і іншыя, а мноства мясьцін і назваў, якія ўспамінае вястун, як Цыпрын і Грачыхі, Ятра, Нёман, Налібокі, Наваградак, Мядзьведка, Плужыны, Рута, Сапліцава, Сьвіцязь, Туганавічы, Зьдзецел й г.д. паказваюць, дзе ахвотней за ўсё блукала думка песьняра, якімі вобразамі любіла яна песьціцца<ref>Аляксандр Ельскі // Выбранае / А. Ельскі. — Мінск, 2004. — С. 321.</ref>.}}
[[Язэп Лёсік]] крытычна адгукаўся аб ягонай творчасьці: «Міцкевіч і Сыракомля былі беларусы й ведалі, што яны беларусы, але калі яны гаварылі й пісалі па-польску, то ўся праца іх пайшла на багацьце й пыху польскага народу. „Хто любіць Айца Нябеснага, а бліжняга свайго ненавідзіць, — сказаў Хрыстус, — той кажа няпраўду“. Хто любіць свой край, а культуру яго не прымае, той лжэц — скажам мы ад сябе».<ref>[[s:Родная мова і яе значэнне|«Вольная Беларусь», № 6-8. — 24 лютага, 3, 10 сакавіка 1918 г.]]</ref>
Пазьней беларускімі літаратарамі Адам Міцкевіч вызнаецца за аднаго з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры<ref>[[Адам Мальдзіс]]. Зямля Навагрудская, краю мой родны… // Адам Міцкевіч і Беларусь = Adam Mickiewicz a Białoruś / Уклад. В. Грышкевіч, навук. рэд. А. Мальдзіс, Т. Нягодзіш. — Мн.: ННАЦ імя Ф.Скарыны, 1997. С. 6</ref>, беларускага польскамоўнага паэта<ref>[http://slounik.org/154374.html Міцкевіч Адам] // Літаратура/Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2003</ref>.

Польскі паэт-рамантык [[Цыпрыян Каміль Норвід]], якога называюць чацьвёртым вялікім паэтам польскага рамантызму, так апісаў вобраз Міцкевіча:
{{Верш|Адзін партрэт!… ён у Крыме, на скале апёрты,
Паміж Азіяй, а небам, сам!… толькі той варты
Паэта й успамінаў — аб рэшце? не гутару -
Ці кажу «Гэта ёсьць ладным… гэта Міцкевіч Адам…»

Jeden portret!… ów w Krymie, na skale oparty,
Między Azją a niebem, sam!… ten tylko warty
Poety i spomnienia — o reszcie? nie gadam -
Lub mówię «To jest ładne… to Mickiewicz Adam…»| ''[[Цыпрыян Каміль Норвід|Cyprian Kamil Norwid]]'', ''W pracowni Guyskiego''}}

Іншы польскі паэт-рамантык [[Тэафіль Ленартовіч]] захапляўся Міцкевічам:
{{Цытата|Адам ахапіў усю духоўную шкалу жаданьняў, надаў кожнаму прадмету выраз, колер і форму; ён сканцэнтраваў сутнасьць славянскіх народаў зь іх дзіцячай воляй і сур’ёзнасьцю пажылых людзей, зь іх практыцызмам і верай у звышнатуральныя сілы; у дух гэтага чалавека, як у вялізнай бронзавай майстэрні, адліваліся ўсе самыя разнастайныя гесты [!] і, па сканчэньню, ішлі ў скарбніцу нацыянальнай літаратуры.}}

Пісьменьнік [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]] казаў аб выключнай ролі Адама Міцкевіча: {{Цытата|Усё ёсьць творчасьцю Міцкевіча, які першы вырваўся зь цесных рамак насустрач сьвятлу й жыцьцю, стаў сваёй паэзіяй на вышыню Гётэ і Байрана й цягнуўся да іх духам. Праз пралом, які ён зрабіў, прайшлі ўсе, хто меў сілы для маршу.<ref>[[Юзэф Ігнацы Крашэўскі|Józef Ignacy Kraszewski]], [https://pl.wikisource.org/wiki/Listy_do_nieznajomego Listy do nieznajomego], Kłosy. Czasopismo illustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze, nauce i sztuce, T. 26-27, Salomon Lewental, 1877—1878, Warszawa</ref>}}

Летувіскі паэт і публіцыст [[Томас Вэнцлава]] адзначыў важную ролю роднага краю [[Літва|Літвы]] ў матыве творчасьці паэта: {{Цытата|Каштоўнай крыніцай натхненьня для маладога паэта была Літва й яе таямнічыя краявіды — краіна, якая сваім міталягічным мінулым была роўная кельцкаму ці нямецкаму сьвету й была вартая таго, каб нарадзіць свайго Шэксьпіра.}}
[[Файл:RodakowskiHenryk.PortretAdamaMickiewicza.1856.jpg|значак|225px|справа|[[Генрык Радакоўскі]], партрэт Адама Міцкевіча]]
Францускі пісьменьнік [[Віктор Юго]] адзначаў:
{{Цытата|«Казаць аб Міцкевічу — гэта значыць казаць аб прыгажосьці, аб справядлівасьці, аб ісьціне; гэта значыць казаць аб праве — ён быў яго прыхільнікам, аб абавязку — ён быў яго героем, аб волі — ён быў яе апосталам, аб вызваленьні — ён быў яго папярэднікам.»}}

Публіцыст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіслаў Мацкевіч (публіцыст)|Станіслаў Мацкевіч|pl|Stanisław Mackiewicz}} наступным чынам пісаў аб Міцкевічы:
{{Цытата|Мой настаўнік польскай мовы ў Віленскай гімназіі праф. Станіслаў Цывінскі (…), вучыў мяне, што «не жыцьцё Міцкевіча ёсьць камэнтар да яго твораў, але творы Міцкевіча ёсьць камэнтар да яго жыцьця». (…) Па сутнасьці, палітычная публіцыстыка Міцкевіча, яго спробы гістарычнага сінтэзу ў «Кнігах паломніцтва»… паказваюць толькі банкруцтва рамантычных мэтадаў у вырашэньні палітычных пытаньняў і гістарычных сынтэзаў, і яго актыўная палітычная дзейнасьць была б гратэскам, калі б ён ня быў вешчуном і калі б усё не было так трагічна. Аднак як паэт ён сапраўды тытан і, хто ведае, ці гэта ня першы паэт славяншчыны. У лірычным пляне Цютчаў пераўзыходзіць яго, але Пушкін саступае яму па таленту.}}

Украінскі паэт [[Іван Франко]] ў сваім крытычным артыкуле пра творчасьць Міцкевіча, апублікаваным у венскай штодзённай газеце «Dіe Zeіt», назваў яго, у прыватнасьці, «паэтам здрады», на што, паводле журналіста кракаўскага тыднёвіка «Nowoścі Іllustrowane», ён атрымаў рэзкі й рашучы адказ з польскага боку<ref> [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/424471/edition/399713/content Choroba ruskiego// Nowości Illustrowane. — 1908. — № 20 (16 maja). — S. 10, 13—14.]</ref>.

Па словах сучасьніка Міцкевіча, тагачаснага расейскага літаратурнага крытыка, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ксэнафонт Палявой|Ксэнафонта Палявога|ru|Полевой, Ксенофонт Алексеевич}},[[Аляксандар Пушкін]] ставіўся да Міцкевіча з найвялікшай павагай. Расейскі паэт, які звычайна сам панаваў у коле літаратараў, у прысутнасьці Міцкевіча быў вельмі сьціплы, і нават зьвяртаўся да Міцкевіча, жадаючы пачуць яго адабрэньня, бо лічыў Адама Міцкевіча больш адукаваным і навукоўцам. У 1828 годзе расейскі паэт [[Васіль Жукоўскі]] пасьля выхаду паэмы Міцкевіча «Конрад Валенрод» неяк сказаў Пушкіну: «Ведаеш, брат, але ж ён заткне цябе за пояс», на што Пушкін адказаў: «Ты ня так кажаш, ён ужо заткнуў мяне»<ref>[https://web.archive.org/web/20150924035638/http://www.intrada-books.ru/rhall/mitskevitch.html Довгий О. Л., Махов А. Е. 12 зеркал Пушкина]</ref>. Увосень 1826 году на адным зь вечароў у знакамітым салоне {{Артыкул у іншым разьдзеле|Зінаіда Валконская|Зінаіды Валконскай|ru|Волконская, Зинаида Александровна}} Пушкін захапляўся імправізацыямі Міцкевіча й, па сьведчаньні сучасьніка, падчас адной зь іх ускочыў зь месца й, ероша валасы, амаль бегаючы па зале, усклікаў: «Што за геній! Што за сьвяты агонь! Што я ў параўнаньні зь ім?»<ref>[https://web.archive.org/web/20181117233354/http://a-s-pushkin.ru/books/item/f00/s00/z0000026/st123.shtml Мицкевич Адам (1798—1855) [1981 Черейский Л. А. — Современники Пушкина]</ref>. Таксама Аляксандар Пушкін прысьвяціў Адаму Міцкевічу цэлы шэраг сваіх твораў: «У прахалодзе салодкай фантанаў» (1828), «Ён паміж намі жыў» (1834), радкі ў вершах «Санэт» (1830) і ў «Падарожжы Анегіна» (1818−1830). Пасьля ад’езду Міцкевіча з Расеі ў траўні 1829 году Пушкін напісаў:
{{Верш|…Ён натхнёны быў зь нябёсаў
І зь нябёсаў глядзеў на жыцьцё

…Он вдохновен был свыше
И свысока взирал на жизнь|''[[Аляксандар Пушкін]]''}}

[[Мікалай Гогаль]] прасіў у лісьце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Данілеўскі|Аляксандру Данілеўскаму|ru|Данилевский, Александр Семёнович}} купіць яму асобнік паэмы «Пана Тадэвуша».
Расейская публіцыстыка другой палове XIX стагодьдзя ацэньвала асобу Адамі Міцкевіча вельмі нэгатыўна:
{{Цытата|«У перайманьні Шылеру й Бюргеру ён у сваіх творах нярэдка зьвяртаўся да легендарнага мінулага Літвы, зрэшты фальсыфікуючы гэтае мінулае. Літоўскія й беларускія народныя паданьні не падыходзілі для твораў Міцкевіча, які аддаўся польскай ідэі. У гэтых паданьнях шмат, вядома, нязручнага й непахвальнага для палякаў, а польскіх легенд ён ня ведаў, і таму яму давялося ўласныя выдумкі выдаваць за народныя легенды. Апяваючы сваю любоў да Марылы й адлюстроўваючы сябе й яе ў выдуманых ім самім нібыта легендарных асобах, Міцкевіч уплятае ў свае творы палітычныя тэндэнцыі й дае волю сваёй нянавісьці да Расеі».<ref>Л. Волков. Адам Мицкевич. К открытию памятника Мицкевичу в Варшаве. // Русский вестник. 1898, № 12</ref>}}

== Ушанаваньне памяці ==
[[Файл:Viale Adamo Mickievicz.jpg|thumb|зьлева|Вуліца Адама Міцкевіча ў [[Рым]]е]]
У Наваградку насыпаны [[Курган Бесьсьмяротнасьці Адама Міцкевіча]] і створаны [[Дом-музэй Адама Міцкевіча]]. У Менску ў [[Касьцёл Сьвятога Сымона й Сьвятой Алены|Касьцёле Сьвятога Сымона й Сьвятой Алены]] ў 1998 годзе была адроджана бібліятэка Міцкевіча, заснаваная ў 1908 годзе<ref> [https://chyrvony.by/parafіі/bіblіjateka/27-bіblіjateka.html Бібліятэка А. Міцкевіча]</ref>. Помнікі й бюсты Міцкевічу ўстаноўлены ў шмат якіх гарадах [[Польшча|Польшчы]], [[Беларусь|Беларусі]], Літвы й іншых краінаў. У 2015—2019 гадах імя Адама Міцкевіча па памылцы насіла [[Вуліца Яўгена Міцкевіча (Рэчыца)|вуліца]] ў [[Рэчыца|Рэчыцы]], першапачатковая названая ў гонар савецкага разьведчыка [[Яўген Пятровіч Міцкевіч|Яўгена Міцкевіча]] <ref> [https://nn.by/?c=ar&і=228359 Рэчыцкія ўлады патлумачылі, у чым прыкол зь перайменаваньнем вуліцы Адама Міцкевіча]</ref>. Ёсьць [[Помнік Адаму Міцкевічу (Парыж)|помнік Адаму Міцкевічу ў Парыжы]]. Імя паэта носяць астэроід галоўнага пояса астэроідаў [[5889 Міцкевіч]] і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міцкевіч (кратар)|кратар|pl|Mіckіewіcz (krater merkurіańskі)}} на [[Плянэта Меркурый|Меркурыі]]. На [[ІX конкурс імя Ежы Гедройца|ІX конкурсе імя]] [[Ежы Гедройц]]а (вынікі падведзены ў [[Менск]]у 31 сакавіка 2009 года) фільм [[Алег Вацлававіч Лукашэвіч|Алега Лукашэвіча]] «[[Эпоха Адама Міцкевіча]]» ганараваны [[Дыплём з адзнакай|Дыплёмам з адзнакай]]. У доме ў [[Стамбул]]е, дзе жыў і памёр паэт, у 1955 годзе [[Музэй Адама Міцкевіча (Стамбул)|адкрыты музэй]].

=== Помнікі ===
[[Файл:Mickevich 200 (silver coin)r.gif|міні|[[Адам Міцкевіч (манэта)|Памятная манэта]] [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага банку Беларусі]]]]
Помнікі Адаму Міцкевічу ўсталяваныя ў шматлікіх эўрапейскіх гарадох, такіх як: [[Кракаў]], [[Варшава]], [[Вільня]], [[Берасьце]], [[Львоў]], [[Познань]], [[Перамышль]], [[Гданьск]], [[Жэшаў]], [[Вялічка (горад)|Вялічка]] і іншых.

У 2003 годзе па ініцыятыве польскай дыяспары недалёка ад скрыжаваньня вуліцаў [[Няміга (вуліца)|Няміга]] і [[Раманаўская Слабада]] [[помнік Адаму Міцкевічу (Менск)|помнік Адаму Міцкевічу]] быў усталяваны ў [[Менск]]у<ref>[https://web.archive.org/web/20160304071751/http://www.minsk-old-new.com/minsk-2758.htm Памятник Адаму Мицкевичу]{{Ref-ru}}</ref>.

=== Вуліцы ===
Імем Адама Міцкевіча названы [[Вуліца Адама Міцкевіча (Берасьце)|вуліца]] ў Берасьці, вуліцы ў местах [[Ашмяны]] (і завулак), [[Баранавічы]], [[Ваўкавыск]], [[Горадня]], [[Докшыцы]], [[Кобрынь]] (завулак), [[Ліда]], [[Лунінец]], [[Маладэчна]], [[Наваградак]], [[Карэлічы]], [[Нясьвіж]], [[Пружаны]], [[Слонім]], [[Смаргонь]] (і завулак), [[Стоўпцы]], у мястэчках [[Вярэнаў]], [[Зьдзецел]]<ref>{{Кніга
|аўтар =
|частка =
|загаловак = Их именами названы…: Энцикл. справочник
|арыгінал =
|спасылка =
|адказны =
|выданьне =
|месца = {{Мн.}}
|выдавецтва = [[Беларуская савецкая энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі|БелСЭ]]
|год = 1987
|том =
|старонкі = 426—427
|старонак =
|сэрыя =
|isbn =
|наклад = 30 000
}}</ref>.

=== Беларускі фільм ===
Аўтар беларускага біяграфічнага фільму пра Адама Міцкевіча [[Алег Лукашэвіч]] атрымаў дыплём з адзнакай на IX конкурсе імя Ежы Гедройца за стужку «Эпоха Адама Міцкевіча». У чатырох сэрыях падрабязна дасьледуецца біяграфія вялікага паэта, паказваюцца рэдкія дакумэнты і мясьціны з жыцьця Міцкевіча<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=79dxlWYS4ao Эпоха Адама Міцкевіча.] Відэа на ютуб.</ref>.

== Бібліяграфія ==
[[Файл:Adam Mickievič stamp.jpg|значак|Адам Міцкевіч на [[паштовая марка|паштовай марцы]] [[Беларусь|Беларусі]].]]
[[Файл:PL Adam Mickiewicz-Sonety Adama Mickiewicza 003.jpeg|значак|Тытульня старонка ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Крымскія санэты|Крымскіх санэтаў|pl|Sonety krymskie}}'', выданых у 1826 годзе]]
* ''[[Жывіля]]'' ({{мова-pl|Żywila}}) — расказ у форме паданьня, напісаны ў 1817—1819 гадах і апублікаваны 28 лютага 1819 г. у [[Вільня|Вільні]];
* ''[[Ода да маладосьці]]'' ({{мова-pl|Oda do młodości}}) — напісана 26 сьнежня 1820 г. у [[Вільня|Вільні]], дзе хутка набыла папулярнасьць сярод студэнтаў унівэрсытэту<ref>Koropeckyj R., Adam Mickiewicz: The Life of a Romantic, Itaka — Londyn 2008, s. 22-3, ISBN 978-0-8014-4471-5</ref>;
* ''Паэзія'' т. 1 ({{мова-pl|Poezje t. 1}}) — выдадзены ў Вільні ў 1822 г.; зьмяшчае «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Баляды і рамансы|Баляды й рамансы|pl|Ballady i romanse}}», а таксама прадмову «''Пра рамантычную паэзію''» ({{мова-pl|O poezji romantycznej}}). Гэты зборнік паэзіі зрабіў прарыў у польскай літаратуры, паклаўшы пачатак рамантычнай плыні, заснаванай на фальклёры, народнай паэзіі, звычаях і ўяўленьнях народа;
* ''Паэзія'' т. 2 ({{мова-pl|Poezje t. 2}}) — апублікавана ў 1823 г., зьмяшчае паэму «[[Гражына (паэма)|Гражына]]» ({{мова-pl|Grażyna}}) і часткі ІІ і ІV ''«[[Дзяды (паэма)|Дзядоў]]»'' ({{мова-pl|Dziady}});
* ''«Санэты»'' ({{мова-pl|Sonety}}) — выдадзены ў 1826 г. зборнік; зьмяшчаліся ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Крымскія санэты||pl|Sonety krymskie}}'' ({{мова-pl|Sonety krymskie}}) й ''[[Адэскія санэты]]'' ({{мова-pl|Sonety odeskie}}), а таксама пераклад Санэту V (''Від на горы з Казлоўскага стэпу'' ({{мова-pl|Widok gór ze stepów Kozłowa}})) на [[Пэрсыдзкая мова|пэрсыдзкую мову]];
* ''«[[Конрад Валенрод (паэма)|Конрад Валенрод]]»'' ({{мова-pl|Konrad Wallenrod}}) — выдадзена ў 1828 г. у Пецярбургу;
* У Дрэздэне паўстала частка ІІІ ''«[[Дзяды (паэма)|Дзядоў]]»'' ({{мова-pl|Dziady}}) — рамантычнай паэмы, напісанай ў 1832 г.;
* ''«{{Артыкул у іншым разьдзеле|Кнігі польскага народа і польскага пелігрымства|Кнігі польскага народа й польскага пэлігрымства|pl|Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego}}»'' ({{мова-pl|Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego}}) — палітычная брашура 1832 г.;
* ''«[[Пан Тадэвуш|Пан Тадэвуш, альбо альбо апошні Наезд на Літве]]»'' ({{мова-pl|Pan Tadeusz, czyli ostatni Zajazd na Litwie}}) — эпічная паэма, напісаная ў Парыжы ў 1832—1834 гг., апублікаваная ў 1834 г. У «Пане Тадэвушу» Міцкевіч прадстаўляў рамантычна-настальгічнае бачаньне польскай шляхты;
* ''[[Барскія канфэдэраты]]'' ({{мова-fr|Les confédérés de Bar}}, {{мова-pl|Konfederaci barscy}})) — напісаная на [[француская мова|францускай мове]] паэма 1836 г.;
* ''«[[Якуб Ясінскі, альбо дзьве Польшчы]]»'' ({{мова-fr|«Jacques Jasіńskі ou les deux Polognes»}}, {{мова-pl|Jakub Jasiński albo dwie Polski}}) — напісаная на [[француская мова|францускай мове]] паэма 1836 г.;
* ''[[Парыскія лекцыі Міцкевіча|Парыскія лекцыі]]'' ({{мова-pl|Prelekcje paryskie}}) — цыкль лекцыяў Міцкевіча па славянскай літаратуры, прачытаных у [[Калеж дэ Франс]] у 1840—1844 гг.; першае выданьне выйшла пад рэдакцыяй Міцкевіча;
* ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Лязанская лірыка||pl|Liryki lozańskie}}'' ({{мова-pl|Liryki lozańskie}}) апублікавана толькі пасьмяротна;
* І частка ''«[[Дзяды (паэма)|Дзядоў]]»'' ({{мова-pl|Dziady}}) — верагодна, Міцкевіч пачаў пісаць гэтую частку ў 1821 годзе, але так і ня скончыў. Упершыню першая частка Дзядоў трапіла да друку ў 1860 годзе ў Парыжы ў пасьмяротным выданьні найважнейшых твораў мастака;
* ''{{Артыкул у іншым разьдзеле|Гісторыя будучыні||pl|Historia przyszłości}}'' ({{мова-pl|Historia przyszłości}}) — наватарскі трактат аб дасягненьнях эўрапэйскай навуковай фантастыкі. Міцкевіч зьнішчае рукапісы твору, захавалася толькі некалькі мапаў ліставаньня зь сябрамі аўтара.

=== Пераклады ===
[[Файл:Adam Mickiewicz by Józef Oleszkiewicz.jpg|міні|''[[Язэп Аляшкевіч|Юзэф Аляшкевіч]]''. «Партрэт Адама Міцкевіча». 1828.]]
[[Файл: Pan Tadeusz Ru 1902.jpg|міні|Урывак з расейскамоўнага выданьня «Пана Тадэвуша», выдадзенага ў Санкт-Пецярбурзе ў 1902 годзе]]
Сярод перакладнікаў на [[беларуская мова|беларускую мову]] — [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Аляксандар Ельскі]], [[Янка Купала]], [[Якуб Колас]], [[Браніслаў Тарашкевіч]], [[Максім Танк]], [[Кандрат Крапіва]], [[Пятро Бітэль]], [[Язэп Семяжон]], [[Максім Лужанін]], [[Юрка Гаўрук]], [[Ніна Тарас]], [[Хведар Жычка]], [[Сяргей Дзяргай]], [[Мікола Аўрамчык]], [[Янка Сіпакоў]], {{Не перакладзена|Канстанцін Цітоў||d|Q20534603}}, [[Антон Бялевіч]], [[Аляксей Зарыцкі]], [[Анатоль Вялюгін]], [[Уладзімер Караткевіч]], [[Рыгор Барадулін]], [[Серж Мінскевіч]], [[Кастусь Цьвірка]], [[Міхась Скобла]], [[Ірына Багдановіч]], [[Анатоль Брусевіч]], [[Марыя Мартысевіч]]. Існуюць тры поўныя пераклады «Пана Тадэвуша» на беларускую мову<ref>[https://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/1189/o_przekladach_pana_tadeusza_na_zarebina_maria_000179.pdf?sequence=1 Maria Zarębina, O przekładach «Pana Tadeusza» na języki słowiańskie]</ref>.

Першы пераклад Міцкевіча на [[летувіская мова|летувіскую мову]] ў 1832 годзе зрабіў летувіскі ксёндз, лістападаўскі паўстанец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Купрыян Юзэф Незабітоўскі||en|Kiprijonas Nezabitauskis}}, які пераклаў фрагмэнты брашуры ''Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego''<ref>Mieczysław Jackiewicz, Literatura polska na Litwie XVI—XX wieku, Olsztyn : Wydawnictwa WSP, 1993, s. 75.</ref>. Пазьней, першым творы Міцкевіча перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Петрас Армінас-Трупінэліс||lt|Petras Arminas-Trupinėlis}}, ён жа напісаў і першую біяграфія Адама Міцкевіча на летувіскай мове, у якой абгрунтоўваў важнай постаці паэта для [[летувісы|летувіскага]] народу<ref>Monika Pokorska-Iwaniuk, [https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/14896/1/M_Pokorska_Iwaniuk_Adaptacje_Grazyny_Adama_Mickiewicza.pdf Adaptacje Grażyny Adama Mickiewicza w literaturze i sztuce litewskiej.]</ref>. У далейшым Міцкевіча на летувіскую мову перакладалі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдвард Якуб Даўкша|Эдвард Даўкша|lt|Edvardas Jokūbas Daukša}}, [[Вінцас Кудзірка]], [[Майроніс]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Матэюс Густайціс||lt|Motiejus Gustaitis}} («Крымскія санэты» і «Дзяды»), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кляопас Юргеліёніс||lt|Kleopas Jurgelionis}} (вершы), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людас Гіра||lt|Liudas Gira}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстантынас Шакяніс||lt|Konstantinas Šakenis}} (у 1924 пераклаў «Пана Тадэвуша»), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вінцас Мікалайціс-Пуцінас||lt|Vincas Mykolaitis-Putinas}}, [[Юсьцінас Марцінкявічус]] і іншыя паэты.

Перакладамі на [[украінская мова|ўкраінскую мову]] займаліся {{Артыкул у іншым разьдзеле|Панцеляймон Куліш||uk|Куліш Пантелеймон Олександрович}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Гулак-Арцямоўскі||uk|Гулак-Артемовський Петро Петрович}},[[Алена Пчолка|Вольга Косач]], [[Максім Рыльскі]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ляўко Баравікоўскі||uk|Боровиковський Левко Іванович}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шпігоцкі||uk|Шпігоцькій Опанас Грыгоровіч}}, [[Іван Франко]], [[Леся Ўкраінка]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікола Бажан||uk|Бажан Микола Платонович}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андрэй Малышка||uk|Малишко Андрій Самійлович}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Драч||uk|Драч Іван Федорович}}.

Актыўна перакладаўся Міцкевіч і на іншыя славянскія мовы. На [[чэская мова|чэскай мове]] Міцкевіч публікаваўся ў перакладах [[Яраслаў Вэрхліцкі|Яраслава Вэрхліцкага]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элішка Краснагорская|Элішкі Краснагорскай|cs|Eliška Krásnohorská}}. На [[харвацкая мова|харвацкую мову]] Міцкевіча перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Таміслаў Марэціч||hr|Tomislav Maretić}}. Адам Міцкевіч таксама загучаў на [[Сэрбскахарвацкая мова мова|сэрбахарвацкай]], [[баўгарская мова|баўгарскай]], [[славацкая мова|славацкай]], [[славацкая мова|славенскай]] мовах. А на [[кашубская мова|кашубскую]] Міцкевіча перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіслаў Янкэ||pl|Stanisław Janke}}.

На [[ангельская мова|ангельскую мову]] Міцкевіча ўпершыню перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мойд Ашурст Бігз||en|Maude Ashurst Biggs}}. На [[француская мова|францускую мову]] Міцкевіча ўпершыню перакладаў польска-францускі перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Крыстын Пётар Астроўскі||pl|Krystyn Piotr Ostrowski}}. На [[італьянская мова|італьянскую мову]] Міцкевіча перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Арыга Баіта||it|Arrigo Boito}}. На [[швэдзкая мова|швэдзкую мову]] Міцкевіча перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альфрэд Енсэн||sv|Alfred Jensen (filolog)}}.

Міцкевіча перакладалі таксама [[Ізраіль|ізраільскія]] пісьменьнікі, шмат зь якіх ведалі польскую мову. На [[ідыш]] Міцкевіча перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Давід Кэнігсбэрг||pl|Dawid Kenigsberg}}, на [[іўрыт]] — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёсіф Ліхтэнбаўм||he|יוסף ליכטנבום}}.
 
На [[эспэранта]] Міцкевіча перакладалі [[Антоні Грабоўскі]] і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ізраіль Лейзяровіч||ru|Лейзерович, Израиль}}. Перакладам на [[японская мова|японскую мову]] Міцкевіча займаўся {{Артыкул у іншым разьдзеле|Асаторы Като||pl|Asatori Katō}}. На [[вугорская мова|вугорскую мову]] Міцкевіча перакладала паэтка й перакладніца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эва Сэбёк||hu|Sebők Éva (költő)}}. На [[румынская мова|румынскую мову]] Міцкевіча перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мірон Раду Парашывэску||ro|Miron Radu Paraschivescu}}. На [[грузінская мова|грузінскую мову]] Міцкевіча перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Віталіс Угрэхэлідзэ-Вугорскі||pl|Witalis Ugrechelidze-Ugorski}}. На [[казаская мова|казаскую мову]] Міцкевіча перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абай Кунанбайулы||kk|Абай Құнанбайұлы}}.

На [[расейская мова|расейскую мову]] творы Міцкевіча перакладалі паэты й перакладнікі розных маштабаў здольнасьцяў. [[Аляксандар Пушкін|А. С. Пушкін]] пераклаў баляду «[[Тры Будрысы]]{{Заўвага|Пераклад Трох Будрысаў раней за Пушкіна зрабіў [[Тадэвуш Булгарын]].}}» (у перакладзе «Будрыс і яго сыны», 1833; апублікаваны ў «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Бібліятэка для чытаньня|Бібліятэцы для чытаньня|ru|Библиотека для чтения}}» ў 1834) — надзвычай дакладны пераклад, які лічыцца непераўзыдзеным шэдэўрам перакладніцкага мастацтва<ref>[[Томас Вэнцлава]]. К нулевому пра-тексту: заметки о балладе Будрыс и его сыновья. — Alexander Pushkin: Symposium II, ed. by Andrey Kodjak, Krystyna Pomorska and {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кірыл Тараноўскі|Kіrіl Taranovsky|ru|Тарановский, Кирилл Фёдорович}}, Columbus: Slavіca, 1986, с. 78—87}}</ref>, а таксама баляду «Ваявода» і ўступ да «[[Конрад Валенрод (паэма)|Конрада Валенрода]]». Першы пераклад часткі драматычнай паэмы «Дзяды» належыць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Васіль Роткірх|В. А. фон Роткірху|ru|Роткирх, Василий Алексеевич}}. Сярод перакладнікаў Міцкевіча — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Казлоў|І. Казлоў|ru|Козлов, Иван Иванович}}, які ў 1827 па празаічнаму падрадкоўніку [[Пётар Вяземскі|П. Вяземскага]] поўнасьцю пераклаў «Крымскія санэты», {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Берг|М. Берг|ru|Берг, Николай Васильевич}}, які перакладаў вершы й эпічную паэму «Пан Тадэвуш», {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімір Бенядзіктаў|У. Бенядзіктаў|ru|Бенедиктов, Владимир Григорьевич}} («Гражына», «Конрад Валенрод», лірыка), [[Рыгор Данілеўскі|Р. Данілеўскі]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сяргей Дураў|С. Дураў|ru|Дуров, Сергей Фёдорович}}, [[Апалон Майкаў|А. Майкаў]] (у прыватнасьці, «Крымскія санэты»), [[Леў Аляксандравіч Мей|Л. Мей]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Вейнберг|П. Вейнберг|ru|Вейнберг, Пётр Исаевич}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андрэй Калтонаўскі|А. Калтонаўскі|ru|Колтоновский, Андрей Павлович}} (у канцы 1890-х — пачатку 1900-х), пазьней — [[Канстантын Бальмонт|К. Бальмонт]], [[Валеры Брусаў|В. Брусаў]], [[Ігар Севяранін]], акмеіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Зянкевіч|М. Зянкевіч|ru|Зенкевич, Міхаил Александрович}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Елізавета Палонская|Е. Палонская|ru|Полонская, Елизавета Григорьевна}}, [[Мікалай Асееў|М. Асееў]] («Песьня філярэтаў»), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Румер|В. Румер|ru|Румер, Осип Борисович}} («Плывец», «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Да Яхіма Лелявеля||pl|Do Joachima Lelewela}}» і іншыя вершы), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сямён Кірсанаў|С. Кірсанаў|ru|Кирсанов, Семён Исаакович}} (у прыватнасьці, «Прысьвячэньне ў альбом», шырока вядомае па альбому {{Артыкул у іншым разьдзеле|Давід Тухманаў|Д. Тухманава|ru|Тухманов, Давид Фёдорович}} «{{Артыкул у іншым разьдзеле|По волне моей памяці|Па хвалі маёй памяці|ru|По волне моей памяти}}», «Сьмерць палкоўніка», «Рэдута Ардона»), [[Міхаіл Сьвятлоў|М. Сьвятлоў]] («Звон і званочкі», «Упартая жонка» і іншыя вершы), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марк Жываў|М. Жываў|ru|Живов, Марк Семёнович}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Леанід Мартынаў|Л. Мартынаў|ru|Мартынов, Леонид Николаевич}} («Дзяды», вершы), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Давыд Самойлаў|Д. Самойлаў|ru|Самойлов, Давид}} (асобныя вершы), [[Арсені Таркоўскі|А. Таркоўскі]] («Гражына», вершы «Шанфары», «Альматэнабі»), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатоль Геляскул|А. Геляскул|ru|Гелескул, Анатолий Михайлович}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Асар Эпель|А. Эпель|ru|Эппель, Асар Исаевич }} і многія іншыя паэты й перакладнікі. Санэты Міцкевіча акрамя [[Міхаіл Лермантаў|М. Лермантава]], [[Апалон Майкаў|А. М. Майкава]], [[Іван Аляксеевіч Бунін|І. Буніна]], [[Уладзіслаў Хадасевіч|У. Хадасевіча]] і іншых паэтаў перакладаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вільгельм Левік|В. Левік|ru|Левик, Вильгельм Веняминович}}.

=== Беларускія пераклады ===
* Выбраныя творы / Склад. [[Янка Брыль|Я. Брыль]]; рэд. пер. [[Максім Танк|М. Танк]]. Мн., 1955.
* Зямля навагрудская, краю мой родны…: Санеты, балады, вершы і ўрыўкі з паэм / Пер. з пол.; уклад. [[Адам Мальдзіс|А. Мальдзіс]]. Мн., 1969.
* Пан Тадэвуш / Пер. з пол. [[Браніслаў Тарашкевіч|Б. Тарашкевіч]]; прадм., падрыхт. тэксту і камент. А. Мальдзіс. Мн., 1981.
* Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве: Шляхецкая гісторыя 1811—1812 гадоў у дванаццаці кнігах вершам / Пер. [[Язэп Семяжон|Я. Семяжона]]. Мн., 1985.
* Свіцязянка: Вершы, балады, паэмы / Уклад. [[Уладзімер Мархель|У. Мархель]] // Э. Ажэшка. Зімовым вечарам: Апавяданні, аповесці; А. Міцкевіч. Свіцязянка: вершы, балады, паэмы. Мн., 1996.
* {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Філаматы і філарэты |арыгінал = |спасылка = |адказны = укладаньне, пераклад польскамоўных твораў, прадмова, біяграфічныя даведкі й камэнтры [[Кастусь Цьвірка|Кастуся Цьвіркі]] |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Беларускі кнігазбор]] |год = 1998 |том = |старонкі = 25—134 |старонак = 400 |сэрыя = Серыя І. Мастацкая Літаратура |isbn = 985-6318-21-1|наклад = 10100}}.
* Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве: Шляхецкая гісторыя з 1811 і 1812 гг. у дванаццаці кнігах вершам / Пер. на бел. мову [[Пятро Бітэль|П. Бітэль]]. Мн., 1998.
* Санеты = Sonety / Уклад. У. Мархеля; Пер. з пол. У. Мархеля, [[Ірына Багдановіч|І. Багдановіч]]. Мн., 1998.
* Дзяды = Dziady: У 2 т. / Пер. на бел. мову [[Серж Мінскевіч|С. Мінскевіча]]. Мн., 1999.
* Вершы і паэмы. Мн., 2000.
* Дзяды : Паэма / Адам Міцкевіч ; Пер. з пол., [прадм., камент.] К.Цвіркі; [маст. У.Вішнеўскі]. — Мінск : ГА «Беллітфонд», 2001. — 301, [1] с.
* Выбраныя творы / Уклад. [[Кастусь Цьвірка|К. Цвірка]]. Мн., 2003.
* Выбраная лірыка / Уклад. [[Ірына Багдановіч|І. Багдановіч]]. Мн., 2018 («Паэты планеты»).
* Гражына. 2023<ref>[https://bellit.info/roznaje/vykhodzic-novy-pjeraklad-paemy-adama-mickjevicha-hrazhyna.html Выходзіць новы пераклад паэмы Адама Міцкевіча «Гражына»]</ref>.

== Адрасы Міцкевіча ==
[[Файл:Завоссе 1.jpg|значак|зьлева|[[Шляхецкая сядзіба|Сядзіба]] Міцкевічаў у [[Завосьсе|Завосьсі]]]]
[[Файл:House of Adam Mickiewicz in Kowno (-1938).jpg|значак|зьлева|Дом у Коўне, дзе жыў Міцкевіч]]
[[Файл:Adam Mickiewicz Vilnius 17.jpg|значак|справа|Дом Адама Міцкевіча ў Вільне, цяпер там месьціцца [[Музэй Адама Міцкевіча (Вільня)|музэй]]]]
[[Файл:Musée Adam Mickiewicz à Istanbul.jpg|значак|справа|Дом Адама Міцкевіча ў [[Стамбул]]е, дзе ён і памёр, цяпер там месьціцца [[Музэй Адама Міцкевіча (Стамбул)|музэй]]]]
* [[Завосьсе]], цяпер [[вёска]] ў [[Баранавіцкі раён|Баранавіцкім раёне]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]]. Завосьсе ўваходзіць у склад [[Сталовіцкі сельсавет|Сталовіцкага сельсавету]].
* [[Наваградак]] 1811—1819 год, вуліца Валеўская (цяпер — вуліца Леніна), д. 1, 231400.
* [[Вільня]], [[Летува]], 1822 г. вул. Бэрнардынская (сучасная Bernardinų g.), д. 11.
* [[Коўна]], [[Летува]], 1819—1823 гг., дом дырэктара школы Станіслава Косткі Дабравольскага, (сучасная Radvilėnų pl., 51418)<ref>[https://www.wilno-przewodnik.lt/kowno/adam-mickiewicz-w-kownie/ Adam Mickiewicz w Kownie] </ref><ref>[https://myvimu.com/exhibit/54723288-kowno-dom-mickiewicza Kowno — dom Mickiewicza]</ref>.
* [[Картафлішкі]], [[Летува]], 1819—1823 гг., фальварак, (цяпер {{Артыкул у іншым разьдзеле|Картафлішкі|Katutiškės|lt|Katutiškės}}, Vilniaus rajono savivaldybėje, 13200).
* [[Санкт-Пецярбург]], [[Расея]] — 04.1828 — 15.05.1829 году — дом І.-А. Іяхіма, [[Казанская вуліца (Санкт-Пецярбург)|Вялікая Мяшчанская вуліца]], 39.
* [[Стэбліў]] ([[Чаркаская вобласьць]], [[Украіна]]) 1825— па дарозе ва [[Украіна|Ўкраіну]] Міцкевіч некалькі дзён гасьцяваў у маёнтку Галавінскага (былы маёнтак кн. Ябланоўскага) у [[Кіеўская губэрня|Кіеўскай губэрні]], на рацэ Рось («скала Міцкевіча»).
* [[Адэса]], [[Украіна]] — люты— сакавік 1825 г. — [[Дэрыбасаўская вуліца]], 16.
* [[Эўпаторыя]], [[Украіна]] — ліпень 1825 (падчас падарожжа па [[Крым]]у), вул. Караімская, 53. Міцкевіч прыбыў туды на яхце «Караліна» з Адэсы ў кампаніі з [[Генрык Жавускі|Генрыхам Ржавускім]] (будучым швагерам [[Бальзак]]а). Вынікам гэтага падарожжа па Крыму зьявіўся выдатны лірычны цыкль «Крымскія санэты», якія ён прысьвяціў «сябрам па крымскім падарожжы».
* [[Гурзуф]], [[Украіна]] — лета 1825 г. (падчас падарожжа па [[Крым]]у), вул. Набярэжная Пушкіна, 1. Дом герцага А.-Э. дэ Рышэльё{{Заўвага|У 1820 годзе гасьцяваў Аляксандар Пушкін.}}.
* [[Харкаў]], [[Украіна]] — вул. Унівэрсытэцкая — 25.11.1825 году — дом прафэсара [[Ігнат Даніловіч|Ігната Даніловіча]].
* [[Масква]], [[Расея]] 12.1825 — 03.1826 году — пансыён Фёдара Лехнэра — Малая Дзьмітраўка, 3/10.
* [[Парыж]], [[Францыя]] — жыў першапачаткова ў Hôtel du Metz, потым у Hôtel de Strasbourg у пакоі 50, праз некалькі тыдняў пераехаў да [[Іяхім Лялевель|Іяхіма Лялевеля]] у дом на Louis-le-Grand, 24, а потым, са студзеня (?) па сакавік (?) 1833 году, жыў з [[Ігнат Дамейка|Ігнатам Дамейка]] ў доме на Carrefour de l‘Observatoire, 36. У тым жа годзе, у красавіку, можа, на пачатку траўня, ён спыняўся ў Сэўры й у Ножан-сюр-Марне зь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Геранім Кайсевіч|Геранімам Кайсевічам|pl|Hieronim Kajsiewicz}}, але дакладна ў траўні [[Стэфан Зан]]{{Заўвага|Стэфан Зан — афіцэр [[паўстаньне 1830-1831 гадоў|лістападаўскага паўстаньня]], адзін зь дзеячоў польскага эміграцыйнага кола ў Парыжы, прыхільнік Анджэя Тавянскага<ref>Straszewicz J., Les Poloneis et les Poloneises de la Revolution du 29. XI. 1830, Paris 1832</ref>.}} знайшоў Міцкевічу кватэру «даволі прасторную, хоць і над стайнямі» на вуліцы Сэн-Нікаля — д’Антэн пад нумарам 73 {{Заўвага|У цяперашні час на гэтым месцы знаходзяцца склады Prіntemps.}}. У гэтым квартале Міцкевіч пісаў «Пана Тадэвуша» і казаў, што добра яму пісаць, бо са стайні тхне конскім гноем. У мясцовым парафіяльным касьцёле {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сэн-Луі-д’Антэн||fr|Église Saint-Louis-d’Antin}} у лютым 1834 г. пасьля напісаньня паэмы адбылася імша падзякі, і ў гэтым касьцёле Адам ажаніўся з Цэлінай Шыманоўскай. У пачатку красавіка Міцкевіч пераехаў у «Hôtel de France» на вуліцы дэ Сэн, дом 59, каб кантраляваць карэктуру «[[Пан Тадэвуш|Пана Тадэвуша]]», якая была прадстаўлена суседняй друкарне Пінард «на Набжэжэ Вольтэраве 15»{{Заўвага|Пасьля сьмерці Пінарда майстэрняй кіравалі яго дочкі, якія вельмі прыязна ставіліся да палякаў, а адна зь іх, як кажуць, была закахана ў Славацкага.}}. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багдан Янскі||pl|Bogdan Jański}} й Стэфан Зан ужо жылі ў Hôtel de France і дапамагалі Міцкевічу з карэктурай {{Заўвага|У камяніцу ўмуравалі памятную дошку, а перад брамай разьмясьцілі «інфармацыйнае вясло» (форма вёслаў, уваткнутых у ходнік альбо асфальт, была абраная гарадзкімі ўладамі як разнавіднасьць інфармацыйных шчытоў аб парыскіх помніках, бо на гербе Парыжа — карабель) з дакладнымі зьвесткамі пра жыцьцё Міцкевіча.}}. З 22 ліпеня 1834 году да сярэдзіны сакавіка 1835 году Міцкевіч жыў з жонкай у невялікім доміку пад нумарам 121 на вуліцы дэ Ля Пепіньер. Зь сярэдзіны сакавіка 1835 году па 10 сакавіка 1836 году — у крыху большым доме пад нумарам 60 на той жа вуліцы. З 10 сакавіка па 13 красавіка (?) сям’я Міцкевічаў жыла ў гасьцях у [[Вільбон]]е пад [[Парыж]]ам, а потым пераехала (да 20 кастрычніка) на вілу скульптара {{Артыкул у іншым разьдзеле|П’ер Жан Давід д’Анжэ|П’ера Жана Давіда д’Анжэ|fr|Pierre-Jean David d’Angers}} ў [[Дамон]]е, за [[Манмарансі]]. З канца кастрычніка 1836 г. па 13 красавіка 1837 г. сям’я Міцкевічаў жыла на [[Марэ-Сэн-Жэрмеэн]], цяпер вуліца Вісконці (насупраць Польскай кнігарні {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Ялавецкі|Аляксандра Ялавецкага|pl|Aleksander Jełowicki}}), пад нумарам 18, у камяніцы, дзе некалькі гадоў раней [[Бальзак]] заснаваў друкарню для публікацыі ўласных раманаў, а потым пераехаў у кватэру на вуліцы Валь-дэ-Грас пад нумарамі 1-3{{Заўвага|Менавіта ў гэтай кватэры Цэліна Міцкевіч перанесла цяжкія прыступы душэўнай хваробы, у гэтую кватэру Міцкевіч вяртаўся ў паніцы зь перамоваў у Лязане, і ў гэтай кватэры ён хацеў скончыць жыцьцё самагубствам з-за вар’яцтва жонкі.}}. Сям’я Міцкевічаў займала гэты квартал да 11 чэрвеня 1839 г., але зь перапынкамі, выкліканымі іх ад’ездам у Лязану й неаднаразовым знаходжаньнем Цэліны ў псыхіятрычным шпіталі ў Ванве. З 24 лістапада прыкладна да 29 сьнежня 1838 году Міцкевіч жыў на Allé des Vanves, у «Пасажы 12 дамоў», каб быць як мага бліжэй да пакутуючай Цэліны. Да 24 лістапада ён жыў у гасьцініцах на вуліцы Сэн-Нікаля-д’Антэн, нумар 10, а затым у гатэлях на вуліцы Камартэн, нумар 23 і 41. З чэрвеня 1839 г. да пачатку 1840 г. сям’я Міцкевічаў спынялася ў Лязане. Пасьля вяртаньня ў Парыж Цэліны Міцкевіч, якой часова стала лепш, яны зьнялі прасторную кватэру на вуліцы Амстэрдам, дом 1 (адміністратыўна за ўскраінай Парыжа, у камуне Клішы), у раёне так званых Батыніёлаў (Batіgnolles, цяпер 17-я акруга Парыжа){{Заўвага|30 ліпеня 1841 г. у дзьверы гэтай кватэры нечакана пастукаў Анджэй Тавянскі, які прынёс пад коўдрай копію карціны Ваньковіча «Маці Божая Брама Брама», карціну, якая з 1841 г. і па сёньняшні дзень вісіць у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Касьцёл Сьвятога Севярына (Парыж)|касьцёле Святога Севярына|fr|Église Saint-Séverin de Paris}}. Тавянскі загадаў Міцкевічу й яго жонцы пераехаць туды на некалькі месяцаў у 1842 г., у вясковы дом у Нантэры, на вуліцы дэ ля Прэры, 44.}}. Пасьля вымушаных вакацыяў {{Заўвага|Вакацыі аплачваліся, але Міцкевіч атрымліваў толькі палову заробку.}} сям’я Міцкевічаў пераехала ў дом на бульвары No 12 (1845—1848){{Заўвага|Цяпер вуліца называецца rue Darcet, дом Міцкевічаў пустуе, надзвычай рэдкая рэч у Парыжы, і, шчыра кажучы, унікальная. Мясцовыя жыхары й уладальнік крамы, якая гандлюе магічнымі прыладамі, кажуць, што тут прывіды.}} У 1848 годзе Цэліна Міцкевіч арандавала яшчэ адзін дом, таньнейшы, але з садам, на вуліцы дэ ля Сантэ пад нумарам 42 (цяпер яна называецца дэ Сасюр). Сям’я Міцкевічаў прабыла тут да 1851 году, а потым пераехала ў кватэру пад нумарам 44 на вуліцы дэ л’Уэст каля Люксембурскага саду (цяпер — вуліца д’Ассас, 76, крыху раней у гэтым жа доме жыў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жуль Мішле||fr|Jules Michelet}}). У 1852 годзе сям’я Міцкевічаў заняла кватэру пад нумарам 76 на вуліцы Нотр-Дам-дэ-Шам. У 1853 годзе Адам пераехаў у свае службовыя памяшканьні ў будынку бібліятэкі Арсэнала{{Заўвага|Цяпер кватэра ператворана ў склад.}}, у сакавіку 1855 году тут памерла Цэліна, і ў гэтай кватэры ён надыктаваў лекцыю на францускай мове {{Артыкул у іншым разьдзеле|Арман Леві|Арману Леві|fr|Armand Lévy (militant)}} пра {{Артыкул у іншым разьдзеле|Якаб Бёмэ|Якаба Бёмэ|en|Jakob Böhme}}{{Заўвага|Якаба Бёмэ Міцкевіч лічыў найвялікшым і найзначнейшым філёзафам усіх часоў.}}<ref>[https://nplp.pl/artykul/paryskie-adresy-mickiewicza/ Paryskie adresy Mickiewicza, Krzysztof Rutkowski, UW, Warszawa-Paryż]</ref>.
* [[Стамбул]], [[Турэччына]] — дом, у якім жыў Міцкевіч знаходзіцца па адрасе: Bostan, Tatlı Badem Sk. No:23, 34435 Beyoğlu/İstanbul<ref>[https://www.mickiewiczstambul.com/muzeum-mickiewicza-w-stambule/ Muzeum Mickiewicza w Stambule]</ref>.


<gallery mode="packed" heights="150px" caption="Помнікі Адаму Міцкевічу:">
Adam Mickievic monument in Navahrudak.jpg|[[Помнік Адаму Міцкевічу ў Наваградку|Наваградак]] 
Mickiewicz monument in Brest (2006).jpg|[[Помнік Адаму Міцкевічу ў Берасьці|Берасьце]] 
Pomnik Adama Mickiewicza w Wilnie 1.jpg|[[Помнік Адаму Міцкевічу ў Вільне|Вільня]] (Летува) 
Burbiszki Mickiewicz.jpg|[[Помнік Адаму Міцкевічу ў Бурбішках|Бурбішкі]] (Летува) 
Adam Mickiewicz Monument - panoramio.jpg|[[Помнік Адаму Міцкевічу ў Кракаве|Кракаў]] (Польшча)
Bodo1 DSC0395.JPG|[[Помнік Адаму Міцкевічу ў Варшаве|Варшава]] (Польшча)
Przemyśl, Rynek, Adam Mickiewicz.jpg|[[Помнік Адаму Міцкевічу ў Перамышлю|Перамышль]] (Польшча)
Tarnow pomnik Mickiewicza 2.jpg|[[Тарнув]] (Польшча)
Posen Adam Mickiewicz Denkmal.JPG|[[Помнік Адаму Міцкевічу ў Познані|Познань]] (Польшча)
Lvov mickiewicz.JPG|[[Калюмна Адама Міцкевіча ў Львове|Львоў]] (Украіна) 
98 Odessa Mickiewicz monument.jpg|[[Помнік Адаму Міцкевічу ў Адэсе|Адэса]] (Украіна)
FR Petersburg, Mickiewicz, 2015.09.22, fot I Nowicka (1).jpg|[[Санкт-Пецярбург]] (Расейская Фэдэрацыя)
Monument Mickievicz (Paris) b.jpg|[[Помнік Адаму Міцкевічу ў Парыжы|Парыж]] (Францыя)
</gallery>

== Літаратура ==
{{слупок-пачатак-малы}}
{{слупок-2}}

=== Крыніцы тэкстаў ===
* Міцкевіч А. «Зямля навагрудская, краю мой родны…» Мінск, «Беларусь», 1968. 184 с.
* Dzieła. Wydanie jubileuszowe, t. 1-16; Warszawa, 1955.

=== Дасьледаваньні жыцьця і творчасьці ===

==== Кнігі ====
* {{Кніга|аўтар=Багдановіч, І. Э.|загаловак=Авангард і традыцыя: беларуская паэзія на хвалі нацыянальнага адраджэння / НАН Беларусі, Ін-т літаратуры імя Я.Купалы|месца=Мн.|выдавецтва=Беларуская навука|год=2001|старонак=387}}
* [[Уладзімер Гніламёдаў|Гніламедаў, У. В.]] Ад даўніны да сучаснасці: нарыс пра беларускую паэзію. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2001. — 246 с.
* [[Янка Купала]] і Адам Міцкевіч: IV Міжнародныя купалаўскія чытанні, Менск, 9 верасня 1998 г.: Да 200-годдзя зь дня нараджэння А.Міцкевіча. З Купалаўскіх мясьцін: II Міжнародныя ракаўскія чытанні, [[Ракаў]], 10 верасня 1998 г.: Зб. дакл. Пад рэд. [[Жанна Дапкюнас|Ж.Дапкюнас]], [[Вячаслаў Рагойша|В.Рагойшы]]. — Мн., 2000.
* [https://web.archive.org/web/20081021093818/http://kamunikat.fontel.net/www/knizki/mab/mickievicz/index.htm Адам Міцкевіч і Беларусь = Adam Mickiewicz a Białoruś] / Уклад. В. Грышкевіч, навук. рэд. [[Адам Мальдзіс|А. Мальдзіс]], Т. Нягодзіш. — Мн.: ННАЦ імя Ф.Скарыны, 1997. — 320 с.: іл. ISBN 985-6419-06-9
* Літаратура, мова, культура: этнас у святле гісторыі і сучаснасці: мат-лы «круглага стала» і міжнар. навук. канф., Гродна, 15-18 верас. 1999 г. / пад рэд. С. Мусіенкі. — Гродна: ГрДУ, 1999. — 293 с.
* «З краю Навагрудскага» (малая айчына ў жыцці і творчасці Адама Мiцкевiча: зб. навук. прац / пад рэд. праф. С. П. Мусіенкі. — Гродна: ГрДУ, 2006. — 402 с.
* История польской литературы: в 2 т. — М.: Наука, 1968. — Т. 1. — 616 с.
* Брусевіч, А. Фактары беларускай культуры ў творчасці Адама Міцкевіча: дапам. / А. А. Брусевіч. — Гродна : ГрДУ, 2007. — 135 с. ISBN 978-935-417
* Гарэцкі, М. Гісторыя беларускай літаратуры, Мінск 1992.
* Мархель, У. «Ты як здароўе..»: Адам Міцкевіч і тэндэнцыі адраджэння беларускай літаратуры, Мінск 1998.
* Мархель, У. Працэнты памяці, «Тэрмапілы» 2009, № 13.
* Мархель, У. Прадвесце адраджэння, (у:) Гісторыя беларускай літаратуры ХІ-ХІХ стагоддзяў. У двух тамах. Новая літаратура: другая палова XVIII—XIX стагоддзе, Мінск 2007, т. 2.
* [[Вітаўт Тумаш|Сымон Брага]], [https://books.google.pl/books/about/Міцькевіч_І_Беларуска.html?id=YvlmngEACAAJ&redir_esc=y Міцькевіч і Беларуская Плынь Польскае Літаратуры], Нью-Ёрк, 1957, с. 10.
* Хаўстовіч, М. Даследаванні і матэрыялы: Літаратура Беларусі ХІХ — пачатку ХХ стагоддзяў, т. 3, Warszawa 2017.
* Stankiewicz S., 1936, Pierwiastki białoruskie w polskiej poezji romantycznej, cz. I, do roku 1830, Wilno.
* {{Кніга|аўтар = [[Алімпія Сьвяневіч|Swianiewiczowa O.]], |частка = |загаловак = Interpretacja Dziadów Mickiewiczowskich na podstawie skarbca kultury białoruskiej |арыгінал = |спасылка = https://books.google.se/books/about/Interpretacja_Dziadów_Mickiewiczowskich.html?id=hByowgEACAAJ&redir_esc=y |адказны = |выданьне = |месца =[[Торунь|Toruń]] |выдавецтва = Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu |год =2018 |том = |старонкі = |старонак = 156 |сэрыя = |isbn =8361891218, 9788361891215 |наклад = }}
* Bednarczuk L., 2003, Językowe tajemnice Telimeny [w:] Pogranicza języków. Pogranicza kultur. Prace ofiarowane prof. Elżbiecie Smułkowej, Warszawa.
* Bednarczuk L., 2010, Dziady Adama Mickiewicza w kontekście białoruskim [w:] Symbolae grammaticae in honorem Boguslai Dunaj, Kraków.
* Koniusz E., 2001, Polszczyzna z historycznej Litwy w «Słowniku gwar polskich» Jana Karłowicza, Kielce.
* Kurzowa Z., 1993, Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI—XX w., Warszawa-Kraków.
* Lewaszkiewicz T., 2017, Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy, Poznań.
* Szpiczakowska M., 2001, Fonetyczne i fleksyjne cechy języka «Pana Tadeusza» Adama Mickiewicza na tle normy językowej XIX wieku, Kraków.
* Trypućko J., 1970, O języku «Wspomnień z dzieciństwa» Franciszka Mickiewicza, Uppsala.
* Turska H., 1930, Język Jana Chodźki. Przyczynek do historii języka polskiego na obszarze północno-wschodnim Rzeczypospolitej, Wilno.
* Turska H., 1984, Wybór pism, Toruń.
* Zarębina M., 1977, Wyrazy obce w «Panu Tadeuszu», Kraków.
* Rolf-Dieter Kluge: ''Von Polen, Poesie und Politik. Adam Mickiewicz.'' Tübingen: Attempto 1999
* Bonifacy Miązek (red.): ''Adam Mickiewicz. Leben und Werk''. Frankfurt am Main: Peter Lang/Europäischer Verlag der Wissenschaften 1998
* Maria Grabowska, Primula veris romantyzmu polskiego [w:] Rozmaitości romantyczne, Warszawa 1978.
* Michał Kuziak, Wielka całość. Dyskursy kulturowe Mickiewicza, Słupsk 2009.
* Alina Kowalczykowa, wstęp [w:] Idee programowe romantyków polskich. Antologia, Wrocław 2000.
* Ireneusz Opacki, «W środku niebokręga». O «Balladach i romansach» Mickiewicza [w:] Tegoż, «W środku niebokręga».
* Poezja romantycznych przełomów, Katowice 1995.
* Marta Piwińska, Koloryt uczuć, klimat wewnętrzny, topografia wyobraźni w cyklu «Ballad i romansów» [w:] Tejże, Wolny myśliwy. Osiem prób czytania Mickiewicza, Gdańsk 2003.
* Dorota Siwicka, «Poezji» tom I [w:] Jarosław Marek Rymkiewicz, Dorota Siwicka, Alina Witkowska, Marta Zielińska, Mickiewicz. Encyklopedia, Warszawa 2001.
* Zofia Stefanowska, Poeta powiatu nowogródzkiego [w:] Tejże, Mapa romantyzmu polskiego. Pisma z lat 1964—2007, Warszawa 2014.
* J. Kallenbach, Adam Mickiewicz. Kraków 1897, t. I.
* J. Kallenbach, Adam Mickiewicz. Kraków 1897, t. II.
* J. Kallenbach, O improwizacji Konrada. «Pamiętnik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza», R. IV, Lwów 1890
* Lietuva, Tėvyne mano… Adomas Mickevičius ir jo poema Ponas Tadas. Vilnius: Nacionalinis muziejus, Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės valdovų rūmai, 2018. ISBN 978-609-8061-57-4.
* J. Ławski, «Arcydzieło polszczyzny, epos narodowy». Tylko?, [w:] «Pan Tadeusz». Poemat — Postacie — Recepcja, red. A. Fabianowski, E. Hoffman-Piotrowska, Warszawa 2016.
* J. Ławski, Marie romantyków. Metafizyczne wizje kobiecości. Mickiewicz — Malczewski — Krasiński, Białystok 2003.
* P. Chmielowski, Kobiety Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego, Kraków 1986.
* Mečislovas Jastrunas. Adomas Mickevičius. Poeto laikas ir asmenybė. Vilnius: Spindulys, 1994.
* Jonas Riškus. Adomas Mickevičius ir Lietuva. Vilnius: Vaga, 1996.
* Vytautas Skuodis. Vilniaus universiteto filomatai ir filaretai, jų likimai. Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla, 2003. ISBN 9986-19-589-6.
* Brigita Speičytė. "Maištingieji filomatai: kas padarys? ". Skelbta «Literatūra ir menas», 2017.
* Vytautas Kubilius. Adomas Mickevičius: poetas ir Lietuva, Vilnius: Lietuvos rašytojų sąjungos leidykla, 1998. ISBN 9986-39-082-6.
* Martin Bidney: ''A Poetic Dialogue with Adam Mickiewicz. The «Crimean Sonnets». Translated, with Sonnet Preface, Sonnet Replies, and Notes''. Bernstein-Verlag, Bonn 2007 ISBN 978-3-939431-16-9
* Bonifacy Miazek (Hrsg.): ''Adam Mickiewicz. Leben und Werk''. Peter Lang, Bern 1998 ISBN 3-631-32063-9
* Franciszek Grucza (Hrsg.): ''Adam Mickiewicz (1798—1855). Ein großer polnischer Dichter''. (Bibliothek des Wiener Zentrums, 1). Wiener Zentrum der Polnischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1999 ISBN 83-908795-9-X
* Eva Mazur-Keblowski, Ulrich Ott (Hrsg.): ''Adam Mickiewicz und die Deutschen.'' Tagung Deutsches Literaturarchiv. (Veröffentlichungen des Deutschen Polen-Instituts Darmstadt, 13) Harrassowitz, Wiesbaden 2000 ISBN 3-447-04305-9
* Katarzyna Lukas: ''Das Weltbild und die literarische Konvention als Translatologie|Übersetzungsdeterminanten. Adam Mickiewicz in deutschsprachigen Übertragungen.'' Reihe: TransÜD, 26. Frank & Timme, Berlin 2009.
* Tomas Venclova: ''Vilnius. Eine Stadt in Europa.'' Frankfurt am Main: Suhrkamp 2006.
{{слупок-2}}

==== Артыкулы ====
* Ірына Багдановіч, [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/24314/1/Адам%20Міцкевіч%20і%20Адам%20М%20скі%20вяртанне%20духоўных%20традыцый.pdf Вяртанне духоўных традыцый]{{Недаступная спасылка|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* І. Масляніцына. [http://slounik.org/157553.html Міцкевіч (Mickiewicz) Адам] // {{Літаратура/Мысьліцелі і асьветнікі Беларусі (1995)}}
* [http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-ii?id=19669 Міцкевіч Адам] // {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|2|0|РЛ1-3|РЛ1-3}}
* [[Ніна Баршчэўская]]. [https://web.archive.org/web/20081012095313/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/kamunikat/27/05a.htm Адам Міцкевіч і Беларуская мова] // Камунікат 2 / 2005 (27)
* [https://knihi.com/Mikola_Chaustovic/XIX_stahoddzie_Navukova-litaraturny_almanach.html XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах.] — Мн., 2000. — 228 с.
* {{артыкул|аўтар=[[Адам Мальдзіс|Мальдзіс А. І.]]|загаловак=Беларускія вершы Адама Міцкевіча — рэальнасць ці міф?|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Веснік Інстытута культуры Беларусі|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2013|выпуск=|том=|нумар=2|старонкі=173-174}}
* Краёвасць у польскай літаратуры ХІХ ст. і згадкі пра Скірмунтаў у прозе Тадэвуша Далэнгі-Мастовіча (1898―1939) / Інэса Кур’ян // Род Скірмунтаў і Палессе ў эпоху сацыяльнай і нацыянальнай трансфармацыі грамадства гістарычнай Літвы. XIX—XX стст. : [зборнік гістарычных матэрыялаў]. — Мінск, 2019. — С. 266―301.
* Брусевіч, А. Падтытулы ў «Баладах і рамансах» Адама Міцкевіча. Іх роля і функцыя ў святле беларускага фальклора / A. Брусевіч // Весн. Гродзен. дзярж. ун-та імя Янкі Купалы. Сер. 1, Гуманітар. Навукі. — 2003. — № 2. — С. 136—139.
* Брусевiч, А. Беларускія вытокі рамантызму Адама Міцкевіча / A. Брусевіч // Весн. Гродзен. дзярж. ун-та імя Янкі Купалы. Сер. 1. Гуманітар. навукі. — 2003. — № 4. — С.198-206.
* Брусевiч, А. Беларускiя матывы ў «Лiтоўскай аповесцi» Адама Мiцкевiча / A. Брусевіч // Весн. Гродзен. дзярж. ун-та імя Янкі Купалы. Сер. 1. Гуманітар. навукі. — 2004. — № 1. — С. 119—124.
* Брусевiч, А. Беларускiя гiстарычныя матывы ў творчасцi Адама Мiцкевiча вiленска-ковенскага перыяду / A. Брусевіч // Весн. Мазыр. дзярж. пед. ун-та. — 2004. — № 1. — С. 48-51.
* Брусевiч, А. Вобраз Гусляра ў «Дзядах» Адама Міцкевіча / A. Брусевіч // Весн. Гродзен. дзярж. ун-та імя Янкі Купалы. Сер. 1, Гуманітар. навукі. — 2005. — № 4. — С. 151—155.
* Брусевiч, А. «Беларуская тэма» у міцкевічазнаўстве / A. Брусевіч // Весн. Гродзен. дзярж. ун-та імя Янкі Купалы. Сер. 3, Філалогія, педагогіка. — 2006. — № 4. — С. 6 — 11.
* Дрозд, С. Адам Міцкевіч і Янка Купала: духоўнае пабрацімства (беларуска-польскія літаратурныя ўзаемасувязі ХІХ -пачатку ХХ стагоддзяў) / С. Дрозд. — Гродна: Фiрма «АВС», 1998. — 142 с.
* Каяла, Уладзiмiр Iванавiч, Адам Міцкевіч і Францішак Багушэвіч як байкапісцы (да праблемы станаўлення жанру байкі ў новай беларускай літаратуры) / У. I. Каяла // Рэгіянальныя асаблівасці літаратуры : Пісьменнікі Гродзеншчыны : зборнік навуковых артыкулаў / Установа адукацыі «Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы»; навук. рэд. У. I. Каяла. — Гродна : ГрДУ, 2010. — С. 42-46.
* Лойка, А. Адам Міцкевіч і беларуская літаратура / A. Лойка. — Мінск: Выдавецтва БДУ, 1959. — 135 с.
* Лебядзевіч, Дзмітрый Мікалаевіч, Антычная рэцэпцыя ў паэзіі Адама Міцкевіча і Яна Чачота (на матэрыяле беларускіх перакладаў) / Д. М. Лебядзевіч // Рэгіянальныя асаблівасці літаратуры : Пісьменнікі Гродзеншчыны : зборнік навуковых артыкулаў / Установа адукацыі «Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы»; навук. рэд. У. I. Каяла. — Гродна : ГрДУ, 2010. — С. 26-36.
* Мархель, У. І. «Ты як здароўе…»: Адам Міцкевіч і тэндэнцыі адраджэння беларускай літаратуры / У. І. Мархель. — Мінск: Бел. навука, 1998. — 125 с.
* Мінскевіч, Серж. (2016). Ян Баршчэўскі — Адам Міцкевіч: творчыя паралелі, інтэртэкстуальнасць. У: І. Л. Капылов (рэд.). Беларуска-польскія культурна-моўныя ўзаемадачыненні: ад гісторыі да сучаснаці: зб. навук. арт. (с. 378—386). Мінск: Беларуская навука.
* Мусиенко, С. Белорусский фольклор в творчестве Адама Мицкевича / С. Мусиенко // Адам Міцкевіч і нацыянальныя культуры: мат-лы міжнар. навук. канф., Мінск, 7-11 верас. 1998 г. / пад рэд. Н. Давыдзенка, А. Мальдзіс (гал. рэд.). — Мінск: Бел. кнігазбор, 1998. — С. 199—216.
* Мусіенка, С. Рух героя ў сюжэце драматычнай паэмы Адама Міцкевіча «Дзяды» / С. Мусіенка // Літаратура, мова, культура: этнас у святле гісторыі і сучаснасці: матэрыялы «круглага стала» і міжнар. навук. канф., Гродна, 15-18 верас. 1999 г. / пад рэд. С. Мусіенкі. — Гродна: ГрДУ, 1999. — С. 54-62.
* Мусіенка, С. Беларускія абрады і фальклор у творчасці Адама Міцкевіча / С. Мусіенка // Польска-беларускія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі: мат-лы ІХ міжнар. навук. канф. «Шлях да ўзаемнасці», Беласток, 20-22 ліп. 2001 г. / пад рэд. М. Кандрацюка. — Беласток: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2002. — С. 141—157.
* Мусіенка, С. П. Беларускі фальклор і праблема рамантычнага героя (русалкі) у творчасці А.Міцкевіча, А. Пушкіна, Т. Шаўчэнкі / С. П. Мусіенка // Мовазнаўствa. Літаратура. Культуралогія. Фалькларыстыка: мат-лы ХІІІ міжнар. з’езду славістаў, Любляна, 2003 г.: дакл. бел. дэлегацыі. — Мінск: Бел. навука, 2003. — С. 337—353.
* Петрушкевіч, Ала Мікалаеўна, Любая Айчына — каханая жанчына ў творчасці Адама Міцкевіча і Яна Чачота / А. М. Петрушкевіч // Рэгіянальныя асаблівасці літаратуры : Пісьменнікі Гродзеншчыны : зборнік навуковых артыкулаў / Установа адукацыі «Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы»; навук. рэд. У. I. Каяла. — Гродна : ГрДУ, 2010. — С. 17-25.
* Руцкая, Алена Вiтальеўна, Творчасць Адама Міцкевіча ў палотнах беларускіх мастакоў / А. В. Руцкая // Рэгіянальныя асаблівасці літаратуры : Пісьменнікі Гродзеншчыны : зборнік навуковых артыкулаў / Установа адукацыі «Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы»; навук. рэд. У. I. Каяла. — Гродна : ГрДУ, 2010. — С. 37-42.
* Адам Міцкевіч і Беларусь / уклад. В. Грышкевіч; навук. рэд. А. Мальдзіс, Т. Нягодзіш. — Мінск.: ННАЦ імя Ф. Скарыны, 1997. — 320 с.
* Адам Міцкевіч і нацыянальныя культуры: мат-лы міжнар. навук. канф., Мінск, 7-11 верас. 1998 г. / пад рэд. Н. Давыдзенка, А. Мальдзіс (гал. рэд.). — Мінск: Бел. кнігазбор, 1998. — 448 с.
* Адам Міцкевіч і сусветная культура: матэрыялы міжнар. навук. канф., Гродна — Навагрудак, 12 — 17 мая 1997 г.: у 5 кн. / Мін-ва адук. Рэсп. Беларусь, Гродзен. дзярж. ун-т імя Я. Купалы, Варшаўскі ун-т, Гданьскі ун-т, Седлецкая вышэйш. пед. школа. — Варшава -Гданьск — Седльце — Гродна, 1998—2000. — Кн. 1 — 5.
* Bednarczuk L., 2015, Północnokresowe i białoruskie nazwy jałowca na tle słowiańskim, «Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica», nr 10.
* Charytoniuk G., 2011, Obrzęd dziadów w dokumentach i w cyklu Mickiewicza, Warszawa.
* Dobrzycki S., 1911, Kilka spostrzeżeń nad językiem Mickiewicza, «Prace Filologiczne», R. VII.
* Jolanta Dragańska, [https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/10333/1/J_Draganska_Litwinka_Mickiewicza.pdf Litwinka Mickiewicza].
* Górski K., 1955, Staropolszczyzna w języku Mickiewicza, «Pamiętnik Literacki», R. XLVI, z. 1.
* Górski K., 1960, Onomastyka Mickiewicza, «Onomastica», R. VI. Karpluk M., 1978, Okruchy szesnastowieczne: Miczkiewici w «Kronice» Stryjkowskiego, JP, R. LVIII.
* Pigoń S., 1980, Wstęp [w:] A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław.
* Friedrich Schrader: ''Aus der Polenzeit Peras.'' In: [http://home.us.archive.org/details/konstantinopelve00schr ''Konstantinopel in Vergangenheit und Gegenwart'']. Mohr Siebeck, Tübingen 1917, S. 180—184.
* Safarewicz J., 1984, Słownik języka Adama Mickiewicza ukończony, JP, R. LXIV.
* Sławski F., 1955, O jednym z rusycyzmów wprowadzonych do języka literackiego przez Mickiewicza, JP, R. XXXV.
* Sławski F., 1998, «Gdzie bursztynowy świerzop», JP, R. LXXVIII.
* [[Алімпія Сьвяневіч|Swianiewiczowa O.]], 1972, Interpretacja Dziadów Mickiewiczowskich na podstawie folkloru Rocznik Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. — 1972. — T. XXI. — S. 1-12.
* Trypućko J., 1975, Co wiemy o języku Adama Mickiewicza, JP, R. LV.
* Turska H., 1939/1982, O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie, «Studia nad Polszczyzną Kresową», t. 1.
* Zdzisław Jachimecki, ''"Chopin, Fryderyk Franciszek, "'' Polski słownik biograficzny, vol. III, Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
* Mieczysław Jastrun: ''Mickiewicz''. Berlyn: Rütten & Loening 1953.
{{слупок-канец}}

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікікрыніцы|Аўтар:Адам Міцкевіч|Адам Міцкевіч}}
* [[Андрэй Хадановіч]]. [https://www.youtube.com/watch?v=bg1XAnMc-9M&pp=ygUZ0JDQtNCw0Lwg0JzRltGG0LrQtdCy0ZbRhw%3D%3D Выпуск пра Адама Міцкевіча]
* [https://www.youtube.com/watch?v=kpOslWbIHbA&pp=ygUZ0JDQtNCw0Lwg0JzRltGG0LrQtdCy0ZbRhw%3D%3D Вусы Скарыны. Выпуск пра Адама Міцкевіча]
* Лекцыі ([https://www.youtube.com/watch?v=BPi-O9qncaI&list=LL&index=298&pp=gAQBiAQB Першая частка] [https://www.youtube.com/watch?v=3oCh8RA8rd0&list=LL&index=297&pp=gAQBiAQB Другая частка]) [[Жанна Некрашэвіч-Кароткая|Жанны Некрашэвіч-Кароткай]] аб літаратуры XIX стагодьдзя
* [https://web.archive.org/web/20050312220229/http://bk.knihi.com/filamaty/filamaty1.html Адам Міцкевіч] / Зборнік «Філаматы і філарэты». Мн.: Беларускі кнігазбор.
* [http://www.amu.edu.pl Унівэрсытэт імя Адама Міцкевіча, Познань]
* [https://web.archive.org/web/20111117134713/http://www.prajdzisvet.org/text/365 Адам Міцкевіч. Дасьледаваньні славянскіх старажытнасьцяў (лекцыя 24 сакавіка 1843 у Парыжы)]
* Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.
* [https://wolnelektury.pl/katalog/autor/adam-mickiewicz/ Адам Міцкевіч у бібліятэцы Wolne Lektury]{{ref-pl}}
* [https://culture.pl/pl/tworca/adam-mickiewicz Adam Mickiewicz на партале] culture.pl{{ref-pl}}
* [https://uploads.knightlab.com/storymapjs/7f94a0af4fc4e2abb07afc07598b3ac3/mickiewicz-in-europe-and-beyond/index.html Storymap]{{ref-pl}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=oPNMuFXPSeA&pp=ygUPQWRhbSBNaWNraWV3aWN6 Romantyczny kozak — Adam Mickiewicz. Historia Bez Cenzury]{{ref-pl}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=zp-UodNMMhA&pp=ygUZ0JDQtNCw0Lwg0JzRltGG0LrQtdCy0ZbRhw%3D%3D Обратный отсчёт. Адам Мицкевич. Неугомонный поэт]{{ref-ru}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=5BQ3LxBFkOo&pp=ygUZ0JDQtNCw0Lwg0JzRltGG0LrQtdCy0ZbRhw%3D%3D Около культуры. Почему Адам Мицкевич должен умереть?]{{ref-ru}}
* Mikołaj Gliński, [https://culture.pl/pl/artykul/adam-mickiewicz-jako-poeta-bialoruski-czyli-zagadka-niewidzialnosci Adam Mickiewicz jako poeta białoruski, czyli zagadka niewidzialności] на партале culture.pl{{ref-pl}}
* [[Марыя Мартысевіч|Maryja Martysiewicz]]: [https://culture.pl/pl/artykul/maryja-martysiewicz-mickiewicz-jest-dla-wszystkich-wywiad Mickiewicz jest dla wszystkich]{{ref-pl}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=OYe4P2jAqMM Adomas Mickevičius]{{ref-lt}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=dWicRT5KFmU&pp=ygUZ0JDQtNCw0Lwg0JzRltGG0LrQtdCy0ZbRhw%3D%3D Балады і рамансы. Адам Міцкевіч. Нацыянальнае чытанне.03.09.2022]

{{Адам Міцкевіч}}
{{Тры вялікія паэты рамантызму}}
{{Філяматы}}
{{Пісьменьнікі і паэты Беларусі}}
{{Рамантызм}}
{{Бібліяінфармацыя}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Міцкевіч, Адам}}
[[Катэгорыя:Адам Міцкевіч| ]]
[[Катэгорыя:Міцкевічы|Адам]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Гарадзенскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Польскія літаратары]]
[[Катэгорыя:Польскія паэты]]
[[Катэгорыя:Беларускія літаратары]]
[[Катэгорыя:Літаратары рамантызму]]
[[Катэгорыя:Беларускія рэвалюцыянэры]]
[[Катэгорыя:Філяматы]]
[[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў Расейскай імпэрыі]]
[[Катэгорыя:Высланыя]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Вавэльскай катэдры]]
[[Катэгорыя:Людзі, у гонар якіх названыя вуліцы]]