Рэдагаваньне: Фэрдынанд Рушчыц

{{Мастак
|Партрэт    = Ferdynand Ruszczyc.jpg
|Заняткі    = [[мастак]]-[[пэйзаж]]ыст
|Вучоба     = 
|Плынь      = [[сымбалізм]]
|Працы      = 
|Узнагароды = {{Кавалер ордэна Ганаровага легіёна}}
}}
{{Цёзкі}}
'''Фэрдына́нд Ру́шчыц''' (''Фэрдынанд Эдуардавіч Рушчыц''; {{мова-pl|Ferdynand Ruszczyc}}; 10 сьнежня 1870, маёнтак [[Багданаў (Менская вобласьць)|Багданава]], [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскі павет]], цяпер [[Валожынскі раён]] — 29 кастрычніка 1936, тамсама) — [[мастак]], графік, тэатральны дэкаратар і пэдагог. Яскравы прадстаўнік культурных супярэчнасьцяў сваёй эпохі. У некаторых творах адметны ўплыў [[мадэрн]]у. Аказаў пэўны ўплыў на далейшае разьвіцьцё жанру пэйзажу ў польскім мастацтве. Матэрыялізаваў магутны нацыянальна-патрыятычны імпульс, характэрны для польскага мастацтва ў цэлым і для мастацтва мяжы ХІХ—XX стагодзьдзяў у прыватнасьці. Яго вельмі цэльная па духу творчасьць мела непасрэднае дачыненьне да фармаваньня польскага нацыянальна-рамантычнага пэйзажу канца ХІХ — пачатку XX стагодзьдзя і найбольш ярка адлюстроўвала яго мастацкую праблематыку.<ref name="diss">Колесникова Татьяна Анатольевна. [https://web.archive.org/web/20160307060816/http://www.lib.ua-ru.net/diss/cont/197376.html Национально-романтический пейзаж конца XIX — начала XX века в творчестве Фердинанда Рущица] : Дис. … канд. искусствоведения : 17.00.09 СПб., 2004 308 с. РГБ ОД, 61:05-17/147</ref>

У яго творчасьці знайшлі адлюстраваньне жыцьцё і побыт беларускага народу, праламіліся традыцыі беларускага рэалістычнага жывапісу. Дачка мастака Яніна Рушчыц сьцьвярджае, што яе бацька заўсёды лічыў сябе «[[тутэйшыя (выраз)|тутэйшым]]», г. зн. [[Беларусы|беларусам]].<ref name="Пейзаж">{{Спасылка|url = http://coolreferat.com/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C_%D0%9F%D0%B5%D0%B9%D0%B7%D0%B0%D0%B6 |загаловак = Живопись Пейзаж |дата = 2011-12-23 |мова = ru}}</ref>

== Продкі ==
[[Файл:Ferdynand, Edvard Ruščycy. Фэрдынанд, Эдвард Рушчыцы (1881).jpg|міні|зьлева|Фэрдынанд з бацькам Эдвардам Рушчыцам (1881).]]
Род Рушчыцаў паходзіў з-над [[Буг]]у і належыў да [[Ліс (герб)|гербу «Ліс»]]. Род Рушчыцаў валодаў маёнткам [[Зьбірагі]] на Берасьцейшчыне. Дзед мастака, Фэрдынанд, быў адвакатам, абараняў інтарэсы [[Радзівілы|Радзівілаў]] і жыў пераважна ў Вільні. Пасьля шлюбу з Ганнай Чаховіч атрымаў у пасаг маёнтак Вайгяны ля Багданава. У 1836 годзе ён набыў на аўкцыёне маёнтак Багданава. Дзядуля й бабуля, Фэрдынанд і Ганна з [[Чаховічы|Чаховічаў]], мелі 9 дзяцей. Бацька, Эдвард, — капітан царскай арміі, абсальвент берасьцейскага Кадэцкага корпуса. Маці, Альвіна з дому Мюнхаў, была датчанкай. Нарадзілася ў [[Нексё]] на востраве [[Борнхальм]]. Яе бацька Маркус Мюнх быў уладальнікам гандлёвага карабля. Бацькі Фэрдынанда сустрэліся ў [[Ліепая|Лібаве]] ([[Латвія]]), дзе служыў Эдвард. У Рушчыцаў было пяцёра дзяцей: чатыры дачкі й малодшы сын Фэрдынанд. Адпаведна сямейным рэлігійным прынцыпам дачок хрысьцілі й выхоўвалі згодна зь веравызнаньнем іх маці (у эвангелісцкай веры), а сына ― веравызнаньнем бацькі (у рымска-каталіцкай)<ref name=":0">Пракапцоў Уладзімір. Зямля і неба Фердынанда Рушчыца. Мінск: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2020.</ref>..

== Біяграфія ==

=== Дзяцінства і вучнёўства ===
Дзед і бабуля, Фэрдынанд і Ганна з [[Чаховічы|Чаховічаў]] мелі 9 дзяцей. Бацька, Эдвард, капітан царскай арміі, абсальвэнт берасьцейскага Кадзецкага корпуса. Маці, Альвіна з дому Мюнхаў, была датчанкай. Нарадзілася ў [[Нексё]] на востраве [[Борнгальм]]. Яе бацька Маркус Мюнх быў уладальнікам гандлёвага карабля. Бацькі Фэрдынанда сустрэліся ў [[Лібава|Лібаве]] ([[Латвія]]), дзе служыў Эдвард. Родавым гняздом Рушчыцаў быў маёнтак [[Багданаў (Менская вобласьць)|Багданаў]], які яны былі вымушаны пакінуць на нейкі час у выніку здушэньня [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня Кастуся Каліноўскага]], а [[шляхецкая сядзіба|сядзібу]] й зямлю здалі ў арэнду. Месцам далейшага жыхарства Рушчыцаў стала [[Ліепая|Лібава]], дзе бацька атрымаў пасаду ў будаўнічай канторы [[Лібава-Роменская чыгунка|Лібава-Роменскай чыгункі]]. У 1870-я гады ён пераехаў зь сям’ёй у [[Менск]], дзе стаў начальнікам рахункаводаў ва ўпраўленьні будаўніцтвам чыгункі. Вярнуліся ў свой маёнтак зь [[Менск]]у толькі ў [[1888]] годзе. У Рушчыцаў было пяцёра дзяцей: чатыры дачкі і малодшы сын Фэрдынанд.

Дзяцінства і юнацтва будучага мастака прайшло ў Менску. У 1883 годзе 13-гадовы Фэрдынанд паступіў у [[менская клясычная гімназія|менскую клясычную гімназію]], якую скончыў у [[1890]] годзе з залатым мэдалём. Тут жа ён атрымаў пачатковую мастацкую адукацыю ў выкладніка [[Кузьма Ермакоў|Кузьмы Якаўлевіча Ермакова]], выхаванца Пецярбурскай Акадэміі мастацтваў.<ref name="belvirtclub"/>

Бацька, Эдуард Рушчыц, не ўхваляў захапленьне сына, лічачы, што маляваньнем не заробіш на жыцьцё, і настойваў, каб той пайшоў па сьлядах дзеда. Увосень 1890 году Фэрдынанд паступіў на юрыдычны факультэт Пецярбурскага ўнівэрсытэту, дзе на працягу двух гадоў старанна вучыўся і толькі ў [[1891]] годзе падаў прашэньне ў Пецярбурскую Акадэмію мастацтваў з просьбай залічыць яго вольным слухачом на аддзеле жывапісу.<ref name="belvirtclub">{{Спасылка|url = http://belvirtclub.narod.ru/weekend/i_003_ruschits.htm |загаловак = Фердинанд Рущиц, художник из Воложина |аўтар = Каролина ДЯТЛИКОВИЧ |дата публікацыі = 11.04.2002 |выдавец = «Свободные новости» |дата = 2011-12-23 |мова = ru}}</ref>

[[Файл:Вясна-Рушчыц.jpg|міні|«Вясна»]]
У [[1892]]—[[1897]] гг. навучаўся жывапісу ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Імпэратарская Акадэмія мастацтваў|Пецярбурскай імпэратарскай Акадэміі мастацтваў|ru|Императорская Академия художеств}} спачатку пад кіраўніцтвам [[Іван Шышкін|Івана Шышкіна]], а пасьля таго, як той пакінуў акадэмію — у [[Архіп Куінджы|Архіпа Куінджы]], вучнямі якога таксама былі [[Аркадзь Рылоў]], [[Мікалай Рэрых]], [[Вільгельм Пурвіт]], [[Канстанцін Урублеўскі]]. У сваім дзёньніку Рушчыц пісаў: {{Цытата|Я паказаў свае этуды Куінджы. Напэўна, ён ведаў, што я вучань Шышкіна, ва ўсякім разе, судзіў ён іх далёка стражэй за працы іншых вучняў.}}
У час вучобы Рушчыца як калярыста вельмі высока ацаніў [[Ільля Рэпін]]. У Акадэміі пасябраваў з [[Аракдзь Рылоў|А. Рыловым]] і іншымі вучнямі, якія вызнавалі рэалізм, узбагачаны вопытам францускіх [[Імпрэсіянізм|імпрэсіяністаў]]. У час вучобы зьдзейсніў некалькі паездак у [[Крым]] і на [[Балтыка|Балтыку]]<ref name="artmuseum">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.artmuseum.by/ru/vyst/proshedshie-vyistavki/ferdinand-rushhicz-%281870-%E2%80%93-1936%29.-k-140-letiyu-so-dnya-rozhdeniya-xudozhnika|загаловак = Фердинанд Рущиц (1870—1936). К 140-летию со дня рождения художника|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Нацыянальны мастацкі музэй Рэспублікі Беларусь]]|дата = 28 сьнежня 2013|мова = ru|камэнтар = }}</ref>. У [[1897]] годзе з посьпехам дэбютаваў на дыплёмнай выстаўцы, прадставіўшы тры вялікія карціны — «Вячэрняя зорка», «Трытоны» і «Вясна», апошнюю набыў сам [[Павал Трацякоў]].
[[Файл:Ferdynand Ruščyc. Фэрдынанд Рушчыц (1885).jpg|значак|200px|Фэрдынанд Рушчыц, 1885 год.]]

=== Творчы шлях ===
4 лістапада 1897 году Рушчыц скончыў акадэмію і атрымаў званьне мастака. У [[1898]] годзе, на вясновай выстаўцы ў Акадэміі маскоўскі калекцыянэр і мецэнат [[Сава Марозаў]] купіў карціну «Зімовы млын», што дазволіла маладому мастаку зьдзейсьніць доўгае падарожжа па [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]]. За два месяцы ён наведаў [[Бэрлін]], [[Дрэздэн]], [[Кёльн]], [[Парыж]], [[Брусэль]], [[Мілян]], [[Вэрона|Вэрону]], [[Вэнэцыя|Вэнэцыю]], [[Вена|Вену]]. Пасьля доўгі час жыў у сядзібе Багданава, якую пасьля шматгадовага заняпаду давёў да ладу яго бацька, зрэдку падарожнічаў па [[Беларусь|Беларусі]] і [[Расея|Расеі]]. У [[1899]] годзе прайшла першая выстаўка ў [[Вільня|Вільні]]. Браў удзел у грамадзкім і культурным жыцьці гораду, супрацоўнічаў з тэатрам.<ref name="belvirtclub"/><ref name="artdic">{{Спасылка|url         = http://artdic.ru/artis/134/rushchits.htm |загаловак       = РУЩИЦ, Фердинанд |выдавец   = Словарь терминов искусства |дата  = 2011-12-23 |мова        = ru}}</ref>

Прымаў эпізадычны ўдзел у аб’яднаньні «[[Сьвет мастацтва (арганізацыя)|Сьвет мастацтва]]» (між іншым, удзельнічаў у выстаўцы ў [[Масква|Маскве]] ў [[1902]] годзе). У [[1900]] годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] ўвайшоў у кола ўдзельнікаў таварыства польскіх мастакоў мадэрнісцкай арыентацыі «Штука» ({{мова-pl|Sztuka}}; «Мастацтва»).

[[Файл:Ziemia.jpg|зьлева|міні|«[[Зямля (карціна Фэрдынанда Рушчыца)|Зямля]]», [[1898]], [[Нацыянальны музэй у Варшаве]]]]
[[Файл:Ля касцёла.jpg|зьлева|міні|«[[Ля касьцёла]]», [[1899]], [[Нацыянальны мастацкі музэй Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі]]]]

Тым часам Рушчыц стварыў своеасаблівую эпічную сагу пра лёс простых людзей. Першым у гэтай сэрыі лічыца палатно «[[Зямля (карціна Фэрдынанда Рушчыца)|Зямля]]» ({{мова-pl|Ziemia}}; 1898), якую праз выхад за звыклыя рамкі ня прынялі ў [[Пецярбург]]у, другім — «[[Ля касьцёла]]» ({{мова-pl|Koło kościoła}}; [[1899]]), дзе сяляне, якія быццам вырастаюць з той самай зямлі, нясуць у храм свае нягоды і беды. Яшчэ адно палатно «Ў сьвет» ({{мова-pl|W świat}}) пра тых, хто вымушаны сыйсьці з абжытых родных месцаў, шукаць працу ў далёкім краі, было створана ў 1901 годзе. Працягам і магутным завяршэньнем тэмы нарэшце сталі «Эмігранты» ([[1902]]), дзе зьнясіленыя людзі пакідаюць радзіму ў пошуках лепшай долі. Тэма палатна, верагодна, была навеяная масавай эміграцыяй беларусаў у [[Амэрыка|Амэрыку]] напачатку [[XX стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]]. Карціны Рушчыца экспанаваліся ў Варшаве і Пецярбургу, крытыкі адразу заўважылі яго выключны дарунак калярыста. <ref name="ikleiner.">{{Спасылка|url         = http://www.ikleiner.ru/lib/painter/painter-0082.shtml |загаловак       = Рущиц Фердинанд |аўтар      = Богданов П.С., Богданова Г.Б. |выдавец   = Илья Клейнер |дата  = 2011-12-23 |мова        = ru}}</ref>

У 1902 годзе атрымаў узнагароду Акадэміі ведаў у Кракаве за карціну «Лясны ручай». У гэтым жа годзе яму даручылі правесьці ў залі венскага таварыства «Сецэсія» першую экспазыцыю кракаўскай суполкі «Sztuka». У 1903 годзе Фэрдынанд Рушчыц упершыню арганізаваў выстаўку таварыства «Sztuka» ў Вільні, у садзе былога [[Касьцёл Сьвятых Францішка і Бэрнарда і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|бэрнардынскага кляштара]]. У 1903―1904 гадах жыў у невялічкім мястэчку Влохі пад Варшавай. Разам зь мясцовымі мастакамі Каралем Ціхім, Эдвардам Траяноўскім, Конрадам Крыжакоўскім і Казімерам Стаброўскім браў актыўны ўдзел у адраджэньні Школы прыгожых мастацтваў у Варшаве. Вілу Рушчыца часта наведваў [[Мікалоюс Чурлёніс|Чурлёніс]].

З [[1904]] прафэсар Школы прыгожых мастацтваў у [[Варшава|Варшаве]]. У [[1907]] годзе, пасля смерці [[Ян Станіслаўскі|Яна Станіслаўскага]], Рушчыца запрасілі на пасаду загадчыка катэдрай пэйзажнага жывапісу ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кракаўская акадэмія мастацтваў імя Яна Матэйкі|Кракаўскую акадэмію мастацтваў|pl|Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie}}, але інтрыгі ў акадэміі і разлады сярод кракаўскіх мастакоў вымусілі яго ўжо ў [[1908]] годзе адмовіцца ад яе. У тым жа годзе пераязджае з [[Кракаў|Кракава]] ў [[Вільня|Вільню]], каб у меру сваіх «сіл служыць справе ўздыму мастацкай культуры гэтай частцы краю».<ref name="belvirtclub"/>
[[Файл:Ferdynand Ruščyc. Фэрдынанд Рушчыц (1918).jpg|значак|200px|зьлева|Партрэт Ф. Рушчыца, 1918.]]
У 1908 годзе ў мастацкай творчасьці Рушчыца адбыўся важны злом ― ён стварыў карціну «Гняздо» і да канца свайго жыцьця больш не зьвяртаўся да жывапісу. Надалей актыўна працаваў як тэатральны мастак і кніжны графік, рабіў эскізы дэкарацый і касьцюмаў, адказваў за афармленьне юбілейнай інсцэнізацыі паэта [[Юльюш Славацкі|Юльюша Славацкага]] (да 100-годзьдзя з дня нараджэньня) «Ліла Венеда» Польскага тэатра Нуны Младзяеўскай. Наступнай тэатральнай інсцэнізацыяй Рушчыца стаў спэктакль «Нязломны князь» Ю. Славацкага, прымеркаваны да 80-годзьдзя [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстаньня 1830—1831 гадоў]] і пастаўлены ў зале «Лютні» Віленскага архіва.

У [[1908]] годзе ў знакамітага мастака зьявілася ідэя стварыць беларускі нацыянальны скансэн, але пляны перакрэсліла [[Першая сусьветная вайна]].<ref name="інвестар"/>

У 1910 годзе Рушчыц выдаў першы нумар «Віленскага штотыднёвіка», які быў прысьвечаны мастацка-культурным падзеям краю<ref name=":0" />. Пасля выхаду 15-га нумару выхад штотыднёвіка быў забаронены расейскай цэнзурай.

У [[1910]] годзе ў [[Вільня|Вільні]] памірае бацька мастака, Эдуард Рушчыц. Яго сьмерць усклала на мастака новыя абавязкі, зьвязаныя з апекай гаспадаркі ў Багданаве. Ён быў вымушаны дзяліць свой час паміж Вільняй і Багданавам<ref name="belvirtclub"/>.

У 1911 годзе арганізаваў выставу польскага мастацтва ў менскім клюбе «Вогнішча», у чым яму дапамаглі мясцовыя творцы: [[Яраслаў Тышынскі]], [[Генрых Вэйсэнгоф]], [[Багуслаў Адамовіч]], [[Атон Краснапольскі]]. Упершыню ў Менску дэманстравалі працы вядомых кракаўскіх мастакоў, сярод якіх Ян Станіслаўскі, [[Юзэф Віткевіч]], [[Ксавэры Дунікоўскі]]. Адкрыцьцё выстаўкі ператварылася ў сапраўдную культурную падзею, якая па словах менскага скульптара [[Ян Багушэўскі|Яна Багушэўскага]] прадвяшчала вялікае прабуджэньне ''«з жадданьнем тварэньня ў грудзях»''<ref name=":1">Шунейка Яўген. Зямля і неба Фердынанда Рушчыца // Праспект Незалежнасці. — Мінск: Галіяфы, 2012. Сс. 5-21.</ref>. У пачатку 1911 году мастак таксама падрыхтаваў у віленскай гарадзкой зале дабрачынны вечар-кірмаш для Дома Сэрца Езуса «У сьвеце казак і забавак», стварыў для яго эскізы касьцюмаў. аформіў вокладку й праілюстраваў шматлікімі малюнкамі часопіс «Літва й Русь» у памяць пра [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслава Сыракомлю]], выдаў альбом «Вільня праз стагодзьдзі» з рэпрадукцыямі [[Францішак Смуглевіч|Францішка Смуглевіча]] і асабістымі малюнкамі. Акрамя таго, Рушчыц зьбіраў творы народных майстроў (тканіны, паясы) і актыўна працаваў над захаваньнем помнікаў мінуўшчыны. Пад кіраўніцтвам свайго сябра [[Ян Булгак|Яна Булгака]] зьбіраў фотаздымкі помнікаў архітэктуры для «Гарадзкога архіва фатаграфій», які зацьвярджалі ў гарадзкой управе.

У [[1912]] годзе мастак пазнаёміўся з сваёй будучай жонкай Гінай Рэуцкай (Gina Rouck), якая была малодшай за мастака на 22 гады, і [[25 лістапада]] [[1913]] году ажаніўся зь ёй. У шлюбе з Гінай нарадзілася шасьцёра дзяцей (Фэрдынанд, Яніна — [[1914]], Багдан — [[1915]], Оскар — [[1917]], Эва — [[1922]], Барбара — [[1925]]). Ад вялікіх філязофскіх абагульненьняў, якімі былі адзначаныя яго работы раньняга пэрыяду, пераходзіць да пошукаў каляровых і кампазыцыйных эфэктаў. Піша інтэр’еры сваёй багданаўскай сядзібы, робіць замалёўкі і этуды любімых куткоў прыроды.<ref name="belvirtclub"/>
[[Файл:Plakatas „Lietuvos ir Baltarusijos smulkiųjų amatų ir liaudies meno paroda“.jpg|значак|Плякат Фэрдынанда Рушчыца «Выстава літоўскага і беларускага рамяства і народнага мастацтва», [[1913]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Летувіскі нацыянальны мастацкі музэй||lt|Lietuvos nacionalinis dailės muziejus}}]]
Вялікую ўвагу надаваў куратарству над разьвіцьцём народнай творчасьці Беларусі й Літвы. У 1913 годзе распрацаваў плякат Першай краёвай выстаўкі дробнага промыслу й народнай творчасьці ў Вільні, дзе разам з гістарычнай геральдыкай скампанаваныя народныя паясы, велікодныя ''«віленскія пальмы»'', [[прасьніца]]. На плякаце ўпершыню ў практыцы эўрапэйскай прыкладной графікі зьявіўся подпіс кірылічнымі літарамі на беларускай мове. Апрача ўсяго, на выставе была шырока прадстаўлена народная творчасьць Менскай губерні, што выклікала станоўчы водгук у газэце «[[Наша ніва]]»<ref name=":1" />. У сувязі з гэтай выставай быў апублікаваны адмысловы нумар часопіса «Wieś Ilustrowana» (9/1913), прысвечаны народнаму мастацтву Літвы і Беларусі, падрыхтаваны пад апекай Фэрдынанда Рушчыца.

У 1914 годзе па заказу дырэктара Польскага тэатру ў Варшаве Арнольда Шыфмана, зрабіў эскізы дэкарацый і строяў да пастаноўскі «Балядыны» Ю. Славацкага. У канцы лета 1915 году зноў пераехаў у Багданава, дзе й перажыў пэрыяд Першай сусьветнай вайны.


=== Першая сусьветная вайна ===

=== Віленскі пэрыяд ===
[[Файл:Komitet Odbudowy Uniwersytetu Wileńskiego.jpg|значак|200px|Камітэт аднаўленьня Віленскага ўнівэрсытэту (Фэрдынанд Рушчыц другі справа).]]
[[Файл:Ferdynand Ruszczyc stroj akademicki.jpg|значак|200px|Фэрдынанд Рушчыц у акадэмічным адзеньні дэкана Унівэрсытэту Стэфана Баторыя.]]
19 красавіка 1919 году вярнуўся ў Вільню, прыняў актыўны ўдзел у стварэньні [[Віленскі ўнівэрсытэт|Ўнівэрсытэту Стэфана Баторыя]]. У пачатку мая 1919 году стаў сябрам камітэту Адбудовы Віленскага ўнівэрсытэта, выказаўся за наданьне ў якасьці патрона ўстановы [[Стэфан Баторый|Стэфана Баторыя]]. Заняўся стварэньнем адзьдзяленьня прыгожых мастацтваў. У жніўні 1919 году [[Юзэф Пілсудзкі]] прызначыў яго адным зь пяці першых сяброў Акадэмічнага сэнату, у верасьні атрымаў званьне звычайнага прафэсара адзьдзяленьня прыгожых мастацтваў. 12 кастрычніка браў удзел ва ўрачыстым адкрыцьці ўнівэрсытэта. Праекту дзьве табліцы з гербам Стэфана Баторыя й польскім Арлом, якія былі ўмураваныя ў галоўны фасад унівэрсытэта, стварае інтэр’ер Калённай залі й залі Сьнядэцкіх, таксама аўтар праекту рэктарскага ланцуга й унівэрсытэцкай пячаткі<ref>Krzysztofowіcz-Kozakowska Stefanіa. Ferdynand Ruszczyc. Krakćw: Kluszczyńskі, 2007.</ref>. Для адзьдзяленьня прыгожых мастацтваў падбірае будынак былога бернардынскага кляштара, і ў лістападзе 1919 году там распачаліся заняткі, што па словах самога мастака ''«сымбалізавала ўваскрэшаньне даўнейшых традыцый мастацтва на тэрыторыі віленскай навучальнай установы»''<ref>Інеўска Эльжбета. Фердынанд Рушчыц. Грамадзянін Незалежнай. Мінск: Галіяфы, 2019.</ref>.

У [[1919]]—[[1932]] — прафэсар аддзяленьня прыгожых мастацтваў [[Унівэрсытэт Стэфана Баторыя|Унівэрсытэта Стэфана Баторыя]] ў [[Вільня|Вільні]]. У гэты ж час быў абраны радным места Вільня й узначальваў камісыю па вызначэньню назваў вуліц і паркаў. Улетку 1920 году падчас бальшавіцкага наступленьня вымушаны эвакуяваццца у Варшаву, дзе працуе на адзьдзеле прапаганды генэральнага інспэктарату. 15 студзеня 1921 году аднаўляюцца заняткі адзьдзяленьня прыгожых мастацтваў. Акрамя пэдагагічнай працы Рушчыц таксама выконваў функцыі сябры ўнівэрсытэцкага сэнату, шматразова абіраўся дэканам і намесьнікам дэкана. Пад яго кіраўніцтвам ва ўнівэрсытэце разьвіваўся стыль ''«віленскага нэаклясыцызму»''. Актыўнасьць Рушчыца праявілася ў самых розных сфэрах: творчай, педагагічнай, навуковай. Разам зь педагогамі й студэнтамі ён займаўся інсцэнаваньнямі, рабіў эскізы да сьцягоў унівэрсытэта, стварыў экспазыцыі мэмарыяльных залаў выбітных дзеячоў гісторыі, навукі й культуры, афармляў кнігі, часопісы, дэкарацыі да ўрачыстасьцей і шматлікіх тэатральных інсцэнізацыяў у Віленскім

У [[1921]] годзе стаў арганізатарам першай афіцыйнай выстаўкі польскіх мастакоў у [[Вялікі палац (Парыж)|Гран-Пале]] ў [[Парыж]]ы. У сувязі з гэтым быў узнагароджаны [[Ордэн Ганаровага легіёна|ордэнам Ганаровага легіёна]].

Быў адным зь ініцыятараў стварэньня ў Вільні помніка [[Станіслаў Манюшка|Манюшку]] і на яго адкрыцьці ў 1922 годзе выступіў з урачыстай прамовай. У гэтым жа годзе спраектаваў срэбраны саркафаг для рэліквій [[Сьвяты Казімер|сьвятога Казімера]]. У 1927 годзе быў сябрам камітэту па ўшанаваньню памяці Юльюша Славацкага, у 1928 годзе ўдзельнічаў у пачатку працы віленскага радыёвяшчаньня. Быў сябрам камітэту па арганізацыі каранацыі [[Абраз Маці Божай Вастрабрамскай|Маці Божай Вастрабрамскай]]. 28 красавіка 1929 году як прадстаўнік Віленскага ўнівэрсытэту прыняў удзел у адкрыцьці помніка Адама Міцкевічу ў Парыжы, дзе прачытаў прамову на францускай мове. У 1931 годзе браў удзел у рэстраўрацыі Маці Божай Вастрабрамскай, спраектаваў разьмяшчэньне там тысячаў

Рушчыц пастаянна збіраў і вывучаў беларускае народнае [[прыкладное мастацтва]]. Напрыклад, у [[1925]] годзе пры яго непасрэдным удзеле ў [[Варшава|Варшаве]] выйшаў часопіс «[[Wieś ilustrowana]]», прысьвечаны менавіта [[Беларусы|беларускай]] [[фальклёр]]най творчасьці.<ref name="Богданаўская"/>

Браў удзел у камітэце па ліквідацыі наступстваў павадкі ў Вільні, а таксама у археалягічных дасьледаваньнях падзямельляў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскага катэдральнага сабору]], з натуры замаляваў парэшткі [[Барбара Радзівіл|Барбары Радзівіл]], якія былі знойдзены сярод каралеўскіх пахаваньняў<ref>Ferdynand Ruszczyc, Dziennik: W Wilnie 1919—1932 (T. 2), Warszawa 1996, s. 593.</ref>. Працаваў старшынёй камісіі па ахове помнікаў старажытнасьці, наведваў руіны замкаў у [[Крэўскі замак|Крэве]], [[Мірскі замак|Міры]], [[Лідзкі замак|Лідзе]] і інш., збіраў гістарычныя зьвесткі пра іх, і рабіў замалёўкі, этуды.

Сярод яго вучняў ― беларускія мастакі [[Пётра Сергіевіч]] і [[Міхаіл Сяўрук]].

Пісьменнік [[Міхал Крышпін Паўлікоўскі]] такім чынам падсумаваў вынікі культурнай дзейнасьці Рушчыца ў Вільні: ''«Трыццацігадовая мастацкая дыктатура Рушчыца — гэта новы залаты век адроджанай Вільні»''<ref>Pawlikowski Michał K. Sumienie Polski i inne szkice kresowe. Łomianki: LTW, 2014. S. 45.</ref>.

=== Апошнія гады жыцьця ===
[[Файл:Ruszczyc Tomb.jpg|міні|Магіла Ф. Рушчыца ў Багданаве.]]
Пасьля таго, як ў 1930-х гадах камісія была ліквідаваная, пакінуў унівэрсытэт і канчаткова пераехаў у Багданава ў 1932 годзе.

У 1932 годзе цяжка захварэў. Хвароба пазбавіла яго магчымасьці гаварыць, а таксама пісаць правай рукой. Толькі дзякуючы адданасьці й намаганьням жонкі й дачкі жыцьцё Рушчыца атрымалася падоўжыць на чатыры гады. У першы пэрыяд хваробы Рушчыц знаходзіўся ў Вільні. У 1933 годзе стан яго здароўя настолькі палепшыўся, што ён мог зьдзяйсьняць непрацяглыя шпацыры па горадзе разам з суправаджэньнем. У 1935 годзе мастак назаўжды пераехаў у Багданава. Ён навучыўся пісаць левай рукой, спрабаваў маляваць. У гэтыя гады ім былі створаны шматлікія малюнкі членаў сям’і, напісаны некалькі эцюдаў з матывамі Багданава. Аднак да канца жыцьця мастак працягваў працаваць толькі левай рукой.

У 1935 годзе прэзыдэнт Польшчы [[Ігнацы Масьціцкі]] ўдастоіў яго званьня ганаровага прафэсара [[Унівэрсытэт Стэфана Баторыя|УСБ]].

У 1930-я Рушчыц зрабіў другую спробу стварыць нацыянальны скансэн пад Вільняй, але далейшаму разьвіцьцю ягонай ідэі зноў перашкодзіла [[Другая сусьветная вайна|вайна]].<ref name="інвестар">
{{Спасылка|url         = http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=2607 |загаловак       = Як прыцягнуць інвестара на 150 гектараў спадчыны? |аўтар      = Антон СІДАРЭНКА |выдавец   = «Культура» |дата  = 2011-12-23 |мова       = be}}</ref>

Памёр [[30 кастрычніка]] 1936 году ў Багданаве, пахаваны на мясцовых могілках<ref>[https://web.archive.org/web/20190418093326/http://www.artmuseum.by/assets/images/News/2015_December/Bogdanovo/IMG_2337.jpg Месца пахавання Фердынанда Рушчыца ў мястэчку Багданава Валожынскага раёна] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190418093326/http://www.artmuseum.by/assets/images/News/2015_December/Bogdanovo/IMG_2337.jpg |date=18 красавіка 2019 }}</ref>.

== Творчасць ==
[[Файл:Mlyn zima 1.jpg|міні|зьлева|«Млын узімку», [[1897]]]]
{{Цытата|Як я мару, перш за ўсё, быць добрым сынам сваёй Радзімы, для яе працаваць, араць. І калі штосьці вырасьце, аддаць ёй у падарунак увесь плён, бо я люблю яе сэрцам і толькі ёй належу целам і душой…}}
{{Асноўны артыкул|Сьпіс карцін Фэрдынанда Рушчыца}}

У сваёй творчасьці Рушчыц аддаваў перавагу пісаць сьветлыя матывы. Мастак любіў і любаваўся сваёй роднаю зямлёй. Майстра краявідаў, ён бачыў тэмы для сваіх прац у кожным фрагмэнце беларускай прыроды, так і называў свае карціны: «Млын», «Берагі Вілейкі», «Лясны ручай».<ref name="belvirtclub"/> У пэйзажах, такіх як «Пустка» і «Стары млын», адчуваюцца жывыя чалавечыя перажываньні. Шматлікія пэйзажы Рушчыца адзначаны экспрэсіяй, драматызмам і манумэнтальнасьцю формаў, ім ўласьціва востра індывідуальная своеасаблівасьць; малюнак заўсёды выразны, плястыка аб’ёмаў аголена.<ref name="Богданаўская">{{Спасылка |url         = http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=5019 |загаловак       = Богданаўская “святыня думання” Фердынанда Рушчыца |аўтар      = Барыс КРЭПАК |выдавец   = Культура |дата  = 2011-12-23 |мова       = be}}</ref> Кампазыцыі палотнаў Рушчыца простыя і ляканічныя, аднак у іх заўсёды ёсьць адчуваньне рэальнай прасторы. Яны вельмі матэрыяльныя, паветраныя.<ref name="ikleiner."/> Стары драўляны млын недалёка ад Багданава, касьцёлы ў Багданаве і Вішнева, роднае гняздо Рушчыцаў — упадабаныя матывы, да якіх Фэрдынанд ахвотна вяртаўся і пісаў у розны час дня і года, кожны раз адкрываючы ў іх штосьці новае. Любімай парой аўтара была ранняя вясна, калі прырода абуджалася ад зімовага сну. Сярод усёй творчасьці вылучаецца г. зв. багданаўскі цыкль.<ref name="belvirtclub"/>

У такіх палотнах, як «Мост зімою», «З берагоў Вілейкі», «Зімовая казка», «Старыя яблыні», выразна адчуваецца сьвядомае прынцыповае жаданьне мастака адысьці ад празаічнага эмпірызму пэйзажаў-этудаў.<ref name="Богданаўская"/>

Крытыкі адзначалі істотны ўнёсак Фэрдынанда Рушчыца як калярыста, а мастацтвазнаўцы завуць мастака «майстрам чатырох стыхіяў».<ref name="artmuseum"/>

Працаваў над кніжнай графікай. Стварыў ілюстрацыі ці аформіў звыш пяцідзесяці кніг. Сярод іх — даведнік па Вільні ({{мова-pl|„Przewodnik po Wilnie“}}) [[Юльюш Клос|Юльюша Клоса]].

У 1910—1932 супрацоўнічаў з тэатрамі, аформіў 15 спэктакляў. Аўтар дэкарацый для пятнаццаці тэатральных пастановак, уключаючы «Баладзіна» [[Юльюш Славацкі|Юльюша Славацкага]] ([[1914]]), «Вясельле» (1910) і «Лістападаўская ноч» (1930) [[Станіслаў Высьпянскі|Станіслава Высьпянскага]]; інсцэнаваў шэраг драматычных твораў (апроч пералічаных — [[Сыд (Карнэль)|Сыд]] [[П’ер Карнэль|П’ера Карнэля]] ў віленскім тэатры, 1924). Пісаў артыкулы пра помнікі даўніны Вільны.

Палотны захоўваюцца ў музэях [[Польшча|Польшчы]], [[Летува|Літвы]], [[Расея|Расеі]], а таксама эўрапейскіх і амэрыканскіх збораў, у тым ліку прыватных.

=== Творы ў беларускіх калекцыях ===
У [[Беларусь|Беларусі]] доўгі час захоўвалася толькі адна карціна Фердынанда Рушчыца — «[[Ля касьцёла]]», набытая ў 1957 годзе па ініцыятыве дырэктаркі [[Нацыянальны мастацкі музэй Рэспублікі Беларусь|Мастацкага музэя]] [[Алена Аладава|Алены Аладавай]] у маскоўскага калекцыянэра Абрама Шустэра<ref>Вусава Надзея. Нядзеля ля касцёла // Наша гісторыя. 2020. № 11. Сс. 48-51.</ref>. У лістападзе 2019 года Нацыянальны мастацкі музей набыў у сям’і мастака яшчэ тры невялікіх творы з раньняга пэрыяду творчасьці — «Менскі краявід» (1890), «Саборная плошча. Менск» (каля 1890), «Дахі Менска» (каля 1911).

У прыватнай калекцыі захоўваецца твор «Партал касьцёла» (пад якім апазнаецца партал касьцёла бэнэдыктынцаў у Тынцу, што дазваляе яго аднесьці да нешматлікіх твораў кракаўскага пэрыяду 1907/08 гадоў).

У 2015 годзе [[Белгазпрамбанк]] набыў у сваю [[карпаратыўная калекцыя Белгазпрамбанка|карпаратыўныю калекцыю]] палотны «Пэйзаж. Вілія»<ref>[https://web.archive.org/web/20210828143119/https://artbelarus.by/ru/collection/4705.html Пейзаж. Вилия]</ref> і «Пуня і азярод» (1899)<ref>[https://web.archive.org/web/20210828143115/https://artbelarus.by/ru/collection/4635.html Сарай и прясло для сена]</ref>, а таксама эскіз дэкарацыі «Заля Кіркора» да пастаноўкі «Балядына» [[Юльюш Славацкі|Юльюша Славацкага]] (1914)<ref>[https://artbelarus.by/ru/collection/5097.html Зал Киркора. Эскиз декорации к спектаклю «Балладина» Ю. Словацкого]{{Недаступная спасылка|date=January 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. У 2016 годзе дадаткова была набыта карціна «Сядзіба ў Багданава»<ref>[https://web.archive.org/web/20210828143115/https://artbelarus.by/ru/collection/5256.html Поместье в Богданово]</ref>.

== Галерэя ==
<gallery>
Файл:Ferdynand Ruszczyc - Świerk (1890).jpg|Елка, 1893
Файл:Mlyn zima 1.jpg|Млын узімку, 1897
Файл:Mlyn noca.jpg|Млын ноччу, 1898
Файл:Ziemia.jpg|[[Зямля (карціна Фэрдынанда Рушчыца)|Зямля]], 1898
Файл:Ля касцёла.jpg|[[Ля касьцёла]], 1899
Файл:Eskiz da balady.jpg|Эзкіс да баляды, 1899
Файл:Ferdynand Ruszczyc - Z brzegów Wilejki 1900.jpg|Берагі [[Вільня (рака)|Вільні]], 1900
Файл:Ruszczyc-Pustka.jpg|Пустэча. Восеньскі вечар, 1901
Файл:Dom w Bohdanowie.jpg|Дом у Багданаве, 1901
Файл:Krzyz w sniegu.jpg|Крыж у сьнезе, 1902
Файл:Ruszczyc Old house.jpg|Стары дом, 1903
Файл:Ruszczyc Old apple trees.jpg|Старыя яблыні, 1903
Файл:Nec Mergitur.jpg|[[Nec Mergitur]], 1904-1905
Файл:Ferdynand Ruszczyc - Wnętrze z Bohdanowa - kantorek 1906.jpg|Інтэр’ер Багданава – канторэк, 1906
Файл:Ferdynand Ruščyc. Viasna.jpg|Вясна, 1907
</gallery>

== Ушанаваньне памяці ==
{{Вонкавыя мэдыяфайлы
|align  = right
|выява1 = [http://urbanpunk.org/art/products.image_big.image.57.jpg Мэмарыяльная шыльда Ф. Рушчыцу ў Менску] 
}}

[[Файл:Ferdynand Ruszczyc in the Vilnius Academy of Arts.JPG|200пкс|міні|Мэмарыяльная шыльда ў двары [[Віленская мастацкая акадэмія|Віленскай мастацкай акадэміі]]]]
[[Файл:1994. Stamp of Belarus 0068.jpg|200пкс|міні|[[Паштовая марка]] Беларусі, [[1994]] год]]

Імем Фэрдынанда Рушчыца названая [[вуліца Фэрдынанда Рушчыца|вуліца]] ў [[Вялікая Сьляпянка|Вялікай Сьляпянцы]] ў [[Менск]]у, дзе [[19 сьнежня]] [[2002]]<ref>{{Спасылка
 |url         = http://minsk.gov.by/ru/news/other/2002/12/13/562/
 |загаловак       =Памяти художника
 |аўтар      = Пресс-центр Мингорисполкома
 |дата публікацыі        = 13 снежня 2002 
 |дата  = 2011-12-23
 |мова        = ru
}}</ref> году адбылося адкрыццё памятнага знака ў гонар жывапісца на доме №&nbsp;1<ref>{{Спасылка
 |url         = http://minsk.gov.by/ru/news/other/2003/01/03/16/
 |загаловак       = Из страны забвения
 |дата публікацыі        = 3 студзеня 2003
 |выдавец   = Агенство «Минск-Новости»
 |дата  = 2011-12-23
 |мова        = ru
}}</ref>. У пасёлку [[Багданаў (Менская вобласьць)|Багданаў]] каля школы, дзе знаходзіца музэй мастака, стаіць помнік Ф.&nbsp;Рушчыцу<ref>{{Спасылка
 |url         = http://fruschic.narod.ru/musei.htm
 |загаловак       = Музей Ф. Рушчыца ў Багданаўскай школе
 |дата  = 2011-12-23
 |мова        = be
}}</ref>.
У [[Рудаміна|Рудаміне]] (Літва) імем Рушчыца названая гімназія.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
{{слупок-пачатак-малы}}
{{слупок-2}}
* {{Крыніцы/БелЭн|13|старонкі= 479—480|артыкул =Рушчыц Фердынанд|аўтар=Л. У. Салодкіна}}
* Рушчыц Фердынанд // Энцыклапедыя гісторыі мастацтва — С. 147.
* Архіў музея Ф. Рушчыца Багданаўскай сярэдняй школы (МФР). Цякучы архіў. Успаміны Я. Рушчыц
* ''Аноп Л.'' Жыў на зямлі Мастак // ЛіМ. — 1989. — № 46. — С. 14-15.
* ''Вітава Р.'' Вяртанне Ф. Рушчыца. // Культура. — 2000. — № 40. — С. 8-9.
* ''Габрусь С.'' Памяць. Валожынскі раён. — Мн., 1996. — С. 139—143.
* ''Грамыка А.'' У кожнага «свой» Рушчыц // Мастацтва. — 2001. — № 4. — С. 26-29
* ''Дробаў Л. М.'' Гісторыя беларускага мастацтва. — Мн., 1989. — Т. 3. — С. 324—329.
* ''Дробаў Л. М.'' У пошуках Рушчыца // Культура. — 1998. — № 30. — С.10-15.
* ''Дробаў Л. М.'' «Беларускія мастакі XIX стагоддзя». Мінск, 1971.
* ''Інеўска Эльжбета.'' Фердынанд Рушчыц. Грамадзянін Незалежнай. Мінск: Галіяфы, 2019.
* ''Палікарпаў В.'' «Ля касцёла» // Дыялог. — 2000. — № 6. — С. 16-17.Пракапцоў Уладзімір. Зямля і неба Фердынанда Рушчыца. Мінск: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2020.
* ''Прускі А.'' Узнімаючыся да Рушчыца // Мастацтва. — 2004. — № 5. — С. 43-44.
* ''Рушчыц Ф.'' Дзённік. Да Вільні. — Мн., 2002. — С. 5-26.
* ''Трыгубовіч В.'' З Багданава — у вялікі свет // Мастацтва. — 2000. — № 5. — С. 37.
* ''Шаранговіч Н.'' Дзедавы сцяжынкі, або Беларускія стыхіі Фердынанда Рушчыца // Мастацтва. — 2004 — № 10. — С. 22-25.
* ''Шунейка Я.'' Непатапляльная каравела // Мастацтва. — 2001. — № 2. — С. 35-39.
{{col-2}}
* ''Aleksandrowiczowa M.'' Dzieje teatru wileńskiego // Wilno i Ziemie Wileńska. — Wilno, 1937. — Tom 2. — S. 168—175.
* ''Aleksandra Giełdoń-Paszek.'' Ferdynand Ruszczyc jako pedagog i pejzażysta Wileńszczyzny. — Dailės istorijos studijos. 1 tomas: XX amžiaus pradžios Vilnius: modernėjančios kultūros židinys = Wilno początku XX wieku: ognisko modernizującej się kultury. Straipsnių rinkinys lietuvių ir lenkų k., sudaryt. L. Laučkaite, Vilnius: Kultūros, filosofijos ir meno institutas, sp. «Sapnų sala», 2004. ISBN 9986-638-48-8. S. 81—87.
* ''Anna Bernat''. Ferdynad Ruszczyc, Edipresse Polska, 2007, ISBN 978-83-7477-221-1.
* ''Bułhak J.'', Dlaczego Ruszczyc przestał malować, Wilno 1936, s. 5
* ''Bułhak J.'', Wiek męski Ferdynanda Ruszczyca, w: Ferdynand Ruszczyc. Życie i dzieło. Księga zbiorowa, Wilno 1935, s. 58
* Ferdynand Ruszczyc życie i dzieło. Księga zbiorowa wydana staraniem Komitetu uczczenia pamięci Ferdynanda Ruszczyca w Wilnie. Wilno, 1939
* ''Hulewicz W.'' Artysta-obywatel. Z powodu jubileuszu Ferdydanda Ruszczyca // Kurier Wileński. — 1927. — № 122. — S. 2-7.
* ''Jankowski C.'' Ruszczyc // Słowo. — 1927. — № 121. — S. 2-9.
* ''Jankowski C.'' Powiat Oszmiański. — Petersburg, 1896. — Tom 1. — S. 228—248.
* ''Morelowski M.'', Ferdynand Ruszczyc. Człowiek i dzieło. Wilno 1937, s. 13
* ''Remer J.'' W służbie sztuki. U źródel twórczości Ferdynanda Ruszczyca. Alma Mater Vilnensis. -Wilno, 1927. — S. 28-31.
* ''Ruszczys F.'' Wspomnienia Dni Mickiewiczowskich w Paryżu Liść wawrzynu i płatek róży.- Wilno, 1937. — S. 114—123.
* ''Ruszczyc F.'', Dziennik, cz.I, Warszawa 1994.
* ''Ruszczyc F.'', Dziennik, cz. II, Warszawa 1996.
* ''Studnicki W. G.'' Rodowód Ferdynanda Ruszczyca // Ferdynand Ruszczyc — Życie i dzieło. — Wilno, 1939. — S. 349—360.
* ''Tichy K.'' Wspomnienia o Ferdynandzie Ruszczycu // Ferdynand Ruszczyc — Życie i dzieło. — Wilno, 1939. — S. 3-7.
* ''Widawski J.'' Ferdynand Ruszczyc wśród młodzieży uniwersyteckiej Wilno // Ferdynand Ruszczyc — Życie i dzieło. — Wilno, 1939. — S. 327—336.
* Wileńskie środowisko artystyczne 1919—1945, Kazimierz Brakoniecki, Jan Kotłowski, Lech Lechowicz, Olsztyn 1989.
{{слупок-канец}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=sI5sm_RgYeA&pp=ygU30KTQtdGA0LTRi9C90LDQvdC0INCg0YPRiNGH0YvRhiDQktGD0YHRiyDQodC60LDRgNGL0L3Riw%3D%3D Праграма Вусы Скарыны: Фэрдынанд Рушчыц]
* [http://fruschic.narod.ru/index.htm Старонка пра Фэрдынанда Эдуардавіча Рушчыца]
* [http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=5053 Богданаўская «сьвятыня думаньня» Фэрдынанда Рушчыца]{{Недаступная спасылка|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} «Культура»
* [https://web.archive.org/web/20151218044048/http://www.spadczyna.com/art/b_p_ruszczyc.htm Фэрдынанд Рушчыц] Спадчына Беларусі: гісторыя і мастацтва
* [https://web.archive.org/web/20061011182915/http://belvirtclub.narod.ru/weekend/i_003_ruschits.htm Фердинанд Рущиц, художник из Воложина]
* [https://web.archive.org/web/20030713214148/http://nasz-czas1.tripod.com/012/antone.html Beata Antonienko. Ferdynand Ruszczyc (1870—1936)]{{ref-pl}}
* [http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Ruszczyc/Index.htm  Galeria Malarstwa Polskiego ]{{ref-pl}}
* Рушчыц Ф. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_memoirs/016/Рушчыц_Ф._Дзённік.html Дзённік] — Мн.: Медысонт, 2002.
* [http://media.catholic.by/nv/n3/art5.htm АПОСТАЛ ДУХОЎНАСЦІ] «Наша вера» {{ref-be}}
* [https://culture.pl/pl/tworca/ferdynand-ruszczyc Ferdynand Ruszczyc: Życie i twórczość]{{ref-pl}}

{{Фэрдынанд Рушчыц}}
{{Бібліяінфармацыя}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Рушчыц, Фэрдынанд}}
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы на марках]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Ганаровага легіёну]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Валожынскім раёне]]