Перайсьці да зьместу

Сінтаізм

Правіць спасылкі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
«Плывучая» торыі храма Іцукусіма. Торыі адзначаюць уваход у сінтаісцкія сьвятыні і ёсьць пазнавальнымі сымбалямі рэлігіі.

Сінтаі́зм (па-японску: 神道 — «шлях багоў») — традыцыйная рэлігія Японіі, заснаваная на анімістычных вераваньнях старажытных японцаў, аб’ектамі глыбокай пашаны зьяўляюцца шматлікія бажаствы і духі памерлых. Зазнала ў сваім разьвіцьці значны ўплыў будызму.

Улічваючы, што гэтая рэлігія ёсьць політэістычнай і анімістычнай, сінтаізм круціцца вакол звышнатуральных істотаў, якія маюць назву камі. Лічыцца, што камі насяляюць усё навокал, у тым ліку сілы прыроды і прыкметныя ляндшафтныя месцы. Ім пакланяюцца ў сямейных сьвятынях каміданах і грамадзкіх сьвятынях дзіндзя. У апошніх памянёных працуюць сьвятары, вядомыя пад назовам канусі, якія наглядаюць за ахвяраваньнямі ежы і напояў асобным камі, замацаваным у гэтым месцы. Гэта робіцца дзеля таго, каб стварыць гармонію паміж людзьмі і камі, і набыць блаславеньня апошніх. Іншыя распаўсюджаныя рытуалы ўключаюць танцы кагура, абрады і сэзонныя сьвяты. У грамадзкіх сьвятынях практыкуюць варажбу ды намольваюць рэлігійныя прадметы, як то абярэгі. Сінтаізм надае асноўны канцэптуальны акцэнт забясьпечаньню чысьціні, пераважна праз практыкі ачышчэньня, як то рытуальнае мыцьцё і купаньне, асабліва перад набажэнствам. Невялікі акцэнт робіцца на канкрэтных маральных кодэксах і на замагільным жыцьці, але памерлыя лічацца здольнымі стаць камі. Рэлігія ня мае адзінага стваральніка або пэўнай дактрыны, аднак, замест гэтага існуюць розныя мясцовыя і рэгіянальныя формы.

Не зважаючы на тое, што гісторыкі спрачаюцца, у які момант сінтаізм вылучыўся ў асобную рэлігію, але шанаваньне камі прасочваецца да пэрыяду культуры Яёй, якая квітнела з 300 году да н. э. да 300 году н. э. Будызм зьявіўся ў Японіі ў канцы пэрыяду Кафун, якая цягнулася з 300 па 538 гады, і хутка распаўсюдзіўся па краіне. Рэлігійная сынкрэтызацыя зрабіла пакланеньне камі і будызм функцыянальна непадзельнымі. Гэты працэс злучэньня абодвух практыкаў мае назоў сімбуцу-сюга. Гэтак, камі пачалі разглядацца як частка будыйскай касмалёгіі. Ўсё часьцей яны набывалі антрапамарфныя формы. Самая раньняя пісьмовая згадка традыцыі пакланеньня камі была занатаваная ў VIII стагодзьдзі ў працах «Кодзікі» і «Ніхон сёкі». У наступныя стагодзьдзі традыцыя сімбуцу-сюга была перанятая японскай імпэратарскай сям’ёй. У эпоху Мэйдзі з 1868 па 1912 гады нацыяналістычнае кіраўніцтва Японіі выключыла будыйскі ўплыў з культу камі і сфармавала дзяржаўны сінтаізм. Менавіта гэтыя дзеі часткай гісторыкаў зважаюцца як пачатак сінтаізму як асобнай рэлігіі. Сьвятыні траплялі пад узмоцнены дзяржаўны кантроль, а грамадзянаў заахвочвалі пакланяцца імпэратару як камі. З утварэньнем Японскай імпэрыі ў пачатку XX стагодзьдзя сінтаізм пашырыўся ў іншыя рэгіёны Ўсходняй Азіі. Пасьля паразы Японіі ў Другой сусьветнай вайне сінтаізм быў фармальна аддзелены ад дзяржавы.

Вызнаваньні

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Камі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Выява працы Ўтагавы Куніёсі, на якой камі Інары зьяўдяецца перад чалавекам.

Сінтаізм ёсьць політэістычнай рэлігіяй, што прадугледжвае ўшанаваньне шматлікай колькасьці бостваў, вядомых як камі[1][2]. У японскай мове бракуе адрозьненьня паміж адзіночным і множным лікам, таму гэты тэрмін адносіцца як да асобных камі, гэтак і да групы камі[3][2]. У Японіі часта кажуць, што існуе існуе восем мільёнаў камі, гэты тэрмін азначае бясконцае мноства[4][5]. Паводле сінтаісцкай практыкі лічыцца, што камі прысутныя паўсюль[6], аднак, яны ня лічацца ўсемагутнымі, усёведнымі або бесьсьмяротнымі[3][7].

Тэрмін камі ёсьць «канцэптуальна плынным»[3], зьяўляючыся «расплывістым і недакладным»[8]. У японскай мове гэтае слова часта ўжываецца да сілы зьяваў, якія выклікаюць пачуцьцё зьдзіўленьня і матляньня ў назіральніка[3]. Дасьледнік рэлігіяў Джозэф Кітагава называў гэта «прыродай камі», заяўляючы, што на ягоную думку гэта прыблізна падобна да заходнім ідэям нумінознасьці і сакральнасьці[9]. Згодна з сінтаізмам камі пасяляюцца як у жывых істотаў, гэтак і мёртвых, арганічную і неарганічную матэрыю і стыхійныя бедзтвы, як то землятрусы, сухмені і чуму[2], а іхняя прысутнасьць бачна ў прыродных сілах, як то вецер, дождж, агонь і сонечнае сьвятло[10]. Паводле вызначэньня японскага мысьляра XVIII стагодзьдзя, Матаоры Тарынагі, птушкі і зьвяры, палі і травы і ўся іншая прырода, усё, што ёсьць рэдккім і незвычайным, ды тое, што валодае выключнымі якасьцямі і выклікае трапятаньне, ёсьць камі[11]. Адпаведна, сінтаізм, такім чынам, успрымае фактычныя зьявы Сусьвету як боскія праявы[12]. Менавіта гэта робіць рэлігію анімістычнай[13][14][2].

У Японіі камі ўшаноўваліся зь першабытных часоў[6]. У пэрыяд Яёй яны лічыліся бясформеннымі і нябачнымі[15], але пазьней набылі антрапаморфную праяву пад уплывам будызму[6][16]. Зараз статуі камі вядомыя як сіндза[16]. Камі звычайна асацыююцца з пэўным месцам, часта прыкметнай асаблівасьцю ляндшафту, як то вадаспад, гара, вялікі камень або прыкметнае дрэва[17][10]. Фізычныя аб’екты або месцы, у якіх, як мяркуюць, прысутнічаюць камі, называюцца сінтай[18]. А аб’екты, населеныя камі, і ўшанаваныя сьвятыняй вядомай як го-сінтай[19][20]. У такія аб’екты звычайна ўсталёўваюць люстэркі, мячы, камяні, пацеркі і таблічкі з надпісамі[19][21]. Сьвятыня будуецца такім чынам, што самі го-сінтай схаваныя ад вачэй наведвальнікаў[19][22] і могуць быць схаваныя ў скрынках, так што нават сьвятары ня ведаюць, як яны выглядаюць[18].

3000-гадовае дрэва, якое лічыцца сьвятыняй.

Лічыцца, што камі здольныя як на добрыя, гэтак і на дрэнныя ўчынкі[23][2]. Калі добрыя ўчынкі бостваў ігнаруюцца людзі, камі могуць прызначыць чалавеку пакараньне, часта хваробай або раптоўнай сьмерцю[24]. Некаторыя камі, якія маюць назву магацухі-но-камі або арабуру, лічацца злоснымі[25][26]. Каб устрымаць камі ад разбуральных дзеяў, і атрымаць іхняе дабраславеньне, людзі мусяць рабіць камі ахвяраваньні і чытаць ім малітвы[2]. сінтаізм імкнецца культываваць і забясьпечваць гарманічныя адносіны паміж людзьмі ды камі і, такім чынам, паразумецца і залагодзіцца з прыродай[27]. Акрамя распаўсюдных камі, як то Аматэрасу, маецца вялікая колькасьць камі пэўных мясьцінаў. З такімі камі толькі мясцовыя грамады спрабуюць зьблізіцца і пазнаёміцца[28]. Камі пэўнай суполкі маюць назву удзігамі[29][5], у той час як камі асобнага дому — ясікігамі[30].

Камі ня лічацца мэтафізычна далёкімі ад чалавецтва[3], бо нават самі людзі могуць стаць камі[31]. Мёртвых людзей часам ушаноўваюць як камі, разглядаючы іх абаронцамі[32][2][6]. Адным з найбольш яскравых прыкладаў чалавека, які стаў камі, быў імпэратар Одзін, які па сьмерці быў абвешчаны камі Хаціманам. Ён лічыцца абаронцам Японіі і камі вайны[33][10]. У японскай культуры продкі разглядаюцца як формай камі[34]. У Заходняй Японіі тэрмін дзігамі выкарыстоўваецца дзеля апісаньня камі заснавальніка пэўнай вёсцы[35]. У некаторых выпадках жывыя людзі таксама разглядаліся як камі[2]. У дзяржаўнай сінтаісцкай сыстэме эпохі Мэйдзі імпэратар Японіі абвешчаўся камі[31], у той час як некаторыя сінтаісцкія сэкты таксама разглядалі сваіх лідэраў жывымі камі[31].

Зважаючы на тое, што некаторыя камі ўшаноўваюцца толькі ў адным месцы, іншыя маюць сьвятыні ў многіх рэгіёнах[36]. Ужо згаданы Хаціман, напрыклад, мае каля 25 тысяч сьвятыняў, прысьвечаных яму[10], у той час як Інары мае 40 тысячаў месцаў ушанаваньня[37]. Пры закладаньні новай сьвятыні для камі, калі ў яго ўжо маецца сьвятыня, адбываецца «разьдзяленьне духу», што мае назву бунрэй[38][39][36]. Падчас цырымоніі камі запрашаюць увайсьці ў новую сьвятыну[36], якую называюць буншай[38][40]. Лічыцца, што ўлада асобных камі не памяншаецца нават калі ён мае сьвятыні ў розных месцах. Таксама няма аніякіх абмежаваньняў на колькасьць месцаў, дзе камі могуць захоўвацца[36]. У асобныя пэрыяды гісторыі Японіі пры замацаваньні камі ў новай сьвятыні спаганялася плата[36]. Сьвятыні не заўсёды задумваюцца як сталыя збудаваньні[6].

Многія камі маюць пасланцаў, якія звычайна прымаюць форму жывёлаў[36]. Гэтак пасланам Інары ёсьць ліса[14][36], а Хаціман накіроўвае ў якасьці пасланцаў галубоў[36]. Японскі фальклёр таксама ўключае ў сябе веру ў неспакойных або помсьлівых духаў, асабліва тых, хто памёр гвалтоўна і без наданьня адпаведных пахавальных абрадаў[41]. Лічыцца, што яны чыняць пакуты жывым, што азначае, што іх трэба суцішыць праз будыйскія абрады, але часам іх трэба вызнаць камі[41]. У японскай міталёгіі таксама існуюць жывёлападобныя істоты, якія могуць прымаць чалавечае аблічча, яны вядомыя як танукі[42].

Касмагонія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Выява Ідзанагі і Ідзанамі.

Не зважаючы на тое, што апавяды адрозьніваюцца дэталямі[43], паходжаньне камі і самой Японіі апавядаецца ў двух тэкстах VIII стагодзьдзя, вядомых як «Кодзікі» і «Ніхон сёкі»[44][45][1][46][47]. Маючы кітайскі ўплыў[44][45][48][49], гэтыя тэксты былі замоўленыя кіроўнымі коламі краіны дзеля легітымізацыі і кансалідацыі свайго кіраваньня[50][51]. Хоць яны ніколі ня мелі вялікага значэньня ў японскім рэлігійныі жыцьці[49]. У пачатку XX стагодзьдзя ўрад абвесьціў, што абодва творы адпавядаюць фактам[52].

«Кодзікі» распавядае, што Сусьвет учыніўся з амэ-цуці, то бок падзелу лёгкіх і чыстых элемэнтаў (амэ, «Неба») ад цяжкіх элемэнтаў (цуці, «Зямля»)[53][54][52]. Затым зьявіліся тры камі: Амэнамінаканусі, Такамімусубі-но і Камімусубі-но. За імі рушылі іншыя, у тым ліку брат і сястра Ідзанагі і Ідзанамі[52][55]. Камі даручылі Ідзанагі і Ідзанамі стварыць зямлю на нашай плянэце. Каб выканаць загад брат і сястра ўскалыхнулі салонае мора дзідай, упрыгожанай каштоўнымі камянямі, з чаго ўтварыўся востраў Анагора[56][57][58]. Затым Ідзанагі і Ідзанамі спусьціліся на Зямлю, дзе апошняя нарадзіла яшчэ адных камі. Адным зь іх быў камі агню, чыё нараджэньне забіла Ідзанамі[56][59][60]. Ідзанагі спусьціўся ў ёмі, нешта кшталту пекла, каб забраць сваю сястру, але ён быў вымушаны бегчы адтуль, пакінуўшы там сястру. Уваход у ёмі ён затуліў валуном[56][61][59][60].

Каб змыць зь сябе бруд Ідзанагі выкупаўся ў моры. Дзякуючы гэтаму зь ягонага цела зьявіліся новыя камі, то бок Аматэрасу (камі сонца) нарадзіўся зь ягонага левага вока, а Цукуёмі (камі месяцу) вылучыўся зь ягонага правага вока. Бог Сусанао (камі буры ці ветру) нарадзіўся зь ягонага носу[62][56][61][59][63]. Сусанао паводзіўся разбуральна, таму каб пазьбегнуць яго, Аматэрасу схавалася ў пячоры, чым унёсла Зямлю ў змрок. Іншыя камі ў рэшце рэшт здолелі ўгаворыць яе высунуцца зь пячоры[64][65][66][67][68], а Сусанао быў высланы на Зямлю, дзе ажаніўся і нарадзіў дзяцей[69][70]. Паводле «Кодзікі», Аматэрасу затым выправіла свайго ўнука Нінігі кіраваць Японіяй, даўшы яму выгнутыя пацеркі, люстэрка і меч, якія сталі сымбалем японскай імпэратарскай улады[65][71]. Аматэрасу застаецца, напэўна, самым шанаваным камі Японіі[72].

Чысьціня і бруд

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Ключавой тэмай у сінтаізме ёсьць пазьбяганне кегарэ («стан бруду»)[73][59], забясьпечваючы пры гэтым хараэ («чысьціню»)[74][75][67]. У японскай традыцыі людзі лічацца фундамэнтальна чыстымі[76][77]. Такім чынам, кегарэ разглядаецца як часовы стан, які можна выправіць шляхам дасягненьня хараэ[73]. Каб вярнуць чалавеку духоўнае здароўе і зрабіць яго карысным для грамадзтва ладзяцца абрады ачышчэньня[78].

Абрад сынтаісцкага ачышчэньня пасьля ўрачыстага дзіцячага турніру па сумо ў горадзе Кіёта.

Панятак чысьціні прысутнічае ў многіх аспэктах японскай культуры. Вялікую ўвагу японцы надаюць купаньню[79]. Ачышчэньне, напрыклад, разглядаецца як важная дзея падрыхтоўкі да сэзону пасяўной[80], у той час як акторы тэатру но ладзяць абрад ачышчэньня перад тым, як выступаць[81]. Асаблівымі крыніцамі забруджваньня ў сынтаізме лічацца сьмерць, хваробы, вядзьмарства, зьдзіраньне скуры жыўцом з жывёлы, інцэст, распуста, лайно і кроў, зьвязаныя з мэнструацыяй або родамі[82][83]. Каб пазьбегнуць кегарэ, сьвятары ды іншыя практыкі ўстрымліваюцца і пазьбягаюць розных дзеяў перад сьвятамі або рытуаламі[73][84]. Табуяванымі лічацца розныя словы, якія няможна прамаўляць у сьвятынях. Да іхняга ліку дапасуюцца словы сьмерць, хвароба і мяса[85].

Цырымонія ачышчэньня, вядомая як місогі, прадугледжвае выкарыстаньне прэснай і салонай вады або солі дзеля выдаленьня кегарэ[86]. Апусканьне ў мора ўсім целам часта лічыцца найбольш старажытнай і эфэктыўнай формай ачышчэньня[87]. Гэтая дзея павязаная зь міталягічнай гісторыяй, паводле якой, Ідзанагі пагрузіўся ў мора, каб ачысьціцца пасьля таго, як пабачыў сваю памерлую жонку. Менавіта з гэтага ўчынку зь ягоная цела выйшлі іншыя камі[88][86]. Іншым спосабам ёсьць занурэньне ў вадаспад[86][76]. Соль часта разглядаецца як ачышчальнае рэчыва[88][89]. Гэтак, некаторыя вернікі сынтаізму пасыпаюць сябе сольлю пасьля наведваньня пахаваньняў[90][91]. Тыя, хто трымае рэстараны, кожны дзень перад пачаткам працы могуць высыпаць невялікую горбу солі на вуліцу[92]. Агонь таксама заважаецца за крыніцу ачышчэньня[89]. Да пэрыяду Мэйдзі абрады ачышчэньня звычайна выконваліся адмысловымі варажбітамі, чые практыкі паходзілі з кітайскай філязофіі інь і ян[93].

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ а б Littleton 2002. С. 23.
  2. ^ а б в г д е ё ж Cali & Dougill 2013. С. 13.
  3. ^ а б в г д Boyd, James W.; Williams, Ron G. (2005). «Japanese Shinto: An Interpretation of a Priestly Perspective». Philosophy East and West. 55 (1): 33—63. — doi:10.1353/pew.2004.0039.
  4. ^ Nelson 1996. С. 29.
  5. ^ а б Littleton 2002. С. 24.
  6. ^ а б в г д Hardacre 2017. С. 1.
  7. ^ Hardacre 2017. С. 52.
  8. ^ Offner 1979. С. 194.
  9. ^ Kitagawa 1987. С. 36.
  10. ^ а б в г Cali & Dougill 2013. С. 14.
  11. ^ Matsumura Kazuo. «2. Kami (Deities). Concepts of Kami». Encyclopedia of Shinto.
  12. ^ Nelson 1996. С. 26.
  13. ^ Nelson 1996. С. 7.
  14. ^ а б Picken 2011. С. 40.
  15. ^ Hardacre 2017. С. 19.
  16. ^ а б Bocking 1997. С. 180.
  17. ^ Littleton 2002. С. 75.
  18. ^ а б Bocking 1997. С. 172.
  19. ^ а б в Offner 1979. С. 202.
  20. ^ Nelson 1996. С. 144.
  21. ^ Earhart 2004. С. 36—37.
  22. ^ Picken 2011. С. 44.
  23. ^ Nelson 1996. С. 27.
  24. ^ Bocking 1997. С. 164.
  25. ^ Bocking 1997. С. 114.
  26. ^ Picken 2011. С. 42.
  27. ^ Earhart 2004. С. 7—8.
  28. ^ Nelson 1996. С. 33.
  29. ^ Bocking 1997. С. 214—215.
  30. ^ Bocking 1997. С. 222.
  31. ^ а б в Earhart 2004. С. 8.
  32. ^ Littleton 2002. С. 27.
  33. ^ Littleton 2002. С. 31—32.
  34. ^ Earhart 2004. С. 10.
  35. ^ Bocking 1997. С. 69.
  36. ^ а б в г д е ё ж Cali & Dougill 2013. С. 15.
  37. ^ Picken 2011. С. 92.
  38. ^ а б Bocking 1997. С. 13.
  39. ^ Picken 2011. С. 57.
  40. ^ Picken 2011. С. 58.
  41. ^ а б Bocking 1997. С. 37.
  42. ^ Bocking 1997. С. 200.
  43. ^ Hardacre 2017. С. 48—49.
  44. ^ а б Offner 1979. С. 195.
  45. ^ а б Kitagawa 1987. С. 142.
  46. ^ Earhart 2004. С. 32.
  47. ^ Cali & Dougill 2013. С. 18.
  48. ^ Littleton 2002. С. 37.
  49. ^ а б Earhart 2004. С. 33.
  50. ^ Earhart 2004. С. 33—34.
  51. ^ Cali & Dougill 2013. С. 18—19.
  52. ^ а б в Cali & Dougill 2013. С. 19.
  53. ^ Bocking 1997. С. 5.
  54. ^ Picken 2011. С. 38.
  55. ^ Hardacre 2017. С. 48.
  56. ^ а б в г Kitagawa 1987. С. 143.
  57. ^ Cali & Dougill 2013. С. 19—20.
  58. ^ Hardacre 2017. С. 49.
  59. ^ а б в г Cali & Dougill 2013. С. 20.
  60. ^ а б Hardacre 2017. С. 50.
  61. ^ а б Bocking 1997. С. 67.
  62. ^ Offner 1979. С. 196.
  63. ^ Hardacre 2017. С. 53.
  64. ^ Offner 1979. С. 196—197.
  65. ^ а б Kitagawa 1987. С. 144.
  66. ^ Bocking 1997. С. 3.
  67. ^ а б Cali & Dougill 2013. С. 21.
  68. ^ Hardacre 2017. С. 53—54.
  69. ^ Cali & Dougill 2013. С. 22.
  70. ^ Hardacre 2017. С. 54.
  71. ^ Hardacre 2017. С. 57.
  72. ^ Littleton 2002. С. 98.
  73. ^ а б в Bocking 1997. С. 93.
  74. ^ Nelson 1996. С. 101.
  75. ^ Bocking 1997. С. 45.
  76. ^ а б Picken 2011. С. 45.
  77. ^ Picken 2011. С. 82.
  78. ^ Nelson 1996. С. 102.
  79. ^ Nelson 1996. С. 38.
  80. ^ Nelson 1996. С. 63.
  81. ^ Picken 2011. С. 7.
  82. ^ Offner 1979. С. 206.
  83. ^ Nelson 1996. С. 104.
  84. ^ Picken 2011. С. 86.
  85. ^ Bocking 1997. С. 58.
  86. ^ а б в Bocking 1997. С. 124.
  87. ^ Nelson 1996. С. 140.
  88. ^ а б Nelson 1996. С. 141.
  89. ^ а б Earhart 2004. С. 11.
  90. ^ Nelson 1996. С. 141—142.
  91. ^ Picken 2011. С. 70.
  92. ^ Picken 2011. С. 6.
  93. ^ Breen, John; Teeuwen, Mark (2010). «A New History of Shinto». Chichester: Wiley-Blackwell. — С. 12. — ISBN 978-1-4051-5515-1.

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14. — 512 с. — 10 000 ас. — ISBN 985-11-0238-5 (Т. 14)
  • Bocking, Brian A Popular Dictionary of Shinto. — Richmond: Curzon, 1997. — ISBN 978-0-7007-1051-5
  • Cali, Joseph; Dougill, John Shinto Shrines: A Guide to the Sacred Sites of Japan’s Ancient Religion. — Honolulu: University of Hawai’i Press, 2013. — ISBN 978-0-8248-3713-6
  • Earhart, H. Byron Japanese Religion: Unity and Diversity. — Belmont, CA: Wadsworth, 2004. — ISBN 978-0-534-17694-5
  • Hardacre, Helen Shinto: A History. — Oxford: Oxford University Press, 2017. — ISBN 978-0-19-062171-1
  • Kitagawa, Joseph M. On Understanding Japanese Religion. — Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1987. — ISBN 978-0-691-10229-0
  • Littleton, C. Scott Shinto: Origins, Rituals, Festivals, Spirits, Sacred Places. — Oxford: Oxford University Press, 2002. — ISBN 978-0-19-521886-2
  • Nelson, John K. A Year in the Life of a Shinto Shrine. — Seattle: University of Washington Press, 1996. — ISBN 978-0-295-97500-9
  • Offner, Clark B. The World’s Religions // Shinto. — Leicester: Inter-Varsity Press, 1979.
  • Picken, Stuart D. B. Historical Dictionary of Shinto. — 2. — Lanham: Scarecrow Press, 2011. — ISBN 978-0-8108-7172-4

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Сінтаізм&oldid=2485013»