Злучнік: розьніца паміж вэрсіямі
шаблён з памылкамі |
Knedlik-Pod (гутаркі | унёсак) |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
{{Няма крыніц}} |
{{Няма крыніц}} |
||
'''Злучнік''' — часьціна [[Беларуская мова|мовы]], якая ўжываецца для сувязі |
'''Злучнік''' — часьціна [[Беларуская мова|мовы]], якая ўжываецца для сувязі словаў, частак складанага сказа і самастойных сказаў. Найбольш часта злучнікі зьвязваюць аднародныя члены й простыя сказы ў складаным. Так, у сказе ''Нават страціўшы зрок, абыду я паўсьвету, '''а''' да родных мясьцін шлях заўсёды знайду''. ([[Пятрусь Броўка]]) злучнік '''а''' зьвязвае аднародныя члены. У сказе ''Абыходзілі вёсны ''’і''' зімы, ''’і''' гады за гадамі плылі'' ([[Якуб Колас]]) першы злучнік ''’і''' зьвязвае аднародныя члены, а другі злучнік ''’і''' зьвязвае два простыя сказы складанага. |
||
== Злучнікі падзяляюцца == |
== Злучнікі падзяляюцца == |
||
Злучнікі падзяляюцца па: |
Злучнікі падзяляюцца па: |
||
* паходжаньні; |
|||
* паходжаньню.<br /> |
|||
* значэньні; |
|||
* значэньню<br /> |
|||
* ўжываньні. |
|||
* ўжываньню<br /> |
|||
=== Вытворныя і невытворныя злучнікі === |
=== Вытворныя і невытворныя злучнікі === |
||
Паводле паходжаньня злучнікі падзяляюцца на: |
Паводле паходжаньня злучнікі падзяляюцца на: |
||
* вытворныя |
* вытворныя |
||
* невытворныя |
* невытворныя |
||
Невытворныя злучнікі больш старажытнага паходжаньня: '''а''', '''але''', '''ды''', '' |
Невытворныя злучнікі больш старажытнага паходжаньня: '''а''', '''але''', '''ды''', ''’і''', '''бо''' і інш. Вытворныя ўтварыліся ад іншых часьцін мовы: '''што, калі, як, быццам, затое, затым, хоць, таму што, тым часам як''' і інш. |
||
=== Злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі === |
=== Злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі === |
||
Паводле значэньня злучнікі падзяляюцца на: |
Паводле значэньня злучнікі падзяляюцца на: |
||
* злучальныя |
* злучальныя |
||
* падпарадкавальныя |
* падпарадкавальныя |
||
Злучальныя злучнікі раўнапраўныя адзінкі — члены сказа і простыя сказы складанага сказа: |
Злучальныя злучнікі раўнапраўныя адзінкі — члены сказа і простыя сказы складанага сказа: ''Яшчэ цьвіце ''’і''' дзяцельнік, ''’і''' мята, '''а''' плечы зводзіць першым халадком''. ([[С. Грахоўскі]]) У гэтым сказе злучнік ''’і''' зьвязвае аднародныя члены, злучнік '''а''' — два простыя сказы ў складаным. ''Амэрыка! Я ў твой народ ''’і''' ў сэрца твае веру, '''ды''' многа дзьме сьцюдзёных тут вятроў''. ([[Пімен Панчанка]]) Злучнік ''’і''' зьвязвае аднародныя члены, злучнік '''ды''' — простыя сказы ў складаным.<br /> |
||
Падпарадкавальныя злучнікі служаць для сувязі нераўнапраўных адзінак будовы сказа. Яны звычайна ў складаным сказе зьвязваюць простыя сказы, зь якіх адзін падпарадкоўваецца другому: |
Падпарадкавальныя злучнікі служаць для сувязі нераўнапраўных адзінак будовы сказа. Яны звычайна ў складаным сказе зьвязваюць простыя сказы, зь якіх адзін падпарадкоўваецца другому: '''''Каб''' самому блізка ўбачыць неба,'''каб''' запомніць родную зямлю, навучыцца самастойна трэба маладому лётаць жураўлю''. ([[Анатоль Вярцінскі]]) Злучнік '''каб''' зьвязвае два даданыя сказы з галоўным. |
||
=== Адзіночныя, паўторныя і парныя злучнікі === |
=== Адзіночныя, паўторныя і парныя злучнікі === |
||
паводле ўжываньня злучнікі падзяляюцца на: |
паводле ўжываньня злучнікі падзяляюцца на: |
||
* адзіночныя |
* адзіночныя |
||
* паўторныя |
* паўторныя |
||
* парныя |
* парныя |
||
Адзіночныя злучнікі ўжываюцца ў сказе адзін раз для сувязі адзінападобных (аднолькавых) членаў і частак складанага сказа. Да іх адносяцца злучнікі '' |
Адзіночныя злучнікі ўжываюцца ў сказе адзін раз для сувязі адзінападобных (аднолькавых) членаў і частак складанага сказа. Да іх адносяцца злучнікі ''’і, а, але, ды''' і інш.<br /> |
||
Паўторныя злучнікі паўтараюцца пры кожным аднародным члене ці простым сказе ў складаным. Злучнік '''то — то, ці то — ці то, ні — ні, ня то — ня то''' ўжываюцца толькі як паўторныя: |
Паўторныя злучнікі паўтараюцца пры кожным аднародным члене ці простым сказе ў складаным. Злучнік '''то — то, ці то — ці то, ні — ні, ня то — ня то''' ўжываюцца толькі як паўторныя: '''''Ні''' лясоў, '''ні''' гор абапал, толькі сьнег ды сьнег бясконца''. ([[А. Звонак]])'' '''То''' глябіня, '''то''' раптам мель, '''то''' сівер люты, '''то''' агонь...'' ([[Пятрусь Броўка]]) Злучнік ''’і, або, ці, ды, каб, што, як''' і інш. ўжываюцца як адзіночныя і як паўторныя.<br /> |
||
Парныя злучнікі — гэта спалучэньні з двух ці больш |
Парныя злучнікі — гэта спалучэньні з двух ці больш словаў: '''ня толькі — але і, калі — то, як — так і, хоць і — але''' і інш. |
||
== Адрозьненьне злучніка ад іншых часьцін мовы == |
== Адрозьненьне злучніка ад іншых часьцін мовы == |
||
Злучнікі '''што, чым''' трэба адрозьніваць ад аднагучнага адноснага займеньніка '''што''' (у творным склоне '''чым'''), які ня толькі зьвязвае даданы сказ з галоўным, але зьяўляецца членам сказа. Параўнайце:<br /> |
Злучнікі '''што, чым''' трэба адрозьніваць ад аднагучнага адноснага займеньніка '''што''' (у творным склоне '''чым'''), які ня толькі зьвязвае даданы сказ з галоўным, але зьяўляецца членам сказа. Параўнайце:<br /> |
||
''Вось так часам яно бывае, '''што''' мы ў сумятлівым жыцьці мінаем і не заўважаем красы сваіх родных мясьцін''. ([[М .Хведароўскі]])<br /> |
|||
''Я ўспамінаю сыраежкі, '''што''' мы на вогішчы пяклі.''([[Пятрусь Броўка]]) У першым сказе '''што''' — злучнік, у другім '''што''' — адносны займеньнік, дапаўненьне.<br />'''''Чым''' дакучліва бурчаць, лепей памаўчаць''. (Народная прыказка) '''''Чым''' хата багата, тым і рада''. (Народная прыказка) У першым сказе '''чым''' — злучнік, у другім сказе '''чым''' — адносны займеньнік, дапаўненьне.<br /> |
|||
Злучнік '''затое''' трэба адрозьніваць ад указальнага займеньніка '''тое''' і прыназоўніка '''за (за тое)'''. Параўнайце:<br /> |
Злучнік '''затое''' трэба адрозьніваць ад указальнага займеньніка '''тое''' і прыназоўніка '''за (за тое)'''. Параўнайце:<br /> |
||
''Удзень сьвяціла сонца і нават было горача, '''затое''' ноччу дацінаў холад''. ([[Міхась Лынькоў]]) ''Чаго было чапляцца '''за тое''', што на век адышло, сплыло ў нябыт''. ([[Іван Мележ]]) У першым сказе '''затое''' — злучніке, у другім '''за тое''' — займеньнік з прыназоўнікам, у сказе выступае дапаўненьнем.<br /> |
|||
[[Катэгорыя:Часьціны мовы]] |
[[Катэгорыя:Часьціны мовы]] |
Вэрсія ад 03:53, 1 сьнежня 2018
Злучнік — часьціна мовы, якая ўжываецца для сувязі словаў, частак складанага сказа і самастойных сказаў. Найбольш часта злучнікі зьвязваюць аднародныя члены й простыя сказы ў складаным. Так, у сказе Нават страціўшы зрок, абыду я паўсьвету, а да родных мясьцін шлях заўсёды знайду. (Пятрусь Броўка) злучнік а зьвязвае аднародныя члены. У сказе Абыходзілі вёсны ’і зімы, ’і гады за гадамі плылі (Якуб Колас) першы злучнік ’і зьвязвае аднародныя члены, а другі злучнік ’і зьвязвае два простыя сказы складанага.
Злучнікі падзяляюцца
Злучнікі падзяляюцца па:
- паходжаньні;
- значэньні;
- ўжываньні.
Вытворныя і невытворныя злучнікі
Паводле паходжаньня злучнікі падзяляюцца на:
- вытворныя
- невытворныя
Невытворныя злучнікі больш старажытнага паходжаньня: а', але, ды, ’і, бо і інш. Вытворныя ўтварыліся ад іншых часьцін мовы: што, калі, як, быццам, затое, затым, хоць, таму што, тым часам як і інш.
Злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі
Паводле значэньня злучнікі падзяляюцца на:
- злучальныя
- падпарадкавальныя
Злучальныя злучнікі раўнапраўныя адзінкі — члены сказа і простыя сказы складанага сказа: Яшчэ цьвіце ’і' дзяцельнік, ’і мята, а плечы зводзіць першым халадком. (С. Грахоўскі) У гэтым сказе злучнік ’і зьвязвае аднародныя члены, злучнік а — два простыя сказы ў складаным. Амэрыка! Я ў твой народ ’і ў сэрца твае веру, ды многа дзьме сьцюдзёных тут вятроў. (Пімен Панчанка) Злучнік ’і зьвязвае аднародныя члены, злучнік ды — простыя сказы ў складаным.
Падпарадкавальныя злучнікі служаць для сувязі нераўнапраўных адзінак будовы сказа. Яны звычайна ў складаным сказе зьвязваюць простыя сказы, зь якіх адзін падпарадкоўваецца другому: Каб самому блізка ўбачыць неба,каб запомніць родную зямлю, навучыцца самастойна трэба маладому лётаць жураўлю. (Анатоль Вярцінскі) Злучнік каб зьвязвае два даданыя сказы з галоўным.
Адзіночныя, паўторныя і парныя злучнікі
паводле ўжываньня злучнікі падзяляюцца на:
- адзіночныя
- паўторныя
- парныя
Адзіночныя злучнікі ўжываюцца ў сказе адзін раз для сувязі адзінападобных (аднолькавых) членаў і частак складанага сказа. Да іх адносяцца злучнікі ’і, а, але, ды' і інш.
Паўторныя злучнікі паўтараюцца пры кожным аднародным члене ці простым сказе ў складаным. Злучнік то — то, ці то — ці то, ні — ні, ня то — ня то' ўжываюцца толькі як паўторныя: Ні лясоў, ні гор абапал, толькі сьнег ды сьнег бясконца. (А. Звонак) То глябіня, то раптам мель, то сівер люты, то агонь... (Пятрусь Броўка) Злучнік ’і, або, ці, ды, каб, што, як і інш. ўжываюцца як адзіночныя і як паўторныя.
Парныя злучнікі — гэта спалучэньні з двух ці больш словаў: ня толькі — але і, калі — то, як — так і, хоць і — але і інш.
Адрозьненьне злучніка ад іншых часьцін мовы
Злучнікі што, чым трэба адрозьніваць ад аднагучнага адноснага займеньніка што (у творным склоне чым), які ня толькі зьвязвае даданы сказ з галоўным, але зьяўляецца членам сказа. Параўнайце:
Вось так часам яно бывае, што мы ў сумятлівым жыцьці мінаем і не заўважаем красы сваіх родных мясьцін. (М .Хведароўскі)
Я ўспамінаю сыраежкі, што мы на вогішчы пяклі.(Пятрусь Броўка) У першым сказе што — злучнік, у другім што — адносны займеньнік, дапаўненьне.
Чым дакучліва бурчаць, лепей памаўчаць. (Народная прыказка) Чым хата багата, тым і рада. (Народная прыказка) У першым сказе чым — злучнік, у другім сказе чым — адносны займеньнік, дапаўненьне.
Злучнік затое трэба адрозьніваць ад указальнага займеньніка тое і прыназоўніка за (за тое). Параўнайце:
Удзень сьвяціла сонца і нават было горача, затое ноччу дацінаў холад. (Міхась Лынькоў) Чаго было чапляцца за тое, што на век адышло, сплыло ў нябыт. (Іван Мележ) У першым сказе затое — злучніке, у другім за тое — займеньнік з прыназоўнікам, у сказе выступае дапаўненьнем.