Прагляд крыніцы для Раство ва Ўкраіне

[[Файл:Hnizdovsky_Rizdvo3.gif|спасылка=https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Hnizdovsky_Rizdvo3.gif|значак|{{не перакладзена|Вігілія з дванаццаці страў|Сьвяты Вечар (Вігілія) з дванаццаці страў|en|Twelve-dish Christmas Eve supper}} Якава Гніздоўскага]]{{Перанакіроўваецца сюды|Божае Нараджэньне ва Ўкраіне}}
Традыцыйныя ўкраінскія калядныя сьвяты пачынаюцца напярэдадні [[Вігілія|Вігіліі]], якая адзначаюцца з 24 сьнежня па 6 студзеня ([[Хрышчэньне Гасподняе]]) па грыгарыянскім і новаюліянскім календарах [[Праваслаўная царква Ўкраіны]], [[Украінская грэка-каталіцкая царква|грэка-католікі]], {{не перакладзена|Рымска-каталіцкая царква ва Ўкраіне|рыма-католікі|uk|Римсько-католицька церква в Україні}}, большасьць {{не перакладзена|Пратэстантызм ва Ўкраіне|пратэстанцкіх цэркваў|ru|Протестантизм на Украине}} і румынскія прыходы Ўкраінскай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхата. Армянская каталіцкая царква ва Ўкраіне традыцыйна для армян сьвяткуе Раство Хрыстова 6 студзеня разам з Вадохрышчам Гасподнім па грыгарыянскім календары.

Украінская праваслаўная царква Маскоўскага патрыярхата, частка пратэстанцкіх цэркваў і некаторыя прыходы Праваслаўнай царквы Ўкраіны сьвяткуюць Каляды па юліянскім календары, таму па грыгарыянскім сьвяты доўжацца з 6 па 19 студзеня.<ref>[http://www.infoukes.com/culture/traditions/christmas/ Christmas Traditions<!-- Bot generated title -->]</ref>

== Дата сьвяткаваньня ==
{{Асноўны артыкул|Рэформа царкоўнага календара на Ўкраіне}}
[[Файл:Hnizdovsky_Rizdvo2.gif|спасылка=https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Hnizdovsky_Rizdvo2.gif|значак|Украінскі юлькорт Якава Гніздоўскага]]
З пачаткам [[Расейска-ўкраінская вайна|расейска-ўкраінскай вайны]] й пасьля таго, калі [[16 лістапада]] [[2017]] году [[Божае Нараджэньне]] [[25 сьнежня]] па грыгарыянскім календары стала дзяржаўным выходным ва [[Украіна|Ўкраіне]], пытаньне пераходу ўкраінскіх цэркваў на [[Грыгарыянскі каляндар|грыгарыянскі]]/наваюліянскі каляндар актывізавалася штогод з набліжэньнем Нараджэньня Хрыстовага. {{не перакладзена|Калядныя спрэчкі|Пытаньне|uk|Різдвяні суперечки}} каляндарнай рэформы востра паўстала пасьля пачатку [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|поўнамаштабнага ўварваньня Расеі ва Ўкраіну]] ў [[2022]] годзе<ref name=":32">{{Cite web|lang=ru|url=https://hromadske.ua/ru/posts/melanka-1-yanvarya-kreshenie-6-go-cerkvi-ukrainy-gotovyatsya-k-otkazu-ot-yulianskogo-kalendarya|title=Меланка — 1 студзеня, Вадохрышча — 6-га. Царквы Ўкраіны рыхтуюцца да адмовы ад юліянскага календара|website=hromadske.ua|date=2022-12-10|access-date=2022-12-12}}</ref>, бо, як сьцьвярджаюць некаторыя публіцысты й царкоўнікі, праз выкарыстаньне ''[[Юліянскі каляндар|старога стылю]]'' разам з [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквой]] Украіна знаходзіцца ў сфэры [[Расейскі сьвет|расейскага сьвету]]<ref name=":42">{{Cite web|language=uk|url=https://df.news/2022/11/25/perekhid-na-novyj-tserkovnyj-kalendar-stane-udarom-po-russkomu-miru-sviashchennyk-vitalij-sobko/|title=Пераход на новы царкоўны каляндар стане ўдарам па расейскаму свету, - святар Віталь Сабко|website=Духоўны Фронт Украіны|date=2022-11-25|accessdate=2022-12-11}}</ref><ref name=":52">{{Cite web|language=uk|url=https://www.radiosvoboda.org/a/24807559.html|title="Тое, што праваслаўныя карыстаюцца юліянскім календаром, гэта абсурд!" - вучоны|website=Радыё Свабода|accessdate=2022-12-11}}</ref><ref name=":02">{{Cite web|language=uk|url=https://www.radiosvoboda.org/a/30304497.html|title=Калі сьвяткаваць Ражство Хрыстова: выбар паміж Масквой і Эўропай?|website=Радыё Свабода|accessdate=2022-12-11}}</ref><ref name=":62">{{Cite web|language=uk|url=https://risu.ua/lishe-ti-cerkvi-na-yakih-vplivala-moskva-koristuyutsya-starim-kalendarem---yepiskop-ugkc_n114611|title=Толькі тыя Цэрквы, на якія ўплывала Масква, карыстаюцца «старым» календаром, - біскуп УГКЦ|website=Рэлігійна-інфармацыйная служба Украіны|accessdate=2022-12-11}}</ref><ref name=":72">{{Cite web|url=https://risu.ua/kalendar-zdorovogo-gluzdu_n133549/amp|title=Каляндар здаровага розуму|website=risu.ua|accessdate=2022-12-11}}</ref>.

1-2 лютага 2023 г. у [[Львоў|Львове]]-{{не перакладзена|Брухавычы|Брухавычах|uk|Брюховичі}} Сынод біскупаў УГКЦ пастанавіў, што з 1 верасьня 2023 г. [[Украінская грэка-каталіцкая царква]] ва [[Украіна|Ўкраіне]] пераходзіць на новы стыль ({{не перакладзена|Новаюліянскі каляндар|новаюліянскі каляндар|uk|Новоюліанський календар}}) для нерухомых сьвятаў з захаваньня Пасхаліі, абвешчанай Вярхоўным Архіэпіскапам {{не перакладзена|Сьвятаслаў Шаўчук|Сьвятаславам|uk|Святослав (Шевчук)}} 6 лютага 2023.<ref>{{Cite web|language=uk|url=https://ugcc.ua/data/istorychne-rishennya-ugkts-v-ukrayni-perehodyt-na-novyy-kalendar-2056/|title=Історичне рішення: УГКЦ в Україні переходить на новий календар|website=Українська Греко-Католицька Церква|accessdate=2023-02-06}}</ref><ref>{{Cite web|language=uk|url=https://tsn.ua/ukrayina/ukrayinska-greko-katolicka-cerkva-perehodit-na-noviy-kalendar-podrobici-istorichnogo-rishennya-2259325.html|title=Українська греко-католицька церква переходить на новий календар: подробиці історичного рішення|website=ТСН.ua|date=2023-02-06|accessdate=2023-02-06}}</ref><ref>{{Cite news|date=2023-02-06|title=Ukraine's main Catholic church moves Christmas to Dec. 25 in pivot to West|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraines-main-catholic-church-moves-christmas-dec-25-pivot-west-2023-02-06/|access-date=2023-02-06}}</ref><ref>{{Cite web|date=2023-02-06|title=Ukraine Catholic Church moves from Russian-affiliated Julian calendar|url=https://www.pillarcatholic.com/ukraine-catholic-church-moves-from-russian/|access-date=2023-02-06|website=The Pillar|language=en}}</ref>

24 траўня 2023 году на Архіерэйскім Саборы ў Скінскай царкве [[Кіева-Пячэрская лаўра|Кіева-Пячэрскай лаўры]] [[Праваслаўная царква Ўкраіны]] вырашыла перайсьці з 1 верасьня на новаюліянскі каляндар.<ref name=":24">[https://euroradio.fm/pravaslaunaya-carkva-ukrainy-perakhodzic-na-novy-kalyandar Праваслаўная царква Украіны пераходзіць на новы каляндар | Навіны Беларусі | euroradio.fm]</ref><ref name=":142">{{Cite web|title=Відбувся Архієрейський Собор Православної Церкви України|url=https://www.pomisna.info/uk/vsi-novyny/vidbuvsya-arhiyerejskyj-sobor-pravoslavnoyi-tserkvy-ukrayiny-2/|website=OCU|date=2023-05-24|accessdate=2023-05-28|language=uk}}</ref><ref name=":153">{{Cite web|title=Доповідь Предстоятеля на Архієрейському Соборі|url=https://www.pomisna.info/uk/vsi-novyny/dopovid-predstoyatelya-na-arhiyerejskomu-sobori/|website=OCU|date=2023-05-24|accessdate=2023-05-28|language=uk}}</ref><ref name=":162">{{Cite web|title=Постанови Архієрейського Собору від 24 травня 2023 р.|url=https://www.pomisna.info/uk/document-post/202245/|website=OCU|accessdate=2023-05-28|language=uk}}</ref><ref name=":172">{{Cite news|title=ПЦУ переходить на новий календар. Коли буде Різдво, Великдень, Покрова і Миколая|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news-65691768|work=BBC News Україна|accessdate=2023-05-28|language=uk}}</ref> 27 ліпеня 2023 года Памесны Сабор зацвердзіў пераход.<ref name=":16">{{Cite web|url=https://english.nv.ua/life/ocu-approves-switch-to-revised-julian-calendar-ukraine-news-50342167.html|title=Orthodox Church of Ukraine finally adopts new calendar|lang=en|website=english.nv.ua|access-date=2023-07-31}}</ref><ref name=":17">{{cite web|url=https://ru.interfax.com.ua/news/general/925404.html|title=Поместный собор ПЦУ подтвердил переход на новоюлианский календарь 156 голосами из 161|website=interfax.com.ua|date=2023-07-27|publisher=Интерфакс-Украина|accessdate=2023-07-29}}</ref>

28 чэрвеня 2023 году [[Прэзыдэнт Украіны]] [[Уладзімер Зяленскі|Ўладзімір Зяленскі]] ўнёс у Вярхоўную Раду [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўную Раду]] законапраект аб адмене сьвята Раства Хрыстовага па юліянскім календары 7 студзеня й пацьвярджэньні даты 25 сьнежня ў якасьці адзінага дня сьвяткаваньня, адлюстроўваючы зьмены ў календарах [[Праваслаўная царква Ўкраіны|ПЦУ]] і [[Украінская грэка-каталіцкая царква|ЎГКЦ]].<ref>{{Cite web|title=Zelensky Introduces Proposed Draft Law to Change Holiday Dates|url=https://www.kyivpost.com/post/18846|access-date=2023-06-29|website=Get the Latest Ukraine News Today - KyivPost|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2023-06-28|title=Zelensky submitted to the Verkhovna Rada a law on changing holiday dates|url=https://babel.ua/en/news/95649-zelensky-submitted-to-the-verkhovna-rada-a-law-on-changing-holiday-dates|access-date=2023-06-29|website=babel.ua|language=en}}</ref> Парлямэнт ухваліў гэты закон 14 ліпеня 2023 года, закон падтрымаў 241 дэпутат.<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://www.svaboda.org/a/32503480.html|title=Вярхоўная Рада Ўкраіны перанесьла сьвяткаваньне Раства на 25 сьнежня|first=Радыё|last=Свабода|website=Радыё Свабода|date=2023-07-14|access-date=2023-07-19}}</ref><ref name=":14">{{Cite web|lang=uk|url=https://www.ukrinform.ua/rubric-society/3735727-rada-zminila-dati-troh-svat-rizdva-dna-ukrainskoi-derzavnosti-dna-zahisnikiv-i-zahisnic.html|title=Рада змінила дати трьох свят – Різдва, Дня Української Державності, Дня захисників і захисниць|website=www.ukrinform.ua|date=2023-07-14|access-date=2023-07-19}}</ref> Зяленскі падпісаў закон 28 ліпеня 2023 года.<ref>{{Cite web|access-date=2023-07-31|date=2023-07-29|lang=en|title=Ukraine moves official Christmas Day holiday to Dec. 25, denouncing Russian-imposed traditions|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-war-christmas-orthodox-church-calendar-b658c9ebecc91a470866c34b1c1847eb|website=AP News}}</ref>

Паводле дасьледаваньня міжнароднай кампаніі Deloitte у лістападзе 2023 году, пасьля [[Рэформа царкоўнага календара ва Ўкраіне|пераходу]] ўкраінскіх хрысьціянскіх цэркваў на новы стыль большасьць украінцаў (каля 45%) будуць сьвяткаваць Раство 25 сьнежня і толькі 17% — 7 студзеня, а 32% плануюць сьвяткаваць двойчы.<ref>{{Cite web|language=uk|url=https://www2.deloitte.com/ua/uk/pages/press-room/press-release/2023/holiday-retail-sales-consumer-survey.html|title=Больш данатаў на ЎСУ, новыя традыцыі і працяг байкоту прадаўцоў, якія да гэтага часу працуюць у Расеі - даследаванне «Делойт» аб навагоднім шопінг украінцаў|website=«Делойт» в Україні|accessdate=2023-12-13}}</ref><ref>{{Cite web|language=uk|url=https://religionpravda.com.ua/?p=90196|title=Пераважная большасьць украінцаў будзе сьвяткаваць Раство 25 сьнежня - апытаньне|website=Релігійна правда|date=2023-12-08|accessdate=2023-12-13}}</ref>

Паводле апытаньня Міжнароднага рэспубліканскага інстытута, у лютым 2024 году 53% украінцаў сьвяткавалі Каляды 25 сьнежня. Каляды 7 студзеня ў 2024 годзе сьвяткавалі 11%, а двойчы — 17%. Сярод тых, хто сьвяткаваў Каляды, 25 сьнежня пераважалі грэка-каталікі (93%), а на другім месцы – вернікі Праваслаўнай царквы Ўкраіны (58%). Каляды 25 сьнежня адзначалі таксама атэісты (33%) і тыя, хто не належыць ні да адной рэлігіі (38%). Найменш распаўсюджанай дата была сярод вернікаў УПЦ (МП) (24%).<ref name=":322">{{Cite web|url=https://life.pravda.com.ua/society/ponad-50-ukrajinciv-cogorich-svyatkuvali-rizdvo-25-grudnya-opituvannya-i-zmini-300876/|title=Уже понад 50%: в Україні все більше людей святкують Різдво 25 грудня|lang=uk|website=Українська правда. Життя|access-date=2024-05-08}}</ref>

== Сьвяты Вечар (Вігілія) ==
[[Файл:Hnizdovsky_Rizdvo1.gif|спасылка=https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Hnizdovsky_Rizdvo1.gif|значак|Украінскі юлькорт Якава Гніздоўскага]]
[[Вігілія]] ва [[Украіна|Ўкраіне]] называецца '''''Сьвяты Вечар''''' ({{lang-uk|Святий вечір}}) альбо '''''Сьвятвечар''''' ({{lang-uk|Святвечір}}) і мае шмат звычаяў і абрадаў, большасьць зь якіх яшчэ да ўвядзеньня хрысьціянства ва Ўкраіне. Традыцыямі зьяўляюцца ўпрыгожваньне хаты й абедзеннага стала адмысловымі атрыбутамі (сымбальічным снопам пшаніцы — {{не перакладзена|Дзідух|дзідух|uk|Дідух}}, [[Часнок|часнаком]], сенам і інш.), выкананьнем [[Першая Каляда|калядак]] і інш. Кожны абрад мае свой сэнс і прызначэньне, напрыклад, некалькі пучкоў сена на вышываным абрусе як напамін пра [[Бэтлеем]]скія ясьлі. Адным зь вядомых звычаяў ночы зьяўляецца спэцыяльная вячэра, якая называецца Сьвятая Вячэра.<ref>{{Cite book|last=Inc|first=World Book|url=https://books.google.com/books?id=Nks04JbYUSgC&dq=sviata+vecheria&pg=PA33|title=Christmas in Ukraine|date=1997|publisher=World Book .com|isbn=978-0-7166-0897-4|language=en}}</ref>

Украінцы посьцяцца на Сьвяты вечар; толькі калі на вячэрнім небе зьявіцца першая зорка, можна пачынаць вячэру. Сям’я зьбіраецца на абед, які звычайна ўключае {{не перакладзена|Вігілія з дванаццаці страў|дванаццаць страў|en|Twelve-dish Christmas Eve supper}} (колькасьць можа вар’авацца ад 7-17). Гэтыя {{не перакладзена|Вігілія з дванаццаці страў|дванаццаць страў|en|Twelve-dish Christmas Eve supper}} традыцыйна веганскія плюс рыба й не ўтрымліваюць мяса, малака альбо яек.<ref>{{cite web|title=Christmas in Ukraine|url=https://www.whychristmas.com/cultures/ukraine.shtml|website=Why Christmas|access-date=14 December 2020}}</ref> Хаця стравы, якія падаюцца, могуць адрозьнівацца як у розных рэгіёнах, так і ў розных сем’ях, дзьве абавязковыя стравы — узвар і куцьця, якія этнограф {{не перакладзена|Федзір Кіндратовіч Воўк|Федзір Воўк|uk|Вовк Федір Кіндратович}} лічыць рэшткамі старажытных рытуалаў, што сягаюць каранямі ў эпоху нэаліту.<ref>{{cite web|title=Traditional Recipe of Ukrainian Kutia|url=https://etnocook.com/kutia/|website=Ethnocook|access-date=27 November 2022}}</ref> [[Куцьця]] (страва з збожжа, [[Мёд|мёду]] й маку) традыцыйна падаецца першай за трапэзай, пасьля таго, як галава дамачадца выносіць яе на мароз. Лыжку падкідваюць пад столь, а колькасьць прыліплых макавых зярнят прадвесьціць ураджайнасьць палёў і жывёлы ў наступным годзе. У іншы час году яго падаюць рэдка. Узвар — гэта напой, прыгатаваны з вараных сушаных садавіны й ягад. Яе можна зьмяшаць з куцьцёй альбо падаць асобна ў канцы трапэзы. Порцыі абедзьвюх страў таксама адстаўляюцца на ноч на покуцьці, у куце хаты з абразамі, для продкаў.

== Калядкі ==
У канцы Сьвятой Вечары ў сям’і часта сьпяваюць [[Першая Каляда|калядкі]]. У многіх супольнасьцях старажытную ўкраінскую традыцыю калядаваньня працягваюць групы маладых людзей і членаў арганізацый і цэркваў, якія ходзяць па дамах і зьбіраюць ахвяраваньні. Вядома калядка «{{не перакладзена|Новая радасьць стала|Новая радасьць стала|uk|Нова радість стала}}», «{{не перакладзена|Бог прадвечны народіўся|Бог прадвечны народіўся|uk|Бог предвічний народився}}»,<ref name="BLiturgy">{{cite web|title=Boh predvičnyj|url=http://mci.archpitt.org/legacy/songs/Slavonic/Boh_predvicnyj.html|website=Metropolitan Cantor Institute|publisher=Byzantine Catholic|access-date=12 August 2015|ref=Archeparchy of Pittsburgh|archive-date=4 March 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304235614/http://mci.archpitt.org/legacy/songs/Slavonic/Boh_predvicnyj.html|url-status=dead}}</ref> «{{не перакладзена|Добры вечар табе, пане гаспадар|Добры вечар табе, пане гаспадар|uk|Добрий вечір тобі, пане господарю}}», «{{не перакладзена|У Бэтлееме ныне навіна|У Бэтлееме ныне навіна|uk|Во Вифлеємі нині новина}}», «{{не перакладзена|Неба й зямля ныне торжествуюць|Неба й зямля ныне торжествуюць|uk|Небо і земля нині торжествують}}», «{{не перакладзена|Бог ся раджае|Бог ся раджае|uk|Бог ся рождає}}» г.д.

== Дзідух ==
У вёсках (земляробчых абшчынах) галава гаспадаркі ўносіць сноп збожжа пад назвай «{{не перакладзена|Дзідух|дзідух|uk|Дідух}}» (яго яшчэ называюць: дзед, каляда, калядоўшчык, сноп, кароль''<ref name="горошко">Леся Горошко, науковий співробітник Інституту народознавства НАН України у статті Юлії Курій, [[Експрес (газета)|газета «Експрес»]]: [http://expres.ua/main/2013/12/30/99565-yalynka-vzhe-nemodno Ялинка&nbsp;— це вже немодно!] — 30.12.2013 18:00</ref>''), які ўвасабляе значэньне старажытных і багатых ураджаяў пшаніцы Ўкраіны, жыцьцёвы кадар стагодзьдзяў. Даслоўна «дзідух» азначае «дух дзеда», таму ён сымбальізуе продкаў роду. Ва ўкраінскіх гарадзкіх хатах можна набыць дыдух, які часта складаецца з трох лапак, зробленых з плеценага збожжа й сухіх траваў і кветак.

== Шопка (Калядная батлейка) ==
{{не перакладзена|Шопка|Шопка|uk|Шопка}} ([[вяртэп]]) — традыцыйная пераносная батлейка, якая ўвасабляла батлейку і іншыя фігуры ў выглядзе лялек.

== Глядзіце таксама ==

* {{не перакладзена|Стары Новы год|Стары Новы год|ru|Старый Новый год}}
* [[Раство ў Беларусі]]
* {{не перакладзена|Сьпіс украінскіх калядак і шчадровак|Сьпіс украінскіх калядак і шчадровак|uk|Список українських колядок і щедрівок}}
** {{не перакладзена|Калядкі|Калядкі|uk|Колядки}}
** {{не перакладзена|Шчадроўкі|Шчадроўкі|uk|Щедрівки}}
** {{не перакладзена|Пасяваньне|Пасяваньне|uk|Посівання}}
* {{не перакладзена|Раство ў Польшчы|Раство ў Польшчы|en|Christmas in Poland}}

== Крыніцы ==
{{зноскі}}

== Літаратура ==

* [https://web.archive.org/web/20191114234235/https://sovabooks.com.au/free-recipe-kutia-star-of-the-ukrainian-christmas-supper/ Kutia'', Star of the Ukrainian Christmas Eve Supper'']
* Kylymnyk, Stepan, 1955—1969; ''Ukrainskyi Rik u Narodnykh Zvychayakh v Narodnomu Osvitlenni'' ['''Ukrainian Year in Folk Customs from Historical Perspective'''], Winnipeg, Toronto
* Tracz, Orysia 2015, [https://web.archive.org/web/20221116043411/http://www.ukrweekly.com/uwwp/ukrainian-christmas-traditions-subject-of-new-book-by-orysia-tracz/ ''First Star I See Tonight''], Mazepa Publications Zhuravli, Winnipeg
* [https://web.archive.org/web/20221129200701/http://www.ukrainiandirectory.org/P_Culture/CultXmasFood.htm ''Ukrainian Christmas Traditions''], '''Ukrainian International Directory'''
* Voropai, Oleksa 1958, ''Zvychai Nashoho Narodu'' ['''Customs of Our People'''], Ukrainske Vydavnytstvo, Munich
* Yakovenko, Svitlana 2016, [https://web.archive.org/web/20170103204019/http://sovabooks.com.au/tradition-on-a-plate-ukrainian-christmas-eve-supper/ ''Ukrainian Christmas Eve Supper: Traditional village recipes for Sviata Vecheria''], Sova Books, Sydney

{{Парады артыкулу|артаграфія}}

[[Катэгорыя:Раство ва Ўкраіне| ]]
[[Катэгорыя:Студзеньскія сьвяты]]
[[Катэгорыя:Хрысьціянства ва Ўкраіне]]
[[Катэгорыя:Праваслаўныя сьвяты]]