Прагляд крыніцы для Калідаса

{{Пісьменьнік
| Імя                 = Калідаса
| Арыгінал імя        = [[на дэванагары]] कालिदास Kālidāsa
| Жанчына             = мажліва, што быў жанаты на прынцэсе
| Партрэт             =
| Памер               =
| Апісаньне           =
| Імя пры нараджэньні =
| Псэўданімы          =
| Дата нараджэньня    = 4-е ці 5-е стагодзьдзе н. э.
| Месца нараджэньня   = [[Імпэрыя Гупта]]
| Дата сьмерці        = 4-е ці 5-е стагодзьдзе н. э.
| Месца сьмерці       = [[Імпэрыя Гупта]]
| Грамадзянства       =
| Род дзейнасьці      = [[драма]], [[паэзыя]]
| Гады актыўнасьці    =
| Напрамак            = бура і націск, [[ваймарскі клясыцызм]]
| Жанр                = Санскрыцкая драма
| Дэбют               =
| Значныя творы       = Вікрамарвашы, Абхіджняна-Шакунтала, 
| Прэміі              =
| Палічка             =
| ВікіКрыніца         =
| Сайт                =
}}
'''Калідаса''' ([[дэвангары]]: कालिदास — «слуга Калі») — адзіны з найвялікшых паэтаў і драматургаў [[Індыя|Індыі]], які жыў прыкладна каля [[400]] году н. э., у час кіраваньня [[Чандрагупты ІІ]]. У час яго творчасьці клясычная індыйская цывілізацыя дасягнула сваёй найвышэйшае вышыні. Усяго ад Калідасы захавалася некалькі паэмаў і тры п’есы, зь якіх ''«[[Шакунтала (п’еса)|Шакунтала]]»'' прэзэнтуе вышыню ягонай паэтычнае мовы. П’еса зьяўляецца драматычнай пераробкай часткі ''«[[Магабгарата|Магабгараты]]»'' і распавядае аб каханьні караля Дусянты і дзяўчыны-адлучніцы Шакунталы, дзе яны разыйшліся, каб потым узьяднацца. П’еса паказвае любоў і духоўную сілу ў вельмі ідэалізаваным выглядзе. Прыдворныя камэдыі ''«[[Малавікагнімітра]]»'' (Малавіка і Агнімітра) і гераічная ''«[[Вікраморвасія]]»'' (Вікрама і Урвашы) прэзэнтуюць высокае майстэрства і пачуцьцё гумару аўтара.

Творчасьць Калідасы ў паэзыі скончваецца на кароткай паэме ''«[[Мэггадута|Мэггадуце]]»'' (перакл. ''Хмара-вястун''). Ягоная лірыка вельмі натхняла раньніх эўрапейскіх рамантыкаў, у прыватнасьці, [[Фрыдрых Шылер|Шылера]] і [[Ёган Вольфганг фон Гётэ|Гётэ]]. Калідаса таксама напісаў некалькі эпасаў, заснаваных на [[легенда аб Раме|легендзе аб Раме]]. Хоць ён працаваў у розных жанрах, у кожным зь іх ён захоўваў сваю арыгінальнасьць.

== Біяграфія ==
Час і абставіны жыцьця Калідасы дакладна невядомыя. Існуе індыйскі паэтычны выраз, які ставіць Калідасу да двору караля Вікрамы альбо Вікрамадыт’і разам з астатнімі «дзевяцьцю дыямэнтамі» ягонага двара. Новыя помнікі індыйскай літаратуры лічацца гэтага Вікраму каралём Бгоджу, валадара Малаві, які кіраваў у Дгары і [[Уджайн]]е прыблізна ў 1040—1090 гадох. Існуе нават апакрыфічная праца індыйскай літаратуры, якая адлюстроўвае жыцьцё Калідасы пры двары. Драмы і іншыя творы Калідасы не ўтрымліваюць прамых указаньняў на час іхняй працы. Згадваньне грэцкіх рабоў паказвае на адносна позьні час, а формы [[пракрыт]]у ў прамовах некаторых актораў паказваюць на вялікую храналягічную дыстанцыю, якая аддзяляе іх ад мовы надпісаў караля [[Ашока|Ашокі]] ці [[Піядасі]]. Аднак сумнеўна, што Калідаса жыў у ХІ стагодзьдзі, бо творы іншых пісьменьнікаў гэтага стагодзьдзя відавочна сьведчаць аб літаратурным заняпадзе, а драмы Калідасы ёсьць кульмінацыяй індыйскай паэзіі.

Раней лічылася, што Калідаса жыў і працаваў у I стагодзьдзі да н. э., але цяпер ад гэтага пункту гледжаньня навукоўцы адмовіліся, бо тады было б правільна чакаць вялікай розьніцы ў культурным і гістарычным пляне паміж драмамі Калідасы і творамі іншага індыйскага драматурга — [[Бгавабгуці]], прыналежнасьць якога да VIII стагодзьдзя цалкам усталявана. Між тым, зьмест твораў абодвух літаратараў паказвае на іхняе параўнальнае падабенства па часе ўзьнікненьня. Нідэрляндзкі дасьледчык [[санскрыт]]у [[Ёган Гэндрык Каспар Керн]], грунтуючыся на астралягічных зьвестках, даступных ў працах меркаванага сучасніка Калідасы астранома [[Варагамігіра|Варагамігіры]], адносіць апошняга да першай паловы VI стагодзьдзя. У адносінах да Калідасы гэтая здагадка добра гармануе з ужо згаданым фактам блізкасьці Калідасы і Бгавабгуці. Паўднёвыя будысты таксама катэгарычна адносяць Калідасу да VI стагодзьдзя. Да VI стагодзьдзя адносіць Калідасу і Фэрг’юсан, вядомы сваімі працамі пра індыйскую храналёгію. Нямецкі навуковец [[Гэрман Якабі]], абапіраючыся на астралягічныя зьвесткі, у вершах, прыпісаных Калідасе, прыходзіць да высновы, што іхны аўтар ня мог пражыць да 350 гадоў. Такім чынам, хаця індыйская традыцыя датуе жыцьцё Калідасы I стагодзьдзем да н. э., але агульны характар ягонай творчасьці і, у прыватнасьці, ягоная паэтычная тэхніка, якая сьведчыць пра знаёмства са зьвесткамі грэцкай астраноміі ў IV стаодзьдзкі і шэраг іншых асаблівасьцяў прымушаюць эўрапейскіх дасьледчыкаў адносіць індыйская паэта да IV і V стагодзьдзяў у часы панаваньня [[імпэрыя Гупта|дынастыі Гупта]], каралі якой насілі тытул [[Вікрамадыт’я|Вікрамадыт’і]].

Самая папулярная тэорыя палягае ў тым, што Калідаса дасягнуў свайго паэтычнага росквіту за часам панаваньня [[Чандрагупта II|Чандрагупты II]] і таму жыў прыблізна ў IV—V стагодзьдзях. Некалькі заходніх навукоўцаў падтрымлівалі гэтую тэорыю яшчэ з часоў [[Ўільям Джонз (філёляг)|Ўільяма Джонза]] і [[Артур Бэрыдэйл Кіт|Артура Бэрыдэйла Кіта]]<ref>Chandra Rajan (2005). [https://books.google.com/books?id=v0RWnRKTWp0C&pg=PT267 «The Loom Of Time»]. Penguin UK. — С. 268—274. — ISBN 9789351180104.</ref>. Сучасныя заходнія індолягі і такія навукоўцы, як [[Стэнлі Ўолпэрт]], таксама падтрымліваюць гэтую тэорыю<ref>Wolpert, Stanley (2005). «India». University of California Press. — С. 38. — ISBN 978-0-520-24696-6.</ref>. Многія індыйскія навукоўцы, як то [[Васудэў Вішну Мірашы]] і Рам Гупта, таксама адносяць Калідасу да гэты пэрыяду<ref>Mirashi, Vasudev Vishnu; Navlekar, Narayan Raghunath (1969). [https://books.google.com/books?id=sueiThBrP4gC&pg=PA1 «Kālidāsa; Date, Life, and Works»]. Popular Prakashan. — С. 1—35. — ISBN 9788171544684.</ref>{{Зноска|Gopal|1984|Gopal|14}}. Згодна з гэтай тэорыяй, ягоныя кар’ера магла працягнуцца да панаваньня [[Кумарагупта I|Кумарагупты I]] і, магчыма, да [[Скандагупта|Скандагупты]]<ref>C. R. Devadhar (1999). [https://books.google.com/books?id=N8fBQ5vH34gC&pg=PR7 «Works of Kālidāsa»]. 1. Motilal Banarsidass. — С. vii–viii. — ISBN 9788120800236.</ref>.

Пра жыцьцё паэта распавядаюць толькі легенды. Паводле легенды, ён быў прыгожым, таму ажаніўся з прынцэсай. Аднак паводле фальклёру, адукаваная прынцэса аднойчы вырашае знайсьці падыходнага жаніха, выпрабоўваючы мужчынаў у сваім каралеўстве на іхнюю кемлівасьць. Калі высьвятляецца, што аніводны мужчына ня можа прайсьці выпрабаваньне, расчараваныя грамадзяне вырашаюць адправіць Калідасу, неадукаванага мужчыну, на сумоўе з прынцэсай. У іншай вэрсіі галоўны судовы міністар абражаны, калі прынцэса адхіляе прапанову ягонага сына аб шлюбе. Каб адпомсьціць за абразу, міністар знаходзіць самага непрыдатнага чалавека, пастуха Калідасу, якога адпраўляе да прынцэсы. У любым выпадку неадукаваны Калідаса ў размове з прынцэсай сьмяецца зь ягонай неадукаванасьці. Абражаны Калідаса, знаходзячыся на мяжы самагубства праз насьмешкі, наведвае храм [[Калі (багіня)|Калі]], а Калідаса літаральна азначае слуга Калі, дзе атрымлівае боскі дар і натхняецца на вывучаньне санскрыту, вывучае пураны і іншыя старажытныя тэксты і становіцца вялікім паэтам, выпрацаваўшы нечаканы дар красамоўства. Кажуць, з тых часоў ён стаў найлепшым зь «дзевяці дыямэнтаў» палацу Раджы Вікрамадыт’і ва Ўджайне.

Дасьледчыкі называюць тры магчымыя месцы пражываньня Калідасы, то бок [[Гімалаі]], Уджайн і [[Калінга]]. Гэтыя здагадкі заснаваныя на творах паэта. Ён падрабязна апісвае Гімалаі ў ''«[[Кумарасамбгава|Кумарасамбгаве]]»'', а таксама піша пра сваю любоў да Уджайну ў ''«[[Мэггадута|Мэггадуце]]»''. Калідаса таксама вельмі хвалебна апісваў імпэратара Калінга Гэмангаду ў творы ''«[[Раггувамша|Раггувамшы]]»''. Лакшмі Дгар Кала, санскрытыст і кашмірскі пандыт, напісаў кнігу пад назвай ''«Месца нараджэньня Калідасы»'' (1926), якая спрабуе прасачыць месца нараджэньня Калідасы на аснове ягоных працаў. Кала прыйшоў да высновы, што Калідаса нарадзіўся ў Кашміры, але цягам жыцьця пераехаў на поўдзень і дамогся заступніцтва мясцовых кіраўнікоў. Сьведчаньні, на якія ён спасылаецца з твораў Калідасы, уключаюць{{Зноска|Gopal|1984|Gopal|3}}<ref>P. N. K. Bamzai (1994). [https://books.google.com/books?id=1eMfzTBcXcYC&pg=PR261 «Culture and Political History of Kashmir»]. 1. M.D. Publications Pvt. Ltd. — С. 261—262. — ISBN 978-81-85880-31-0.</ref><ref>M. K. Kaw (2004). [https://books.google.com/books?id=QpjKpK7ywPIC&pg=PR388 «Kashmir and Its People: Studies in the Evolution of Kashmiri Society»]. APH Publishing. — С. 388. — ISBN 978-81-7648-537-1.</ref> апісаньне флёры і фаўны, якая сустракаецца ў Кашміры, але не ва Ўджайне і Калінзе, як то [[шафран]], [[кедр гімалайскі]] і [[кашмірская кабарга]]; апісаньне геаграфічных асаблівасьцяў, агульных для Кашміра, такіх як ледавіковыя азёры і паляны. Акрамя таго Кала згадвае пра спасылкі на некаторыя легенды кашмірскага паходжаньня, як то пра [[Нікумбгу]]. На думку Калы, калідасаўскі твор ''«[[Шакунтала (п’еса)|Шакунтала]]»'' ёсьць алегарычнай драматызацыяй філязофіі школы прат’ябгіджны, якая ёсьць галіной кашмірскага [[шаівізм]]у. Кала сьцьвярджае, што ў гэты час гэтая галіна не была вядомая за межамі Кашміра. Іншая старая легенда распавядае, што Калідаса наведвае [[Кумарадаса|Кумарадасу]], караля Ланкі, дзе праз здраду паэта там забіваюць<ref>[https://web.archive.org/web/20130728012216/http://www.kalidasaakademi.nic.in/About_Kalidasa/about_kalidasa.html «About Kalidasa»]. Kalidasa Academi.</ref>.

== Беларускія пераклады ==
* Воблачны вястун: [лірычная паэма] / Калідаса. — Мінск : Зміцер Колас, 2017. — 89, [2] с.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар         = Gopal, Ram
|частка        = 
|загаловак     = Kālidāsa: His Art and Culture
|арыгінал      = 
|спасылка      = https://books.google.com/books?id=HwHk-Y9S9UMC&pg=PR3
|выданьне      = 
|месца         = 
|выдавецтва    = Concept Publishing Company
|год           = 1984
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 153
|isbn          = 
|ref           = Gopal
}}
* Krishnamoorthy, Kalidasa (1972).
* Sabnis, S. A., Kalidasa: His Style and His Times (1966).
* Singh, A. D., ed., Kalidasa: A Critical Study (1977).

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.britannica.com/EBchecked/topic/310169 Калідаса]. Encyclopædia Britannica.{{ref-en}}
* [http://www.imagi-nation.com/moonstruck/clsc60.html Біяграфія Калідасы].{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20070427232044/http://oll.libertyfund.org/Home3/AuthorBioPage.php?recordID=0140 Калідаса]. The Online Library of Liberty.{{ref-en}}
* [https://www.gutenberg.org/ebooks/author/4247 Працы Калідасы]. Праект Гутэнбэрг.{{ref-en}}

{{ізаляваны артыкул}}

[[Катэгорыя:Калідаса| ]]
[[Катэгорыя:Старажытныя індыйскія паэты]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]