Прагляд крыніцы для Зэмгалія

{{Адміністрацыйная адзінка
|Краіна                          = [[Латвія]]
|Статус                          = Этнаграфічны рэгіён
|Цэнтар                          = [[Елгава]]
|Мапа                            = Mappa della Semgallia.png
}}

'''Зэмгалія'''<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 182, 283.</ref>, '''Сэмігалія''' ({{мова-lv|Zemgale|скарочана}}, {{мова-lt|Žiemgala|скарочана}}) — гістарычная краіна і сучасны этнаграфічны рэгіён на поўдні [[Латвія|Латвіі]], на левым беразе [[Дзьвіна|Дзьвіны]]. Мяжуе з [[Жамойць|Жамойцю]] ([[Аўкштота]]й) на поўдні, [[Відзэмэ|Лівоніяй (Відзэмэ)]] на поўначы, [[Курляндыя]]й на захадзе і [[Латгалія]]й на ўсходзе. У [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] была часткай Курляндыі, і ўжо ў яе складзе далучылася да Латвіі. Таму ў [[герб Латвіі|гербе Латвіі]] мае не асобную зорачку, а супольную з Курляндыяй.

Усходнюю частку Зэмгаліі, якую таксама называюць Аўгшзэме ('высокая зямля'), вылучылі ў асобны этнаграфічны рэгіён — [[Сэлія|Сэлію]].

== Назва ==
[[Файл:Samogesthia-Samaitin-Samaiden (G. Gastaldi, 1562).jpg|значак|Тры Жамойці (''Samogesthia'', ''Samaitin'' і ''Samaiden'') на мапе {{nowrap|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Джакома Гастальды|Д. Гастальды|uk|Джакомо Гастальді}}}}, 1562 г.]]

Паводле папулярнага меркаваньня, назва «Зэмгалія» паходзіць ад старажытнага [[балты]]йскага племя [[зэмгалы|зэмгалаў]]. Гісторык [[Вацлаў Пануцэвіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў назьве «зэмгалы» першая частка абазначае [[Жамойты|жамойтаў (жэймаў)]], а другая — мяжу (ад «галас»)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 169, 279.</ref>.

[[Файл:Samogitia-Semigallia (A. Gudicanus, 1658).jpg|значак|Зэмгалія (Semigallia) і [[Жамойць]]. З мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], 1658 г.]]

[[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|Вялікі князь]] [[Гедзімін]] у сваім лісьце-пасланьні да манахаў-[[Францішкане|францішканаў]] [[Саксонія|Саксоніі]], датаваным 26 траўнем 1323 году, запрашаў у [[Вялікае Княства Літоўскае]] чатырох прапаведнікаў, каб яны маглі апеквацца двума касьцёламі, збудаванымі ў [[Вільня|Вільні]] і [[Наваградак|Наваградку]]. Гедзімін ставіў умову і пажаданьне, каб місіянэры абавязкова ведалі польскую, [[Зэмгальская мова|зэмгальскую]]{{Заўвага|На думку гісторыка [[Павал Урбан|Паўла Урбана]], гэты упамін зэмгальскай мовы можа тлумачыцца тым, што ў 1289—1290 гадох па паразе паўстаньня супраць [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]] у ВКЛ перасялілася каля 100 тысячаў [[Зэмгалы|зэмгалаў]]}} і [[Старабеларуская мова|рускую]] мовы. У пасланьні таксама дадавалася, што гэтымі мовамі валодалі іншыя місіянэры, якія дагэтуль былі або яшчэ знаходзіліся ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Urban-2001-102">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 102.</ref>.

Тым часам яшчэ [[Густынскі летапіс]] называў зэмгалаў жамойтамі<ref>[[Георгі Штыхаў|Штыхаў Г.]] Земгалы // {{Літаратура/БелЭн|7к}} С. 54.</ref>, а нямецкі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёганэс Фохт||en|Johannes Voigt}} у 1828 годзе зьвяртаў увагу на тое, што ў старажытнасьці [[саамы]] займалі даволі вялікую тэрыторыю, а таксама на падабенства паміж зэмгаламі, жамойтамі і самляндцамі, назвы якіх ён зьвязваў менавіта з саамамі{{Заўвага|{{мова-de|«Die weite Ausdehnung der Wohnsige der Westier in alter Zeit und die Große, welche früher dem Lande der Samen zugeschrieben wird, besonders bei den Skandinavischen Chronisten, lassen schon von selbst auf eine weite Ausdehnung des Samischen Volkes schließen. Auf eine Verwandtschaft der Samlander, Samaiten und Semgallen weisen aber außerdem auch Name, Sitte, Verfassung und Religion hin. Von dies sen letzteren hier weiter zu sprechen, ist nicht der geeignete Ort; der Name der Samen aber geht auch durch die beiden Benennungen Samaiten und Semgalen durch, denn Semgallen ist aus Semme und Gals, Galas, d. h. das Zeußerste, Ende, die Granze, zusammengesetzt, ebenso wie Widsemme, das Withland oder Widenland s. v. a. Gothenland, als Name des Lettlandes, welchen Namen man gewiß unrichtig durch Mittelland erklärt.»|скарочана}}}}<ref>Voigt J. Geschichte Preussens. B. 3. — Königsberg, 1828. [https://books.google.by/books?id=521C4ScjRdMC&pg=PA65&dq=Samaiten+samen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjFvOiZ4PX1AhVehP0HHZPOAfAQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Samaiten%20samen&f=false S. 65].</ref>. У 1847 годзе ў часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася, што «''[[Самадыйскія народы|Самаеды]], [[Жамойты|Самагіты]], [[Зэмгалы|Самігалы]], Сембы або Самлянд ёсьць народамі, прыналежнымі да [[Фіна-вугорскія народы|Фінскага кораню]]''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Самоеды, Самогиты, Самигалы, Сембы или Самланд суть народы, принадлежащие к Финскому корню»|скарочана}}}}<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Ч. 56, 1847. [https://books.google.by/books?id=ZiIZAQAAIAAJ&pg=RA5-PA130&dq=%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%8B,+%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw2vWH48D1AhU4g_0HHUNwBk4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%8B%2C%20%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8A&f=false С. 130].</ref>.

[[Файл:Samland-Samogitie-Semigallo (1768).jpg|значак|Зэмгалія (Semigallo), а таксама [[Малая Летува|пруская]] (Samland) і [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitie) Жамойць, 1768 г.]]

У 1420 годзе пасланцы вялікага князя [[Вітаўт]]а на арбітражным працэсе наконт дзяржаўнай прыналежнасьці Жамойці, які праходзіў ва [[Уроцлаў|Ўроцлаве]], сьцьвярджалі перад судом, што існавала «''тры зямлі Жамойтаў''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 24.</ref>. Паводле Вацлава Пануцэвіча, жамойцкае сялянскае насельніцтва складала падуладную большасьць у пэўных землях [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] ([[Самляндыя]]), Вялікага Княства Літоўскага ([[Жамойць]]) і [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 269.</ref>. Тым часам нямецкі энцыкляпэдыст XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер||ru|Цайлер, Мартин}}, які карыстаўся шматлікімі гістарычнымі працамі і геаграфічнымі апісаньнямі, пры апісаньні<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Insaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Іншае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref> сталіцы Зэмгаліі [[Елгава|Мітавы]] зазначаў, што паводле [[Альбэрт Каяловіч|Альбэрта Каяловіча]], «''у 1315 годзе, альбо каля таго часу, лівонцы аднялі ў [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] гэтую частку Samogitien, якая цяпер называецца Курляндыя, альбо Curonia''»<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=snippet&q=anno%20Curonia&f=false S. 213].</ref>, і што «''ў Samogitien, або Samaiten, або Sudinia, якую ў частцы Прусіі таксама называюць Sambiam, уладарыў брат узгаданага Lituonis, Saimo''»<ref>Zeiller M. Anderte Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1657. [https://books.google.by/books?id=SjlZAAAAcAAJ&pg=PA127&dq=couna+Crononis+Nemeni&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYrsGHzY72AhXJNuwKHacxB0UQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Sudinia%20Sambiam&f=false S. 102].</ref>. Таксама ў [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі|Хроніцы Эўрапейскай Сарматыі]], апублікаванай у 1582 годзе, паведамлялася<ref>
Kronika polska, litewska, żmódzka i wszystkiej Rusi Maciejá Stryjkowskiego. T. 1. — Warszawa, 1846. [https://books.google.by/books?id=p5IwAQAAMAAJ&pg=RA1-PA148&dq=Wespocie&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicisy36Y72AhVr7rsIHWITCJAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=sambiej%20samland&f=false S. 148].</ref>:
{{Цытата|А ў Прусіі, Самбіі, краі, які называюць па-нямецку Судавэн, Самлянд, і каля Інстэрборгу, Рагнеты і ў Курляндзкім краі сельскія мужыкі, якія ўсе ёсьць жамойтамі і размаўляюць на жамойцкай мове аж да Караляўца, што я сам чуў і бачыў…
{{арыгінал|pl|W Prusiech zaś w Sambiej, którą ziemię zowią po niemiecku Sudawen, Samland i około Insterborku, Ragnety i w Kurlandskiej ziemi chłopstwo sielskie, którzy są wszyscy Żmodzinowie i żmodzkim językiem aż do Królewca, com sam słyszał i widział, mówią…}}|
}}

Тое, што зэмгалы (''Samegallen'' або ''Semgallen''), жамойты (''Sameiten'' або ''Samogitier'') і самляндцы (''Samen'' або ''Samländern'') ад пачатку складалі адно племя, зазначаў яшчэ ў 1859 годзе курляндзка-нямецкі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Отта фон Рутэнбэрг||de|Otto von Orgies-Rutenberg}}<ref>Rutenberg O. Geschichte der Ostseeprovinzen, Liv-, Esth-, und Kurland. B. 1. — Liepzig, 1859. [https://books.google.by/books?id=WXo2AAAAMAAJ&pg=PA146&dq=Samegallen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiTscO86Zb2AhWeS_EDHeTmDgM4HhDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=Samegallen&f=false P. 146].</ref>.

Паводле слоўніка курляндзка-нямецкага лінгвіста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Штэндэр|Фрыдрыха Штэндэра|en|Gotthard Friedrich Stender}}, надрукаванага ў 1789 годзе, назва «жамойцкая мова» ({{мова-lv|Smuhdschu walloda|скарочана}}) бытавала сярод [[Латышы|латышоў]] і пазначала латыскі дыялект, пераходны да [[Летувіская мова|летувіскай (жамойцкай) мовы]]<ref>Stenders G. F. Lettisches Lexikon. T. 1. — Jelgava, 1789. [https://books.google.by/books?id=XzJ9lv-7NUMC&pg=PA280&lpg=PA280&dq=Smuhdschu+walloda&source=bl&ots=ekL0XE71m0&sig=ACfU3U0f8GWUN1AcK54fWB6E80Rd8Tr7Sw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwidgOaWsu31AhV1lIkEHQLHCx0Q6AF6BAgCEAM#v=onepage&q=Smuhdschu%20walloda&f=false S. 280].</ref>.

Адзін зь першых ідэолягаў [[Летувіскае нацыянальнае абуджэньне|летувіскага нацыянальнага абуджэньня]] [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) атаясамліваў з Жамойцю Балтыйскае ўзьбярэжжа ад утоку [[Вісла|Віслы]] (Самляндыя) да [[Ліелупэ|Гаўі]] (Зэмгалія)<ref name="Volter-1900">{{Літаратура/ЭСБЭ|Самогиты|аўтар = Вольтер Э. |том = XXVIIIa|старонкі = 205—206}}</ref>.

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Курляндзкае і Зэмгальскае герцагства}}

У XIII ст. [[крыжакі]] захапілі Зэмгалію, якая стала часткай [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]]. З 1561 году ўваходзіла ў склад Курляндзкага герцагства (у 1596—1617 гадох самастойнае Зэмгальскае герцагства), у 1795—1917 гадох усходняя частка [[Курляндзкая губэрня|Курляндзкай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]].

== Геаграфія ==
Ляндшафт Сэмігаліі — раўнінны. Апроч [[Дзьвіна|Дзьвіны]], важнай ракой ёсьць [[Ліелупэ]]. Да ліку найбольшых местаў належыць былая сталіца [[Елгава|Елгава (Мітава)]], а таксама [[Баўска]]. Галоўнай турыстычнай славутасьцю рэгіёну лічыцца [[Рундальскі палац]] пад Баўскай.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

{{Гістарычныя вобласьці Латвіі}}
[[Катэгорыя:Зэмгалія| ]]