Прагляд крыніцы для Джахар Дудаеў

{{Няма крыніц}}
{{Палітык
|імя                = Джахар Дудаеў
|выява              = 
|памер              = 
|подпіс_пад_выявай  = 
|пасада             = {{Сьцяг ЧРІ}}1-ы прэзыдэнт [[Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя|Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя]]
|пачатак_тэрміну    = 9 лістапада 1991
|канец_тэрміну      = 21 красавіка 1996
|наступнік          = [[Зэлімхан Яндарбіеў]]
|пасада2            = {{Сьцяг СССР}}Камандзір {{Артыкул у іншым разьдзеле|326-ая цяжкая бамбавальная авіяцыйная дывізія|326-ай цяжкай бамбавальнай авіяцыйнай дывізіі|en|326th Heavy Bomber Aviation Division}}
|пачатак_тэрміну2   = 1987
|канец_тэрміну2     = сакавік 1991
|папярэднік2        = 
|наступнік2         = 
|прэм'ер-міністар2  = [[Мікалай Рыжкоў]], [[Валянцін Паўлаў]]
|прэзыдэнт2         = 
|месца_нараджэньня  = [[вёска]] [[Ялхарой (вёска)|Ялхарой]]
|месца_сьмерці      = [[вёска]] [[Гехі-Чу (вёска)|Гехі-Чу]], [[Ічкерыя]]
|партыя             = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Агульнанацыянальны кангрэс чачэнскага народу||en|All-National Congress of the Chechen People}}
|сужэнец            = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ала Дудаева|Ала Фёдараўна Дудаева|en|Alla Dudayeva}} (з 1969 г.)
|дзеці              = Трое: 2 [[сын]]ы Аўлур (нар. 1971) і Дэгі (1984), [[дачка]] Дана (1974)
|бацька             = 
|маці               = 
|род                = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ялхарой||ce|Ялхорой}}
|адукацыя           = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ваенна-паветраная акадэмія імя Юрыя Гагарына||en|Gagarin Air Force Academy}} (1974)
|рэлігія            = [[Іслам]]
|подпіс             = Signature of Dzhokhar Dudayev.png
|узнагароды         = {{Блёк узнагародаў|{{Ордэн Чырвонай Зоркі}}|{{Ордэн Чырвонага Сьцягу}}}}
}}
'''Джаха́р Муса́евіч Дуда́еў''' ({{мова-ce|Дудийн Муса-кІант Жовхар|скарочана}}, {{мова-ru|Джохар Мусаевич Дудаев|скарочана}}; 1944, [[вёска]] [[Ялхарой (вёска)|Ялхарой]], цяпер [[Чачэнія|Чачэнская рэспубліка]], [[Расея]] — 1996, вёска [[Гехі-Чу (вёска)|Гехі-Чу]], цяпер Чачэнская Рэспубліка, Расея) — савецкі й чачэнскі вайсковы дзяяч, пасьля развалу [[СССР]] таксама займаўся дзяржаўнай дзейнасьцю. Правадыр чачэнскага незалежніцкага руху. У СССР быў у савецкім войску, генэрал-маёр авіяцыі. Першы і адзіны чачэнскі генэрал савецкага войска. Удзельнічаў у [[Першая расейска-чачэнская вайна|Першай расейска-чачэнскай вайне]].

== Сям’я ==
12 верасьня 1969 году Джахар Дудаеў ажаніўся з Алай Куліковай. Меў трох дзяцей — Аўлур (сын), Дэгі (сын) і Дана (дачка). Іх лёс невядомы з-за боязі перасьледу з боку расейскіх уладаў.

== Біяграфія ==
Быў выселены з [[Чачэнія|Чачэніі]] разам зь сям’ёй у [[Казахстан]]. Вярнуўся ў Чачэнію ў 1957 годзе. У 1960 годзе паступіў на вучобу ў Тамбоўскую вайсковую лётную вучэльню. Пасьля гэтага служыў у савецкім войску. У 1980-х гадах браў удзел у вайне з маджагедамі ў [[Аўганістан]]е. Пасьля развалу СССР вярнуўся ў Чачэнію й пачаў палітычную дзейнасьць. 27 кастрычніка 1991 году быў абвешчаны прэзыдэнтам [[Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя|Чачэніі]]. 21 красавіка 1996 году Джахар Дудаеў быў забіты ракетным ударам з расейскага самалёта.

=== Вяртаньне ў Чачэнію, дзяржаўная дзейнасьць ===
23—25 лістапада 1990 году ў Грозным Агульнанацыянальны кангрэс чачэнскага народу, на якім была выбраная так званая Выканаўчая рада зьезду на чале з Дж. Дудаевым.  У сакавіку 1990 году ён запатрабаваў роспуску Вярхоўнай рады ЧІАССР. 9 чэрвеня 1991 году на другім чачэнскім нацыянальным зьезьдзе Дж. Дудаеў быў выбраны старшынём Выканаўчай рады Ўсечачэнскага нацыянальнага камітэту. Затым пачалося стварэньне другога ўраду, які дзейнічаў бы разам з ужо існуючым урадам ЧІАССР. З-за спробы дзяржаўнага перавароту ў Маскве, падзеі ў Чачэніі пачалі рухацца да міжчачэнскай вайны. Улады ЧІАССР (урад, Вярхоўная рада, КПСС у ЧІАССР) падтрымалі тых, хто хацеў захапіць уладу ў Маскве, а Дж. Дудаеў падтрымаў Барыса Ельцына. Вайнаская дэмакратычная партыя на плошчы ў Грозным правяла сход, на якім народ вырашыў падтрымаць Барыса Ельцына. Разам з тым людзі пачалі патрабаваць адстаўкі людзей, што падтрымлівалі ворагаў Барыса Ельцына. Сярод іх былі Вярхоўная рада ЧІАССР. 4 верасьня 1991 году было захоплена тэлебачаньне ў Грозным і Дж. Дудаеў заявіў аб адстаўцы Вярхоўнай рады ЧІАССР і абвясьціў Выканаўчаю раду Ўсечачэнскага народнага камітэту ўрадам ЧІАССР.

=== Галава Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя ===
27 кастрычніка 1991 году ў ЧРІ адбыліся выбары галавы краіны, на якіх выйграў Дж. Дудаеў. Ён атрымаў 90,1 % галасоў. Тут жа ён абвясьціў незалежнасьць Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя. Гэтую незалежнасьць не прызнала Расея. Выбары галавы Чачэніі таксама Расея не прызнала. Барыс Ельцын спрабаваў увесьці ваеннае становішча ў Чачэніі й увесьці туды войска, але Вярхоўная рада Расеі не пажадала падначальвацца Б. Ельцыну.

==== Дзейнасьць на чале дзяржавы ====
3 сакавіка 1992 году Дж. Дудаеў заявіў, што з Расеяй перамовы будуць толькі пры ўмове, што будзе прызнана незалежнасьць ЧРІ. 12 сакавіка 1992 году была прынята Канстытуцыю ЧРІ. У 1992 годзе  Дж. Дудаеў сустракаўся з кіраўніцтвам наступных краінаў: Азэрбайджан, Грузія, Саудаўская Арабія, ААЭ, Турэччына, Паўночны Кіпр, Босьнія й Герцагавіна, ЗША. Там ён хацеў дамагчыся прызнаньня незалежнасьці ЧРІ, але гэта не ўдалося.

==== Пачатак грамадзянскай вайны ====
К пачатку 1993 году ў ЧРІ пачаліся гаспадарчыя клопаты, беднасьць. Народ страціў давер да Дж. Дудаева. 19 лютага 1993 году было праведзена апытаньне народу ЧРІ аб зьменах у канстытуцыю, дзе была вельмі ўзмоцнена ўлада Дж. Дудаева.  15 красавіка 1993 году пачаўся сход у Грозным, дзе сабраліся праціўнікі Дж. Дудаева. Яны хацелі стаяць на плошчы пакуль Дж. Дудаеў не адыдзе ў адстаўку. Гэтых людзей падтрымаў парлямэнт ЧРІ. 17 красавіка 1993 году Дж. Дудаеў распусьціў парлямэнт.  4 чэрвеня 1993 году быў разагнаны сход. Было забіта каля 50 чалавек. Баявыя дзеяньні пачаліся на ўскраінах ЧРІ. Праціўнікамі ЧРІ была створана Часовая рада Чачэнскай (расейскай) рэспублікі.

==== Пачатак Першай расейска-чачэнскай вайны ====
Пасьля доўгіх і няўдалых спробаў сілай зьнішчыць урад ЧРІ, Расея вырашыла адкрыта напасьць на ЧРІ. Пачалася вайна. К канцу 1995 году амаль уся ЧРІ была захоплена расейскім войскам. Чачэнскае войска спрабавала нападамі з-за засады прымусіць да перамоваў Расею.

== Сьмерць ==
З пачаткам вайны расейскае войска спрабавала забіць Дж. Дудаева. 21 красавіка 1996 году расейскія вайскоўцы злавілі радыёхвалі, дзе Дж. Дудаеў гутарыў з кімсьці з Масквы. Быў падняты самалёт Су-25, які паляцеў у бок вёскі Гехі-Чу, адтуль вяліся перамовы. Ракета была пушчана й трапіла ў машыну, ля якое быў Дж. Дудаеў. Ён памёр на месцы.

== Цытаты ==
{{Цытата|Аўганістан, Ічкэрыя, іншыя цяжкасьці паменшылі трошкі апэтыты [Расеі]. Але не прыпынілі. У Крыме яшчэ будзе бойня, [[Украіна]] яшчэ сыйдзецца ў бітве з Расеяй. Пакуль русізм існуе, ён ніколі не адмовіцца ад сваіх амбіцыяў. Вось цяпер пад славянскай маркай хочуць, як і ў ранейшыя часы, падмяць пад сябе Ўкраіну, [[Беларусь]] і гэтак далей...<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=fPZzZNDz9Fk Джохар Дудаев: Украина еще схлестнется с Россией] // Интервью, 1995 год (video)</ref>|Джахар Дудаеў, 1995 год}}

== Памяць ==
Места [[Грозны]] было перайменаванае ў Dzhokhar-Ghala (пазьней Dzhokhar) ў 1997 годзе. Пасьля Другой Чачэнскай Вайны места зноўку называецца ''Грозны''.

=== Памяць па-за межамі ЧРІ ===
[[Файл:Džohara Dudajeva gatve.jpg|міні|200пкс|Вуліца Дж. Дудаева. Рыга]]

==== Босьнія і Герцагавіна ====
* Гораждэ, вуліца Джахара Дудаева

==== Латвія ====
* [[Рыга]], алея Джахара Дудаева (з 1996 году)

==== Летува ====
[[Файл:Dzokhar Dudayev monument Vilnius.jpg|міні|200пкс|Помнік у Вільні]]
* [[Вільня]], сад Джахара Дудаева, дзе стаіць яму помнік

==== Польшча ====
* [[Варшава]], плошча Джахара Дудаева (з 2005 году)

==== Украіна ====
* [[Хмяльніцкі]], вуліца Джахара Дудаева (з 2015 году)<ref>[http://khm.depo.ua/ukr/khm/u-hmelnitskomu-z-yavilasya-vulitsya-imeni-dzhahara-dudaeva-04102015190100 Як у Хмельницькому Джохара Дудаєва вшановували]</ref>
* [[Івана-Франкоўск]], вуліца Джахара Дудаева
* [[Львоў]], вуліца Джахара Дудаева (з 1996 году)

==== ЧРІ ====
* [[Грозны]], сад Джахара Дудаева (з 1996 па 1999)

== Глядзіце таксама ==
* [[Аслан Масхадаў]]
* [[Абдул-Халім Садулаеў]]
* [[Доку Ўмараў]]

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* {{Навіна|аўтар=[[Валер Каліноўскі]]|загаловак=10 гадоў таму ракетным ударам расейцы забілі Джахара Дудаева|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/769538.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=21 красавіка 2006|дата доступу=6 траўня 2014}}
* [http://www.youtube.com/watch?v=BOXNrzY9zjk&feature=related Прамова Дж.Дудаева, 1993 г.]
* [http://www.youtube.com/watch?v=iFKBTTsVpnw Прамова Дж.Дудаева, 11.01.1995 г.]
* [http://www.youtube.com/watch?v=81kAxYSlhU0&feature=related Забойства Дж.Дудаева]
* [http://www.dailymotion.com/video/xkkl34_конгресс-чеченского-народа-1991-г_webcam Сабор чачэнскага народа (1991)]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дудаеў, Джахар}}
[[Катэгорыя:Прэзыдэнты Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя]]
[[Катэгорыя:Савецкія генэралы]]
[[Катэгорыя:Савецкія лётчыкі]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Першай чачэнскай вайны]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Аўганскай вайны (1979—1989)]]
[[Катэгорыя:Сябры КПСС]]
[[Катэгорыя:Забітыя палітыкі]]