Прагляд крыніцы для Вацлаў Ганка

{{Пісьменьнік
|Імя                 = Вацлаў Ганка
|Арыгінал імя        = Václav Hanka
|Жанчына             = 
|Партрэт             = Vaclav Hanka.jpg
|Памер               = 
|Апісаньне           = Вячаслаў Ганка
|Імя пры нараджэньні = 
|Псэўданімы          = 
|Грамадзянства       = 
|Гады актыўнасьці    = 
|Напрамак            = 
|Жанр                = 
|Дэбют               = 
|Значныя творы       = 
|Прэміі              = 
|Подпіс              = 
|Апісаньне подпісу   = 
|ВікіКрыніца         = 
|ВікіКрыніца пераклады на беларускую = 
|Палічка             = 
|Сайт                = 
}}
'''Ва́цлаў Га́нка''' ({{Мова-cs|Vác(es)lav Hanka}}; 10 чэрвеня 1791, [[Горжыневес]] пад [[Градэц Кралавэ|Кёніггрэцам]] — 12 студзеня 1861, [[Прага]]) — [[чэхі|чэскі]] [[філёляг]] і [[паэт]], дзяяч нацыянальнага адраджэньня. Вядомы як складальнік фальшывых [[Краледворскі рукапіс|Краледворскага]] і [[Зеленагорскі рукапіс|Зеленагорскага рукапісаў]].

== Жыцьцяпіс ==

=== Раньнія гады ===
[[Файл:Horineves 08.jpg|міні|250пкс|Хата, дзе нарадзіўся Вацлаў Ганка]]
Вацлаў Ганка нарадзіўся ў [[Горжыневес]]е пад [[Градэц Кралавэ|Кёніггрэцам]]. У 1807 быў адпраўлены ў школу, каб пазьбегнуць выкліку ў аўстрыйскае войска. Па сканчэньні паступіў у [[Праскі ўнівэрсытэт]], дзе заснаваў суполку разьвіцьця [[Чэская мова|чэскае мовы]]. У 1813—1814 вывучаў [[права]] ў [[Венскі ўнівэрсытэт|Вене]], дзе выдаваў чэскую газэту і пазнаёміўся з заснавальнікам славянскае філялёгіі [[Ёзэф Добраўскі|Язэпам Добраўскім]].

=== Рукапісы ===
[[Файл:RK Oldrich Boleslav Scheiwl.jpg|міні|250пкс|Старонка з [[Краледворскі рукапіс|Краледворскага рукапісу]]]]
16 верасьня 1817 Ганка паведаміў, што знайшоў у вежы царквы ў [[Двур Кралёвэ над Лабай|Кёнігінгофе-ан-дэр-Эльбэ]] ({{Мова-be|Двор каралеўны над Лабай|скарочана}}) [[Краледворскі рукапіс|рукапіс багемскіх паэмаў]] XIII стагодзьдзя, а ў наступным року — што атрымаў ад ананіма рукапіс, які быў названы «[[Зеленагорскі рукапіс|Зеленагорскім]]» пасьля таго, як была апублікаваная вэрсія пра выяўленьне яго ў Грунбэрскім замку ({{Мова-be|Зялёная гара|скарочана}}) каля [[Непамук]]у.

«Рукапісы каралеўскага двару і Зялёнай гары» ({{Мова-cs|Rukopisy Královédvorský a Zelenohorský}}) былі апублікаваныя ў 1818 року з паралельным перакладам на сучасную чэскую мову, а таксама зь нямецкім перакладам [[Вацлаў Алёіз Свобада|Свобады]]. Арыгіналы рукапісаў Вацлаў Ганка перададаў у [[Нацыянальны музэй (Прага)|Багемскі музэй]] у Празе, дзе працаваў бібліятэкарам з 1822 року.

Аднак яшчэ да публікацыі Добраўскі назваў урывак «Зеленагорскага рукапісу», вядомы як «Суд [[Лібушэ]]», відавочнай падробкай, хоць і паверыў у аўтэнтычнасьць «Краледворскага рукапісу». Не паверыў Ганку і другі ягоны настаўнік — [[славенец]] [[Ерней Копітар]]. Аднак усё маладое пакаленьне {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абуджальнікі|чэскіх асьветнікаў|cs|Národní buditelé}} сустрэла «адкрыцьці» Ганкі з захапленьнем. Празь некалькі рокаў зьмяніў сваё меркаваньне й Добраўскі. Аднак сучасныя чэскія дасьледнікі лічаць «Зеленагорскі рукапіс» [[падробка]]й.

14 чэрвеня 1827 року Вацлаў Ганка, шукаючы на просьбу кёнігзбэрскага прафэсара Э. Г. Графа ў Праскім музэі слоўнікі зь нямецкімі [[глёса]]мі, наткнуўся на лацінскамоўны энцыкляпэдычны слоўнік «[[Mater Verborum]]» з упісанымі на ягоных старонках чэскімі глёсамі. Ён выдаў іх у альфабэтным парадку ў 1833 року як найістотнейшую крыніцу зьвестак пра старажытначэскую мову. Праведзены пазьней, ужо пасьля ягонай сьмерці [[Адольф Патэра|Адольфам Патэрам]] палеаграфічны аналіз паказаў, што большасьць чэскіх глёсаў сфабрыкаваныя з [[Лацінская мова|лацінскіх]]. Цяпер большасьць славістаў лічаць чэскія глёсы «[[Mater Verborum]]» маланадзейнай крыніцай.

Дзякуючы Ганку (і ягонаму імавернаму суаўтару [[Ёзэф Лінда|Ёзэфу Лінду]]) спраўдзіліся чаканьні дзеячоў чэскага нацыянальнага адраджэньня — «знайшліся» помнікі старажытнага [[пісьменства]], якія не саступалі па даўнасьці і разнастайнасьці зьместу рускім і сэрбскім помнікам, і да таго ж утрымлівалі карціну гераічнай і дэмакратычнай мінуўшчыны Чэхіі, а таксама антынямецкія нападкі.

Беспрэцэдэнтна працягламу посьпеху фальсыфікацыяў спрыяла ня толькі ідэальная адпаведнасьць палітычным спадзяваньням чэскіх патрыётаў, але й літаратурны талент, высокія на той час сьлявістычная кваліфікацыя і тэхнічнае майстэрства Ганкі, які на паўстагодзьдзя апярэдзіў магчымасьці сучаснай яму навукі. Няўдалая спроба кампаніі па доказе падробленасьці рукапісаў, прадпрынятая аўстрыйскай паліцыяй і рэдактарам аўстрыйскай газэты нязадаўга да сьмерці аўтара (1860), здавалася, надоўга замацавала ягоную гістарычную перамогу: Ганка выйграў судовы працэс супраць аўстрыйцы Ку і сышоў у труну з аўрэолям мучаніка нацыянальнага адраджэньня.

=== Літаратурна-навуковая дзейнасьць ===
Вацлаў Ганка пісаў таксама вершы, склаў пяцітомнік фальклёру «Старажытныя паданьні» (1817—1826), выдаў «Кароткую гісторыю славянскіх народаў» (1818).

У выніку мовазнаўчае спрэчкі з [[Францішак Палацкі|Францішкам Палацкім]] правёў рэформу артаграфіі [[Чэская мова|чэскае мовы]] (увёў выкарыстаньне ''v'' замест ''w'', ''au'' замест ''ou''). Паводле прапанаванага [[Ёзэф Добраўскі|Язэпам Добраўскім]] пляну склаў «Чэскую граматыку» (1822) і «Польскую граматыку» (1839).

Пераклаў на чэскую «[[Слова пра паход Ігаравы]]» (1821) з кансультацыямі Добраўскага і [[Аляксандар Шышкоў|Аляксандра Шышкова]]; пасьля выдаў і нямецкі пераклад «Слова», зь якім быў знаёмы [[Аляксандар Пушкін]]. Выдаў [[Рэймскае Эвангельле|Рэймскае]] (1846) і «[[Астрамірава Эвангельле|Астрамірава Эвангельлі]]» (1853). За публікацыю першага зь іх быў узнагароджаны крыжам [[Ордэн сьвятой Ганны|ордэна сьвятой Ганны]] ад [[Мікалай I (расейскі імпэратар)|расейскага цара Мікалая I]] і брыльянтавым пярсьцёнкам ад [[Фэрдынанд I Аўстрыйскі|аўстрыйскага імпэратара Фэрдынанда I]].

Узімку 1848 стаў выкладчыкам (з 1849 — прафэсар) [[Славянскія мовы|славянскіх моваў]] у Праскім унівэрсытэце, дзе працаваў да скону.

=== Панславізм ===
[[Файл:Horineves 07.jpg|значак|Мэмарыяльная таблічка на родным доме Вацлава Ганкі]]
Цягам амаль паўстагодзьдзя Ганка вёў актыўную працу па абмене інфармацыяй між славістамі розных краінаў. Збольшага дзякуючы ягоным высілкам Прага стала буйным цэнтрам славістыкі. У 1848 Вацлаў Ганка ўзяў удзел у [[Праскі славянскі кангрэс|Праскім славянскім кангрэсе]], а таксама іншых мірных падзеях [[Рэвалюцыя 1848—1849 гадоў у Аўстрыйскай імпэрыі|рэвалюцыі 1848—1849 рокаў]] з пазыцыяў [[панславізм]]у. Стаў заснавальнікам палітычнага таварыства «Slovanská Lípa» і быў абраны ў імпэрскі [[райхсрат]] у Вене, аднак адмовіўся ад гэтае пасады.

Адыграў значную ролю ў знаёмстве чэхаў з расейскай літаратурай, быў абраны сябрам-карэспандэнтам [[Пецярбурская Акадэмія навук|Пецярбурскай Акадэміі навук]].

Сканаў у [[Прага|Празе]] 12 студзеня 1861, пахаваны на [[Вішаградзкія могілкі|Вішаградзкіх могілках]].

== Выкрыцьцё фальсыфікацыяў ==
Палеаграфічны аналіз «[[Mater Verborum]]», праведзены [[Адольф Патэра|Адольфам Патэрам]], стаў істотным крокам на шляху прызнаньня падробленасьці старажытных рукапісаў, знойдзеных Ганкам. Адной з мэтаў падробкі чэскіх глёсаў было падмацаваньне сапраўднасьці [[Краледворскі рукапіс|Краледворскага]] і [[Зеленагорскі рукапіс|Зеленагорскага рукапісаў]]. Імёны славянскіх бостваў і назвы плянэтаў, прыведзеныя ў «Mater Verborum», цягам паўстагодзьдзя фігуравалі ў якасьці крыніц па славянскай міталёгіі; да цяперашняга часу яны сустракаюцца там-сям у ненавуковых сачыненьнях па паганстве.

Першым крокам да выкрыцьця фальсыфікацыі Краледворскага і Зеленагорскага рукапісаў было прызнаньне найноўшай падробкай «Любоўнай песьні караля Вацлава» паводле рашэньня асаблівай камісіі Чэскага музэю 1857 року, скліканай на патрабаваньне [[Юліус Фэйфалі|Юліуса Фэйфаліка]]<ref>Ламанский, IX</ref>.

Канчаткова фальшывасьць абодвух рукапісаў з розных пунктаў погляду (тэхніка-палеаграфічнага, гістарычнага і лінгвістычнага) была навукова даведзеная толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў. Значную ролю ў каардынацыі дзеяньняў адмыслоўцаў у розных галінах навукі ў 1880-я-1890-я рокі адыграў будучы [[прэзыдэнт Чэхаславаччыны]] [[Томаш Масарык]], які й сам выступаў на старонках часопісу «[[Athenaeum (Чэхія)|Athenaeum]]» як крытык рукапісаў з эстэтычнага пункту гледжаньня.

Быў выяўлены факт напісаньня рукапісаў на абрэзках старажытнага пэргамэнту, зь якога быў змыты стары тэкст ([[палімпсэст]]); ужываньне [[Бэрлінская блакіць|бэрлінскае блакіці]], якая пачала вырабляцца ў XVIII стагодзьдзі; зьмешваньне напісаньняў рознага часу і няўпэўнены почырк (абвядзеньне абрысаў, падчысткі), на 6 тысячаў словаў — каля тысячы памылак у старажытначэскай мове, фактычныя [[анахранізм]]ы і г. д. У вырабе рукапісаў зь вялікай доляй верагоднасьці ўзяў удзел таксама [[Ёзэф Лінда]], хутка выяўленая падробка якога («Песьня пад Вышаградам») ужываецца ў тэксьце. У 1899 року нават зьявілася вэрсія пра тое, што ў Краледворскім рукапісе Ганка пакінуў аўтарскі знак — зашыфраваны лацінскі надпіс «Hanka fecit» ({{Мова-be|Ганка зрабіў|скарочана}}), аднак гэта не пацьвердзілася.

Бадай, самая «шкодная» Ганкава фальсыфікацыя — аповед пра [[Бітва пад Оламаўцам|перамогу Яраслава з Штэрнбэрка пад Оламаўцам]] над [[Мангола-татарскае нашэсьце|мангола-татарамі]] ў 1242 року (адна зь песьняў Краледворскага рукапісу). Гэтая мітычная бітва вандруе з аднае гістарычнае працы ў іншую і пасьля выкрыцьця фальсыфікацыяў, яна нават трапіла ў трэцяе выданьне [[Вялікая савецкая энцыкляпэдыя|Вялікай савецкай энцыкляпэдыі]].

== Працы ==

=== Паэзія ===
* «Dvanáctero písní»
* «Hankowy písně» (Прага, 1815, пашыранае перавыданьне «Dvanáctero písní»)

=== Навуковыя выданьні ===
* «Starobyla Skiadani» (1817—1826, збор багемскага фальклёру ў 5 т.)
* «Кароткая гісторыя славянскіх народаў» (1818)
* «Чэская граматыка» (1822)
* «Польская граматыка» (1839)
* частку Эвангельляў з [[Рэймскае Эвангельле|Рэймскага рукапісу]] (1846, [[глаголіца]]ю)
* «[[Астрамірава Эвангельле]]» (1853)
* «Stará pověst o Strojmírovi a Griseldě»
* «Sbírka nejdávnějších latinsko-českých slovníků»
* «Přehled pramenů právních v Čechách»
* «Mluvnice čili soustava českého jazyka podle Josefa Dobrovského»
* «Slovanská mluvověda»
* «Petrohradská legenda o [[Сьвяты Вацлаў|svatém Václavu]]»
* «České mince korunovační»

=== Пераклады ===
* «Krátká historie slovanských národů» (1818)
* «Prostonárodní srbská Musa do Čech převedenou» (пераклад сэрбскіх вершаў, прызнаны нізкаякасным)
* «Igor» (1821, пераклад з расейскай «Слова пра паход Ігаравы»)
* «Dějiny české v kamenopisně vyvedených obrazech» (1824)
* «Krakováčky, aneb písně národní polské»

== Ушанаваньне памяці ==
Імя Вацлава Ганкі ўнесенае ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Семдзесят два імені чэскай гісторыі|сьпіс 72 выбітных асобаў Чэхіі|cs|Dvaasedmdesát jmen české historie}}.

На роднай хаце Вацлава Ганкі ў [[Горжыневес]]е ўсталяваная мэмарыяльная таблічка з выразам «Народы не паміраюць, пакуль жыве мова».

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* * [[Уладзімер Ламанскі|Ламанский В. И.]] [[s:Индекс:Новейшие памятники древнечешского языка (Ламанский).djvu|Новейшие памятники древнечешского языка]] // {{Падказка|Ж. M. H. Пр.|Журнал Министерства народного просвещения}}, 1879
* {{Артыкул| аўтар=Lass, Andrew.| загаловак=Romantic Documents and Political Monuments: The Meaning-Fulfillment of History in 19th-Century Czech Nationalism | год=1988 | выданьне=American Ethnologist | том=15 | выпуск=3 | старонкі=456–471 | doi=10.1525/ae.1988.15.3.02a00030}}
* {{Кніга
|аўтар          = 
|частка         = 
|загаловак      = Die ältesten Denkmäler der böhmischen Sprache
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://books.google.com/books?id=kK8DAAAAYAAJ&printsec=titlepage&dq=author:%22V%C3%A1clav+Hanka%22+manuscript&lr=&source=gbs_summary_r#PPA5,M1
|адказны        = Václav Alois Svoboda, Václav Hanka
|выданьне       = 
|месца          = Prag
|выдавецтва     = 
|год            = 1840
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|наклад         = 
}}
* {{Кніга
|аўтар          = Václav Hanka, Josef Linda.
|частка         = 
|загаловак      = Manuscript of the Queen’s Court: A Collection of Old Bohemian Lyrico-epic Songs, with Other Ancient Bohemian Poems
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://books.google.com/books?id=GOwEHAAACAAJ&dq=author:%22V%C3%A1clav+Hanka%22+manuscript&lr=
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = V. Hanka
|год            = 1852
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 86
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|наклад         = 
}}
* {{Кніга
|аўтар          = Josef Lind, Václav Alois Svoboda.
|частка         = 
|загаловак      = The Queen’s Court Manuscript, with Other Ancient Bohemian Poems
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://books.google.by/books/about/The_queen_s_court_manuscript_with_other.html?id=-zNFAAAAYAAJ&redir_esc=y
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = Bell
|год            = 1852
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 108
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|наклад         = 
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ганка, Вацлаў}}
[[Катэгорыя:Чэскія філёлягі]]
[[Катэгорыя:Чэскія лінгвісты]]
[[Катэгорыя:Чэскія паэты]]
[[Катэгорыя:Чэскія славісты]]
[[Катэгорыя:Чэскія пэдагогі]]
[[Катэгорыя:Чэскія перакладнікі]]
[[Катэгорыя:Містыфікатары]]
[[Катэгорыя:Навучэнцы Карлавага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Сябры-карэспандэнты Санкт-Пецярбурскай акадэміі навук]]
[[Катэгорыя:Праваслаўе ў Чэхіі]]