Прагляд крыніцы для Беларускі экзархат

{{Іншыя значэньні|Беларуская праваслаўная царква (неадназначнасьць)}}
{{Каардынаты|53|54|19|паўночнае|27|32|49|усходняе|выяўленьне=загаловак}}
{{Арганізацыя
|назва                     = Беларускі экзархат
|арыгінальная назва        = Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату
|выява                     = Holy Spirit Cathedral in Minsk.jpg
|рамка выявы               = 
|памер выявы               = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = Катэдра Беларускага экзархату
|подпіс выявы              = [[Катэдральны сабор Сашэсьця Сьвятога Духу]] (Менск, сакавік 2013 г.)
|мапа                      = 
|памер мапы                = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы  = 
|подпіс мапы               = 
|мапа 2                    = 
|абрэвіятура               = БЭ <br> БПЦ  
|дэвіз                     = 
|папярэднік                = [[Менская мітраполія]]
|наступнік                 = 
|дата ўтварэньня           = {{Дата пачатку|16|10|1989|1}}
|дата спыненьня існаваньня = 
|тып                       = 
|юрыдычны статус           = рэлігійнае аб’яднаньне
|мэта                      = пашырэньне праваслаўнай [[Хрысьціянства|хрысьціянскай]] веры<ref name="с"/>
|штабкватэра               = [[Менск]], [[Цэнтральны раён (Менск)|Цэнтральны раён]], вул. Вызваленьня, д. 10
|месцазнаходжаньне         = 
|каардынаты                = 
|дзейнічае ў рэгіёнах      = Беларусь
|сяброўства                = 
|афіцыйныя мовы            = 
|генэральны сакратар       = 
|пасада кіраўніка          = Экзарх
|імя кіраўніка             = [[Веніямін (Тупека)]]
|пасада кіраўніка 2        = Кіраўнік справамі
|імя кіраўніка 2           = Сергій (Брыч)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сынод|спасылка=http://www.church.by/by/sinod|выдавец=Беларуская Праваслаўная Царква|дата публікацыі=2015|дата доступу=5 жніўня 2017}}</ref>
|пасада кіраўніка 3        = Старшыня Царкоўнага суду
|імя кіраўніка 3           = Гурый (Апалька)
|пасада кіраўніка 4        = Старшыня Рэвізійнай камісіі
|імя кіраўніка 4           = Аляксандар Вярбіла<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты|спасылка=http://www.church.by/by/kontakty|выдавец=Беларуская праваслаўная царква|дата публікацыі=7 чэрвеня 2017|дата доступу=5 жніўня 2017}}</ref>
|асноўныя асобы            = 
|кіроўны орган             = Сынод
|матчыная кампанія         = [[Маскоўскі патрыярхат]]
|зьвязаныя кампаніі        = [[Менская япархія]], [[Полацкая япархія]]
|бюджэт                    = 
|колькасьць супрацоўнікаў  = 
|колькасьць валянтэраў     = 
|сайт                      = [http://www.church.by/by/ church.by]
|заўвагі                   = 
|колішняя назва            = 
}}
'''Белару́скі экзарха́т Маско́ўскага патрыяха́ту''' ('''БЭ МП''') (некананічная назва — ''Белару́ская правасла́ўная царква́'', ''БПЦ'') — рэспубліканскае рэлігійнае аб’яднаньне [[Беларусь|Беларусі]], падразьдзяленьне [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] (РПЦ), заснаванае ў 1989 годзе. Складаецца з [[праваслаўе|праваслаўных]] [[япархія]]ў у межах Беларусі. Дзейнасьць рэглямэнтуецца Статутам БПЦ і Статутам РПЦ (разьдзел ХII — «Экзархаты»<ref name="staturRPC">[https://web.archive.org/web/20150928175046/https://mospat.ru/ru/documents/ustav/x/ Статут РПЦ. Разьдзел XII. Экзархаты]{{ref-ru}}</ref>). У цяперашні час — адзіны [[экзархат]] у [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскім патрыярхаце]].

Згодна з Статутам РПЦ, найвышэйшая царкоўная ўлада ў экзархаце належыць мясцоваму [[сынод]]у пад старшынёўствам экзарха. Тым часам сынод экзархату і яго кіраўнік (экзарх) прызначаюцца сынодам Маскоўскага патрыярхату<ref name="ablamiejka">[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/29519356.html Праваслаўныя беларусы — народ без сваёй царквы], [[Радыё Свабода]], 1 кастрычніка 2018 г.</ref>. Апроч таго, Масква прымае пастановы аб ліквідацыі, перайменаваньні і зьмяненьні межаў экзархату, ажыцьцяўляе суд найвышэйшай інстанцыі, узгадняе і зацьвярджае Статут экзархату, пастановы аб утварэньні або ліквідацыі япархіяў<ref name="staturRPC"/>.

Расейская праваслаўная царква абвяшчае сябе адзінай кананічнай праваслаўнай царквой у Беларусі, аднак гэта аспрэчвае [[Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква]]. Тым часам [[Канстантынопальскі патрыярхат|Усяленскі (Канстантынопальскі) патрыярхат]] вызнае Маскоўскі патрыярхат толькі ў межах 1589 году, калі заходняя граніца [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] прыкладна адпавядала сучаснай [[Беларуска-расейская граніца|беларуска-расейскай граніцы]]. Гістарычная праваслаўная [[Літоўская мітраполія]] Канстантынопальскага патрыярхату ў 1596 годзе [[Берасьцейская унія|аднавіла еднасьць]] зь [[Сьвяты Пасад|Сьвятым Пасадам]] і цяпер дзейнічае як [[Беларуская грэка-каталіцкая царква|Беларуская грэцка-каталіцкая царква]].

== Назва ==
Кананічная назва падразьдзяленьня Расейскай праваслаўнай царквы ў Беларусі — Беларускі экзархат Расейскай праваслаўнай царквы (Маскоўскага патрыярхату). Назва «Беларуская праваслаўная царква» не зьяўляецца кананічнай, бо яе надалі сьвецкія, а не царкоўныя ўлады<ref name="ablamiejka"/>.

== Перадгісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Праваслаўная царква на Беларусі}}
[[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Наваградак. Барысаглебская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Наваградак)|Катэдра]] [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] Канстантынопальскага патрыярхату ў [[Наваградак|Наваградку]] да (налева) і па (направа) [[мураўёўкі|маскоўскай перабудове]] ў 2-й пал. XIX ст.]]

Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату выводзіць сваю гісторыю з 992 году — часу заснаваньня [[Полацкая япархія|Полацкай япархіі]] [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскай мітраполіі]] [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхат]]у. Аднак існаваньне [[Маскоўская мітраполія|Маскоўскай мітраполіі]] (папярэдніцы Маскоўскага патрыярхату) пачалося толькі па захопе [[Залатая Арда|Залатой Ардой]] [[Кіеў|Кіева]] ў 1240 годзе, калі загінуў мітрапаліт кіеўскі Ёсіф, а ў 1299 годзе мітрапаліт [[Максім (мітрапаліт кіеўскі)|Максім]] перанёс сваю рэзыдэнцыю ўва [[Ўладзімер на Клязьме]] — бліжэй да ардынскай сталіцы [[Сарай|Сараю]]. У 1352 годзе катэдру перанесьлі ў [[Масква|Маскву]], пры гэтым тамтэйшыя мітрапаліты працягвалі тытулявацца «кіеўскімі». Тым часам самавольны перанос біскупскай катэдры не адпавядае царкоўным канонам, бо забараняецца правілам 82 [[Картагенскі сабор|Картагенскага сабору]], таму такое тытуляваньне было некананічным<ref>[[Апанас (Мартас)|Мартос А.]] Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 88.</ref>. Фактычная ліквідацыя Кіеўскай мітраполіі (бо мітрапаліт больш не знаходзіўся ў Кіеве) прычынілася да ўтварэньня асобных Маскоўскай і [[Літоўская мітраполія|Наваградзкай (Літоўскай)]] мітраполіяў Канстантынопальскага патрыярхату.

У 1448 годзе Маскоўская мітраполія, якая пашыралася на тэрыторыю [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] і не датычылася [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], у аднабаковым парадку выйшла з-пад юрысдыкцыі Канстантынопальскага патрыярхату, за што праваслаўныя цэрквы перасталі лічыць яе кананічнай і вызначылі як [[схізма|схізму]]. Ужо ў 1459 годзе ў дакумэнце Маскоўскага сабору колішняя мітраполія называецца Маскоўскай царквой ({{мова-ru|Церковь Московская|скарочана}})<ref>Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 116.</ref>. Кананічная ізаляцыя Маскоўскай царквы працягвалася 141 год і прычынілася да зьяўленьня ў яе богаслужбовай практыцы пэўных разыходжаньняў зь іншымі праваслаўнымі цэрквамі<ref name="eiu">Мицик Ю. Московський Патріархат // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К.: Наук. думка, 2010. — Т. 7 : Мл — О. С. 87.</ref>. У 1588 годзе фактычны маскоўскі гаспадар [[Барыс Гадуноў]] запрасіў патрыярха канстантынопальскага [[Ерамія (патрыярх канстантынопальскі)|Ерамію]] ў Маскву на перамовы пра магчымы пераезд з захопленага [[Асманская імпэрыя|туркамі-асманамі]] [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]]. Аднак у самой Маскве Гадуноў на паўгода зьняволіў<ref>Саган О. Вселенське православ’я. Суть. Історія. Сучасні реалії. — Київ. Світ знань. 2004. С. 486.</ref> патрыярха і такім чынам прымусіў яго ў 1589 годзе ня толькі вызнаць аўтакефалію Маскоўскай царквы, але і абвясьціць яе патрыярхатам. Разам з тым усе праваслаўныя прыходы на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага (у тым ліку сучаснай Беларусі) працягвалі знаходзіцца ў юрысдыкцыі [[Літоўская мітраполія|Літоўскай (Кіеўскай) мітраполіі]] Канстантынопальскага патрыярхату, з чым Маскоўская царква на той час пагадзілася.

[[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Менск. Петрапаўлаўская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Менск)|Царква Сьвятых Пятра і Паўла]] Кіеўскай мітраполіі Канстантынопальскага патрыярхату ў [[Менск]]у да (налева) і па (направа) маскоўскай перабудове]]
 
Па [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайне з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667), у выніку якой Маскоўская дзяржава захапіла [[Кіеў]], у 1685 годзе маскоўскі гаспадар [[Аляксей Міхайлавіч]] даслаў ліст патрыярху канстантынопальскаму Якаву з просьбай перадаць Кіеўскую мітраполію Маскве, на што атрымаў адмову. Тады ён самавольна з парушэньнем царкоўных канонаў (у тым ліку 8-га правіла III [[Усясьветны Сабор|Усясьветнага Сабору]] і 2-га правіла II Усясьветнага Сабору<ref name="eiu"/>) ажыцьцявіў гвалтоўны перавод праваслаўных прыходаў, што знаходзіліся на заваяванай тэрыторыі Рэчы Паспалітай, пад уладу Маскоўскага патрыярхату. Па сьмерці патрыярха Якава ў 1686 годзе Аляксей Міхайлавіч зьвярнуўся да ўладаў [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]], на тэрыторыі якой на той час была рэзыдэнцыя патрыярха канстантынопальскага, і прапанаваў ім мір. Адзінай умовай была згода з боку новага патрыярха Дыянісія на перавод Кіеўскай мітраполіі ў юрысдыкцыю Масквы<ref>Патріархат-рейдер [http://tyzhden.ua/History/16915] // Український тиждень, № 6 (171), 11.02.2011</ref>. Неўзабаве той мусіў падпадаркавацца асманскім уладам і выдаў адпаведную грамату, за што атрымаў матэрыяльную ўзнагароду<ref>Мицик Ю., Солодкий П. [http://www.istpravda.com.ua/articles/2013/07/25/131816 Історія і сучасність українського православ’я], Українська Правда, 25.07.2013.</ref>. Аднак ужо ў 1687 годзе [[Канстантынопальскі сабор]] асудзіў патрыярха Дыянісія за адмову ад Кіеўскай мітраполіі на карысьць Масквы і пазбавіў яго патрыяршага пасаду за сыманію (хабарніцтва). Хоць выдадзеная на загад сьвецкіх уладаў грамата Дыянісія ня можа лічыцца кананічным дакумэнтам<ref>Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 209.</ref>, з гэтага часу Кіеўская мітраполія апынулася [[дэ-факта]] ў складзе Маскоўскага патрыярхату. Старая традыцыя памеснасьці захоўвалася толькі [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Ўніяцкай царквой Вялікага Княства Літоўскага]], па-ранейшаму аб’яднанай у Кіеўскую мітраполію (з цэнтрам у Наваградку, пазьней у Вільні)<ref name="ablamiejka"/>.

[[Файл:Говорить исключительно на русском языке, а замеченных в произнесении белорусских слов подвергать штрафу (1869).jpg|значак|250пкс|Дакумэнт Слуцкай духоўнай вучэльні [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]], у якім загадваецца прымушаць вучняў як у час заняткаў, так і па-за заняткамі размаўляць выняткова на [[Расейская мова|расейскай мове]], а за [[Беларуская мова|беларускую мову]] — [[Русіфікацыя Беларусі|штрафаваць]]]]

З скасаваньнем маскоўскім гаспадаром [[Пётар I|Пятром I]] Маскоўскага патрыярхату і ўтварэньнем у 1721 годзе «[[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Найсьвяцейшага ўрадавага сыноду]]», аднаго зь міністэрстваў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], адабраная ў Канстантынопалю частка Кіеўскай мітраполіі трапіла пад яго фактычную ўладу. Па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелах Рэчы Паспалітай]] Маскоўская (Грэцка-Расейская) царква «Найсьвяцейшага ўрадавага сыноду» атрымала на землях Беларусі паноўны статус. У 1839 годзе з дапамогай расейскіх ўладаў «Найсьвяцейшы ўрадавы сынод» захапіў [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|уніяцкую частку Кіеўскай мітраполіі]], што завяршыла працэс інкарпарацыі праваслаўных беларусаў у Маскоўскую царкву з стратай імі царкоўнай памеснасьці<ref name="ablamiejka"/>. Усіх беларускіх вернікаў-уніятаў, якія складалі каля 80% жыхароў Беларусі<ref>{{Літаратура/Матэрыялы па гісторыі Беларусі (2003)|к}} С. 140.</ref>, прымусова перавялі пад уладу «Найсьвяцейшага ўрадавага сыноду». Пра зьдзекі зь беларусаў-уніятаў пісалі дзеячы расейскай культуры — [[Леў Талстой]], [[Аляксандар Герцэн]]<ref name="150pyt">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Захаваліся шматлікія сьведчаньні фізычнага гвалту і прымусу з боку царскіх уладаў<ref name="dvbh1839">{{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)|к}}</ref>:
{{Цытата|З боку грамадзянскага начальства катаваньнем камандаваў акруговы Навіцкі. Гэты паліцэйскі апостал сек людзей датуль, пакуль катаваны не згаджаўся прыняць прычасьце ад праваслаўнага папа. Адзін чатырнаццацігадовы хлопчык па дзьвюх сотнях розгаў адмовіўся ад такіх зносінаў з Хрыстом. Яго зноў пачалі секчы, і толькі тады, саступаючы страшнага болю, ён пагадзіўся. Праваслаўная царква перамагла!<ref>Герцен А. Секущее православие // «Колокол» № 27, 1858.</ref>}}

[[Файл:St.George church (Babrujsk).JPG|міні|250пкс|Характэрная [[Царква сьвятога Георгія (Бабруйск)|царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] ў [[Бабруйск]]у з маскоўскімі [[купал-цыбуліна|купаламі-цыбулінамі]], [[шацёр (архітэктура)|шатрамі]], [[Какошнік (архітэктура)|какошнікамі]] і інш.]]

У XIX ст. улады Расейскай імпэрыі даручылі падкантрольнаму «Найсьвяцейшаму ўрадаваму сыноду» галоўную ролю ў [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі]] і дэнацыяналізацыі беларусаў. У 1840 годзе выйшла забарона прамаўляць па-беларуску царкоўныя казаньні. Япіскапы патрабавалі ад сьвятароў і іхных жонак карыстацца расейскай мовай і ў прыватным жыцьці, каб даць прыклад парафіянам<ref name="dvbh1839"/>. Шырокую вядомасьць атрымаў дэвіз [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёўва-вешальніка]]: «''Што не дарабіў расейскі штык — даробіць расейская школа і царква''». З 1860-х гадоў пачалося масавае [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|руйнаваньне помнікаў царкоўнай архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага]], замест якіх будаваліся [[мураўёўкі]]. У 1865 годзе Мураўёў-вешальнік нагадаў маскоўскаму гаспадару пра патрэбу ўзмацненьня ролі Маскоўскай царквы ў колішнім Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="ablamiejka"/>:
{{Цытата|
Я растлумачыў Яго Вялікасьці, што край гэты ўтрымліваецца за намі сілаю зброі і трэба было б яго цяпер аб'яднаць маральна-палітычна-рэлігійным элемэнтам
{{арыгінал|ru|Я изъяснил Его Величеству, что край этот удерживается за нами силою оружия и надо бы его теперь воссоединить нравственно-политически-религиозным элементом}}
}}

Па [[Кастрычніцкі пераварот|распадзе Расейскай імпэрыі]] (1917 год) 23 ліпеня 1922 году менскі япіскап [[Мэльхісэдэк (Паеўскі)]] склікаў зьезд [[Менская япархія|япархіі]], які абвясьціў у катэдральным саборы аб стварэньні незалежнай ад Маскоўскай патрыярхіі Беларускай мітраполіі (Менск, [[Беларуская ССР]])<ref>Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 260.</ref>. У 1924 годзе Ўсяленскі патрыярх Рыгор VII надаў аўтакефалію [[Польская праваслаўная царква|Польскай праваслаўнай царкве]], у склад якой увайшла значная частка былой Кіеўскай мітраполіі, у тым ліку Заходняя Беларусь зь Віленшчынай. У сваім [[томас]]е ён заявіў, што<ref name="carkva-gazeta.by">Сідарэвіч А. [https://web.archive.org/web/20160910152444/http://carkva-gazeta.by/index.php?num=187&page=7&year=2011 Беларусь, Літва і Ўкраіна — ня вотчыны РПЦ], [[Царква (газэта)|Царква]], 8 верасьня 2011 г.</ref>
{{Цытата|аддзяленьне ад Нашага Пасаду Кіеўскай мітраполіі і залежных ад яе праваслаўных мітраполіяў [[Вялікае Княства Літоўскае|Літвы]] і [[Карона Каралеўства Польскага|Польшчы]], а роўна далучэньне іх да Маскоўскага патрыярхату наступіла не паводле кананічных правілаў, а таксама не было выканана ўсё тое, што было ўстаноўлена адносна поўнай царкоўнай аўтаноміі кіеўскага мітрапаліта, які насіў тытул экзарха Ўсяленскага Пасаду.}}

У 1927 годзе Беларуская мітраполія абвясьціла аўтакефалію<ref>[[Валер Антонаў|Антонаў В.]] Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква // {{Літаратура/БелЭн|2к}} С. 406.</ref>, аднак у выніку пашыраных з 1935 году [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|рэпрэсіяў]] супраць сьвятарства на 22 чэрвеня 1941 году ў БССР не засталося легальна адчыненых цэркваў<ref>{{Кніга|аўтар=[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]]|частка=[https://nashaziamlia.org/2006/06/01/126/ Аўтакефалія]|загаловак=Гутаркі з Антонам Шукелойцем|арыгінал=|спасылка=http://www.bielarus.net/pdf/ksiazka_2003_rok_srodek.pdf|адказны=|выданьне=|месца=Варшава|выдавецтва=[[Беларускія ведамасьці]]|год=2003|том=|старонкі=104-107|старонак=144|сэрыя=|isbn=9955-9337-8-X|наклад=1150}}</ref>. У часы [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] царква аднавіла сваю дзейнасьць. 30 жніўня — 2 верасьня 1942 году ў Менску адбыўся Ўсебеларускі царкоўны сабор, які зацьвердзіў статут [[Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква|Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы]], але адклаў кананічнае абвяшчэньне аўтакефаліі да вызнаньня яе памеснымі праваслаўнымі царквамі (артыкул 113 Статуту), якога аднак не адбылося. Яшчэ раз БАПЦ (на эміграцыі) заснаваў у месьце Канстанцы ([[Нямеччына]]) у чэрвені 1948 году япіскап [[Украінская аўтакефальная праваслаўная царква|УАПЦ]] С. Ахаценка, які знаходзіўся пад [[анатэма]]й канстантынопальскага патрыярха.

У 1939 годзе па далучэньні Заходняй Беларусі і Ўкраіны да СССР утварыўся экзархат Заходніх Беларусі і Ўкраіны Маскоўскага патрыярхату на чале з архіяпіскапам [[Панцеляймон (Ражноўскі)|Панцеляймонам (Ражноўскім)]]. У 1943 годзе пры спрыяньні [[Іосіф Сталін|Сталіна]] ў Маскве прайшоў Сабор япіскапаў РПЦ, на якім адбылася зьмена другой афіцыйнай назвы Маскоўскага патрыярхату — з Расейскай праваслаўнай царквы ({{мова-ru|Российская православная церковь|скарочана}}) на «Рускую праваслаўную царкву» ({{мова-ru|Русская православная церковь|скарочана}})<ref name="eiu"/>. Тытул прадстаяцеля царквы зьмянілі з [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі|Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Расеі]] ({{мова-ru|Патриарх Московский и всея России|скарочана}}) на «Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі» ({{мова-ru|Патриарх Московский и всея Руси|скарочана}}). Пытаньне аб назьве патрыярхату ўзьняў Сталін, аднак паводле афіцыйнай вэрсіі<ref>Одинцов М. И. Русские патриархи ХХ века. М.: Изд-во РАГС, 1994. С. 290 [http://www.krotov.info/acts/20/1940/19430904.html].</ref>, сам тытул прапанаваў новы патрыярх [[Сергій (Старагародзкі)]], Сталін нібы толькі пагадзіўся з прапановай і дадаў, што «гэта слушна».

Па Другой сусьветнай вайне праваслаўныя парафіі Беларусі разам зь сьвятарамі зноў увайшлі ў склад Расейскай праваслаўнай царквы. Іх прымалі аўтаматычна, сьвятару дастаткова было прыйсьці ў царкоўную ўправу і заявіць аб сваім жаданьні служыць далей. Уся тэрыторыя БССР увайшла ў адну япархію РПЦ — Менскую. Масква прызначыла аднаго япіскапа, які атрымаў тытул менскага і беларускага<ref name="ablamiejka"/>. У гэты час у складзе Менскай япархіі дзейнічала больш за 950 цэркваў, якія абслугоўвалі 724 сьвятары. У канцы 50-х гадоў пачаўся новы наступ на царкву і вернікаў. У 1963 годзе савецкія ўлады зачынілі Менскую духоўную сэмінарыю, да 1970 году засталося 380 парафіяў і адзін Жыровіцкі манастыр. Царква знаходзілася ў поўнай залежнасьці ад дзяржавы і [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі|КДБ]]<ref name="ablamiejka"/>. Існуюць выпадкі, калі з прычыны даносаў праваслаўных сьвятароў ламаліся лёсы людзей<ref name="ablamiejka"/>.

== Гісторыя ==
Утварэньне Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату (некананічная сьвецкая назва<ref name="ablamiejka"/> — Беларуская праваслаўная царква) адбылося на Архірэйскім саборы Расейскай праваслаўнай царквы, які праходзіў 9—11 кастрыніка 1989 году. 16 кастрычніка 1989 году Сынод Маскоўскага патрыярхату прызначыў экзархам усяе Беларусі [[Філарэт (Вахрамееў)|Філарэта (Вахрамеева)]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларускі экзархат|спасылка=http://www.church.by/by/belorusskiy-ekzarhat/|выдавец=Беларуская праваслаўная царква|дата публікацыі=22 чэрвеня 2015|дата доступу=5 жніўня 2017}}</ref>, ураджэнца [[Масква|Масквы]]. У пачатку 1990-х гадоў, калі іншыя цэрквы ў юрысдыкцыі Маскоўскага патрыярхату дабіліся ад яго пэўнай самастойнасьці, Філарэт (Вахрамееў) чыніў супраціў гэтаму працэсу ў Беларусі<ref name="nn2014">Гезгала С. [https://nn.by/?c=ar&i=140822 Тэолаг, блізкі да патрыярха Кірыла, рэзка крытыкуе намер БПЦ прасіць самакіраванасці] // [[Наша Ніва]], 19 сьнежня 2014 г.</ref>, а 11 ліпеня 2013 году па атрыманьні [[Ордэн Аляксандра Неўскага|ордэна Аляксандра Неўскага]], падзякаваўшы за давер [[Уладзімер Пуцін|Уладзімера Пуціна]], дадаў: «''Служу [[Расея|Расеі]]!''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31043253.html Герой Беларусі, казаў «служу Расеі!», разбудаваў БПЦ. Чым яшчэ запомніўся мітрапаліт Філарэт], [[Радыё Свабода]], 12 студзеня 2021 г.</ref>.

25 сьнежня 2013 году Сынод Маскоўскага патрыярхату прызначыў кіраўніком Беларускага экзархату мітрапаліта [[разань|разанскага]] [[Павал (Панамароў)|Паўла (Панамарова)]], ураджэнца [[Караганда|Караганды]] і грамадзяніна [[Расейская Фэдэрацыя|Расейскай Фэдэрацыі]]. Тым часам закон Беларусі «Аб свабодзе сумленьня і рэлігійных арганізацыях» у артыкуле 13 забараняе кіраваць рэлігійнымі арганізацыямі іншаземцам<ref>[https://www.svaboda.org/a/28038000.html Мітрапаліт Павел ня мае і ня будзе атрымліваць беларускага грамадзянства, хоць абавязаны], [[Радыё Свабода]], 7 кастрычніка 2016 г.</ref>. 16 сьнежня 2014 году Агульны сход япархіяў Менскай мітраполіі БПЦ ухваліў Выніковы дакумэнт, у 19-м пункце якога вызначыў: «Прасіць мітрапаліта менскага і заслаўскага Паўла, патрыяршага экзарха ўсяе Беларусі хадайнічаць перад патрыярхам маскоўскім і ўсяе Русі Кірылам і Сьвятым сынодам аб наданьні БПЦ статусу самакіраванай царквы ў складзе Маскоўскага патрыярхату паводле ўзору Латвіі, Малдовы і Эстоніі»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Выніковы дакумэнт Агульнага сходу япархіяў Менскай мітраполіі 16 сьнежня 2014 году|спасылка=http://churchby.info/bel/975|выдавец=Беларускі партал «Царква»|мова=ru|дата публікацыі=17 сьнежня 2014|дата доступу=25 кастрычніка 2018}}</ref>. На сходзе экзарх Павал заявіў: «Беларускі экзархат прыйдзе да самакіраваньня па прыкладзе Украіны, Эстоніі … у Эстоніі 2 япіскапы — самакіраваная царква, у Латвіі 2 япіскапы — самакіраваная, у Малдове 5 япіскапаў — самакіраваная, у нас 16 япіскапаў — мы не самакіраваная. Дзесьці нават крыўдна становіцца. Таму я буду, пэўна, уздымаць гэтае пытаньне. … мяне гэта закранае, бо тут ужо гонар БПЦ». Пасьля таго, як выказваньне экзарха Паўла выклікала воплескі і знайшло адлюстраваньне ў Выніковым дакумэнце, той адзначыў: «выяўляецца такое вось далікатнае пачуцьцё, унутрана такое пачуцьцё годнасьці нашай царквы, нашай дзяржавы: суседзі атрымалі такі самакіраваны статус, а мы, царква большая, не»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Мітрапаліт Павал будзе ставіць пытаньне пра самакіраванасьць БПЦ, епархіяльны сход сустрэў ягоную заяву авацыяй|спасылка=https://m.nn.by/articles/140657/|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=17 сьнежня 2014|дата доступу=25 кастрычніка 2018}}</ref>. Запытаны самакіраваны статус прадугледжваў самастойны выбар мітрапаліта БПЦ замест прызначэньня маскоўскім Сынодам і выданьне пастановаў Сынода БПЦ без патрэбы іх зацьвярджэньня Сынодам у Маскве<ref>{{Артыкул|аўтар=Зьміцер Панкавец.|загаловак=Шрамко: «У самакіраванасьці БПЦ зацікаўленае кіраўніцтва Беларусі»|спасылка=https://m.nn.by/articles/140682/|выданьне=Наша ніва|тып=газэта|год=24 сьнежня 2014|нумар=[http://pdf.kamunikat.org/30952-1.pdf 48 (885)]|старонкі=8|issn=1819-1614}}</ref>. 18 студзеня 2015 году экзарх Павал абвясьціў, што здымае тэму самакіраванасьці экзархату на бліжэйшыя 25—50 гадоў<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=142539 Мітрапаліт Павел: «Тэма самакіраванасці БПЦ здымаецца з парадку дня»] // [[Наша Ніва]], 18 студзеня 2015 г.</ref>. У студзені 2019 году ён заявіў, што «для Беларускай праваслаўнай царквы аўтакефалія — сьмерць»<ref>[https://www.svaboda.org/a/29692551.html Мітрапаліт Павел: «Для Беларускай праваслаўнай царквы аўтакефалія — сьмерць»], [[Радыё Свабода]], 5 студзеня 2019 г.</ref>.

14 жніўня 2020 году на сустрэчы зь вернікамі экзарх Павал папрасіў прабачэньня за заўчаснае віншаваньне [[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнкі]] зь перамогай на [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|выбарах 9 жніўня]]<ref>Каліноўскі В. [https://www.svaboda.org/a/30783841.html Мітрапаліт Павал папрасіў прабачэньня за заўчаснае віншаваньне Лукашэнкі зь перамогай на выбарах], [[Радыё Свабода]], 14 жніўня 2020 г.</ref>, а 17 жніўня ён наведаў зьбітых [[АМАП]]ам пратэстоўцаў у лякарні хуткай мэдычнай дапамогі ў Менску. 25 жніўня 2020 году Сынод Маскоўскага патрыярхату прыняў прашэньне мітрапаліта Паўла аб адстаўцы і прызначыў новым беларускім экзахам япіскапа барысаўскага і мар’інгорскага [[Веніямін (Тупека)|Веніяміна (Тупеку)]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/30802057.html Мітрапаліт Павел больш не кіруе БПЦ. У яе новы кіраўнік — япіскап Веніямін], [[Радыё Свабода]], 25 жніўня 2020 г.</ref>.

27 лістапада 2020 году ўпаўнаважаны па справах рэлігіяў і нацыянальнасьцяў [[Леанід Гуляка]] падпісаў папярэджаньне Беларускай праваслаўнай царкве (БПЦ), у якім зьвярнуў увагу на абавязак выконваць 16-ы артыкул [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]], паводле якога «забараняецца дзейнасьць рэлігійных арганізацыяў, іх органаў і прадстаўнікоў, накіраваная супраць [[сувэрэнітэт]]у Рэспублікі Беларусь, яе [[Дзяржаўны лад|канстытуцыйнага ладу]]». Пагатоў, [[упаўнаважаны па справах рэлігіяў і нацыянальнасьцяў]] спаслаўся на 8-ы артыкул Закону Беларусі «Аб свабодзе сумленьня і рэлігійных арганізацыях», які забараняў правядзеньне ў [[храм]]ах «мерапрыемстваў палітычнага характару, а таксама выступы і заклікі, якія [[Абраза|абражаюць]] прадстаўнікоў органаў дзяржаўнай [[Улада|улады]], службовых асобаў і асобных грамадзянаў». У папярэджаньні Леанід Гуляка напісаў, што можа зьвярнуцца ў [[суд]] з заявай аб пазбаўленьні рэлігійнага аб’яднаньня яго праўнага стану і права на існаваньне, калі БПЦ паўторыць «парушэньне» цягам году<ref>{{Навіна|аўтар=Павал Хадзінскі|загаловак=Як рэжым атакуе праваслаўную царкву Беларусі|спасылка=https://novychas.online/palityka/jak-rezym-zorstka-atakue-pravaslaunuju-carkvu-bela
|выдавец=Партал «[[Новы час (газэта)|Новы час]]»|дата публікацыі=23 чэрвеня 2022|дата доступу=25 чэрвеня 2022}}</ref>.

8 чэрвеня 2021 году Сынод Беларускага экзархату пастанавіў вызваліць з пасады архіяпіскага гарадзенскага і ваўкавыскага [[Арцемій (Кішчанка)|Арцемія (Кішчанку)]], ураджэнца Менску, які ў жніўні 2020 году адзіны з архіярэяў экзархату адкрыта выказаўся супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня: «''Той, хто старэйшае пакаленьне, якое бурчыць, настаўнікі: „Мы там палітыку ўбачылі“ — вам на каленях трэба стаяць, за ўсе фальсыфікацыі, за тую хлусьню, якую вы пхалі нашым дзецям! За гэты [[БРСМ]], за [[камсамол]], за ўсё тое, што было… атэістычнае. Вось вынік вашага выхаваньня! Цяпер вашы выхаванцы з ланцуга сарваліся! Яны прагнуць крыві. Яны шалёныя''». Пазьней ён адзначыў, што «''Царква не павінна быць абыякавай… Маўчаньнем прадаецца Бог''»<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=274272 На сінодзе БПЦ толькі адзін епіскап прагаласаваў супраць адстаўкі Арцемія, а адзін — устрымаўся. Хто яны?], [[Наша Ніва]], 9 чэрвеня 2021 г.</ref>. Ужо 9 чэрвеня 2021 году на сваім тэрміновым<ref>[https://novychas.by/hramadstva/dziunaja-aperatyunasc-kab-zvolnic-arhiepiskapa-ar Дзіўная аператыўнасць: каб звольніць архіепіскапа Арцемія, у Маскве тэрмінова сабраўся Сінод РПЦ], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 9 чэрвеня 2021 г.</ref> паседжаньні Сынод РПЦ зацьвердзіў пастанову Сыноду Беларускага экзархату. Сам Арцемій (Кішчанка) дасягнуў веку ў 69 гадоў і не пісаў прашэньня аб адстаўцы, тым часам паводле Статуту РПЦ, беларускія архіярэі падаюць на імя маскоўскага патрыярха прашэньне аб адстаўцы толькі ў 75 гадоў<ref>[https://www.svaboda.org/a/31296635.html Горадзенскага архіяпіскапа Арцемія, які асудзіў гвалт і падтрымаў пратэстоўцаў, зьнялі з пасады], [[Радыё Свабода]], 9 чэрвеня 2021 г.</ref>. Адначасна архіяпіскапам гарадзенскім і ваўкавыскім прызначылі япіскапа слуцкага [[Антоні (Даронін)|Антонія (Дароніна)]], ураджэнца [[Баку]] і [[расейцы|расейца]] паводле нацыянальнасьці, які фактычна падтрымаў [[Рэжым Лукашэнкі|рэжым Лукашэнкі]] ў жніўні 2020 году, назваўшы [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэсты супраць гвалту і беззаконьня]] «палітыкай» і забараніўшы браць удзел у іх сьвятарам Слуцкай япархіі<ref>[https://belsat.eu/news/09-06-2021-raseets-chalavek-goda-menshchyny-zabaranyau-svyataram-udzelnichats-u-mityngah-shto-vyadoma-pra-novaga-episkapa-garadzenskaga/ Расеец, чалавек года Меншчыны, забараняў святарам удзельнічаць у мітынгах. Што вядома пра новага епіскапа Гарадзенскага?], [[Белсат]], 6 верасьня 2021 г.</ref>.

== Дзейнасьць ==
Паводле 9-га артыкула Статуту, Беларуская праваслаўная царква ажыцьцяўляе:
* Набажэнствы, чынапасьледаваньні, [[Таінства|таінствы]], [[абрад]]ы, шэсьці, урачыстасьці і пашырэньне рэлігійнай літаратуры ў цэрквах, [[капліца]]х, месцах [[паломніцтва]] і на [[Могілкі|могілках]], у [[лякарня]]х і [[турма]]х, прытулках для дзяцей, састарэлых і [[Інваліднасьць|інвалідаў]], вайсковых частках і на [[Карабель|караблях]];
* пашырэньне [[Праваслаўе|праваслаўнага]] веравучэньня, у тым ліку праз [[сродкі масавай інфармацыі]], асабліва ўласныя;
* прапаведніцтва, [[дабрачыннасьць]] і [[прадпрымальніцтва]];
* навучаньне і выхаваньне;
* аздараўленьне, ладжаньне паломніцтва і правядзеньне рэлігійных нарадаў і зьездаў;
* вытворчасьць, набыцьцё і пашырэньне рэлігійнай літаратуры, гуказапісаў і відэа, абрадавых прадметаў і адзеньня сьвятароў<ref name="с">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Рэспубліканскага рэлігійнага аб’яднаньня «Беларуская праваслаўная царква — Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату»|спасылка=http://www.exarchate.by/resource/Ustav_BOCh_htm.rar|выдавец=Беларускі экзархат|мова=ru|дата публікацыі=2006|дата доступу=5 жніўня 2017}}</ref>.

=== Біблійная камісія ===
Пад націскам грамадзкасьці<ref name="ablamiejka"/> ў 1989 годзе беларускі экзарх Філарэт стварыў Біблійную камісію для перакладу кніг Сьвятога Пісаньня на сучасную беларускую мову<ref>{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Архіпастыр і Беларусь|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=55491|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=20 сакавіка 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-03-20 51 (26659)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/55492/20sak-3.indd.pdf 3]|issn=1990-763x}}</ref>. У 1991 годзе выйшаў беларускі пераклад Біблійнай камісіі [[Эвангельле паводле Мацьвея|Эвангельля паводле Мацьвея]]. Празь некалькі гадоў па-беларуску выйшлі астатнія тры Эвангельлі паводле [[Марк (эвангеліст)|Марка]], Лукі і [[Ян (апостал)|Яна]]. Пазьней надрукавалі [[Дзеі Сьвятых Апосталаў|кнігу Дзеяньняў апостальскіх]]. Усе гэтыя выданьні былі 4-моўнымі і зьмяшчалі па парадку: арыгінальны старажытнагрэцкі тэкст, [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскі]], расейскі сынадальны пераклад XIX стагодзьдзя і беларускі пераклад Біблійнай камісіі. У 2007 годзе выдалі па-беларуску богаслужэбнае [[Эвангельле]] ўсіх 4-х апосталаў-эвангелістаў. Выданьне зьмяшчала пазнакі ўрыўкаў, якія варта зачытваць сьвятарам у вызначаныя дні цягам году, таму стала выкарыстоўвацца ў цэрквах пры набажэнстве<ref name="з"/>.

2 верасьня 2017 году на [[Дзень беларускага пісьменства|Дні беларускага пісьменства]] ў [[Полацак|Полацку]] беларускі экзарх Павал прадставіў «Новы Запавет Госпада нашага Ісуса Хрыста» ў новым перакладзе на беларускую мову<ref>{{Навіна|аўтар=Аляксандар Хітроў|загаловак=Дзень беларускага пісьменства ў Полацку|спасылка=http://m.blr.belta.by/fotoreportage/view/dzen-belaruskaga-pismenstva-u-polatsku-61473-2017/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=2 верасьня 2017|дата доступу=18 лістапада 2017}}</ref>. Пераклад з арыгінальнага [[Старажытнагрэцкая мова|старажытнагрэцкага]] тэксту ажыцьцявіла Біблійная камісія Беларускай праваслаўнай царквы, у склад якой увайшлі 6 асобаў: протаярэй [[Сергій Гардун]], кандыдат багаслоўя протаярэй [[Аляксандар Пачопка]], бакаляўр багаслоўя [[Іван Чарота]], доктар філялягічных навук [[Уладзімер Васілевіч]], кандыдат філялягічных навук [[Алесь Кароль]] і кандыдатка багаслоўя [[Тацяна Матрунчык]]. Выданьне на царкоўныя грошы выйшла накладам у 6000 асобнікаў з выявай [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай|Эўфрасіньнеўскага крыжа]] на вокладцы<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Ніна Шчарбачэвіч.|загаловак=«Для землякоў-беларусаў»|спасылка=http://www.zviazda.by/be/news/20170911/1505140587-dlya-zemlyakou-belarusau|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=|год=12 верасьня 2017|нумар=13 (192)|старонкі=[http://www.zviazda.by/sites/default/files/12ver-10_optim.pdf 10]|issn=}}</ref>. Тым часам гэты пераклад характарызуюць як моцна русіфікаваны<ref name="ablamiejka"/>. Увогуле, за час працы Біблійнай камісіі зь яе складу выйшлі многія вядомыя перакладнікі і лінгвісты, пратэстуючы супраць [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі беларускай мовы]]<ref name="ablamiejka"/>.

Пры канцы жніўня 2022 году [[прыход]] [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Менск)|Петрапаўлаўскага сабору]] ў Менску выдаў «Кароткі [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік праваслаўнай лексыкі», які падрыхтавала [[Біблейская камісія Беларуская праваслаўнай царквы]]. Адказным рэдактарам слоўніка быў спачылы [[протаярэй]] Сергій Гардун, які таксама пераклаў на беларускую мову такія богаслужэбныя тэксты, як: Боская [[літургія]] [[Ян Златавуст|Яна Златавуста]] і Вялікая вячэрня, Ранішнія і Вечаровыя [[Малітва|малітвы]], Пасьледаваньне да Сьвятога [[Прычасьце|прычасьця]] і Малітвы [[Падзяка|падзякі]] пасьля Сьвятога прычасьця, Малітвы перад [[споведзь]]дзю, Таінсты [[Вянчаньне|вянчаньня]] і [[Хрышчэньне|хрышчэньня]], Таінства [[Мірапамазаньне|мірапамазаньня]] і шэраг [[канон]]аў. Усе вышэйпералічаныя [[пераклад]]ы сталі выкарыстоўваць у паўсядзённых [[набажэнства]]х прыходаў БПЦ, дзе тыя рэгулярна праводзілі па-беларуску<ref name="а"/>.

«[[Кароткі царкоўнаславянска-беларускі слоўнік праваслаўнай лексыкі]]» меў разьдзел «Імёны [[сьвяты]]х паводле праваслаўнага [[Месяцаслоў|месяцаслова]]», які зьмяшчаў у 1-м слупку царкоўнаславянскую форму [[імя]], першапачатковае значэньне гэтага імя і пазначэньне мовы паходжаньня гэтага імя. У 2-м слупку прыводзілася беларуская царкоўная форма імя, а ў 3-м — вытворныя формы імя. Усе імёны падавалі з пазначэньнем [[націск]]у. У разьдзеле «Назвы праваслаўных сьвятаў» 2-і слупок зьмяшчаў беларускую царкоўную назву [[сьвята]] ў кароткай і поўнай форме, а 3-і слупок — беларускія [[Народны каляндар|народныя назвы]] гэтага сьвята. У асобным разьдзеле прыводзіўся пераклад назваў шанаваных у Праваслаўнай царкве [[абраз]]оў. Іншы разьдзел утрымліваў пераклад назваў усіх 77 кніг [[Біблія|Сьвятога Пісаньня]] ў адпаведнасьці з парадкам у [[Праваслаўе|праваслаўі]]. У апошнім разьдзеле зьмясьцілі правілы тытулаваньня і звароту да [[духавенства]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Упершыню пабачыў сьвет «Кароткі царкоўнаславянска-беларускі слоўнік праваслаўнай лексыкі»|спасылка=http://church.by/by/news/vpervye-uvidel-svet-karotk-carkonasljavjanska-belarusk-slonk-pravaslanaj-leksk|выдавец=Беларуская праваслаўная царква|дата публікацыі=17 кастрычніка 2022|копія=https://zviazda.by/be/news/20221018/1666081669-pershy-carkounaslavyanska-belaruski-slounik-pravaslaunay-leksiki-vydadzeny|дата копіі=18 кастрычніка 2022|дата доступу=19 кастрычніка 2022}}</ref>.

== Кіраваньне ==
* ''Сынод'' ({{мова-el|Σύνοδος|скарочана}} — сход). Паводле 14-га артыкула Статуту БПЦ, «складаецца з [[Архірэй|архірэяў]] ({{мова-el|ἀρχι- + ἱερεύς|скарочана}} — старэйшы жрэц), якія кіруюць праваслаўнымі япархіямі, разьмешчанымі на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь». Згодна з 17-м артыкулам, зацьвярджае статуты БПЦ, япархіяў і [[стаўрапігія]]льных манастыроў. Выбірае япархіяльных архірэяў і стварае падпарадкаваныя ўстановы, у тым ліку прадпрыемствы. Зацьвярджае «Ўставу на царкоўны суд БПЦ». Прызначае рэктараў духоўных вучэльняў і ігуменаў [[манастыр]]оў. Прызначае склад Рэвізійнай камісіі<ref name="с"/>. Згодна з 12-м пунктам XII артыкула «Экзархаты» Статута [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] (РПЦ), «Епархіяльныя і вікарныя архірэі Экзархату абіраюцца і прызначаюцца Сьвятым Сынодам (РПЦ) на прапанову Сынода Экзархату».
* ''Экзарх'' ({{мова-el|ἔξαρχος|скарочана}} — намесьнік). Паводле Статута БПЦ, зьяўляецца [[архімандрыт]]ам [[Жыровіцкі манастыр|Жыровіцкага манастыра]] Ўсьпеньня Багародзіцы (Слонімскі раён, Гарадзенская вобласьць). Склікае Сынод і зацьвярджае прысуджэньне царкоўных навуковых ступеняў і званьняў<ref name="с"/>. Згодна з 9-м пунктам XII артыкула «Экзархаты» Статута РПЦ, «Экзарх абіраецца Сьвятым Сынодам (РПЦ) і прызначаецца патрыяршым Указам».

На 2015 год пры Сынодзе дзейнічала 17 аддзелаў і камісіяў:
* Кіраўніцтва справамі Менскай экзархіі, Царкоўны суд, Выдавецкая рада;
* 10 аддзелаў: 1) узаемін царквы і [[грамадзтва]], 2) інфармацыйны, 3) манастыроў і [[манаства]], 4) справаў моладзі, 5) рэлігійнай адукацыі і катэхізацыі, 6) царкоўнай дабрачыннасьці і грамадзкага служэньня, 7) паломніцкі, 8) узаемін з [[казацтва]]м, 9) узаемін з [[Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь|Узброенымі сіламі]] і іншымі вайсковымі фармаваньнямі [[Рэспубліка Беларусь|Рэспублікі Беларусь]], 10) турэмнага служэньня;
* 4 камісіі: 1) кананізаваньня сьвятых, 2) рэвізійная, 3) узнагародаў, 4) пытаньняў [[Сям’я|сям’і]], абароны мацярынства і дзяцінства<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сынадальныя аддзелы і камісіі|спасылка=http://www.church.by/by/organizacii/sinodalnye-otdely-i-komissii|выдавец=Беларуская праваслаўная царква|дата публікацыі=2015|дата доступу=5 жніўня 2017}}</ref>.

== Структура ==

=== Япархіі і манастыры ===
БПЦ утвараюць 11 япархіяў. На 7 студзеня 2012 году дзейнічала 34 манастыры (16 жаночых, 7 мужчынскіх). У тым ліку:

* [[Бабруйская і Быхаўская япархія]]
* [[Берасьцейская і Кобрынская япархія]]
** [[Берасьцейскі Афанасіеўскі манастыр|Афанасьеўскі мужчынскі манастыр]] у імя [[сьвяты Афанасій Брэсцкі|сьв. прпмч. Афанасія Берасьцейскага]] у Берасьцейскім раёне, в. Аркадзія.
** [[Берасьцейскі манастыр Ражджаства Багародзіцы|У гонар Ражджаства Прасьвятой Багародзіцы жаночы манастыр]] у Берасьці.
** [[Жабінкаўскі Праабражэнскі манастыр|Праабражэнскі мужчынскі манастыр]] у Жабінкаўскім раёне, в. Хмелева.
* [[Віцебская і Аршанская япархія]]
** [[Віцебскі манастыр Сашэсьця Сьвятога Духа|У гонар Сашэсьця Сьвятога Духа жаночы манастыр]] у Віцебску.
** [[Куцеінскі Богаяўленскі манастыр|Куцеінскі Богаяўленскі мужчынскі манастыр]] у Воршы.
** [[Траецкі Маркаў манастыр|Маркаў у імя Сьвятой Тройцы мужчынскі манастыр]] у Віцебску.
** [[Аршанскі Усьпенскі манастыр|У гонар Усьпеньня Прасьвятой Багародзіцы жаночы манастыр]] у Воршы.
* [[Гомельская япархія|Гомельская і Жлобінская япархія]]
** [[Гомельскі Мікалаеўскі манастыр|У імя сьвяціцеля Мікалая Цудатворцы мужчынскі манастыр]] у Гомелі.
** [[Гомельскі Ціхвінскі манастыр|У гонар Ціхвінскай іконы Божае Маці жаночы манастыр]] у Гомелі.
** [[Іаана-Кармянскі манастыр|Іаана-Кармянскі жаночы манастыр]] у Добрускім раёне, в. Карма.
** [[Жлобінскі Усьпенскі манастыр|У гонар Усьпеньня Прасьвятой Багародзіцы жаночы манастыр]] у Жлобінскім раёне, в. Казімірава.
* [[Гарадзенская і Ваўкавыская япархія]]
** [[Гарадзенскі манастыр Ражджаства Багародзіцы|У гонар Ражджаства Прасьвятой Багародзіцы жаночы манастыр]] у Горадні.
* [[Магілёўская і Амсьціслаўская япархія]]
** [[Магілёўскі Мікалаеўскі манастыр|У імя сьвяціцеля Мікалая Цудатворцы жаночы манастыр]] у Магілёве.
* [[Менская япархія|Менская і Слуцкая япархія]]
** [[Дамашанскі Іаана-Багаслоўскі манастыр|Іаана-Багаслоўскі жаночы манастыр]] у Смалявіцкім раёне, в. Дамашаны.
** [[Ляданскі Дабравешчанскі манастыр|Ляданскі у гонар Благавешчаньня Прасьвятой Багародзіцы мужчынскі манастыр]] у Смалявіцкім раёне, в. Малыя Ляды.
** [[Менскі Сьвята-Елісавецінскі манастыр|Менскі ў імя прмц. вял. кнг. Елісаветы жаночы манастыр]] у Менскім раёне, в. Навінкі.
** [[Бараньскі Сьвята-Ксеніеўскі манастыр|Сьвята-Ксеніеўскі жаночы манастыр]] у Барысаўскім раёне, в. Барань.
* [[Наваградзкая і Лідзкая япархія]]
** [[Слонімскі Благавешчанскі манастыр|У гонар Благавешчаньня Прасьвятой Багародзіцы жаночы манастыр]] у Слонімскі раёне, в. Малыя Ляды.
** [[Жыровіцкі Сьвята-Ўсьпенскі манастыр|Жыровіцкі Сьвята-Ўсьпенскі стаўрапігіяльны мужчынскі манастыр]] у Слонімскім раёне, в. Жыровічы.
* [[Пінская япархія|Пінская і Лунінецкая япархія]]
** [[Пінскі Варварынскі манастыр|У імя вмц. Варвары жаночы манастыр]] у Пінску.
* [[Полацкая япархія|Полацкая і Глыбоцкая япархія]]
** [[Спаса-Эўфрасіньнеўскі манастыр|Спаса-Эўфрасіньнеўскі жаночы манастыр]] у Полацку.
* [[Тураўская япархія|Тураўская і Мазырская япархія]]
** [[Юравіцкі манастыр Ражджаства Багародзіцы|У гонар Ражджаства Прасьвятой Багародзіцы мужчынскі манастыр]] у Калінкавіцкім раёне, в. Юравічы.
** [[Хойніцкі Пакроўскі манастыр|У гонар Пакрова Прасьвятой Багародзіцы жаночы манастыр]] у Хойніках.

=== Прыходы ===
На 7 студзеня 2012 г. экзархат налічваў 1555 [[прыход]]аў. Послух несьлі 14 [[Архірэй|архірэяў]] (у тым ліку 3 [[Вікарый|вікарыі]]), 1485 сьвятароў і 166 [[дыякан]]аў. Дзейнічала звыш 100 [[брацтва]]ў і [[сястрыцтва]]ў.

== Адукацыя ==
Дзейнічаюць наступныя навучальныя ўстановы:
* [[Менская духоўная акадэмія]] ([[вёска]] [[Жыровічы]], [[Слонімскі раён]], [[Гарадзенская вобласьць]]; з 1995 году);
* Віцебская і Менская (Жыровічы; адноўлена ў 1989 годзе) духоўныя сэмінарыі;
* [[Інстытут тэалёгіі БДУ]];
* Віцебская, Менская і Слонімская духоўныя вучэльні;
* Рэгенцкая школа;
* Школа катэхізатараў;
* 654 [[Нядзельная школа|нядзельныя школы]]<ref>{{Спасылка|аўтар = Сяргей Пульша| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 7 студзеня 2012| url = http://by.belapan.by/archive/2012/01/07/521437_by889/| загаловак = Праваслаўныя сьвяткуюць Раство| фармат = | назва праекту = Грамадзтва| выдавец = [[БелаПАН]]| дата = 7 студзеня 2012 | мова = | камэнтар = }}</ref>.

== Выданьні ==

=== Часопісы ===
Выдаюцца часопісы:
* «Веснік Беларускага экзархата»;
* «Минские епархиальные ведомости»;
* «Праваслаўе ў Беларусі і ў свеце»;

=== Газэты ===
Друкуюцца газэты:
* «Могилевские епархиальные ведомости»;
* «Преображение»;
* «Царкоўнае слова» і інш.

== Крытыка ==

=== Некананічны статус Маскоўскага патрыярхату ў Беларусі ===
У 1924 годзе Ўсяленскі патрыярх Рыгор VII, надаўшы аўтакефалію [[Польская аўтакефальная праваслаўная царква|Польскай праваслаўнай царкве]], у склад якой увайшла значная частка былой Кіеўскай мітраполіі, у тым ліку Заходняя Беларусь зь Віленшчынай, у сваім [[томас]]е зазначыў, што далучэньне Кіеўскай мітраполіі да Маскоўскага патрыярхату не было кананічным<ref name="carkva-gazeta.by"/>. У 1990-я гады ў лісьце патрыярху маскоўскаму [[Аляксій (Рыдыгер)|Аляксію (Рыдыгеру)]] Усяленскі патрыярх Дзімітры заявіў, што Канстантынопаль вызнае Маскоўскі патрыярхат у межах 1589 году, гэта значыць без тэрыторыі Беларусі, Украіны, Балтыі і Смаленшчыны, якія на той час уваходзілі ў склад Рэчы Паспалітай. Наступны Ўсяленскі патрыярх Барталамей дадаў, што РПЦ бесьперапынна ўрывалася ў краіны, якія знаходзяцца пад духоўнай юрысдыкцыяй Канстантынопаля, менавіта ў Эстонію, Вугоршчыну і іншы краіны, робячы гэта заўсёды з дапамогай узброенай сілы савецкай арміі<ref>[http://www.svaboda.org/a/24876003.html Канфлікты і рознагалосьсі паміж праваслаўнымі цэрквамі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2004 г.</ref>. У 2006 годзе патрыярх Барталамэй зрабіў заяву ў Кіеве, што Канстантынопаль лічыць Кіеўскую мітраполію сваёй дачкой і, калі прыйдзе час, разгледзіць пытаньне аб яе самастойнасьці. У кастрычніку 2018 году Сынод Канстантынопальскай царквы спыніў дзеяньне граматы 1686 году аб падпарадкаваньні Кіеўскай мітраполіі Маскоўскаму патрыярхату<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=217458 Канстанцінопаль скасаваў указ 1686 года аб падпарадкаванні Кіеўскай мітраполіі Маскоўскаму патрыярхату] // [[Наша Ніва]], 11 кастрычніка 2018 г.</ref>.

Увогуле, праваслаўныя каноны (34-е апостальскае правіла<ref>{{Навіна|аўтар=Сяргей Абламейка|загаловак=Беларускі архіяпіскап: Адсутнасьць у Беларусі аўтакефаліі парушае апостальскія каноны|спасылка=https://www.svaboda.org/a/29489991.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=14 верасьня 2018|копія=https://krynica.info/be/2018/09/14/bapc-padtrymlivae-ukrainskuyu-autakefaliyu/|дата копіі=14 верасьня 2018|дата доступу=25 кастрычніка 2018}}</ref>) патрабуюць асобнай царквы для асобнага народу, аднак РПЦ працягвае не прызнаваць беларусаў (як і ўкраінцаў) асобнымі народамі. З гэтай прычыны на розных узроўнях агучваецца і паўтараецца формула пра «трыадзіны расейскі народ»<ref name="ablamiejka"/>.

=== Зьнішчэньне гістарычна-культурных каштоўнасьцяў ===
{{Асноўны артыкул|Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных Маскоўскім патрыярхатам}}
[[Файл:Літоўскі (беларускі) купал-баня і маскоўскі (расейскі) купал-цыбуліна.jpg|значак|250пкс|[[беларусы|Беларускі]] [[Баня (купал)|купал-баня]] (традыцыйны [[Крыж#Грэцкі|4-канцовы сонцакрыж]]) і [[расейцы|расейская]] [[купал-цыбуліна|цыбуліна]] ([[Васьміканцовы крыж|8-канцовы маскоўскі крыж]])]]

Па актывізацыі рэлігійнага жыцьця ў 1990-я гады масавы характар набылі перабудовы помнікаў сакральнай архітэктуры, якія знаходзяцца ў валоданьні Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату. Гэтыя перабудовы выконваюцца з парушэньнем дзейнага заканадаўства ў сфэры аховы помнікаў і характарызуюцца мэтанакіраваным насаджэньнем пазалочаных [[Купал-цыбуліна|купалоў-цыбулінаў]], зьмяненьнем аўтэнтычнага выгляду асобных архітэктурных элемэнтаў, выкарыстаньнем недапушчальных пры рэстаўрацыі будаўнічых матэрыялаў і мэтодык.

[[Файл:Велямічы. Ільінская царква са званіцай (11).jpg|значак|250пкс|Выкінуты на сьмецьце аўтэнтычны [[Крыж#Грэцкі|4-канцовы сонцакрыж]] з [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Велямічы)|царквы]] ў [[Велямічы|Велямічах]], заменены на [[васьміканцовы крыж|маскоўскі крыж]]]]

У 2004 годзе кіраўнік Беларускага экзархату Філарэт (Вахрамееў) накіраваў ліст старшыню менскага гарвыканкаму [[Міхаіл Паўлаў|Паўлаву]], у якім выступіў з ініцыятывай замест аднаўленьня [[Царква Сьвятога Духа (Менск)|царквы Сьвятога Духа]], унікальнага помніка архітэктуры [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] эпохі [[Рэнэсанс]]у, збудаваць на месцы яе падмуркаў і крыптаў новую капліцу Маскоўскага патрыярхату. Яшчэ адну капліцу ў гонар [[Аляксандар Неўскі|Аляксандра Неўскага]] ён прапанаваў паставіць на месцы падмуркаў [[Малы гасьціны двор (Менск)|Малога гасьцінага двара]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160305095118/http://www.svaboda.org/PrintView.aspx?Id=785320 Прыватны дзёньнік: Сяргей Харэўскі] // [[Радыё Свабода]], 20 жніўня 2004 г.</ref>.

[[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Чарнаўчыцы. Пятніцкая царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятой Параскевы Пятніцы (Чарнаўчыцы)|Пятніцкая царква]] ў [[Чарнаўчыцы|Чарнаўчыцах]]: выгляд да (налева) і па маскоўскай перабудове (направа)]]

У ліпені 2007 году на тэрыторыі [[Магілёў]]скага Замчышча спынілася будаваньне «храма-помніка» Маскоўскага патрыярхату ў імя «''Святых царственных мучеников и новомучеников и исповедников XX века''», адноўленае без узгадненьня з археолягамі ў сярэдзіне чэрвеня таго ж году. Паводле факту будаваньня распачалі крымінальную справу. Загаднік катэдры археалёгіі Магілёўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту, доктар гістарычных навук [[Ігар Марзалюк]] паказвае на тое, што стаўленьне да замчышча было барбарскім:
{{Цытата|Ужо можна адкрыць ува ўнівэрсытэце адмысловую выставу знаходак з тых рэчаў, якія пасьпелі ўратаваць як на Замчышчы, так і на сьметніку, куды будаўнікі вывезлі частку культурнага слою. Гэта, акрамя мэталічных рэчаў і керамікі ХІІ—ХVII стагодзьдзяў, таксама і сэнсацыйная знаходка – невялікі абразок, які датуецца ХІ стагодзьдзем.}}

Ігар Марзалюк назваў гэта наўмысным зьнішчэньнем нацыянальнага помніка археалёгіі<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=10234 Заведзена справа супраць будаўнікоў храма на Магілёўскім замчышчы] // [[Наша Ніва]]. 14 ліпеня 2007 г.</ref>. Апроч таго, рэканструкцыя закранула магілёўскі манастыр Сьвятога Мікалая — помнік архітэктуры [[Магілёўская школа дойлідзтва|самабытнага магілёўскага барока]] XVII—XVIII стагодзьдзяў. Так, у 2008 годзе на ягоную браму, накрытую дахоўкай, паставілі пазалачоны купал-цыбуліну з 8-канцовым маскоўскім крыжом.

[[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Валавель. Царква Сьвятога Юрыя.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятога Юрыя (Валавель)|Юр’еўская царква]] ў [[Валавель|Валавелі]]: выгляд да (налева) і па сучаснай маскоўскай перабудове (направа)]]

У 2008 годзе ў Менску пры будаваньні Асьветнага цэнтру Маскоўскага патрыярхату на тэрыторыі [[Высокае Места|Высокага Места]] і [[вуліца Зыбіцкая|вуліцы Зыбіцкай]] не праводзіліся належныя археалягічныя раскопкі, у выніку чаго былі непапраўна пашкоджаныя і страчаныя культурныя пласты ХІ—ХІХ стагодзьдзяў<ref name="rs">Абламейка С. [http://www.svaboda.org/content/Article/1181250.html Архітэктурныя страты Менску за апошнія 2 гады] // [[Радыё Свабода]], 2 ліпеня 2008 г.</ref>.

[[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Гошчава. Крыжаўзьвіжанская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (Гошчава)|Узьвіжанская царква]] ў [[Гошчава|Гошчаве]]: выгляд да (налева) і па маскоўскай перабудове (направа)]]

У 2008 годзе ў [[Клецак|Клецку]] настаяцель мясцовага прыходу Беларускага экзархату, які займае будынак [[Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар дамініканаў (Клецак)|колішняга дамініканскага касьцёла]] (гістарычна-культурная каштоўнасьць 1-й катэгорыі) Мацьвей Белавус самавольна паставіў над дахам купал-цыбуліну з 8-канцовым маскоўскім крыжам агульнай вышынёй 6 мэтраў. Будаўнічыя працы праводзіліся насуперак лісту [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры]], у якім паведамлялася, што дзеяньні Белавуса пярэчаць заканадаўству, бо яны непазьбежна вядуць да зьмены вонкавага выгляду помніка<ref>[https://web.archive.org/web/20090918133915/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=21400 Клецкі бацюшка не паслухаў Мінкульту] // [[Наша Ніва]]. 10 лістапада 2008 г.</ref>. У 2010 годзе стала вядома, што Белавус паставіў на колішні касьцёл яшчэ два купалы-цыбуліны<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=42862 Фотафакт: На былым клецкім касцёле з’явіліся яшчэ дзве «цыбуліны»] // [[Наша Ніва]]. 2 верасьня 2010 г.</ref>.

[[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Войская. Траецкая царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Сьвятой Тройцы (Войская)|Траецкая царква]] ў [[Войская|Войскай]]: выгляд да (налева) і па маскоўскай перабудове (направа)]]

У 2009 годзе ў в. [[Гошчава|Гошчаве]] ў выніку несанкцыянаваных рамонтных работаў (праект рэканструкцыі не ўзгадняўся зь Міністэрствам культуры<ref name="hoscava">Печанко С. [http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=28085 Шок у Івацэвіцкім раёне]{{Недаступная спасылка|date=July 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // [[Наша Ніва]]. 28 ліпеня 2009 г.</ref>) на [[Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (Гошчава)|царкве Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа]] (гістарычна-культурная каштоўнасьць 3-й катэгорыі), праведзеных мясцовым сьвятаром Беларускага экзархату, над дахам зьявіліся купалы-цыбуліны ў маскоўскім стылі. А адзін купал зьявіўся там, дзе яго ніколі не было. Такім чынам помнік незваротна страціў свае адметныя архітэктурныя і мастацкія рысы, што ставіць пад сумнеў яго ахоўны статус<ref>Гаравы М. [http://www.gdv.of.by/by/35/20/920/ Гошчаўская царква не помнік культуры?]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Газета для вас. 7 лютага 2010 г.</ref>. Рэканструкцыя непарыўна зьмяніла вонкавы выгляд помніка, яго канструкцыі, мастацка-архітэктурнае аздабленьне, што зьяўляецца парушэньнем артыкулаў 27; 28; 29; 32; 33; 36; 37; 45 Закона «Аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны Рэспублікі Беларусь» ад 9 студзеня 2006 году<ref name="hoscava"/>.

[[Файл:Маскалізацыя (русіфікацыя). Талачын. Пакроўская царква.jpg|значак|250пкс|[[Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (Талачын)|Пакроўская царква]] ў [[Талачын]]е: выгляд да (налева) і па надбудове купалоў-цыбулінаў (направа)]]

У 2009 годзе ў в. [[Велямічы|Велямічах]] у выніку рэканструкцыі [[Царква Сьвятога Ільлі Прарока (Велямічы)|царквы Сьвятога Прарока Ільлі]] (гістарычна-культурная каштоўнасьць 2-й катэгорыі), якую праводзіць мясцовы прыход Беларускага экзархату, адбылося зьнішчэньне барокавых купалоў на вежах і традыцыйных каваных 4-канцовых сонцакрыжоў з заменай іх маскоўскімі пазалачонымі цыбулепадобнымі купаламі і 8-канцовымі крыжамі<ref>[http://www.radzima.org/be/pub/1093_p/ Царква Святога Прарока Іллі ў Велямічах], [[Radzima.org]]</ref>.

У чэрвені 2010 году грамадзкасьць даведалася пра тое, што ў выніку рэканструкцыі, якую праводзіць Беларускі экзархат у [[Наваградак|Наваградку]], на вежы [[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Наваградак)|царквы Сьвятых Барыса і Глеба]] (гістарычна-культурная каштоўнасьць 1-й катэгорыі) плянуецца паставіць какошнікі з шатрамі, завершанымі залатымі цыбулепадобнымі купаламі<ref>Карневіч М. [http://www.svaboda.org/content/article/2084808.html На гатычны храм у Наваградку ставяць цыбуліны] // [[Радыё Свабода]], 28 чэрвеня 2010 г.</ref>. З нагоды зьнішчэньня аўтэнтычнага выгляду гэтага і іншых помнікаў беларускай архітэктуры філёзафы [[Алесь Анціпенка]] і [[Валянцін Акудовіч]], архітэктарка [[Ірэна Лаўроўская]], мастацтвазнаўцы [[Сяргей Харэўскі]] і [[Максім Жбанкоў]] зьвярнулася ў Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату і Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь з зваротам, у якім патрабуюць спыніць разбурэньне беларускай гістарычна-культурнай спадчыны<ref name="zvarot">[http://nn.by/?c=ar&i=40408 Інтэлектуалы: Не дапусціце варварства з царквой у Навагрудку!] // [[Наша Ніва]]. 10 лістапада 2008 г.</ref>:
{{Цытата|Лічым сваім маральным абавязкам апэляваць да грамадзянскай і культурніцкай супольнасьці краіны з мэтаў выказаць рашучы пратэст супраць антыкультурнай, антыбеларускай дзейнасьці РПЦ. Зьвяртаем таксама ўвагу на тое, што разбурэньне аўтахтоннай культуры і беларускіх гістарычных помнікаў — адна з праяваў тыповай каляніяльнай палітыкі, што расейскія ўлады ажыцьцяўлялі цягам некалькіх мінулых стагодзьдзяў у акупаванай і далучанай да імпэрыі Беларусі. Цяпер гэтую палітыку працягвае РПЦ. Мы патрабуем спыніць разбурэньне нашай спадчыны!}}

Аднак нягледзячы на пратэсты грамадзкасьці, у лістападзе таго ж году, купалы-цыбуліны зьявіліся на вежах помніка. У зьвязку з гэтым старшыня [[Беларускае добраахвотнае таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры|Беларускага добраахвотнага таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры]] [[Антон Астаповіч]] зьвярнуўся зь лістом у Міністэрства культуры з просьбай спыніць працы ў Наваградку. Ён прасіў распачаць у адносінах да прыходу царквы і адказных супрацоўнікаў Наваградзкага райвыканкаму адміністрацыйную справу. Апроч таго, А. Астаповіч зьвярнуўся ў наваградзкую пракуратуру<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=45950 На навагрудскай царкве Барыса і Глеба ўсталёўваюць «цыбуліны»] // [[Наша Ніва]]. 14 лістапада 2010 г.</ref>.

З 2010-х гадоў антырэстаўрацыйная актыўнасьць Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату набыла беспрэцэдэнтныя маштабы<ref>[[Глеб Лабадзенка]]. [https://web.archive.org/web/20160324121722/http://labadzenka.by/?p=28149#disqus_thread Хроніка знішчэння беларускай архітэктуры Рускай Праваслаўнай Царквой], 20 жніўня 2015 г.</ref>, параўнальныя зь дзейнасьцю [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёўва-вешальніка]] ў справе [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У выніку праведзеных рэканструкцыяў аўтэнтычны выгляд страцілі цэрквы ў [[Амсьціслаў|Амсьціславе]], [[Безьдзеж]]ы, [[Валавель|Валавелі]], [[Войская|Войскай]], [[Горадня|Горадні]], [[Дамашаны|Дамашанах]], [[Малыя Ляды|Малых Лядах]], [[Новы Сьвержань|Новым Сьвержані]], [[Опаль|Опалі]], [[Пацавічы (Мастоўскі раён)|Пацавічах]], [[Покры|Покрах]], [[Слуцак|Слуцку]], [[Талачын]]е, [[Трабы|Трабах]], [[Чарнаўчыцы|Чарнаўчыцах]], [[Чашнікі|Чашніках]], [[Шумакі|Шумаках]], манастыр у [[Горадня|Горадні]], колішнія касьцёлы ў [[Астроўна|Астроўне]], [[Малыя Шчытнікі|Малых Шчытніках]], [[Сёмкаў Гарадок|Сёмкавым Гарадку]] і [[Слонім]]е. Нягледзячы на звароты ў праваахоўныя органы, усе памянёныя выпадкі засталіся беспакараннымі. Пры гэтым зьнішчэньне мастацкага аблічча комплексаў базылянскіх манастыроў у Горадні і Талачыне адбылося пад кіраўніцтвам прысланых з [[Расея|Расеі]] начальніц адпаведных жаночых манастыроў Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату.

26 сакавіка 2016 годзе кіраўнік Беларускага экзархату Павал (Панамароў) накіраваў віцэ-прэм’еру Беларусі афіцыйны зварот, у якім просіць пазбавіць статусу [[Сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|гістарычна-культурнай каштоўнасьці]] тры будынкі XIX ст. у Менску з наступным абгрунтаваньнем: «паколькі яны ня маюць ніякага гістарычнага значэньня і не ўяўляюць культурнай ці архітэктурнай значнасьці»<ref>Панкавец З. [http://nn.by/?c=ar&i=168368 Мітрапаліт Павел просіць у віцэ-прэм’ера Качанавай дазвол на знішчэнне гістарычных дамкоў у цэнтры Мінска ФОТЫ] // [[Наша Ніва]]. 11 красавіка 2016 г.</ref>.

Архітэктар-рэстаўратар [[Уладзімер Папруга]] паказвае на тое, што мэтай маскоўскіх перабудоваў беларускіх цэркваў зьяўляецца зьнішчэньне культурных асаблівасьцяў Беларусі<ref>Дашчынскі А. [https://www.svaboda.org/a/29221026.html Чаму на беларускія храмы нацягваюць залатыя «цыбуліны»?] // [[Радыё Свабода]], 14 траўня 2018 г.</ref>:
{{Цытата|І што такое нацягваньне расейскіх «[[Купал-цыбуліна|цыбулін]]» на беларускія храмы, якія да Маскоўскай патрыярхіі нічога агульнага ня мелі ад пачатку? Гэта фактычна тая ж мэтафара — як зь Беларусі зрабіць Расею, то бок пазбавіць яе сваёй мовы. Калі чалавек мяняе свой унутраны код, пераходзіць на іншую мову, ён робіцца іншым. Калі мы на беларускія храмы нацягваем расейскія «цыбуліны», яны робяцца Расеяй. Гэта такі мэтадалягічны [[Культурная асыміляцыя|асыміляцыйны]] прынцып.}}

<gallery widths="150" heights="150" caption="Помнікі архітэктуры, мастацкае аблічча якіх пацярпела ад сучасных [[Мураўёўкі|маскоўскіх перабудоваў]]" class="center">
Маскалізацыя (русіфікацыя). Кобрынь. Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла.jpg|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Кобрынь)|Петрапаўлаўская царква]] ў [[Кобрынь|Кобрыні]]
Маскалізацыя (русіфікацыя). Опаль. Пятніцкая царква.jpg|[[Царква Сьвятой Параскевы Пятніцы (Опаль)|Пятніцкая царква]] ў [[Опаль|Опалі]]
Маскалізацыя (русіфікацыя). Падлесьсе. Духаўская царква.jpg|[[Царква Сьвятога Духа (Падлесьсе)|Духаўская царква]] ў [[Падлесьсе (Ляхавіцкі раён)|Падлесьсі]]
Маскалізацыя (русіфікацыя). Шарашоў. Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла.jpg|Петрапаўлаўская царква ў [[Шарашоў|Шарашове]]
</gallery>

=== Насаджэньне расейскай культуры і архітэктуры ===
{{Падвойная выява|справа|Kolomenskoe Ascension Church and the bell tower of the George Church.jpg|125|VseshsvMinsk2.JPG|125|Царква ў сяле Каломенскім ([[Масква|Падмаскоўе]]), збудаваная ў 1532 г., і новы сабор Беларускага экзархату МП у Менску}}

У 1990—2010-я гады назіраецца тэндэнцыя масавай замены Беларускім экзархатам Маскоўскага патрыярхату ў цэрквах старых 4-канцовых каваных крыжоў (сонцакрыжоў), твораў беларускага народнага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, на [[Васьміканцовы крыж|8-канцовыя маскоўскія крыжы]]<ref name="dubianieckaja">Бурштын Я. [https://web.archive.org/web/20180710195551/https://cet.eurobelarus.info/ru/news/2016/07/16/ryna-dubyanetskaya-dzyakuyuchy-namagannyam-rpts-pachynae.html Ірына Дубянецкая: Дзякуючы намаганням РПЦ пачынае мяняцца культурны ландшафт Беларусі (Фота і відэа)] // Служба інфармацыі «ЕўраБеларусі», 16 ліпеня 2016 г.</ref>. Таксама на маскоўскія замяняюцца традыцыйныя 4-канцовыя драўляныя прыдарожныя крыжы<ref name="baranouski">[[Ігар Бараноўскі|Бараноўскі І.]] [https://web.archive.org/web/20180815225239/http://carkva-gazeta.by/index.php?num=557&year=2015 Грэка-католікі Берасьцейшчыны усталявалі крыж у Курапатах] // [[Царква (газэта)|Царква]]. 12 лістапада 2015 г.</ref>. У цэрквах вешаюць абразы з выявамі сям’і апошняга расейскага гаспадара [[Мікалай ІІ|Мікалая ІІ]], складаюць вершы пра «сьвятую Русь»<ref name="dubianieckaja"/>. У 2008 годзе ў вёсцы [[Крайск]]у [[Лагойскі раён|Лагойскага раёну]] Менскай вобласьці побач з царквой паставілі бюст Мікалаю II. Паводле мясцовых жыхароў, у Крайск пачалі прыязджаць людзі, якія вераць ня столькі ў Бога, колькі «ў Мікалая»<ref>Бартосік З. [https://www.svaboda.org/a/25475084.html Нашто ў Крайску бюст расейскаму цару?], [[Радыё Свабода]], 31 ліпеня 2014 г.</ref>. У 2009 годзе на тэрыторыі вайскова-забаўляльнага комплексу пад назвай «[[Лінія Сталіна]]» з бласлаўленьня кіраўніка экзархату [[Філарэт (Вахрамееў)|Філярэта (Вахрамеева)]] пачалі будаваць капліцу ў гонар [[Аляксандар Неўскі|Аляксандра Неўскага]]<ref>[https://web.archive.org/web/20151231225202/http://news.tut.by/society/455103.html Бюст Сталина убрали от православной часовни на «Линии Сталина»], [[TUT.BY]], 7 ліпеня 2015 г.</ref>. 4 красавіка 2013 годзе ў Віцебску, на [[Прачысьценская гара|Прачысьценскай гары]] адкрылі помнік кіраўніку Маскоўскага патрыярхату [[Аляксій II|Аляксію II (Рыдыгеру)]]<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=107742 У Віцебску адкрылі помнік патрыярху Маскоўскаму Алексію ІІ], [[Наша Ніва]], 7 красавіка 2013 г.</ref>.

4 красавіка 2011 году Сынод Беларускага экзархату пастанавіў зьвярнуцца да кіраўніка Маскоўскага патрыярхату [[Кірыла (Патрыярх Маскоўскі)|Кірыла]] з хадайніцтвам аб «''магчымасьці праслаўленьня ў абліччы мясцовашанаваных сьвятых Беларускай Праваслаўнай Царквы мітрапаліта Літоўскага і Віленскага Ёсіфа (Сямашкі, 1789—1868)''», аднаго з галоўных праваднікоў [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі маскалізацыі Вялікага Княства Літоўскага]], вядомага зьнішчэньнем тысячаў помнікаў беларускага пісьменства, у тым ліку [[Тураўскае Эвангельле|Тураўскага Эвангельля]] XI стагодзьдзя<ref name="kalubovic">[[Аўген Калубовіч|Калубовіч А.]] Мова ў гісторыі беларускага пісьменства. Клыўлэнд, 1978. [http://pawet.net/library/history/bel_history/kalubovich/06/%D0%9C%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%83_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%96_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%BF%D1%96%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html]</ref>. 3 верасьня 2012 году Сынод усталяваў дні малітоўнага ўспаміну Ёсіфа (Сямашкі). 21 лістапада ў царкве Покрыва Багардзіцы ў Менску маліліся за іншага вядомага правадніка палітыкі маскалізацыі — [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёўва-вешальніка]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/28134928.html У менскім праваслаўным храме маліліся за Мураўёва-вешальніка — упершыню за сто гадоў], [[Радыё Свабода]], 23 лістапада 2016 г.</ref>. 20 сакавіка 2018 году [[Павал (Панамароў)]] заявіў, што Беларускі экзархат ня будзе праводзіць асобную малітву за Беларусь 25 сакавіка ў гонар 100-годзьдзя Беларускай Народнай Рэспублікі, «''каб не палітызаваць малітву і набажэнства''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/29111677.html Мітрапаліт Павел сказаў, што малітвы да стагодзьдзя БНР ня будзе, каб не палітызаваць набажэнства], [[Радыё Свабода]], 20 сакавіка 2018 г.</ref>.

Пры выбары архітэктурных праектаў сучасных цэркваў Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату ігнаруе традыцыі [[готыка|готыкі]] і [[барока]] — стыляў, у якіх праваслаўнае дойлідзтва на Беларусі дасягнула высокага ўзроўню архітэктурна-мастацкіх разьвязкаў і нацыянальнай самабытнасьці. Таксама адзначаецца нешматлікае і фрагмэнтарнае выкарыстоўваньне спадчыны [[Беларускае народнае дойлідзтва|народнага дойлідзтва]] з прыярытэтнай арыентацыяй на сярэднявечную архітэктуру [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], што разьвівае архітэктурныя традыцыі, не ўласьцівыя беларускаму сакральнаму дойлідзтву<ref>Арабей В. Вобразна-стылістычныя рашэнні сучасных прыходскіх храмаў Беларускай праваслаўнай царквы (вопыт 1991—2013 гадоў) // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия F. 2013.</ref>.

Супрацоўнікі [[Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру|Інстытуту мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру]] НАНБ крытыкуюць Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату за прыярытэтнае будаваньне цэркваў у стылістыцы, уласьцівай не беларускай, а расейскай архітэктуры<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 8 т.|2к}} С. 193</ref>:
{{Цытата|<...> небясьпеку выклікаюць сёньняшнія памкненьні праваслаўнага духавенства [[Расея|прарасейскай]] арыентацыі прыўнесьці ў беларускі ляндшафт драўляныя царкоўныя формы [[Новаерусалімскі манастыр|новаерусалімскіх храмаў]], помнікаў [[Архангельск]]у ці [[Волагда|Валагодзкага]] краю. Ігнараваньне выпрацаваных стагодзьдзямі мясцовых традыцыяў і навязваньне аб'ёмаў і формаў, не ўласцівых тутэйшаму дойлідзтву, разбурае тую натуральную гармонію, што склалася на працягу стагодзьдзяў народнага жыцьця.}}

{{Падвойная выява|справа|Лядины - колокольня и Покровская церковь.jpg|125|Belarus-Minsk-Church of All Saints-2.jpg|125|Царква ў сяле Гаўрылаўскім ([[Архангельская вобласьць]]), збудаваная ў 1743 г., і новая царква БЭ МП у Менску}}

Паводле філёзафа і тэоляга [[Ірына Дубянецкая|Ірыны Дубянецкай]], заказьнікі даводзяць да архітэктараў адмысловую ўстаноўку, каб тыя не праектавалі праваслаўныя цэрквы ў беларускім стылі<ref name="dubianieckaja"/>. Мастак і этнакультуроляг [[Тодар Кашкурэвіч]] паказвае на тое, што Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату працуе на [[Геапалітыка|геапалітычныя]] інтарэсы [[Расейская Фэдэрацыя|Расейскай Фэдэрацыі]]<ref>Ракіцкі В. [http://www.svaboda.org/a/ci-pieramoza-vysyvanka-hieorhijeuskuju-stuzku/27631632.html Ці пераможа вышыванка георгіеўскую стужку?], [[Радыё Свабода]], 23 сакавіка 2016 г.</ref>, і праводзіць паралель паміж «[[Мураўёўкі|мураўёўкамі]]» і сучаснай царкоўнай архітэктурай Маскоўскага патрыярхату на Беларусі:
{{Цытата|<...> гэта, я б сказаў, усьвядомлены культурны аспэкт. Мы маем справу з тэндэнцыяй: прасоўваньнем пэўнага стылістычнага моманту як вельмі істотнага ідэалягічнага. Карані цягнуцца з Масквы. Уся Беларусь — цэнтральныя гарады, цэнтральныя дарогі — застаўленыя рускай праваслаўнай царквой у псэўдарускім стылі. Амаль у тым жа кшталце, як у ХІХ ст. рабіліся «мураўёўкі». Яны вельмі добра разумеюць палітычны патэнцыял гэтага стылістычнага моманту: «грыбы» паставяць — пазначаць сваю тэрыторыю ўплыву. Як сабака меціць дрэвы. Гэта агромністы палітычны капітал, які вымяраецца нават грашовым эквівалентам.|[[Тодар Кашкурэвіч]]|[http://nmnby.eu/news/discussions/995.html Драма Гародні: нацыянальны праект як гульні ўлады] // «Наше мнение», 12 чэрвеня 2007.}}

=== Русіфікацыя Беларусі ===
{{Асноўны артыкул|Русіфікацыя Беларусі}}

Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату крытыкуюць за пасьлядоўную і працяглую русіфікацыі беларусаў, пры гэтым яго дзейнасьць будуецца ў адпаведнасьці з расейскімі, а не беларускімі гістарычнымі і культурна-моўнымі традыцыямі. Апроч зьнішчэньня беларускіх помнікаў і насаджэньня расейскай архітэктуры, таксама адзначаецца абсалютная перавага ў кнігавыдавецкай дзейнасьці расейскай мовы з поўным ігнараваньнем беларускай, асабліва ў літаратуры рэлігійна-асьветніцкага характару, прызначанай дзецям<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 60.</ref>.

Як зазначаў у 2012 годзе беларускі гісторык [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], «''беларусы сёньня думаюць, што ходзяць у праваслаўныя цэрквы, хоць, насамрэч, яны ходзяць у цэрквы расейскія»<ref name="ablamiejka2">[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/24583811.html Кананізацыя Сямашкі. Скон народу-2], [[Радыё Свабода]], 17 траўня 2012 г.</ref>.

Сярод іншага, 1 верасьня 2021 году на асабістую просьбу [[ярэй|ярэя]] Беларускага экзархату Яўгена Саланкова да дзяячкі [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] [[Натальля Качанава|Натальлі Качанавай]] [[Беларуская мова|беларускую]] школу ў мястэчку [[Жыровічы|Жыровічах]] перавялі на [[Расейская мова|расейскую мову]]<ref>[https://web.archive.org/web/20211002213847/https://d1qi097eoj06ns.cloudfront.net/hramadstva/zhyrovitskuyu-shkolu-kachanava-peravyala-n/?fbclid=IwAR1WoT-uqeocbHPruH8iRJ9anq1jVuHuXlMet4kPV0ekTCZKg-xHOuX2SlM Жыровіцкую школу Качанава перавяла на расейскую мову], [[Беларускае Радыё Рацыя]], 2 кастрычніка 2021 г.</ref>.

=== Экстрэмізм і зьвязкі з расейскімі нэанацыстамі ===
Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату крытыкуюць за магчымы ўдзел у падрыхтоўцы да [[Гібрыдная вайна|гібрыднай вайны]] Расеі супраць Беларусі паводле [[Расейска-ўкраінская вайна (2014-2015)|ўкраінскага сцэнару]]<ref name="svaboda">[http://www.svaboda.org/a/28143772.html На навуковай канфэрэнцыі ў Менску апраўдалі забойствы ксяндзоў Мураўёвым-вешальнікам: «Гэта ягоны подзьвіг»] // [[Радыё Свабода]], 28 лістапада 2016 г.</ref>.

{{Вонкавыя мэдыяфайлы
| загаловак    = Скандал зь Мільчаковым
| падзагаловак = 
| align        = 
| clear        = 
| шырыня       = 250px
| выява1       = [http://nn.by/img/w600d4/photos/z_2016_05/491399ddeff535ac9e4de9fe0e80217b-pconx.jpg Мільчакоў з галавой шчаня (рэтуш)]
| выява2       = [http://nn.by/img/w450d4/photos/z_2016_05/a9d0a56dd68824c6856b77a301a40fd0-wm0og.jpg Мільчакоў з свастыкай Трэцяга Райху]
| выява3       = [https://nn.by/img/w924d4/photos/z_2016_05/gmp3muzr-ds-9qav0.jpg Мільчакоў у якасьці інструктара на зборах]
| выява4       = [https://nn.by/img/w924d4/photos/z_2016_05/utwzdftihly-v0ddd.jpg Беларускія дзеці на вайсковых зборах у Мільчакова]
}}

У сьнежні 2015 году выявілася, што пры Гарадзенскай япархіі Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату існуюць вайсковыя клюбы («Дружына» пры царкве Божага Яўленьня ў [[Шчучын]]е, «Славяне» пры катэдральным саборы Покрыва Багародзіцы ў [[Горадня|Горадні]] і інш.), куды набіраюць цяжкіх падлеткаў векам 13—15 гадоў і рыхтуюць зь іх «воінаў Хрыста». Пры гэтым дзеці праходзяць узброеную падрыхтоўку пад кіраўніцтвам інструктараў, якія публічна заклікаюць да ліквідацыі Беларускай дзяржаўнасьці. Апроч таго, на афіцыйнай інтэрнэт-старонцы клюбаў зьмяшчаецца рэкляма баевікоў [[нэанацызм|нэанацысцкай]] арганізацыі [[Расейскае нацыянальнае адзінства|Расейскага нацыянальнага адзінства]], у якой добраахвотнікаў запрашаюць на вайну «ў абарону расейцаў на тэрыторыі былой Украіны»<ref>Гарбацэвіч А. [http://nn.by/?c=ar&i=158906 «Воіны Хрыста»: як асобныя святары і афіцэры на Гродзеншчыне рыхтуюць салдатаў «рускага свету»] // [[Наша Ніва]], 31 сьнежня 2015 г.</ref>. У студзені 2016 году беларускі блогер [[Эдуард Пальчыс]] выявіў 6 сьвятароў Беларускага экзархату Маскоўскага патрвярхату, якія на сваіх старонках у сацыяльных сетках усхваляюць [[сталін]]ізм, расейскіх баевікоў і адмаўляюць існаваньне беларусаў як асобнай нацыі<ref>Гарбацэвіч А. [http://nn.by/?c=ar&i=163695 Праваслаўны святар з Жухавіч: «Калі рускі мядзведзь прачнецца, то месца будзе мала ўсім»] // [[Наша Ніва]], 20 студзеня 2016 г.</ref>.

У траўні 2016 году разгарэўся чарговы скандал з прычыны ўдзелу беларускіх дзяцей з вайсковых клюбаў пры цэрквах Віцебскай япархіі Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату ([[Талачын]]скае «Праваслаўнае ваенна-патрыятычнае братэрства імя сьвятых благаверных князёў Барыса і Глеба прыхода храма Ўвядзеньня ўва храм Прасьвятой Багародзіцы», [[Друцак (вёска)|Друцкі]] «Праваслаўны ваенна-патрыятычны клуб імя Архангела Міхаіла» і інш.) у вайсковых лягерах на тэрыторыі Расеі, дзе заняткі праводзілі нэанацысты, у тым ліку Аляксей Мільчакоў, вядомы фотасэсіяй з адразаньнем галавы шчаню («сабакі ня толькі сябры чалавека, але і выдатны шашлычок», — пісаў на сваёй старонцы [[У Кантакце|Укантакце]] Мільчакоў і заклікаў забіваць ня толькі жывёлаў, але і бамжоў) і фатаздымкамі на фоне зьнявечаных целаў украінскіх салдатаў (з выразанымі на тварах 8-канцовымі свастыкамі і адрэзанымі вушамі)<ref>Гарбацэвіч А. [http://nn.by/?c=ar&i=170171 Беларускіх школьнікаў адпраўлялі ў Расію ў трэніровачныя лагеры пад кіраўніцтвам неанацыстаў] // [[Наша Ніва]], 16 траўня 2016 г.</ref>.

{{Вонкавыя мэдыяфайлы
| загаловак    = Скандал з Бурыкіным
| падзагаловак = 
| align        = 
| clear        = 
| шырыня       = 250px
| выява1       = [http://nn.by/photos/z_2016_11/burykin_nn-b27ft.jpg Бурыкін у расе на зборах РНЕ]
| выява2       = [http://nn.by/photos/z_2016_11/gi-4888-23069-big-dueic.jpg Бурыкін на зборах РНЕ у якасьці духоўніка]
| выява3       = [http://nn.by/photos/z_2014_08/15.08_dematyvatar.jpg Бурыкін з набітымі свастыкай і арлом Трэцяга Райху]
| выява4       = [https://nn.by/img/w924d4/photos/z_2016_12/image1-pqm4f.jpg Карціна аўтарства Бурыкіна, дзе ён у форме нацысцкіх СС]
| выява5       = [https://nn.by/img/w924d4/photos/z_2016_12/image2-94isg.jpg Бурыкін вучыць нацысцкаму прывітаньню свайго малалетняга сына]
}}

18 лістапада 2016 году стала вядома, што праваахоўныя органы Беларусі затрымалі сьвятара Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату, ураджэнца і грамадзяніна Расеі Канстанціна Бурыкіна. Паводле афіцыйнай вэрсіі, падставай да затрыманьня стала захоўваньне зброі. У дадатак высьветлілася, што Бурыкін спавядаў нацысцкія погляды — нават калі атрымаў царкоўны сан (без сканчэньня сэмінарыі, за абяцаньне збудаваць царкву Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату ў [[Гатава|Гатаве]]). Захаваліся фотаматэрыялы, дзе Бурыкін як сьвятар Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату бярэ ўдзел у вайсковых зборах расейскіх нэанацыстаў у якасьці духоўніка. Апроч таго, у РНЕ Бурыкін набіў сабе вялікую [[свастыка|свастыку]] на грудзях і арла [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] на плячы. У вялікім пакоі кватэры Бурыкіна, якую ён збудаваў ужо па атрыманьні сьвятарства, вісіць люстра ў выглядзе свастыкі<ref>Гарбацэвіч А. [http://nn.by/?c=ar&i=180887 Расследаванне: як «бацюшка са свастыкай» распараджаўся бюджэтнымі мільярдамі] // [[Наша Ніва]], 23 лістапада 2016 г.</ref>. 12 сьнежня газэта [[Наша Ніва]] атрымала доступ да фотакопіі карціны аўтарства Бурыкіна, дзе ён выяўляецца ў форме нацысцкіх [[СС]], і іншых фотаматэрыялаў, якія пацьвярджаюць захапленьне сьвятара ідэалёгіяй [[нацызм]]у<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=181466 Чатыры шакуючыя ФОТА для тых, хто ўсё яшчэ сумняецца ў нацысцкіх поглядах «бацюшкі са свастыкай»] // [[Наша Ніва]], 2 сьнежня 2016 г.</ref>. 10 ліпеня 2017 году суд вызнаў Бурыкіна вінаватым у незаконным захоўваньні зброі і боепрыпасаў і асудзіў да 3 гадоў калёніі ўзмоцненага рэжыму<ref>Грузьдзіловіч А. [https://www.svaboda.org/a/28606122.html «Бацюшка са свастыкай» асуджаны на 3 гады зьняволеньня] // [[Радыё Свабода]], 10 ліпеня 2017 г.</ref>. Пры гэтым на час адбываньня пакараньня кіраўніцтва экзархату ня стала пазбаўляць яго сьвятарскага сану<ref>[[Кацярына Барысевіч|Борисевич К.]] [https://web.archive.org/web/20190626202719/https://news.tut.by/society/643070.html Генпрокуратура: Потерпевшая по делу священника Бурыкина — его дочь], [[TUT.BY]], 25.06.2019 г.</ref>. У чэрвені 2019 году супраць Бурыкіна завялі крымінальную справу за гвалтаваньне ўласнай дачкі<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=232729 На «бацюшку са свастыкай» завялі справу за сэксуальны гвалт у дачыненні да малой дачкі], [[Наша Ніва]], 25 чэрвеня 2019 г.</ref>. 26 чэрвеня газэта [[Наша Ніва]] апублікавала споведзь Аляксандры Бурыкінай, дзе тая расказала пра зьдзекі і фізычнае зьбіцьцё, а таксама пра сэксуальны гвалт, які яна цярпела ад бацькі з 13 гадоў<ref>[[Арцём Гарбацэвіч|Гарбацэвіч А.]] [https://nn.by/?c=ar&i=232843 «Расказала толькі маме, на яе магіле»: жудасная споведзь дачкі «бацюшкі са свастыкай» пра тое, што ён рабіў з ёй], [[Наша Ніва]], 26 чэрвеня 2019 г.</ref>.

10 верасьня 2017 году ў [[Менскі Сьвята-Елісавецінскі жаночы манастыр|Сьвята-Елісавецінскім жаночым манастыры]], вядомым сваёй камэрцыйнай дзейнасьцю<ref>Боровой А. [https://realt.onliner.by/2012/05/12/mon Уплотнение по-православному: жители квартала в Минске против расширения монастыря (фоторепортаж)] // [[Onliner.by]], 12 траўня 2012 г.</ref>, адбылася сустрэча з «падпалкоўнікам расейскага [[ГРУ]]» Антонам Маньшынам, які заклікаў прысутных мужчынаў да ўдзелу ў вайне «за Сьвятую Русь». Паводле Маншына «тэрарызм прыдумалі амэрыканцы і брытанцы, каб хутчэй распачаць Трэцюю сусьветную вайну, каб зьнішчыць Расею». У залі прысутнічала пад сотню чалавек, у тым ліку манашкі, а таксама бацькі зь дзецьмі. Ніводны з прысутных не запярэчыў выступоўцу і не спыніў сустрэчы<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=197200 «Прысутныя тут мужчыны возьмуць удзел у вайне за Святую Русь». «Падпалкоўнік ГРУ» выступіў у мінскім праваслаўным манастыры] // [[Наша Ніва]], 10 верасьня 2017 г.</ref>. Па пашырэньні ў мас-мэдыя інфармацыі пра выступ Маньшына, рэдактарка сайту манастыра інакіня Іаанна заявіла, што «гэта была памылка» і «непрыемная гісторыя». Тым часам манашка Елізавета, якая ладзіла сустрэчу, адмовілася камэнтаваць яе зьмест<ref>Студзінская І. [https://www.svaboda.org/a/navinki/28729198.html У манастыры ў Навінках распавялі, навошта запрасілі падпалкоўніка расейскага ГРУ] // [[Радыё Свабода]], 11 верасьня 2017 г.</ref>.

27 лістапада 2016 году ў Менску ў царкве Покрыва Багародзіцы з бласлаўленьня мітрапаліта [[Павал (Панамароў)|Паўла (Панамарова)]] прайшла канфэрэнцыя «Готов собою жертвовать…»<ref>[https://drive.google.com/file/d/0ByxGMMzqY_H2eE5jN0ZpdFRwb2c/view Праграма канфэрэнцыі]{{ref-ru}}</ref> (пазыцыянавалася арганізатарамі як навуковая), прысьвечаная памяці [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]], якога назвалі «яскравай і выдатнай асобай». Загаднік катэдры царкоўнай гісторыі [[Менская духоўная сэмінарыя|Менскай духоўнай сэмінарыі]] [[протаярэй]] Аляксандар Раманчук выступіў з дакладам, у якім разглядаў маральна-этычны аспэкт учыненага на загад Мураўёва публічнага забойства 8 каталіцкіх сьвятароў за «вуснае злачынства» — чытаньне ў касьцёлах Маніфэста [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]]. У сваім дакладзе ён прыйшоў да наступнай высновы<ref name="svaboda"/><ref>[http://nn.by/?c=ar&i=181196 На праваслаўнай навуковай канфэрэнцыі ў Мінску апраўдалі забойствы ксяндзоў Мураўёвым-вешальнікам: «Гэта ягоны подзвіг»] // [[Наша Ніва]], 29 лістапада 2016 г.</ref>:
{{Цытата|Фактычна ён паставіў пытаньне, ці мае ў вачах Бога расейскі праваслаўны сьвет такую каштоўнасьць, каб дзеля яго караць сьмерцю каталіцкіх сьвятароў. Быўшы праваслаўным вернікам, ён адказаў на гэтае пытаньне станоўча і выканаў прысуды. Такім чынам ён пагадзіўся ў поўнай ступені несьці адказ за свае дзеяньні перад Богам у пытаньні выратаваньня душы. Такім чынам, мы ня можам адмаўляць, што граф Мураўёў, расстраляўшы 8 каталіцкіх ксяндзоў, выступіў у ролі расейскага рэлігійнага і нацыянальнага лідэра і тым зьдзейсьніў асабісты духоўны подзьвіг самаахвярнасьці.}}

{{Вонкавыя мэдыяфайлы
| загаловак    = 
| падзагаловак = 
| шырыня       = 250px
| выява1       = 
| аўдыё1       = 
| відэа1       = [https://www.youtube.com/watch?v=clu2GTztwZs Інтэрвію Паўла (Панамарова)]
}}

Адзін з кіраўнікоў Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату [[Павал (Панамароў)]] у 2011 годзе атрымаў вядомасьць сваім інтэрвію, у якім заяўляе пра гатоўнасьць Расеі «адкрыць [[Чарнобыльская катастрофа|чарнобыльскі]] кранік», каб пакараць сваіх супраціўнікаў. Ён мяркуе, што для большасьці расейцаў «жыцьцё і ламанай капейкі не каштуе»<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=119876 Мітрапаліт Павел: Нам нічога не застанецца, як адкрыць кранік чарнобыльскі] // [[Наша Ніва]], 25 сьнежня 2013 г.</ref>.

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская грэка-каталіцкая царква]]
* [[Наданьне аўтакефаліі Ўкраінскай праваслаўнай царкве]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20180929145806/http://orthodoxy.by/by Люстэркавая бачына Беларускай праваслаўнай царквы]
* Грузьдзіловіч А. [https://www.svaboda.org/a/28148213.html Пракуратура разгледзіць ухваленьне расстрэлу 8 ксяндзоў Мураўёвым-вешальнікам у менскім праваслаўным храме, калі «будзе зварот»], [[Радыё Свабода]], 1 сьнежня 2016 г.

{{Беларускі экзархат}}
{{Праваслаўе}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Беларуская Праваслаўная Царква| ]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1989 годзе]]