Прагляд крыніцы для Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка

{{Колішняя дзяржава
| Статус              = [[Сьпіс рэспублік СССР|Саюзная рэспубліка]] ў складзе [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]
| Родны склон         = Беларускай ССР
| Катэгорыя           = Беларуская ССР
| Лацінка             = Biełaruskaja Savieckaja Sacyjalistyčnaja Respublika
| Афіцыйная мова      = У 1920-х — 1930-х афіцыйнымі былі прынятыя чатыры дзяржаўныя мовы: [[Беларуская мова|беларуская]], [[Расейская мова|расейская]], [[Польская мова|польская]] і [[ідыш]].<br />Пазьней, паводле канстытуцыі, усе мовы [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] былі прызнаныя роўнымі.
| Сталіца              = [[Смаленск]] (1919), [[Менск]]
| Найбуйнейшыя гарады  =[[Менск]], [[Горадня]], [[Магілёў]], [[Бабруйск]], [[Віцебск]], [[Берасьце]], [[Гомель]], у 1939—1944 гадох [[Беласток]]
| Папярэднік1 = Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі
| СьцягП1     = Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1919-1927).gif
| Папярэднік2 = Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі
| СьцягП2     = Flag of the Lithuanian-Byelorussian SSR.svg
| Папярэднік3 = Польская Рэспубліка (1918—1939)
| СьцягП3     = Flag of Poland (1928–1980).svg
| Папярэднік4 = Райхскамісарыят Остлянд
| СьцягП4     = Flag of the NSDAP (1920–1945).svg
| Папярэднік5 = Беластоцкая акруга
| СьцягП5     = Flag of the NSDAP (1920–1945).svg
| Папярэднік6 = Райхскамісарыят Украіна
| СьцягП6     = Flag of the NSDAP (1920–1945).svg
| Наступнік1  = Беларусь
| СьцягН1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
}}
'''Белару́ская Саве́цкая Сацыялісты́чная Рэспу́бліка''', '''БССР''', '''Савецкая Беларусь'''{{Заўвага|У 1920-я гады ў беларускай прэсе таксама ўжывалася назва '''Ра́давая Белару́сь'''<ref>{{Артыкул|загаловак=Аб граніцах Радавай Беларусі.|нумар=24|год=12 жніўня 1923 г.|спасылка=https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/mab.lt/Dauniejsyja/Vilnia/Nas_sciah_Vilnia,_1924.pdf.zip/230887-1924-24.pdf|мова=be|аўтар=С.|выданьне=[[Наш Сьцяг]]}}</ref>. Гэтая практыка, аднак, спынілася (у тым ліку па-за межамі СССР) пры выяўленьні сапраўдных мэтаў расейскіх бальшавікоў — [[Русіфікацыя Беларусі|аднаўленьні палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі]] і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавым зьнішчэньні беларускіх інтэлектуальных элітаў]]}} ({{мова-ru|Белорусская Советская Социалистическая Республика|скарочана}}, {{мова-pl|Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|скарочана}}) — адна з чатырох рэспублік, якія ў сьнежні 1922 году ўтварылі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя БССР|Утварэньне БССР}}
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1.01.1919).jpg|значак|зьлева|Пратакол аб утварэньні [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|БССР]] у межах Менскага, Смаленскага, Віцебскага, Магілёўскага, Гомельскага, Гарадзенскага і Баранавіцкага раёнаў. Разьмежаваньне зь [[Летувісы|летувісамі]] ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] і [[латышы|латышамі]] ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] мусілі правесьці адмысловыя камісіі паводле нацыянальнага складу насельніцтва]]

Утварэньне Беларускай ССР адбылося згодна з пастановай VI Паўночна-Заходняй канфэрэнцыі РКП(б) (30—31 сьнежня 1918 году, [[Смаленск]]) у межах [[Віцебская губэрня|Віцебскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]], [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў, беларускіх паветаў [[Смаленская губэрня|Смаленскай]] губэрні і частак [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Ковенская губэрня|Ковенскай]], [[Сувалкаўская губэрня|Сувалкаўскай]] і [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]] губэрняў. [[Часовы рабоча-сялянскі ўрад ССРБ|Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі]] ў ноч з 1 на 2 студзеня 1919 году абнародаваў [[Маніфэст Часовага рабоча-сялянскага ўраду Беларусі|Маніфэст аб абвяшчэньні ССРБ]]. 8 студзеня 1919 года Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі і [[ЦК КПБ|Цэнтральнае Бюро КП(б)Б]] пераехалі з Смаленску ў [[Менск]].

Утварэньне БССР адбылося ў адказ на абвяшчэньне незалежнасьці [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году<ref>[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.</ref>:
{{Цытата|
Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку
{{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}}
}}

16 студзеня 1919 года ЦК РКП(б) без папярэдняга абмеркаваньня з урадам ССРБ і ЦБ КП(б)Б пастанавіў вылучыць з складу Савецкай Беларусі значную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|ўсходніх этнічна беларускіх земляў]] — Віцебскую, Магілёўскую і Смаленскую губэрні. 31 студзеня 1919 году ўрад Савецкай Расеі прыняў пастанову «Аб прызнаньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі» — ССРБ фармальна выйшла з складу РСФСР, тым чаам вылучаныя раней усходнебеларускія землі засталіся ў складзе Савецкай Расеі. [[Першы Ўсебеларускі зьезд Саветаў]] (2—3 лютага 1919 году, Менск) ухваліў ўтварэньне незалежнай Беларускай ССР, зацьвердзіў [[Канстытуцыя ССРБ 1919 году|Канстытуцыю Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі 1919 году]], абраў [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|Цэнтральны Выканаўчы Камітэт БССР (ЦВК БССР)]], пацьвердзіў адрыў ад ССРБ тэрыторыяў Смаленскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрняў, прыняў пастанову аб улучэньні Савецкай Беларусі ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Літвы і Беларусі]].

Па заняцьці бальшавікамі ўлетку 1920 году ўсёй тэрыторыі Беларусі 31 ліпеня 1920 году сход прадстаўнікоў Кампартыі Летувы і Беларусі, савецкіх і прафсаюзных арганізацыяў Менску і Менскай губэрні прыняў [[Дэклярацыя аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі|Дэкларацыю аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]]

Згодна з савецка-польскай [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] вялікая частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|навукова вызначаных этнічна беларускіх земляў]] ([[Заходняя Беларусь]]) апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], улады якой ня толькі не надалі беларусам нейкай палітычнай аўтаноміі, але чынілі перашкоды разьвіцьцю беларускай адукацыі і культуры (напрыклад, ужо ў 1920 годзе польскія ўлады зачынілі [[Будслаўская беларуская гімназія|Будслаўскую беларускую гімназію]]).

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1930).jpg|значак|міні|Мапа Беларусі, выдадзеная ў 1930 годзе [[Беларуская дыяспара|Беларускай эміграцыяй]] у [[Прага|Празе]]]]

У выніку нападу [[СССР]] на Польскую Рэспубліку ў 1939 годзе значную частку заходніх этнічна беларускіх земляў улучылі ў склад Беларускай ССР, тым часам да [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінскай ССР]] далучылі частку [[Пінскі павет|Піншчыны]] з [[Высоцак|Высоцкам]], [[Дольск]]ам, [[Дубровіца]]й, [[Любяшоў|Любяшовам]], [[Нобель|Нобелем]] і [[Пагост Зарэчны|Пагостам Зарэчным]], а ў склад [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] перадалі заходнюю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейшчыну]] і паўночна-заходнюю частку [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]]. Неўзабаве [[Ёсіф Сталін|Сталін]] перадаў [[Летува|Летуве]] большую частку [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]] зь [[Вільня]]й, а таксама паўднёва-ўсходнюю [[Троцкі павет|Троччыну]] з [[Трокі|Трокамі]] і частку [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыны]], у кастрычніку 1940 году да іх дадаліся раней афіцыйна далучаныя да БССР часткі Гарадзеншчыны з [[Друскенікі|Друскенікамі]] і [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] з [[Гадуцішкі|Гадуцішкамі]], [[Дзевянішкі|Дзевянішкамі]], [[Салечнікі|Салечнікамі]] і [[Сьвянцяны|Сьвянцянамі]]<ref>[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210503191603/https://news.tut.by/culture/656335.html Как белорусы потеряли Вильнюс и едва не вернули его 29 лет назад. Объясняем], [[TUT.BY]], 10.10.2019 г.</ref>. У выніку нападу на СССР у 1941 годзе войскі Трэцяга Райху акупавалі ўсе гэтыя тэрыторыі. У 1944 годзе іх зноў заняла [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвоная Армія]]

Па заканчэньні [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] ў 1945 годзе Масква перадала [[Польская Народная Рэспубліка|камуністычнай Польшчы]] ўсё [[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляшша]], заходнюю Гарадзеншчыну ([[Васількаў]], [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадок]], [[Дуброва Гарадзенская|Дуброву Гарадзенскую]], [[Заблудаў]], [[Карыцін]], [[Крынкі]], [[Кузьніца|Кузьніцу]], [[Ліпск (Польшча)|Ліпск]], [[Саколка (горад)|Саколку]], [[Сідра|Сідру]], [[Супрасьля|Супрасьлю]], [[Сухаволя|Сухаволю]], [[Штабін]], [[Янаў (Падляскае ваяводзтва)|Янаў]]) і частку [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыны]] зь [[Ялоўка]]й. Пры разглядзе [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкая вайны]] (г. зв. «Вялікай Айчыннай вайны») у якасьці асобнай вайны (а ня як эпізоду Другой сусьветнай вайны<ref name="Studzinskaja">[[Іна Студзінская|Студзінская І.]] [https://www.svaboda.org/a/29922035.html Топ-10 фальсыфікацыяў гісторыі вайны ў беларускіх падручніках і афіцыйных СМІ], [[Радыё Свабода]], 5 траўня 2019 г.</ref>) у яе выніку Беларусь стала адзінай афіцыйнай краінай-пераможцай, якая пры гэтым нароўні зь пераможаным Трэцім Райхам і ягонымі хаўрусьнікамі страціла частку сваёй тэрыторыі — этнічныя беларускія землі Падляшша, а таксама частку гістарычных Берасьцейшчыны, Гарадзеншчыны і Ваўкавышчыны<ref>Жданко В., Трафімовіч А, Новік Ж., Васількоў З. [https://www.svaboda.org/a/30266747.html Горадня, Ліда і Ваўкавыск маглі адысьці да Польшчы ў 1945-м разам зь Беластокам], [[Радыё Свабода]], 13 лістапада 2019 г.</ref>.

Па вайне БССР стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]].

27 ліпеня 1990 году парлямэнт БССР абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі, а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на [[Беларусь|Рэспубліку Беларусь]]<ref>[http://www.svaboda.org/content/backgrounderembedded/25110956.html 19 верасьня 1991 году], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2013 г.</ref>. 8 сьнежня 1991 году ў вёсцы [[Віскулі|Віскулях]] каля [[Берасьце|Берасьця]] на падставе [[Белавескія пагадненьні|Белавескіх пагадненьняў]] адбылося падпісаньне пастановы аб ліквідацыі СССР. У гэты ж дзень Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка спыніла сваё існаваньне, яе наступнікам стала незалежная Рэспубліка Беларусь.

== Плошча і насельніцтва ==
[[Файл:BSSR 1939-1944.jpg|200пкс|рамка|Тэрыторыя БССР у 1939—1944 гадох]]

{| class="wikitable"
!Год
!Плошча <br /> ''(тыс. км²)''
!Насельніцтва <br /> ''(млн ч.)''
|-
! [[1921]]
| 52,4
| 1,544
|-
! [[1924]]
| 110,6
| 4,2
|-
! [[1926]]
| 126,3
| 4,9
|-
! [[1939]]
| 223
| 10,2
|-
! [[1959]]
| 207,6
| 8,06
|-
! [[1970]]
| 207,6
| 9,002
|-
! [[1979]]
| 207,6
| 9,53
|-
! [[1989]]
| 207,6
| 10,15
|-
! [[1991]]
| 207,6
| 10,3
|}

== Буйныя гарады ==
* [[Бабруйск]]
* [[Берасьце]]
* [[Віцебск]]
* [[Гомель]]
* [[Горадня]]
* [[Магілёў]]
* [[Менск]]

== Дзяржаўны лад ==
Афіцыйна БССР была створаная як дзяржава дыктатуры пралетарыяту, у якой уся ўлада належала выключна Радзе працоўных дэпутатаў. Але цалкам улада была засяроджана ў партыі — КПБ. Найвышэйшымі органамі ўлады ў 1919—1937 гадах былі Зьезды Радаў, у 1937—1991 — Вярхоўная Рада. Выканаўчая ўлада належала спачатку Вялікаму прэзыдыюму ЦВК, затым — саўнаркому, і ў рэшце рэшт Саўміну. У БССР на працягу ўсяго яе існаваньня не прызнавалі падзел уладаў.

== Этнічны склад ==
Этнічны склад ([[1959]]):
* [[Беларусы]] — 81,0%
* [[Расейцы]] — 8,2%
* [[Палякі]] — 6,7%
* [[Габрэі]] — 1,9%
* [[Украінцы]] — 1,7%
* іншыя — 0,5%

== Сьцяг БССР ==
{{Асноўны артыкул|Сьцяг Беларускай ССР}}
<gallery>
Файл:Flag of Byelorussian SSR (1919-1927).png|Сьцяг [[БССР]] <br /> {{дата|03|02|1919|0}} — {{дата|11|04|1927|0}}
Файл:Flag of the Lithuanian-Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Літ-Белу]] <br /> {{дата|27|02|1919|0}} — {{дата|01|09|1919|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1940).svg|Сьцяг [[БССР]] <br /> {{дата|11|04|1927|0}} — {{дата|19|02|1937|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1937).svg|Сьцяг [[БССР]] <br /> {{дата|19|02|1937|0}} — {{дата|25|12|1951|0}}
Файл:Flag of Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[БССР]] <br /> {{дата|25|12|1951|0}} — {{дата|25|08|1991|0}}
Файл:Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg|Рэспубліка Беларусь<br /> {{дата|25|08|1991|0}} — 16.05.1995
Файл:Flag of Belarus (1995–2012).svg|Рэспубліка Беларусь 1995—2012 гг.
Файл:Flag of Belarus.svg|Рэспубліка Беларусь з 2012
</gallery> 

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}
{{Portal box
 | Гісторыя
 | Беларусь
}}

{{СССР}}
{{Гісторыя Беларусі}}
{{Беларусь у тэмах}}