Прагляд крыніцы для Алмаз

{{Мінэрал
|Назва              = Алмаз
|Выява              = Brillanten.jpg
|Подпіс             = апрацаваны алмаз
|Формула            = C
|Колер              = бясколерны
|Колер рысы         = 
|Бляск              = алмазавы
|Празрыстасьць      = празрысты
|Луплівасьць        = 
|Сынгонія           = кубічная
|Парамэтры краты    = 
|Цьвёрдасьць        = 10
|Злом               = 
|Прымешак           = N
|Шчыльнасць         = 3,5—3,53
|Паказчык пераламленьня = 2,417—2,419
}}
'''Алма́з''' ({{мова-el|ἀδάμας|скарочана}} — непераможны), '''дыямэ́нт''' — каштоўны камень. Надзвычай цьвёрды празрысты матэрыял. Складаецца з [[вуглярод]]у, як і [[графіт]]. Здабываецца пераважна ў [[Паўднёвая Афрыка|Паўднёвай Афрыцы]] глыбока пад зямлёю. Выкарыстоўваецца ў прамысловасьці дзякуючы сваёй трываласьці і як упрыгажэньне.

У 1919 годзе бэльгійскі матэматык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марсэль Талкоўскі||en|Marcel Tolkowsky}} разьлічыў агранку круглага [[брыльянт]]а праз нанясеньне 57 граняў пад пэўнымі кутамі. У выніку звыш 70% алмазаў сталі рабіць круглымі. Найдаражэйшымі ёсьць брыльянты сіняга і чырвонага адценьня, якія здабываюць у Афрыцы. Штучныя алмазы пераважна выкарыстоўваюць у дарагіх [[гадзіньнік]]ах. У 2012 годзе іх продажы на сусьветным рынку склалі каля 5%. Яны каштуюць на 30% таньней за прыродныя, бо з часам могуць зьмяняць адценьне<ref>{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Кулецкі.|загаловак=Калі вам прапануюць «брыльянты са зніжкай», гэта падман|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20131009/1381268158-kali-vam-prapanuyuc-brylyanty-sa-znizhkay-geta-padman|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=9 кастрычніка 2013|нумар=190 (27555)|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/10/1381268073_5.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref>.

== Фізыка-мэханічныя ўласьцівасьці ==
Галоўныя характэрныя рысы алмаза — найвышэйшая сярод мінэралаў цьвёрдасьць, найбольш высокая цеплаправоднасьць сярод усіх цьвёрдых целаў 900—2300 Вт/(хв·К)<ref>[http://prl.aps.org/abstract/PRL/v70/i24/p3764_1 Phys. Rev. Lett. 70, 3764 (1993): Thermal conductivity of isotopically modified single crystal diamond]</ref>, вялікія паказчыкі пераламленьня і дыспрэміі. Алмаз зьяўляецца дыэлектрыкам. У алмаза вельмі нізкі каэфіцыент трэньня па мэталу на паветры — усяго 0,1, што зьвязана з утварэньнем на паверхні крышталя тонкіх плёнакадсарбаванага газу, якія выконваюць ролю своеасаблівай змазкі. Калі такія плёнкі не ўтвараюцца, каэфіцыент трэньня ўзрастае і дасягае 0,5—0,55. Высокая цьвёрдасьць абумоўлівае выключную зносастойкасьць алмаза на сьціраньне. Для алмаза таксама характэрны самы высокі (у параўнаньні зь іншымі вядомымі матэрыяламі) модуль пругкасьці і самы нізкі каэфіцыент сьціску. Энэргія крышталя складае 105 Дж/г-ат, энэргія сувязі 700 Дж/г-ат — менш за 1% ад энэргіі крышталя.

Тэмпэратура плаўленьня алмаза складае 3700—4000&nbsp;°C. На паветры алмаз згарае пры 850—1000&nbsp;°C, а ў пылні чыстага кіслароду гарыць квола-блакітным полымем пры 720—800&nbsp;°C, цалкам пераўтвараючыся ў выніку ў вуглякісты газ. Пры награваньні да 2000&nbsp;°C бяз доступа паветра алмаз пераходзіць у графіт за 15—30 хвілінаў. Сярэдні паказчык пераламленьня бясколерных крышталяў алмаза ў жоўтым колеру роўны прыкладна 2,417, а для разнастайных колераў спэктру ён вар’юецца ад 2,402 (для чырвонага) да 2,465 (для фіялетавага). Здольнасьць крышталяў разлагаць белае сьвятло на асобныя складнікі называецца дыспрэсіяй. Для алмаза дыспрэмія роўная 0,063.

Адной з істотных уласьцівасьцяў алмазаў зьяўляецца люмінэсцэнцыя. Пад узьдзеяньнем сонечнага сьвятла і асабліва катоднага, ультрафіялетавага і рэнтгенаўскага праменьня алмазы пачынаюць люмінэсцыраваць — мігціць рознымі колерамі. Пад узьдзеяньнем катоднага і рэнтгенаўскага выпраменьваньня мігцяць усе разнавіднасьці алмазаў, а пад узьдзеяньнем ультрафіялетавага — толькі некаторыя. Рэнтгеналюмінэсцэнцыя шырока выкарыстоўваецца на практыцы для здабываньня алмазаў з пароды.

Вялікі паказчык пераламленьня, у шэрагу з высокай празрыстасьцю і дастатковай дыспрэсіяй паказчыка пераламленьня (гульня колеру) робіць алмаз адным з саміх дарагіх каштоўных камянёў (у шэрагу са смарагдам і рубінам), якія супернічаюць з алмаз па кошце). Алмаз у натуральным выглядзе ня лічыцца прыгожым. Прыгажосьць надаецца алмазу аграньваньне, якая стварае ўмовы для шматразовых нутраных адлюстраваньняў. Гранёны алмаз называецца брыльянтам.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Дыямэнты| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]