Прагляд крыніцы для Украіна

{{Іншыя значэньні}}
{{Краіна
|Назва                 = Украіна
|НазваЎРоднымСклоне    = Украіны
|НазваНаДзяржаўнайМове = {{мова-uk||скарочана}} Україна
|Сьцяг                 = Flag of Ukraine.svg
|Герб                  = Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg
|НацыянальныДэвіз      =
|Месцазнаходжаньне     = Europe-Ukraine (with Crimea).svg
|АфіцыйнаяМова         = [[украінская мова|украінская]]
|Сталіца               = [[Кіеў]]
|НайбуйнейшыГорад      = Кіеў
|ТыпУраду              = Парлямэнцка-<br/>прэзыдэнцкая рэспубліка<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Рада вярнула Канстытуцыю-2004|арыгінал=|спасылка=http://www.svaboda.org/content/канстытуцыя-2004-вярнулася/25272625.html|аўтар выданьня=|выданьне=[[Радыё Свабода]]|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2004|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>
|ПасадыКіраўнікоў      = <br />[[Прэзыдэнт Украіны|Прэзыдэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністар]]
|ІмёныКіраўнікоў       = [[Уладзімер Зяленскі]]<br />[[Дзяніс Шмыгаль]]
|Плошча                = 603 628
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 44-е
|АдсотакВады           = 7%
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2013
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 29-е
|Насельніцтва          = 45 439 822<ref>[http://www.ukrstat.gov.ua/operativ/operativ2013/ds/kn/kn_e/kn1213_e.html Апэратыўныя зьвесткі Укрстату]</ref>
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 76
|ГодАцэнкіСУП          = 2008
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 34-е
|СУП                   = $337,268 млрд
|СУПНаДушуНасельніцтва = $7342
|Валюта                = [[Грыўна]]
|КодВалюты             = UAH
|ЧасавыПас             = [[Усходнеэўрапейскі час|EET]]
|ЧасРозьніцаUTC        = +2
|ЧасавыПасУлетку       = [[Усходнеэўрапейскі летні час|EEST]]
|ЧасРозьніцаUTCУлетку  = +3
|НезалежнасьцьПадзеі   = — ад [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]
|НезалежнасьцьДаты     = <br />24 жніўня 1991
|ДзяржаўныГімн         = Ще не вмерла України
|АўтамабільныЗнак      = UA
|ДамэнВерхнягаЎзроўню  = ua
|ТэлефонныКод          = 380
|Дадаткі               = [[Файл:Mapa_haradoŭ_Ŭkrainy.png|280пкс|цэнтар|Мапа Ўкраіны]]
|Лацінка=Ukraina}}
'''Украі́на''' ({{мова-uk|Україна}}) — дзяржава ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]], мяжуе зь [[Беларусь]]сю на поўначы, [[Расея]]й на ўсходзе, [[Вугоршчына]]й, [[Польшча]]й і [[Славаччына]]й на захадзе, [[Румынія]]й і [[Малдова]]й на паўднёвым захадзе. Амываецца [[Чорнае мора|Чорным]] і [[Азоўскае мора|Азоўскім]] морамі на поўдні.

Паводле плошчы Ўкраіна займае 44-е месца ў сьвеце і першае месца — сярод краінаў, цалкам разьмешчаных у [[Эўропа|Эўропе]] ([[Расея]], эўрапейская плошча якой значна большая, разьмешчаная ў Эўропе толькі часткова)<ref>[https://web.archive.org/web/20101130222543/http://ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm Basic Facts about Unraine] Агульная інфармацыя пра краіну на сайце Ўкраінскага консульства ў Нью-Ёрку</ref>.

== Назва ==
{{Асноўны артыкул|Назвы Ўкраіны}}
Існуюць дзьве асноўныя вэрсіі паходжаньня назвы Ўкраіны. Першая вэрсія палягае ў тым, што назва «Ўкраіна» азначае «ля краю», ля мяжы (сугучна беларускаму «ўскраіна»), бо ўкраінскі этнас сфармаваўся на славянска-татарскім памежжы. Прыхільнікі другой вэрсіі сьцьвярджаюць, што назва «Ўкраіна» паходзіць ад слова «краіна» і прыводзяць той факт, што гэтая назва зьяўляецца ў гістарычных дакумэнтах значна раней, чым узьнікла казацтва.

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Ўкраіны}}
Тэрыторыя Ўкраіны ў сучасных межах сфармавалася ў 1954 годзе, а дагэтуль яе часткі часам належалі да дзяржаваў абсалютна розных культураў.

=== Даславянскі пэрыяд (да VIII ст.) ===
На ўзьбярэжжы [[Крым]]у з VIII стагодзьдзя да н. э. узьнікаюць [[грэцкія калёніі]], галоўныя зь якіх — [[Херсанэс Таўрыйскі|Херсанэс]] (каля сучаснага Севастопалю) і [[Пантыкапэй]] — паступова сталі цэнтрамі дзяржаўных фармаваньняў. Гэтыя землі з I стагодзьдзя да н. э. трапілі пад уплыў [[Рымская імпэрыя|Рым]]у.

На стэпавай частцы Ўкраіны панавалі качавыя плямёны: [[кімэрыйцы]] (IX—VII стагодзьдзі да н. э.), [[скіфы]] (VII—III стагодзьдзі да н. э.), [[сарматы]] (III ст. да н. э. — III стагодзьдзе). Пра насельнікаў паўночнае Ўкраіны гэтага часу вядома зусім мала.

=== Пэрыяд Кіеўскай Русі й Бізантыйскай імпэрыі (VIII—XIV стст.) ===
З IV стагодзьдзя пачынаецца эпоха [[Вялікае Перасяленьне народаў|Вялікага Перасяленьня народаў]]. Праз украінскія стэпы праходзяць плямёны [[готы|готаў]], потым — [[гуны|гунаў]], яшчэ пазьней — [[аланы|аланаў]].

З VIII стагодзьдзя Паўночную і цэнтральную Ўкраіну засяляюць [[усходнія славяне|усходнеславянскія]] плямёны, сярод якіх былі [[паляне]], [[драўляне]], [[севяране]] ды іншыя. Паступова на гэтых землях фармуецца г.зв. [[Кіеўская Русь]] — першае ўсходнеславянскае дзяржаўнае ўтварэньне. З 862 году Кіеўскай Русьсю кіруе [[Вікінгі|вараская]] дынастыя [[Рурыкавічы|Рурыкавічаў]]. Найбольшы росквіт Кіеўскай Русі прыпадае на X стагодзьдзе, калі [[Кіеў]] пазбаўляецца ад [[хазары|хазарскай]] залежнасьці, а потым і цалкам зьнішчае Хазарыю як дзяржаву. Зрабіўшы гэта, Кіеў, аднак, адкрыў прычарнаморскія стэпы для пранікненьня качавых плямёнаў: [[печанегі|печанегаў]], [[торкі|торкаў]] ды [[полаўцы|полаўцаў]] (кіпчакоў), якія прынесьлі старажытнарускай дзяржаве багата клапот.

З XII стагодзьдзя Кіеўская Русь распадаецца на асобныя княствы. На тэрыторыі Ўкраіны галоўнымі княствамі сталі [[Кіеўскае княства|Кіеўскае]], [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскае]], [[Галіцкае княства|Галіцкае]] ды [[Валынскае княства|Валынскае]] княствы.

У пачатку ХІ стагодзьдзя Закарпацьцем авалодвае Вугоршчына. У XIII стагодзьдзі праз Кіеўскую Русь праходзяць орды [[мангола-татары|мангола-татар]]. Карыстаючыся фэадальнай раздробленасьцю, яны досыць лёгка падаўляюць супраціў мясцовых князёў і абкладаюць рускія гарады даніной.

Антычныя гарады чарнаморскага ўзьбярэжжа пасьля распаду Рымскай імпэрыі трапляюць пад палітычны й культурны ўплыў [[Бізантыя|Бізантыі]]. Найбуйнейшым горадам тут застаецца Херсанэс (у Сярэднявеччы вядомы як Херсон). У XII стагодзьдзі ў горнай частцы [[Крымскі паўвостраў|Крыму]] ўзьнікла дзяржава [[княства Тэадора|Тэадора]], на базе насельнікаў якой узьнікла [[народнасьць]] [[крымскія грэкі|крымскіх грэкаў]], або тэадарытаў. Яе помнікамі зьяўляюцца [[пячорныя гарады Крыму]] — Чуфут-Кале, Эскі-Кермэн ды іншыя. Стэпавы Крым ад XIII стагодзьдзя трапляе пад уладу татараў.

=== Польска-літоўскі й турэцкі пэрыяд (XIV ст. — канец XVIII ст.) ===
Ад XIV стагодзьдзя мангола-татарская дзяржава, галоўным чынам празь міжусобіцы, аслабляецца. Затое ўплыў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], якое ўзьнікла ў XIII стагодзьдзі, істотна ўзмацніўся ад часоў княжаньня [[Гедымін]]а (пачатак XIV ст.). Ён устанавіў пратэктарат над Кіеўскім княствам.

У 1362 годзе літоўскі князь [[Альгерд]] разьбіў татар у [[бітва на Сініх Водах|бітве на Сініх Водах]] і далучыў Кіеў да Вялікага княства Літоўскага. Гэтая падзея мела вялікае сымбалічнае значэньне, бо Літва, як і [[Масква]], прэтэндавала на званьне пераемніка Кіеўскай Русі, і на пачатку была бясспрэчным лідэрам у «зьбіраньні» рускіх земляў.

У канцы XIV стагодзьдзя пачынаецца палітычная й культурная экспансія [[Польшча|Польшчы]]. У 1387 годзе Польшча захапіла Галічыну.

З канца XV стагодзьдзя ўзмацняецца [[Расея|Маскоўская дзяржава]], якая ў канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзяў захапіла ў Літвы частку земляў. З XV ст. пачынаюцца працэсы засяленьня сучасных усходу і, пазьней, поўдня Ўкраіны. Засяленьне ў асноўным адбывалася за кошт украінцаў, але ўдзельнічалі таксама й іншыя этнасы.

З XV стагодзьдзя на літоўска-крымскім памежжы ўзьнікае [[казакі|казацтва]], якое аказала вырашальны ўплыў на фармаваньне ўкраінскага этнасу. Этнічная тэрыторыя Ўкраіны, выцягнутая з захаду на ўсход, і цяпер прыкладна адпавядае былой мяжы між Літвою (Польшчаю) ды Крымскім ханствам.

У 1569 годзе, карыстаючыся цяжкім становішчам Літвы, якая вяла вайну з Масковіяй, Польшча захапіла Валынь, Кіеўшчыну й Падольле, г. зн. усе ўкраінскія землі, якія дагэтуль належалі Літве. 1596 годзе была заключаная [[Берасьцейская унія]], паводле якой [[Кіеўская мітраполія]] перайшла пад уладу Рыму.

[[Файл:Hondius Bohdan Khmelnytsky.jpg|міні|Багдан Хмяльніцкі]]
Палітыка палянізацыі ды акаталічваньня прывяла да антыпольскіх паўстаньняў на ўкраінскіх землях. Наймацнейшае зь іх, пад кіраўніцтвам [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]], пачалося ў 1648 годзе. Пасьля шэрагу паразаў Хмяльніцкі быў вымушаны перайсьці пад пратэктарат Масковіі, што адбылося ў 1654 годзе на [[Пераяслаўская рада|Пераяслаўскай радзе]]. Гэтая падзея выклікала [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайну Расеі з Рэччу Паспалітай]], у выніку якой да Масковіі адышлі значныя тэрыторыі, у тым ліку горад Кіеў.

Крым з XV стагодзьдзя цалкам падпарадкоўваецца [[Крымскае ханства|Крымскаму ханству]], адной з рэштак [[Залатая Арда|Залатой Арды]] і пратэктарату [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]]. На базе нашчадкаў мангола-татар, а таксама іншых народнасьцяў, тут фармуецца [[крымскія татары|крымскататарскі этнас]], які складаў значную дзелю ад насельніцтва на паўвостраве да сталінскай дэпартацыі 1944 году. Акрамя ўласна Крыму, ханства займала тэрыторыі ўкраінскага Прычарнамор’я і Прыазоўя, а таксама вялікую частку сёньняшняга [[Краснадарскі край|Краснадарскага краю]] Расеі. У 1775 годзе ўкраінскае казацтва было ліквідавана, а ўвесь яго архіў доўгі час захоўваўся ў крэпасці Святой Лізаветы (сучасны горад [[Крапіўніцкі]]). У XVIII стагодзьдзі Польшча ды Крымскае ханства аслаблі й сталі ахвярамі суседзяў. 

У выніку трох [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] (1772—1795) украінскія землі Польшчы адышлі да Расеі, акрамя [[Галіччына|Галіччыны]]. Галіччына ды [[Букавіна]] (большая частка цяперашняй [[Чарнавіцкая вобласьць|Чарнавіцкай вобласьці]]) адышлі да [[Аўстрыйская імпэрыя|Аўстрыі]]. Закарпацьце, як і ўся Вугоршчына, увайшло ў склад Аўстрыі ў другой палове XVII ст.

Крымскае ханства было анэксаванае Расеяй у 1783 годзе.

=== Пэрыяд Расейскай і Аўстрыйскай імпэрыяў (канец XVIII ст. — 1917) ===
З канца XVIII стагодзьдзя і да [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ўкраінскімі землямі валодалі Расея й [[Аўстра-Вугоршчына]]. Усходнія землі Ўкраіны напачатку мелі аўтаномію ў складзе Расеі, якая была паступова скасаваная, пазьней расейская частка Ўкраіны падзеленая між губэрнямі. У 1867 годзе Аўстрыя рэарганізоўваецца ў фэдэрацыйную Аўстра-Вугоршчыну зь дзьвюма роўнапраўнымі часткамі — Аўстрыяй і Вугоршчынай. У аўстрыйскую частку дзяржавы пераходзяць Галіччына й Букавіна, у вугорскую — Закарпацьце (якое належала Вугоршчыне да ўваходжаньня краіны ў склад Аўстрыі).

На ўкраінскіх тэрыторыях з канца XVIII стагодзьдзя пачынаецца [[рух украінскага адраджэньня]]. Найбольш ён быў пашыраны на аўстрыйскіх тэрыторыях (Галіччына) — празь меншую жорсткасьць тамтэйшага рэжыму — дзе дзейнічалі [[Іван Франко]], [[Міхаіл Грушэўскі]] ды іншыя асобы ўкраінскага адраджэньня. Нацыянальная палітыка на расейскіх тэрыторыях Украіны адзначаецца шэрагам заканадаўчых актаў, прадпрынятых у мэтах прадухіленьня ўкраінскага выданьня; праводзілася нацыяналістычная палітыка г. зв. трыадзінага расейскага народу, згодна зь якой існаваньне асобнай украінскай нацыі і ўкраінскай нематэрыяльнай культуры адмаўлялася.

=== Савецкі пэрыяд (1917—1991) ===
{{Глядзіце таксама|Савецкая акупацыя Ўкраіны}}

Першая Сусьветная вайна прывяла да краху некалькіх імпэрыяў, у ліку якіх былі Расея й Аўстра-Вугоршчына. Такім чынам, у народаў, што ня мелі ўласнае дзяржаўнасьці, узьнікла мажлівасьць самавызначэньня.

17 сакавіка 1917 году, хутка пасьля [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі 1917 году ў Расеі]], была створаная [[Украінская Цэнтральная Рада]]. 20 лістапада 1917 году была створаная [[Украінская Народная Рэспубліка|Ўкраінская Народная Рэспубліка]] як аўтаномія ў складзе [[Расейская рэспубліка|Расейскай рэспублікі]], а 25 студзеня 1918 году была абвешчаная яе незалежнасьць. На аўстра-вугорскай тэрыторыі была створаная [[Заходнеўкраінская Народная Рэспубліка]], якая прыядналася да УНР. Крымскататарскія нацыянальныя арганізацыі стварылі Крымскую Народную Рэспубліку, між якой і УНР абмяркоўвалася мажлівасьць палітычнага збліжэньня.

У той жа час, 25 сьнежня 1917 году ў [[Харкаў|Харкаве]] бальшавікі старылі альтэрнатыўную УНР, якая ў 1919 годзе была пераназваная ва [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінскую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку]]. Пачалася барацьба паміж гэтымі дзьвюма дзяржавамі. УССР абапіралася на бальшавікоў, а УНР — спачатку на немцаў, а потым — на палякаў. У выніку Галіччына й Валынь адышлі да Польшчы, Закарпацьце — спачатку да Вугоршчыны й потым да [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]], [[Букавіна]] й украінскія часткі [[Бэсарабія|Бэсарабіі]] — да [[Румынія|Румыніі]], а на большай частцы Ўкраіны ўсталявалася савецкая ўлада. Крым быў уключаны ў склад [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]] на правах аўтаномнай рэспублікі.

30 сьнежня 1922 годзе УССР ўвайшла ў склад [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]].

У 1934 годзе сталіца УССР была перанесеная з Харкава ў Кіеў.

У 1938 годзе ў выніку [[падзел Чэхаславаччыны (1938)|падзелу Чэхаславаччыны]] поўдзень Закарпацьця адышоў да [[Вугоршчына|Вугоршчыны]], на астатняй частцы ўтвораная [[Карпацкая Ўкраіна|аўтаномія]] ў складзе чэхаславацкай дзяржавы. У 1939 годзе адбываецца акупацыя астатняй часткі Закарпацьця Вугоршчынай.

У верасьні 1939 году ўкраінскія землі, што належалі Польшчы, былі занятыя савецкай арміяй і далучаныя да УССР ([[аб'яднаньне Украіны (1939)]]). У 1940 годзе да УССР была далучаная [[Паўночная Букавіна]] й [[Паўднёвая Бэсарабія]].

У 1941—1942 гг. тэрыторыя Ўкраіны была акупаваная нямецкімі войскамі. Нацысцкія ўлады ўсталявалі жорсткі акупацыйны рэжым. Былі зьнішчаныя сотні тысячаў мірных жыхароў. У 1943—1944 гг. Украіна была вызваленая ад нацыстаў.

Пасьля [[Нямецка-савецкая вайна|Нямецка-савецкай вайны]] да Ўкраіны было далучанае Закарпацьце. Частка Галіччыны была перададзеная Польшчы, пры гэтым адбываліся савецка-польскія абмены тэрыторыяй на ўкраінска-польскім памежжы.

У 1954 годзе Ўкраіне быў перададзены [[Крым]], які існаваў у складзе УССР як Крымская вобласьць і асобнае места рэспубліканскага падпарадкаваньня Севастопаль.

26 красавіка 1986 г. з -за выпрабаваньняў на Чарнобыльскай АЭС, памылак у праектаваньні станцыі й будаўніцтве, ігнаруючы праблемы, якія ўзьніклі на станцыі, адбылася Чарнобыльская катастрофа. 1 траўня ў Кіеве прайшоў парад, і Крэмль прымусіў кіраўнікоў Украінскай ССР правесьці яго, каб не выклікаць паніку.<ref>[http://gordonua.com/interview/tv_full/zgurskiy-pravdu-o-chernobylskoy-avarii-v-pervye-dni-znali-vsego-tri-cheloveka-gorbachev-ryzhkov-i-ya-156317.html Валентин Згурський: Правду про чорнобильську аварію в перші дні знали всього три людини: Горбачов, Рижков і я. Інтерв'ю 2013 року. Частини I—III],&nbsp;— ''Гордон'', 27 жовтня 2016 {{ref-ru}}</ref> Пасьля ацэнкі маштабаў радыеактыўнага забруджваньня была заплянавана эвакуацыя, але яна была затрымана па рашэньні ўрада СССР і ЦК КПСС.<ref name="dopovid1">{{Cite web|url=http://mns.gov.ua/chornobyl/20_year/03/n_report_UA.pdf|title=Національна доповідь «20 років Чорнобильської катастрофи: погляд в майбутнє» (сторінка 8)|accessdate=26 квітень 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304190720/http://www.mns.gov.ua/chornobyl/20_year/03/n_report_UA.pdf|archivedate=4 березень 2016|deadurl=yes}}</ref> Чарнобыльская катастрофа аказала вялікі ўплыў на грамадзка-палітычнае жыцьцё, некаторыя называюць гэта пачаткам канца Савецкага Зьвяза.

Працэс адраджэньня ЎГКЦ пачаўся з сустрэчы Папы Яна Паўла ІІ з Прэзыдэнтам СССР Міхаілам Гарбачовым. На жаль, аднак, пачатак 1990 -х гадоў быў адзначаны міжканфесійнай канфрантацыяй на фоне маёмасных спрэчак, ускладненай расколам ўнутры ўкраінскага праваслаўя.

22 кастрычніка 1989 г. на Саборы сьвятароў і сьвецкіх у Львове было абвешчана адраджэньне Ўкраінскай аўтакефальнай праваслаўнай царквы. Адроджаную царкву ўзначаліў Іван (Боднарчук), епіскап -фрылянсэр Маскоўскага патрыярхату. 2 кастрычніка 1990 г. улады Ўкраіны афіцыйна зарэгістравалі ЎАПЦ.

16 ліпеня 1990 году абвешчана Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце. 2-17 кастрычніка 1990 г. ва Ўкраіне адбылася [[Рэвалюцыя на граніце|'''Рэвалюцыя на граніце''']], асноўнай мэтай акцыі было не дапусьціць падпісаньня новай зьвязнай дамовы СССР. Патрабаваньні студэнтаў былі задаволены падпісаньнем пастановы Вярхоўнай Рады, якая гарантавала іх выкананьне.<ref>[http://zakon1.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=402-12 Про розгляд вимог студентів, які проводять голодування … | від 17.10.1990 №&nbsp;402-XII]</ref>

=== Сучасны (незалежны) пэрыяд (з 1991 г.) ===
{{Глядзіце таксама|Эўрамайдан|Крымскі крызіс (2014)|Вайна на Данбасе}}
Пасьля правалу [[Жнівеньскі путч|жнівеньскага путчу]] 24 жніўня 1991 г. [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] прыняла Акт абвяшчэньня Незалежнасьці Ўкраіны. Тэкст акту быў напісаны й абвешчаны Леўкам Лук’яненкам. Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка спыніла сваё існаваньне, а сучасная [[Украіна|Ўкраіна]] зьявілася на геапалітычнай карце сьвету.

Па выніках Усеўкраінскага рэфэрэндуму 1991 г. 90,32% грамадзянаў Украіны прагаласавалі за Акт незалежнасьці Ўкраіны,<ref>{{Cite web|title=АКТ ПРОГОЛОШЕННЯ НЕЗАЛЕЖНОСТІ УКРАЇНИ|url=http://resource.history.org.ua/cgi-bin/eiu/history.exe?&I21DBN=EIU&P21DBN=EIU&S21STN=1&S21REF=10&S21FMT=eiu_all&C21COM=S&S21CNR=20&S21P01=0&S21P02=0&S21P03=TRN=&S21COLORTERMS=0&S21STR=Akt_proholoshennia|website=resource.history.org.ua|accessdate=2019-07-29}}</ref> і быў абраны першы [[прэзыдэнт Украіны]], якім стаў [[Леанід Краўчук]]. На наступны дзень пасьля рэфэрэндуму Ўкраіну прызналі [[Канада]] й [[Польшча]], а да канца студзеня 1992 году — 91 дзяржава.

8 сьнежня ў Белавескай пушчы прэзыдэнт Украіны Леанід Краўчук, прэзыдэнт РСФСР Борыс Ельцын і старшыня Вярхоўнай Рады Рэспублікі Беларусь Станіслаў Шушкевіч падпісалі пагадненьне аб стварэньні [[Садружнасьць незалежных дзяржаваў|Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]]. Але Вярхоўная Рада Ўкраіны не ратыфікавала далучэньне, гэта значыць Украіна не ўваходзіла ў [[Садружнасьць незалежных дзяржаваў|СНД]].<ref>[https://www.radiosvoboda.org/a/ukrayina-dosi-v-snd-chy-ni/30969197.html ''"''Україні не потрібно виходити із СНД – вона ніколи не була і не є зараз членом цієї структури"] ''– [[Клімкін Павло Анатолійович|Павло Клімкін]]''</ref> Нягледзячы на тое, што ён меў асацыяванае сяброўства, спынены ў 2018 годзе ўказам прэзыдэнта Ўкраіны [[Пятро Парашэнка|Пятра Парашэнкі]].<ref>[https://www.pravda.com.ua/news/2018/05/23/7181076/ Порошенко опублікував указ про вихід України із міжнародних договорів СНД | Українська правда (pravda.com.ua)]</ref> 25 студзеня 1991 г. Прэзыдэнт СССР [[Міхаіл Гарбачоў]] падаў у адстаўку й быў канчаткова канстатаваны факт роспуску Зьвяза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік.

Пасьля распаду СССР былыя савецкія рэспублікі, у тым ліку й Украіна, трапілі ў глыбокі крызіс, які прывёў да зьбядненьня насельніцтва, гіпэрінфляцыі, масавага беспрацоўя.

У 1992 годзе адбыўся [[Царкоўны раскол ва Ўкраіне|царкоўны раскол]], калі былы [[Мітрапаліт Украіны]] [[Філарэт]] абвесьціў сябе [[Патрыярх Кіеўскі й усёй Украіны|Кіеўскім Патрыярхам]]. [[Кіеўскі патрыярхат]] ня быў вызнаны ніводным зь іншых праваслаўных патрыярхатаў, але быў падтрыманы ўкраінскімі ўладамі.

У 1994 годзе на [[Прэзыдэнцкія выбары ва Ўкраіне 1994 году|датэрміновых прэзыдэнцкіх выбарах]] перамогу атрымаў [[Леанід Кучма]]. Ён кіраваў краінай 10 гадоў шляхам пераабраньня на другі тэрмін.

28 чэрвеня 1996 году Вярхоўная Рада ўхваліла [[Канстытуцыя Ўкраіны|Канстытуцыю Ўкраіны]].

У лістападзе 2004 году адбыліся [[Прэзыдэнцкія выбары ва Ўкраіне 2004 году|прэзыдэнцкія выбары]], на якіх перамогу атрымаў [[Віктар Януковіч]]. Але яго супраціўнік [[Віктар Юшчанка]] не прызнаў вынікі выбараў, заявіўшы аб іх фальсыфікацыі. Яго падтрымалі шырокія колы грамадзтва, асабліва ў заходняй частцы краіны, а таксама ЗША і краіны Эўразьвязу. Юшчанка пачаў кампанію грамадзянскага супраціву, вядомую як [[Аранжавая рэвалюцыя]]. Яе вынікам стала скасаваньне вынікаў выбараў і правядзеньне паўторнага галасаваньня, у якім перамог Юшчанка. Адначасна Вярхоўная Рада ўхваліла зьмены да Канстытуцыі, зьмяніўшы выбарчую сыстэму й пазбавіўшы Прэзыдэнта шэрагу паўнамоцтваў, у тым ліку права фармаваньня ўраду.

У сакавіку 2006 году адбыліся [[Выбары ў Вярхоўную Раду Ўкраіны (2006)|парлямэнцкія выбары]], на якіх найбольшую колькасьць галасоў набрала [[Партыя рэгіёнаў]]. Але партыі «[[Наша Ўкраіна]]» ды [[Усеўкраінскае аб’яднаньне «Бацькаўшчына»]] разам набралі прыкладна такую ж колькасьць галасоў. У выніку вырашальнаю стала пазыцыя больш дробных партыяў. Кааліцыя між «аранжавымі» партыямі не была створаная, а [[Сацыялістычная Партыя Ўкраіны|Сацыялістычная партыя]] [[Аляксандар Мароз|Аляксандра Мароза]] перайшла ад «аранжавага» блёку да Партыі Рэгіёнаў і разам зь імі ды [[Камуністычная партыя Ўкраіны|камуністамі]] стварыла [[Антыкрызісная кааліцыя|Антыкрызісную кааліцыю]]. [[Прэм'ер-міністар Украіны|Прэм’ер-міністрам Украіны]] стаў Віктар Януковіч. У [[травень|траўні]] 2007 году Прэзыдэнт Украіны [[Віктар Юшчанка]] распусьціў [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўную Раду Ўкраіны]] і прызначыў [[Выбары ў Вярхоўную Раду Ўкраіны (2007)|датэрміновыя выбары]]. Праз супраціў апазыцыі, гэтыя выбары адбыліся толькі 30 верасьня. Паводле вынікаў гэтых выбараў, у [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўнай Радзе Ўкраіны]] была сфармавана кааліцыя з [[Блёк Юліі Цімашэнкі|БЮЦ]] і [[Наша Ўкраіна — Народная Самаабарона|НУ — НС]]. [[Юлія Цімашэнка]] зноў стала прэм’ер-міністрам.
[[File:Euromaidan_01.JPG|спасылка=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Euromaidan_01.JPG|справа|значак|Праэўрапейская{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} дэманстрацыя ў Кіеве, 27 лістапада 2013 г.]]
У канцы 2009 году на пасаду прэзыдэнта краіны абраны [[Віктар Януковіч]], які знаходзіўся на гэтай пасадзе з 2010 да пачатку 2014 году. 23 лістапада 2013 году пачаліся акцыі ў знак пратэсту '''[[Эўрамайдан]]''' супраць прыпыненьня тагачасным урадам на чале зь [[Мікола Азараў|Міколам Азаравым]] працэсу асацыяцыі Ўкраіны з [[ЭЗ]], якія праз шэраг жорсткіх урадавых супрацьдзейных актаў і дзеяньняў у сьнежні—студзені перарасьлі ў пратэсты з мэтаю адстаўкі ўраду й прэзыдэнта.

16 студзеня 2014 году былі прынятыя дыктатарскія ”законы” з грубым парушэньнем нарматыўных актаў і заканадаўчай працэдуры і, нягледзячы на рэзкую крытыку, падпісаны прэзыдэнтам на наступны дзень, 17 студзеня. Яны былі атрыманы падняцьцем рук, без выкарыстаньня сыстэмы «Рада» і без абмеркаваньня, а іх тэксты сталі даступныя толькі пасьля таго, як за іх прагаласавалі дэпутаты. Гэтыя законы абмяжоўвалі правы грамадзянаў, давалі дзяржаўным уладам больш свабоды для пакараньня пратэстоўцаў і накаваны на крыміналізацыю апазыцыі й грамадзянскай супольнасьці. У выніку бітваў паміж пратэстоўцамі й паліцыяй у лютым 2014 году загінула каля 80 чалавек пачалася '''Рэвалюцыя годнасьці'''.

У лютым 2014 году была вернутая канстытуцыя ўзору 2004 году, якая дазваляла парлямэнцкай большасьцю зацьвердзіць імпічмэнт прэзыдэнта. 23 лютага Вярхоўная Рада абрала выканаўцам абавязкаў прэзыдэнта [[Аляксандар Турчынаў|Аляксандра Турчынава]], датэрміновыя выбары прэзыдэнта прызначаныя на 25 траўня гэтага ж году. Януковіч апынуўся на тэрыторыі Расеі, дзе даў некалькі прэс-канфэрэнцыяў і заявіў, што дагэтуль лічыў сябе прэзыдэнтам і вярхоўным галоўнакамандуючым; у якасьці легітымнага прэзыдэнта ён да самай інаўгурацыі новаабранага прэзыдэнта Парашэнкі (гл. ніжэй) лічыўся Расеяй і некаторымі іншымі краінамі сьвету (напрыклад, [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэлай]]).

У лютым—сакавіку 2014 году ўзброеныя прарасейскія актывісты пры падтрымцы неідэнтыфікаваных вайскоўцаў (пазьней прызнаных у якасьці расейскіх) пачалі захоп адміністрацыйных будынкаў у Аўтаномнай Рэспубліцы Крым і Севастопалі. У выніку гэтага быў створаны самаабвешчаны ўрад АРК і Севастопалю на чале з Аксёнавым і Чалым адпаведна, на 16 сакавіка іх структурамі быў абвешчаны рэфэрэндум аб статусе АРК і Севастопалю. 17 сакавіка самаабвешчаныя ўлады АРК і Севастопалю аб’явілі, што на рэфэрэндуме большасьць галасоў атрымаў варыянт за ўваходжаньне ў склад Расеі, у гэты ж дзень з тэрыторыяў АРК і Севастопалю была абвешчаная г.зв. Рэспубліка Крым. На наступны дзень прэзыдэнт Расеі Ўладзімер Пуцін, а таксама самаабвешчаныя кіраўнікі Аксёнаў ды Чалы падпісалі пагадненьне аб уваходжаньні Рэспублікі Крым у склад Расеі, яе тэрыторыя Расеяй дэ-факта была падзеленая на два суб’екты фэдэрацыі — [[Рэспубліка Крым|Рэспубліку Крым]] (тэрытарыяльна адпавядае АРК) і места фэдэральнага значэньня Севастопаль (адпавядае ўкраінскай севастопальскай мескай радзе, што не ўваходзіць у АРК). Украінскім заканадаўствам, а таксама большасьцю краінаў сьвету прыход да ўлады Аксёнава й Чалава, рэфэрэндум і фактычная зьмена статусу гэтай украінскай тэрыторыі лічацца незаконнымі.

У канцы лютага 2014 году ў сувязі з імпічмэнтам Януковіча прэзыдэнцкія выбары былі перанесеныя з 2015 году на 25 траўня 2014 году, якія й адбыліся ў гэты тэрмін. Перамогу на выбарах у першым туры (больш за 50%) атрымаў пазапартыйны кандыдат, бізнэсмэн [[Пятро Парашэнка]], інаўгурацыя якога адбылася 7 чэрвеня<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Парашэнка прыняў прысягу, на інаўгурацыю прыляцеў Лукашэнка. Анлайн|арыгінал=|спасылка=http://nn.by/?c=ar&i=129771|аўтар выданьня=|выданьне=Наша Ніва|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

Зь лютага—красавіка гэтага ж году ў паўднёва-ўсходніх абласьцях Украіны праводзіліся прарасейскія мітынгі, якія ўрэшце ў красавіку перарасьлі ва ўзброеныя захопы адміністрацыяў Луганскае й Данецкае абласьцей, якія абвясьцілі сябе ўладай гэтых рэгіёнаў, у адказ на што Ўкраіна распачала [[Антытэрарыстычная апэрацыя ва Ўкраіне|антытэрарыстычную апэрацыю]]. 11 красавіка самаабвешчаныя ўлады двух рэгіёнаў абвясьцілі незалежнасьць г.зв. Данецкай і Луганскай народных рэспублік, пасьля чаго быў адзначаны рэзкі рост вайсковага забесьпячэньня сэпаратыстаў, а таксама вялікая прысутнасьць наймітаў з Расеі ў зоне канфлікту, адзначаліся выпадкі агнявой падтрымкі сэпаратыстаў з боку памежных раёнаў Расеі. Цягам антытэрарыстычнай апэрацыі канстытуцыйны лад Украіны адноўлены прыкладна на трох чвэрцях тэрыторыі, раней узятай пад кантроль незаконнымі ўзброенымі прарасейскімі сэпаратысцкімі фармаваньнямі<ref>{{артыкул|аўтар=|загаловак=Антытэрарыстычная аперацыя ва Украіне|арыгінал=|спасылка=http://euroradio.fm/antyterarystychnaya-aperacyya-va-ukraine|аўтар выданьня=|выданьне=Эўрарадыё|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2013—2014|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>.

На датэрміновых прэзыдэнцкіх выбарах у чэрвені 2014 году перамог Пётар Парашэнка, які прывёў краіну ў горшы стан за ўсіх папярэднікаў - парлямэнцкую апазыцыю, эканамічны крызыс, вайну. 20 чэрвеня было абвешчана аднабаковае тыднёвае перамір’е з адначасовым ультыматумам прарасейскім наймітам і мясцовым баевікам пакінуць краіну, пасьля чаго пачалося вызваленьне дзяржавы, якое было сарванае ўжо адкрытай узброенай агрэсыяй Расеі. З дапамогай заходніх краінаў Украіне ўдалося замарозіць вайну на лініі разьмежаваньня, а Расеі замацаваць пастаянны стан нявызначанасьці на Данбасе ў Менскіх пагадненьнях.

Эканамічная частка Пагадненьня аб асацыяцыі паміж Украінай і Эўрапэйскім зьвязам была падпісана 27 чэрвеня 2014 г. прэзыдэнтам Пятром Парашэнкам.<ref name="EU signs pacts with Ukraine, Georgia and Moldova">[https://www.bbc.com/news/world-europe-28052645 EU signs pacts with Ukraine, Georgia and Moldova], [[BBC News]] (27 June 2014)</ref> 1 студзеня 2016 году Ўкраіна далучылася да зоны зоны свабоднага разьвіцьця зь ЭЗ. Грамадзяне Ўкраіны атрымалі дазвол на бязьвізавы ўезд у Шэнгенскую зону на тэрмін да 90 дзён на працягу любога 180-дзённага пэрыяду 11 чэрвеня 2017 году, а Пагадненьне аб асацыяцыі афіцыйна ўступіла ў сілу 1 верасьня 2017 году.<ref name="2017-assoc">{{Cite web|title=European Commission - EU-Ukraine Association Agreement fully enters into force|url=https://europa.eu/rapid/press-release_IP-17-3045_en.htm|website=europa.eu}} (Press release)</ref>

Значныя дасягненьні на зьнешнепалітычнай арэне: падтрымка антырасейскіх санкцый, атрыманьне бязьвізавага рэжыму з краінамі Эўразьвяза ў спалучэньні зь неабходнасьцю пераадоленьня надзвычай складаных задач унутры краіны. Старыя мясцовыя ўлады таксама не хацелі ніякіх зьменаў: улады былі ачышчаны ад актывістаў антымайдану (люстрацыя), але часткова. Пачалася барацьба з карупцыяй, абмяжоўваючыся прысудамі дробным чыноўнікам і электроннымі дэклярацыямі, а новаствораныя НАБУ і НАЗК адзначыліся скандаламі ў сваёй працы. Судовая рэформа спалучалася з прызначэньнем старых, скампраметаваных судзьдзяў. Расьсьледаваньне злачынстваў супраць жыхароў Майдану зацягнулася. З мэтай процідзеяньня масавай ґлябальнай маскальскай антыўкраінскай прапагандзе ў ”інфармацыйнай вайне” было створана Міністэрства інфармацыйнай палітыкі, якое на працягу 5 гадоў, за выключэньнем забароны Лябараторыі Касьперскага, Dr.Web, 1С, Maіl.ru, Яндэкс і маскальскія сацыяльныя сеткі «Укантакце» альбо «Аднакласьнікі» і прапагандысцкія СЬМІ не паказалі эфэктыўнай працы. У 2017 годзе прэзыдэнт падпісаў закон ”Аб адукацыі”, які сустрэў супраціў прадстаўнікоў нацыянальных меншасьцяў і пасварыўся з урадам Вугоршчыны.

19 мая 2018 г. Парашэнка падпісаў дэкрэт, які ўвёў у дзеяньне рашэньне Нацыянальнага савета па бясьпецы й абароне аб заключным тэрміне ўдзелу Ўкраіны ў статутных органах Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў.<ref>{{Cite web|url=https://espreso.tv/news/2018/05/19/ukrayina_ostatochno_vyyshla_z_snd|title=Україна остаточно вийшла з СНД|website=espreso.tv|accessdate=2018-05-19}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.president.gov.ua/news/prezident-pidpisav-ukaz-pro-ostatochne-pripinennya-uchasti-u-47554|title=Президент підписав Указ про остаточне припинення участі України у статутних органах СНД — Офіційне інтернет-представництво Президента України|language=ua|work=Офіційне інтернет-представництво Президента України|accessdate=2018-05-19}}</ref> Па стане на люты 2019 г. Украіна мінімізавала сваю частку ў Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў да крытычнага мінімуму й фактычна завяршыла яе вывад. Вярхоўная Рада Ўкраіны не ратыфікавала доступ, і Ўкраіна ніколі не была членам СНД.<ref>[https://www.radiosvoboda.org/a/ukrayina-dosi-v-snd-chy-ni/30969197.html ''"''Україні не потрібно виходити із СНД – вона ніколи не була і не є зараз членом цієї структури"] ''– [[Клімкін Павло Анатолійович|Павло Клімкін]]''</ref>
[[File:Ukraine_–_NATO_Commission_chaired_by_Petro_Poroshenko_(2017-07-10)_05.jpg|спасылка=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ukraine_%E2%80%93_NATO_Commission_chaired_by_Petro_Poroshenko_(2017-07-10)_05.jpg|значак|Генэральны{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} сакратар НАТА [[Енс Стольтэнбэрг]] і [[Пятро Парашэнка]], 10 ліпеня 2017 г.]]
21 лютага 2019 году ў '''Канстытуцыю Ўкраіны''' былі ўнесены зьмяненьні, нормы аб стратэгічным курсе Ўкраіны на сяброўства ў Эўрапэйскім зьвязе й НАТА замацаваны ў прэамбуле Асноўнага закона, трох артыкулах і пераходных палажэньнях.<ref>{{Cite web|title=The law amending the Constitution on the course of accession to the EU and NATO has entered into force {{!}} European integration portal|url=https://eu-ua.org/novyny/zakon-pro-zminy-do-konstytuciyi-shchodo-kursu-na-vstup-v-yes-i-nato-nabuv-chynnosti|website=eu-ua.org|language=uk|accessdate=2021-03-23}}</ref>

Зацягваньне з продажам уласнай кандытарскай фабрыкі ў Ліпецкай вобласьці Расеі, скандал з выкарыстаньнем афшораў для мінімізацыі выплачаных падаткаў (Panamagate) таксама не спрыялі высокаму рэйтынгу прэзыдэнта. Нават гістарычнае [[Наданьне аўтакефаліі Ўкраінскай праваслаўнай царкве|набыцьцё аўтакефаліі]] ад Усяленскага патрыярха [[Барталамей І|Барталамея І]] (Томас) і стварэньне незалежнай [[Праваслаўная царква Ўкраіны|Праваслаўнай Царквы Ўкраіны]] не дапамаглі аднавіць страчаны давер да ўкраінцаў. Гэта быў адзін з самых эфэктыўных пяці гадоў украінскага дзяржаўнага будаўніцтва, але й адзін з самых супярэчлівых, калі прэзыдэнту давялося пераадольваць надзённыя выклікі сучаснасьці, не ў стане парваць зь мінулым.

21 красавіка 2019 г. у другім туры прэзыдэнцкіх выбараў перамог актор і шоумен [[Уладзімер Зяленскі|Уладзімір Зяленскі]], якому ўдалося кансалідаваць пратэстныя настроі розных палітычных спэктраў вакол уласнай харызматычнай асобы й атрымаць 73,23% галасоў. 20 мая адбылася цырымонія інаўгурацыі, пасьля чаго Зяленскі абвясьціў аб роспуску Вярхоўнай Рады й прызначыў датэрміновыя выбары. Датэрміновыя парлямэнцкія выбары 21 ліпеня дазволілі новастворанай прапрэзыдэнцкай партыі ”Слуга народа” атрымаць абсалютную большасьць месцаў упершыню ў гісторыі незалежнай Украіны (248). Сьпікерам парлямэнта абраны старшыня партыі Дзьмітрый Разумкоў. Большасьць змагла сфармаваць урад самастойна, без стварэньня кааліцый, і зацьвердзіць Аляксея Гончарука прэм’ер-міністрам.<ref>{{Cite web|last=Kitsoft|title=Кабінет Міністрів України&nbsp;— Новим Прем'єр-міністром України став Олексій Гончарук|url=https://www.kmu.gov.ua/news/novim-premyer-ministrom-ukrayini-stav-oleksij-goncharuk|website=www.kmu.gov.ua|language=ua|accessdate=2020-07-06}}</ref> 4 сакавіка 2020 году з -за падзеньня ВУП на 1,5% (замест павелічэньня на 4,5% на момант выбараў) Вярхоўная Рада звольніла ўрад Ганчарука, а Дзяніс Шмыгаль<ref>{{Cite news|date=2020-03-04|title=Гончарука звільнили з посади прем'єра й відставили весь уряд|language=uk|work=BBC News Україна|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news-51734007|accessdate=2020-07-06}}</ref> стаў новым прэм’ер-міністрам.<ref>{{Cite web|title=Денис Шмигаль – новий прем’єр України|url=http://www.pravda.com.ua/news/2020/03/4/7242529/|website=Українська правда|language=uk|accessdate=2020-07-06}}</ref>

3 сакавіка 2020 году ва Ўкраіне быў зафіксаваны першы выпадак заражэньня коронавірусам COVІD-19.<ref>{{Cite web|title=В Україні зареєстрували перший випадок коронавірусу|url=https://www.ukrinform.ua/rubric-society/2888412-v-ukraini-zareestruvali-persij-vipadok-koronavirusu.html|website=www.ukrinform.ua|accessdate=2020-07-06|language=uk}}</ref> Кожны дзень Міністэрства аховы здароўя публікуе новую інфармацыю аб распаўсюджваньні пандэміі. З -за карантынных абмежаваньняў у краіне ўзмацніўся эканамічны крызыс, колькасьць афіцыйна беспрацоўных павялічылася на 67%.

28 ліпеня 2020 г. у [[Люблін|Любліне]] [[Летува]], [[Польшча]] й Украіна стварылі ініцыятыву «[[Люблінскі трыкутнік]]», якая накавана на стварэньне далейшага супрацоўніцтва паміж трыма гістарычнымі краінамі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] і далейшую інтэграцыю Ўкраіны й уступленьне ў [[Эўрапейскі Зьвяз|ЭЗ]] і [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|НАТА]].<ref>{{Cite web|title=Lithuania, Poland and Ukraine Inaugurate ‘Lublin Triangle’|url=https://jamestown.org/program/lithuania-poland-and-ukraine-inaugurate-lublin-triangle/|website=Jamestown}}</ref>

2 лютага 2021 году ўказ прэзыдэнта забараніў тэлевізійнае вяшчаньне прамаскальскіх тэлеканалаў 112 Ukraіne, NewsOne і ZІK.<ref>{{Cite web|title=УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА УКРАЇНИ №43/2021|url=https://www.president.gov.ua/documents/432021-36441|website=Офіційне інтернет-представництво Президента України|language=ua|accessdate=2021-02-06}}</ref><ref>{{Cite news|title=Зеленський‌ ‌"вимкнув"‌ ‌112,‌ ‌ZIK‌ ‌і‌ ‌NewsOne‌ ‌з‌ ефіру. Що відомо‌|language=uk|work=BBC News Україна|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news-55907449|accessdate=2021-02-06}}</ref> Рашэньнем Савета нацыянальнай бясьпекі й абароны й Указам прэзыдэнта ад 19 лютага 2021 г. былі ўведзеныя санкцыі супраць 8 фізычных і 19 юрыдычных асоб, у тым ліку прамаскальскага палітыка Пуціна й хроснага бацькі Пуціна Віктара Мядзьведчука й яго жонкі Аксаны Марчанка.<ref>{{Cite web|title=УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА УКРАЇНИ №64/2021|url=https://www.president.gov.ua/documents/642021-36753|website=Офіційне інтернет-представництво Президента України|language=ua|accessdate=2021-02-20}}</ref><ref>{{Cite web|title=Зеленський ввів у дію санкції проти Медведчука|url=https://www.pravda.com.ua/news/2021/02/20/7284161/|website=Українська правда|language=uk|accessdate=2021-02-20}}</ref>

23 лютага 2021 г. ва Ўкраіне былі зарэгістраваны 2 вакцыны супраць коронавірусу: AstraZeneca і Pfіzer – BіoNTech.<ref>{{Cite web|title=МОЗ: в Україні зареєстрували вакцину Oxford/AstraZeneca (Covishield)|url=https://www.radiosvoboda.org/a/news-ukraina-zareestruvala-vaktsynu-covishield/31116982.html|website=Радіо Свобода|accessdate=2021-02-24|language=uk}}</ref><ref>{{Cite web|title=В Україні зареєстрували вакцину Pfizer від COVID-19 – МОЗ|url=https://www.radiosvoboda.org/a/news-zareestrovana-vaktsyna-pfizer/31117706.html|website=Радіо Свобода|accessdate=2021-02-24|language=uk}}</ref> 24 лютага першы чалавек быў прышчэплены.<ref>{{Cite web|title=В Україні вже вакцинували від коронавірусу першу людину: хто отримав щеплення|url=https://tsn.ua/ukrayina/v-ukrayini-vzhe-vakcinuvali-vid-koronavirusu-pershu-lyudinu-hto-neyu-stav-1732645.html|website=ТСН.ua|date=2021-02-24|accessdate=2021-02-24|language=uk}}</ref>
[[File:Batumi_International_Conference,_on_19_July_2021_03_(cropped).jpg|спасылка=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Batumi_International_Conference,_on_19_July_2021_03_(cropped).jpg|справа|значак|{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}[[Прэзыдэнт Грузіі|Прэзыдэнт Грузыі]] [[Саламэ Зурабішвілі|Саламе Зурабішвілі]], [[прэзыдэнт Малдовы]] [[Мая Санду]], [[прэзыдэнт Украіны]] [[Уладзімер Зяленскі|Ўладзімір Зяленскі]] й старшыня Эўрапэйскай рады Шарль Мішэль падчас Батумскай міжнароднай канфэрэнцыі 2021 году. У 2014 годзе ЕС падпісаў пагадненьні аб асацыяцыі з усімі трыма дзяржавамі.]]
На саміце ў Брусэлі ў чэрвені 2021 году лідэры НАТА паўтарылі рашэньне, прынятае на саміце ў Бухарэсьце 2008 году, паводле якога Ўкраіна стане членам Альянсу з Плянам дзеяньняў па сяброўстве (ПДЧ) як неад’емнай часткай працэсу й правам Украіны вызначаць сваю будучыню й зьнешняя палітыка, вядома, без умяшаньня звонку.<ref name=":0">[https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_185000.htm?selectedLocale=en NATO - News: Brussels Summit Communiqué issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Brussels 14 June 2021, 14-Jun.-2021]</ref>

17 мая 2021 году была ўтворана [[Асацыяванае трыа]] шляхам падпісаньня сумеснага мемарандума паміж міністрамі замежных справаў Грузыі, Малдовы й Украіны. Асацыяванае трыа — гэта трохбаковы фармат для пашырэньня супрацоўніцтва, каардынацыі й дыялёгу паміж трыма краінамі (якія падпісалі Пагадненьне аб асацыяцыі зь ЭЗ) па пытаньнях агульнага інтарэсу, зьвязаных з эўрапэйскай інтэграцыяй. Усходняга партнэрства й абавязацельстваў па далучэньні да Эўрапэйскага зьвяза.<ref>{{Cite web|title=Україна, Грузія та Молдова створили новий формат співпраці для спільного руху в ЄС|url=https://www.eurointegration.com.ua/news/2021/05/17/7123240/|website=www.eurointegration.com.ua}}</ref> Па стане на 2021 год, Украіна рыхтуецца афіцыйна падаць заяўку на ўступленьне ў ЭЗ у 2024 годзе, каб далучыцца да Эўрапэйскага Зьвяза ў 2030-я гады.<ref name=":1">{{Cite web|title=У 2024 році Україна подасть заявку на вступ до ЄС|url=https://www.ukrinform.ua/rubric-polytics/2629440-u-2024-roci-ukraina-podast-zaavku-na-vstup-do-es.html|website=www.ukrinform.ua}}</ref>

== Прыродныя ўмовы ==
Украіна разьмяшчаецца ў паўднёва-заходняй частцы [[Усходне-Эўрапейская раўніна|Усходне-Эўрапейскай раўніны]], на яе тэрыторыі знаходзяцца [[Карпаты|Карпацкія]] (часткова) і [[Крымскія горы]]. Найвышэйшы пункт Украіны — гара [[Гавэрла]] (Карпаты) — 2061 м над узроўнем мора. Найвышэйшая гара Крыму — [[Раман-Кош]] (1545 м).

Найважнейшымі мінэральнымі багацьцямі Ўкраіны зьяўляюцца [[вугаль]] (Данбас), жалезныя (Крывы Рог, Крамянчуг, Запарожжа, Керчанская пярэспа) і марганцавыя (Нікапаль) руды, а таксама руды каляровых мэталаў (Запароская вобласьць). На паўночным усходзе і ў Перадкарпацьці ёсьць радовішчы нафты і газу, а таксама калійных соляў. Хімічная сыравіна прадстаўлена солямі рознага паходжаньня (заліў [[Сіваш]] у Азоўскім моры) і прыроднай серай (Роздал у Львоўскай вобласьці). На поўдні краіны ёсьць вялікія радовішчы крэйды і кааліну.

У кліматычных адносінах раўнінная тэрыторыя Ўкраіны падзяляецца на тры зоны. На поўначы, у Палесьсі, дзе разьмяшчаецца зона зьмешаных лясоў, лета прахалоднае, зіма сьнежная і мяккая. Шырокая паласа лесастэпу, якая ляжыць у цэнтры краіны, адрозьніваецца спрыяльным умерана кантынэнтальным кліматам з прахалоднай зімой і цёплым летам, што робіць гэты рэгіён найболей спрыяльным для пражываньня людзей і вядзеньня гаспадаркі. Разьмешчаная на поўдні зона стэпу адрозьніваецца найбольшай кантынэнтальнасьцю, гарачым сухім летам і маласьнежнай зімой.

Своеасаблівы клімат горных раёнаў Украіны. Паўднёвы бераг Крыму мае субтрапічны міжземнаморскі клімат зь вільготнай зімой і засушлівым летам. Украінскія Карпаты адрозьніваюцца ўмерана кантынэнтальным кліматам зь вільготнай мяккай зімою і негарачым летам. Найбольшая колькасьць ападкаў фіксуецца ў Карпатах (да 2000 мм у год), найменшае ў Заходнім Крыме (каля 300 мм у год).

Галоўная рака Ўкраіны — [[Дняпро]]. Перасякаючы Ўкраіну з поўначы на поўдзень, яна дзеліць краіну на дзьве прыкладна роўныя часткі. Іншыя буйныя рэкі — [[Днестр]] і [[Паўднёвы Буг]]. Праз дэльту [[Дунай|Дунаю]] праходзіць мяжа Ўкраіны з Румыніяй.

На тэрыторыі Ўкраіны знаходзіцца больш за 3 тысячы азёраў, у асноўным дробных, плошчаю да 0,1 км². Большая іх частка разьмешчана ў [[Палесьсе|Палесьсі]], на поўначы краіны. У Адэскай вобласьці, каля Дунаю, знаходзіцца [[прыдунайскія азёры Ўкраіны|група азёраў]], якія сфармаваліся як затопленыя вусьці прытокаў Дунаю. Найбольшае возера Ўкраіны — [[Сасык]] ([[Кундук]]) (210 м²) у [[Адэская вобласьць|Адэскай вобласьці]]. Найглыбейшае возера краіны — [[Сьвіцязь (возера, Украіна)|Сьвіцязь]] (55 м), найбольшае з [[Шацкія азёры|Шацкіх азёраў]], што знаходзяцца ў [[Валынская вобласьць|Валынскай вобласьці]]. На Дняпры створаныя вадасховішчы (Кіеўскае і інш.).

Нягледзячы на сваю шматлікасьць, рэкі Ўкраіны пераважна малаводныя, за выняткам Дняпра, таму краіна адчувае недахоп водных рэсурсаў. Асабліва бедныя воднымі рэсурсамі паўднёвы ўсход Украіны і Крымскі паўвостраў. На горных жа рэках у Карпатах часта здараюцца паводкі.

Дзьве траціны тэрыторыі Ўкраіны пакрытыя ўрадлівымі [[чарназём|чарназёмнымі глебамі]]. На поўначы краіны пераважаюць [[шэрыя лясныя глебы|шэрыя лясныя]] ды [[дзярнова-падзолістыя глебы]], у сухіх стэпах поўдню — [[каштанавыя глебы|каштанавыя]].

На раўніннай частцы краіны выдзяляюцца тры прыродныя зоны: [[лес|лясная]] (на поўначы), [[лесастэп]]авая (у сярэдняй частцы) і [[стэп]]авая (на поўдні).

Лясной зоне ўласьцівыя мяшаныя і шыракалістыя лясы зь [[піхта|белай піхтай]], [[Хвоя звычайная|хвояй]], [[бук]]ам і [[дуб]]ам. У лесастэпах пераважае дуб. У стэпах найбольш пашыраныя [[злакавыя]] травы: [[тыпчак]], [[кавыль]], [[цімафееўка]], [[пырнік]]. У Карпатах расьце бук, дуб, [[елка]], піхта, у Крымскіх гарох — бук, дуб, сасна, [[ядловец]]. На паўднёвым беразе Крыму шмат паркаў з рознымі відамі міжземнаморскай флёры: [[кедр]]ы, [[кіпарыс]]ы і інш.

Ва Ўкраіне жывуць каля 28 тысячаў розных відаў жывёлаў, у тым ліку 101 від [[сысуны|сысуноў]], 350 відаў [[птушкі|птушак]], 21 від [[паўзуны|паўзуноў]], 19 відаў [[земнаводныя|земнаводных]] і больш за 200 відаў [[рыбы|рыб]]. У лясах жывуць [[буры мядзьведзь|мядзьведзі]], [[заяц|зайцы]], [[дзік]]і, [[лісіца|лісіцы]], [[Рысь эўрапейская|рысі]], [[цецярук]]і, [[арлы]], [[ястраб]]ы, [[сава (птушка)|совы]]. У лесастэпах сустракаюцца [[алень|алені]], дзікі, [[воўк|ваўкі]], таксама [[грызуны]]. Для стэпаў найбольш характэрныя грызуны і палявыя птушкі.

Ва Ўкраіне існуюць 16 [[запаведнік]]аў, у якіх захоўваецца прырода ўкраінскіх лясоў, стэпаў і гор. Найбольш вядомыя Асканія-Нова, Украінскі стэпавы, Крымскі.

== Насельніцтва ==

=== Агульныя зьвесткі ===
Агульная колькасьць насельніцтва Ўкраіны, паводле зьвестак [[перапіс насельніцтва ва Ўкраіне (2001)|перапісу 2001 году]], складае 48 млн 457 тыс. чалавек. Гэта на 3 мільёны менш, чым у 1989 годзе, калі праводзіўся [[перапіс насельніцтва ў СССР (1989)|папярэдні перапіс]].

Гарадзкое насельніцтва складае 32,6 млн чалавек або 67,2% ад агульнай колькасьці насельніцтва. Суадносіны між гарадзкім і сельскім насельніцтвам з 1989 году не зьмяніліся.

Колькасьць гарадоў ва Ўкраіне — 454; гэта на 20 болей, чым у 1989 годзе. Ва Ўкраіне 5 [[гарады з насельніцтвам больш за 1 млн жыхароў|гарадоў з насельніцтвам больш за мільён жыхароў]]: [[Кіеў]], [[Харкаў]], [[Дніпро]], [[Данецк]] і [[Адэса]].

Дынаміка зьмены векавога складу насельніцтва за апошняе дзесяцігодзьдзе была абумоўленая зьніжэньнем нараджальнасьці й зьніжэньнем сярэдняй працягласьці жыцьця. Праз гэтыя фактары зьнізілася доля жыхароў як наймалодшага, так і найстарэйшага (больш 80 гадоў) узросту. Адбываецца працэс [[старэньне насельніцтва|старэньня насельніцтва]].

=== Нацыянальны й моўны склад ===
{{Глядзіце таксама|мовы Ўкраіны}}
Нацыянальны склад насельніцтва Ўкраіны ў параўнаньні з 1989 годам зьмяніўся на карысьць тытульнай нацыі: 37,5 млн, або 77,8% жыхароў назвалі сябе [[украінцы|ўкраінцамі]], што на 5% больш, чым у 1989 годзе. Другім па колькасьці народам застаюцца [[расейцы]]: у 2001 годзе іх было 8,3 млн, або 17,3% (у 1989 годзе — 22,1%). Колькасьць [[беларусы|беларусаў]] зьменшылася ў параўнаньні з 1989 годам больш чым на 50%, але яны застаюцца трэцім па колькасьці народам Украіны: 275,8 тыс. жыхароў. Найбольш павялічылася за пэрыяд з 1989 па 2001 год колькасьць [[крымскія татары|крымскіх татараў]]: у 2001 годзе іх было 248,2 тыс. чалавек — гэта ў 5,3 разоў больш, чым у 1989 годзе. Найбольшы адток насельніцтва адбыўся сярод [[габрэі|габрэяў]]: у 2001 годзе іх засталося 103,6 тыс. — амаль у 5 разоў менш, чым у 1989 годзе.

[[Файл:Ukraine census 2001 Ukrainian.svg|міні|240пкс|Доля насельніцтва, якія назвалі [[украінская мова|ўкраінскую мову]] роднай (2001)]]
[[Файл:Map of Ukrainian dialects.png|міні|240пкс|Дыялекты ўкраінскай мовы]]
Усяго паводле зьвестак перапісу 2001 году ва Ўкраіне пражывалі прадстаўнікі 130 розных нацыянальнасьцяў.

Насельніцтва розных нацыянальнасьцяў нераўнамерна разьмеркаванае па тэрыторыі Ўкраіны.

Украінцы складаюць большасьць ва ўсіх рэгіёнах Украіны, акрамя гораду [[Севастопаль|Севастопалю]] (дзе іх 22,4%) і [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Крыму]] (24,3%).

Доля расейскага насельніцтва найбольшая ва ўсходніх і паўднёвых рэгіёнах: Севастопаль — 71,6%, Крым — 58,3%, [[Луганская вобласьць]] — 39%, [[Данецкая вобласьць]] — 38,2%; найменшая — у заходніх рэгіёнах: [[Ровенская вобласьць]] — 2,6%, [[Валынская вобласьць|Валынская]] — 2,4%, [[Івана-Франкоўская вобласьць|Івана-Франкоўская]] — 1,8%, [[Тарнопальская вобласьць|Тарнопальская]] — 1,2%.

Амаль ва ўсіх рэгіёнах Украіны ўкраінцы й расейцы зьяўляюцца дзьвюма найбольшымі паводле колькасьці народамі. Выключэньнямі зьяўляюцца:
* [[Закарпацкая вобласьць]]. Тут другой па колькасьці жыхароў нацыянальнасьцю пасьля ўкраінцаў зьяўляюцца [[вугорцы]]: 151,5 тыс.; гэта 12,1% насельніцтва вобласьці й 97% колькасьці ўкраінскіх вугорцаў. Трэція па колькасьці [[румыны]]: 2,6% насельніцтва вобласьці;
* [[Чарнавіцкая вобласьць]]. Другой і трэцяй па колькасьці насельнікаў нацыянальнасьцямі зьяўляюцца адпаведна румыны (114,6 тыс. — гэта 12,5% насельніцтва вобласьці 76% усіх румынаў Украіны) і [[малдаване]] (67,2 тыс. — 7,3% насельніцтва вобласьці).

Даволі шматнацыянальнай зьяўляецца таксама [[Адэская вобласьць]]. Тут жыве 150,6 тыс. [[баўгары|баўгараў]] (6,1% насельніцтва вобласьці й 74% колькасьці ўкраінскіх баўгараў), 123,7 тыс. малдаванаў (адпаведна 5% і 48%), а таксама 27,6 тыс. [[гагавузы|гагавузаў]] (1,1% і 87%).

У Крыме жыве 98% крымскіх татараў Украіны; тут яны складаюць 12% насельніцтва.

У Данецкай вобласьці пражываюць 77,5 тыс. [[грэкі|грэкаў]] — гэта 85% ўсяго грэцкага насельніцтва Ўкраіны. Тут іх доля складае 1,6%.

67,5% насельнікаў Украіны назвалі [[украінская мова|ўкраінскую мову]] роднай. 29,6% назвалі такой [[расейская мова|расейскую мову]].
Нацыянальны склад насельніцтва, % (паводле перапісаў):
<table>
 <tr><td>Народы</td><td>2001 г.</td><td>1989 г.</td></tr>
 <tr><td>[[Украінцы]]</td><td>77,8</td><td>72,7</td></tr>
 <tr><td>[[Расейцы]]</td><td>17,3</td><td>22,1</td></tr>
 <tr><td>[[Беларусы]]</td><td>0,6</td><td>0,9</td></tr>
 <tr><td>[[Малдаване]]</td><td>0,5</td><td>0,6</td></tr>
 <tr><td>[[Крымскія татары]]</td><td>0,5</td><td>0,0</td></tr>
 <tr><td>[[Баўгары]]</td><td>0,4</td><td>0,5</td></tr>
 <tr><td>[[Вугорцы]]</td><td>0,3</td><td>0,4</td></tr>
 <tr><td>[[Румыны]]</td><td>0,3</td><td>0,3</td></tr>
 <tr><td>[[Палякі]]</td><td>0,3</td><td>0,4</td></tr>
 <tr><td>[[Габрэі]]</td><td>0,2</td><td>0,9</td></tr>
</table>

[[Украінская мова|Украінскую мову]] ў 2001 годзе назвалі роднаю 67,5% насельніцтва, што на 2,8 адсоткавага пункту больш, чым падчас перапісу 1989 г. [[Расейская мова ва Ўкраіне|Расейскую мову]] вызначылі як родную 29,6% насельніцтва, у параўнаньні зь мінулым перапісам гэты паказчык зьменшыўся на 3,2 пункты. Частка іншых моваў склала 2,9%, апошні паказчык вырас на 0,4 адсоткавага пункту. Украінская мова ў найбольшай ступені распаўсюджаная на захадзе, поўначы, цэнтры краіны, а таксама ў сельскай мясцовасьці ўсходу й поўдня Ўкраіны. У мескай мясцовасьці поўдня й усходу, а таксама сярод расейскай грамады распаўсюджаная расейская мова. Акрамя гэтых моваў, ва Ўкраіне пражываюць вялікія грамады носьбітаў такіх моваў як вугорская, румынская, малдоўская, польская, крымскататарская, баўгарская й беларуская — носьбіты гэтых моваў у асноўным сканцэнтраваныя ля мяжы з уласнымі дзяржавамі (за выключэньнем польскай, баўгарскай і крымскататарскай).

=== Дэмаграфія ===
{{Глядзіце таксама|Сьпіс гарадоў Украіны паводле насельніцтва}}
Украіна перажывае дэмаграфічны крызіс, выкліканы нізкай нараджальнасьцю (9,55 народжаных на 1000 чалавек) і высокай сьмяротнасьцю (15,93 памерлых на 1000 чалавек).

У пэрыяд 1991—2004 імігравала ва Ўкраіну 2,2 млн чалавек, эмігравала 2,5 млн чалавек (у тым ліку 1,9 млн выехала ў іншыя былыя савецкія рэспублікі).

Больш за 2/3 насельніцтва жыве ў гарадох. Найбуйнейшыя гарады: [[Кіеў]], [[Харкаў]], [[Дніпро]], [[Адэса]], [[Данецк]], [[Львоў]]. Самая высокая шчыльнасьць насельніцтва ў [[Данецкая вобласьць|Данецкай]] і [[Днепрапятроўская вобласьць|Днепрапятроўскай абласьцях]].

{| style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
|-
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Месца
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Горад
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Вобласьць
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Насельніцтва
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Месца
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Горад
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Вобласьць
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Насельніцтва
! rowspan=11 |
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align="left" | '''[[Кіеў]]''' || [[Кіеў]] || 2 611 327
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align="left" | '''[[Луганск]]''' || [[Луганская вобласьць|Луганская]] || 463 097
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align="left" | '''[[Харкаў]]''' || [[Харкаўская вобласьць|Харкаўская]] || 1 470 902 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align="left" | '''[[Макееўка]]''' || [[Данецкая вобласьць|Данецкая]] || 389 589
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align="left" | '''[[Дніпро]]''' || [[Днепрапятроўская вобласьць|Днепрапятроўская]] || 1 065 008 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 || align="left" | '''[[Сімфэропаль]]''' || [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Крым]] || 358 108 ||
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align="left" | '''[[Адэса]]''' || [[Адэская вобласьць|Адэская]] || 1 029 049 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 ||align="left" | '''[[Віньніца]]''' || [[Віньніцкая вобласьць|Віньніцкая]] || 356 665 ||
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align="left" | '''[[Данецк]]''' || [[Данецкая вобласьць|Данецкая]] || 1 016 194 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align="left" | '''[[Севастопаль]]''' || [[Севастопаль]] || 342 451
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align="left" | '''[[Запарожжа]]''' || [[Запароская вобласьць|Запароская]] || 815 256 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align="left" | '''[[Хэрсон]]''' || [[Хэрсонская вобласьць|Хэрсонская]] || 328 360
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align="left" | '''[[Львоў]]''' || [[Львоўская вобласьць|Львоўская]] || 732 818 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align="left" | '''[[Палтава]]''' || [[Палтаўская вобласьць|Палтаўская]] || 317 998
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align="left" | '''[[Крывы Рог (горад)|Крывы Рог]]''' || [[Днепрапятроўская вобласьць|Днепрапятроўская]] || 668 980 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align="left" | '''[[Чарнігаў]]''' || [[Чарнігаўская вобласьць|Чарнігаўская]] || 304 994
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align="left" | '''[[Мікалаеў (Мікалаеўская вобласьць)|Мікалаеў]]''' || [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўская]] || 514 136 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align="left" | '''[[Чаркасы]]''' || [[Чаркаская вобласьць|Чаркаская]] || 295,414
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align="left" | '''[[Марыюпаль]]''' || [[Данецкая вобласьць|Данецкая]] || 492 176 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align="left" | '''[[Сумы]]''' || [[Сумская вобласьць|Сумская]] || 293,141
|-
|colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" |
|}

Дамінуючай рэлігіяй ва Ўкраіне зьяўляецца [[хрысьціянства]]. Большасьць вернікаў належыць да Ўкраінскай праваслаўнай царквы Кіеўскага патрыярхату (каля 50%) і Ўкраінскай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхату (26,1%). Да Ўкраінскай грэка-каталіцкай царквы належаць 8%, Украінскай аўтакефальнай праваслаўнай царквы — каля 7%, да Рымска-каталіцкай царквы — 2,2%.

== Узброеныя сілы ==
{{Асноўны артыкул|Узброеныя сілы Ўкраіны}}
Пасьля распаду Савецкага Саюзу і абвяшчэньня ў 1991 годзе незалежнасьці Ўкраіна ўспадкавала адну з найболей магутных груповак войскаў у Эўропе, абсталяваную ядзернай зброяй і досыць сучаснымі ўзорамі ўзбраеньня ды вайсковай тэхнікі. Ядзерная зброя ў 1990-х гадох перададзеная Расеі.

24 жніўня 1991 году Вярхоўная Рада Ўкраіны прыняла рашэньне пра ўзяцьце пад сваю юрысдыкцыю ўсіх разьмешчаных ва Ўкраіне вайсковых фармаваньняў Узброеных Сілаў СССР і пра стварэньне [[міністэрства абароны Ўкраіны]].

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ==
{{Асноўны артыкул|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Украіны}}

Тэрыторыя Ўкраіны ўключае:
* 24 вобласьці
* 1 аўтаномную рэспубліку (Крым)
* 454 гарады, у тым ліку 172 гарады абласнога (рэспубліканскага ў Крыме) падпарадкаваньня й 2 гарады дзяржаўнага падпарадкаваньня (Кіеў і Севастопаль)
* 490 раёнаў
* 118 раёнаў у гарадах
* 889 пасёлкаў гарадзкога тыпу
* 10 272 сельскія рады
* 28 619 населеных пунктаў сельскага тыпу

Найбуйнейшай тэрытарыяльнай адзінкай Украіны зьяўляецца вобласьць. Падобны да абласнога статус мае аўтаномная рэспубліка (Крым) ды гарады дзяржаўнага падпарадкаваньня (Кіеў і Севастопаль), але гэты статус мае асаблівасьці, якія вызначаюцца асобнымі законамі. Аўтаномная Рэспубліка Крым мае ўласную канстытуцыю, якая, у прыватнасьці, вызначае падзел паўнамоцтваў між урадам Украіны і ўрадам аўтаноміі.

Вобласьці, аўтаномная рэспубліка, а таксама буйныя гарады Ўкраіны дзеляцца на раёны. Раёны вобласьцяў і аўтаномнай рэспублікі складаюцца зь сельскіх, мескіх і пасялковых радаў. Апрача таго, вобласьць і аўтаномная рэспубліка маюць гарады абласнога (рэспубліканскага) падпарадкаваньня (вядомыя як мескія рады, ня блытаць зь мескай радай у раёне), што не ўваходзяць у ніводны з раёнаў. Сярэдняя плошча раёну 1200 км², насельніцтва — 52 000 чалавек.

Старшыні абласных і раённых дзяржаўных адміністрацыяў прызначаюцца Прэзыдэнтам Украіны; старшыні гарадзкіх, пасялковых ды сельскіх радаў абіраюцца непасрэдна насельніцтвам адпаведных тэрытарыяльных адзінак. Старшыня (прэм’ер-міністар) Аўтаномнай Рэспублікі Крым прызначаецца Вярхоўнай Радай АРК і ўзгадняецца з Прэзыдэнтам Украіны.

Усяго ва Ўкраіне налічваецца 457 гарадоў, зь якіх 176 — абласнога значэньня, 279 — раённага значэньня і два маюць адмысловы статус. Таксама існуюць 866 пасёлкаў гарадзкога тыпу і 28 552 вёскі.

== Геаграфія ==
[[Файл:Ukraine topo en.jpg|міні|350пкс|Мапа Ўкраіны]]
{{Асноўны артыкул|Геаграфія Ўкраіны}}

Украіна займае плошчу 603,7 тыс. км² і зьяўляецца самай буйной краінай, што цалкам разьмешчаная ў [[Эўропа|Эўропе]] (эўрапейская плошча [[Расея|Расеі]] значна большая, але Расея разьмешчаная ў Эўропе толькі часткова). Плошча тэрытарыяльных вод Украіны — 20 тыс. км². Крайнія пункты Ўкраіны:
* на захадзе: сяло [[Саламонава (сяло)|Саламонава]] бліз гораду [[Чоп]] [[Закарпацкая вобласьць]] (48°25′50″ пн. ш. 22°09′50″ у. д.)
* на ўсходзе: сяло Чырвоная Зорка, [[Луганская вобласьць]] (49°15′33″ пн. ш. 40°11′53″ у. д.)
* на поўначы: сяло Грамяч, [[Чарнігаўская вобласьць]] (52°20′04″ пн. ш. 33°17′19″ у. д.)
* на поўдні: мыс Сарыч, [[Паўднёвы бераг Крыму]] (44°23′14″ пн. ш. 33°44′17″ у. д.)

Геаграфічны цэнтар Украіны знаходзіцца ля мястэчка [[Добравялічкаўка]] [[Кіраваградзкая вобласьць|Кіраваградзкай вобласьці]].

Геаграфічныя суседзі Ўкраіны — [[Расея]], [[Беларусь]], [[Польшча]], [[Славаччына]], [[Вугоршчына]], [[Румынія]] й [[Малдова]]. Агульная працягласьць дзяржаўнай мяжы Ўкраіны — 6500 км. На поўдні Ўкраіна мае выхад да [[Чорнае мора|Чорнага]] й [[Азоўскае мора|Азоўскага]] мораў.

[[Файл:Hoverla.jpg|міні|зьлева|200пкс|Гара [[Гавэрла]] ([[Карпаты]])]]
95% тэрыторыі Ўкраіны займаюць раўніны, у тым ліку 70% — нізіны і 25% — узвышша. На тэрыторыі Ўкраіны знаходзяцца два горныя масівы: [[Карпаты]] й [[Крымскія горы]]. На [[Керчанскі паўвостраў|Керчанскім паўвостраве]] ёсьць брудавыя вулканы. Найвышэйшы пункт Украіны — гара [[Гавэрла]] (Карпаты) — 2061 м над узроўнем мора.

Найглыбейшае возера Ўкраіны — [[Сьвіцязь (возера, Украіна)|Сьвіцязь]] (найбуйнейшае з Шацкіх азёраў, валынскае Палесьсе): 58,4 м. Найбуйнейшае возера Ўкраіны — Сасык (Кундук), Адэская вобласьць: 210 км²

Найдаўжэйшая рака Ўкраіны — [[Дняпро]]: 2285 км, па тэрыторыі Ўкраіны — 981 км. Іншыя буйныя рэкі — [[Днестр]], [[Паўднёвы Буг]]. Гэтыя рэкі належаць да басэйну Чорнага мора. Тэрыторыю Ўкраіны кранаюць таксама басэйны [[Дунай|Дунаю]] (басэйн Чорнага мора), Дону (басэйн Азоўскага мора) ды Заходняга Бугу (басэйн Балтыйскага мора).

== Эканоміка ==
{{Асноўны артыкул|Эканоміка Ўкраіны}}

Паводле структуры СУП асноўную частку эканомікі Ўкраіны складае перапрацоўчая прамысловасьць (40,23% агульнага аб’ёму вырабу СУП). Сельская гаспадарка складае адпаведна 10,58%, транспарт і сувязь — 9,29%, гандаль — 8,83%.

Украіна — індустрыяльна-аграрная краіна. Найбольш разьвітымі галінамі прамысловасьці зьяўляюцца [[мэталюргія]], энэргетыка (маюцца атамныя электрастанцыі і цэлы каскад гідраэлектрастанцыяў на рацэ [[Дняпро]]), машынабудаўніцтва, харчовая, а таксама хімічная і горназдабыўная прамысловасьці (здабыча вуглю, руды).

Найбольш разьвітыя ў эканамічным дачыненьні рэгіёны — Данбас (Данецкая вобласьць і Луганская вобласьць), Прыдняпроўе (Днепрапятроўская вобласьць і Запароская вобласьць), а таксама гарады Кіеў, Харкаў, Адэса і Львоў. Пасьля распаду СССР эканоміка незалежнай Украіны апынулася ў стане крызісу ў выніку разбурэньня каапэрацыі паміж прадпрыемствамі розных рэспублік СССР. Вынікам стала дэіндустрыялізацыя, якая, у адрозьненьне ад заходніх краінаў, ня мела постіндустрыяльнага характару і азначала гаспадарчы заняпад краіны. Заходняя Ўкраіна традыцыйна больш аграрны і турыстычны рэгіён краіны. Чалец Сусьветнай гандлёвай арганізацыі (з траўня 2008).
 
Украіна валодае значнымі запасамі карысных выкапняў, у асноўным гэта вугаль, але ёсьць таксама запасы газу і нафты — Прыкарпацьце і Прычарнаморска-Крымская нафтагазавая вобласьць, уключаючы чарнаморскі шэльф (уласныя рэсурсы нафты пакрываюць ўнутраныя патрэбнасьці эканомікі на 15—20%, газу — на 25%). У цяперашні час нацыянальная вуглездабыўная прамысловасьць знаходзіцца ў стане крызісу: амаль 70% шахтаў падлягаюць закрыцьцю як стратныя.

Больш за палову тэрыторыі краіны займае ральля, шмат садоў. Спэцыялізацыя сельскай гаспадаркі: вырошчваньне збожжа, цукровых буракоў, сланечніку, на поўдні — садавіны і вінаграду.

Украіна мае шырокія магчымасьці для разьвіцьця індустрыі адпачынку і турызму: курорты на ўзьбярэжжы Чорнага і Азоўскага мораў, мінэральныя крыніцы Карпат і інш. Жамчужынай курортнай гаспадаркі зьяўляецца Паўднёвы бераг Крыму, дзе месьцяцца марскія і горныя курорты.

У 2014 годзе зьнешні доўг Украіны дасягнуў 140 млрд даляраў, што складала 80 % [[Сукупны ўнутраны прадукт|сукупнага ўнутранага прадукту]]. Пры гэтым, 8 грамадзянаў Украіны былі [[мільярдэр]]амі<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Шпакоўскі]].|загаловак=Украінскі ўрок|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140305/1393970245-ukrainski-urok|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=5 сакавіка 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/41-27651 41 (27651)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/03/5sak-2.indd_.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>.

=== Рэгіянальны падзел ===
Тэрыторыя Ўкраіны падзяляецца на тры эканамічныя рэгіёны, якія не зьяўляюцца адміністрацыйна-тэрытарыяльнымі адзінкамі краіны:
* усходні (данецка-падняпроўскі). Тут сканцэтраваная асноўная частка цяжкой прамысловасьці, разьмешчаныя найбуйнейшыя прамысловыя цэнтры
* заходне-цэнтральны. Найбольш разьвітая лёгкая й харчовая прамысловасьць
* паўднёвы. Пашыранае судабудаваньне, партовая індустрыя, а таксама рэкрэацыйная дзейнасьць

== Дзяржаўны лад ==
Украіна — парлямэнцкая рэспубліка. Кіраўнік дзяржавы, прэзыдэнт, выбіраецца ўсеагульным галасаваньнем на пяцігадовы тэрмін.

Заканадаўчая галіна ўлады прадстаўлена 450-мясцовым парлямэнтам, [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўнай Радай]]. Парлямэнт фармуе ўрад, Кабінэт міністраў, які ўзначальваецца прэм’ер-міністрам.

Вярхоўны суд — вышэйшы орган сыстэмы судоў агульнай юрысдыкцыі. Канстытуцыйны кантроль ажыцьцяўляе Канстытуцыйны суд.

== Культура ==
Для ўкраінскай нацыянальнай культуры вытворнай і базіснай зьяўлецца народная культура, на аснове якое паступова сфармаваліся прафэсійныя навука, літаратура, мастацтва. Адметнасьць украінскай культуры вызначылі таксама геаграфічныя ўмовы, асаблівасьці гістарычнага шляху, а таксама ўзаемадзеяньне зь іншымі этнакультурамі. Важным гістарычным этапам разьвіцьця культуры стала прыняцьце [[хрысьціянства]] ў X стагодзьдзі.

З прычыны цяжкасьцяў гістарычнага шляху Ўкраіны (мангола-татарскае заваяваньне ў XIII стагодзьдзі, польская экспансія ў XIV—XVI стагодзьдзях, залежнасьць ад Расейскай і Аўстрыйскай імпэрыяў у XIX — пачатку XX стагодзьдзя) народная культура адыграла выключную ролю. Гэта адбылося таму, што ў XVI стагодзьдзі, калі фэадальна-баярская знаць успрыняла [[каталіцтва]] й польскую культуру, і да канца XVIII стагодзьдзя, калі вярхушка казацкае старшыны была русіфікаванай, украінскае грамадзтва разьвівалася ў значнай меры без паўнавартаснай нацыянальнай культурнай эліты.

Сапраўднымі творцамі й носьбітамі культуры працягвалі заставацца шырокія масы грамадзтва — сяляне, [[казакі]], рамесьнікі. Украінская культура на працягу доўгіх пэрыядаў сваёй гісторыі разьвівалася як народная. У ёй вялікае месца займалі [[фальклёр]], народныя традыцыі, якія дадавалі ёй асаблівыя зачараваньне й калярыт. Асабліва ярка гэта выявілася ў мастацтве — народных думах, песьнях, танцах, дэкаратыўна-прыкладным мастацтве. Менавіта дзякуючы захоўваньню й працягу традыцыяў, карані якіх паходзяць да культуры [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]], сталі магчымымі ўздым украінскай культуры ў XVI—XVII стагодзьдзях і культурнае адраджэньне ў XIX стагодзьдзі.

Разьвіцьцю нацыянальнае культуры сучаснае Ўкраіны перашкаджаюць эканамічныя цяжкасьці, якія краіна перажывае з самага пачатку свайго незалежнага існаваньня. Фінансавыя праблемы не дазваляюць павышаць тыражы ўкраінскіх выданьняў, камэрцыйная літаратура збольшага завозіцца з Расеі.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.president.gov.ua Прэзыдэнт Украіны]
* [http://www.kmu.gov.ua Кабінэт міністраў Украіны]
* [https://web.archive.org/web/20071223190549/http://portal.rada.gov.ua/ Вярхоўная Рада Ўкраіны]

{{Украіна ў тэмах}}
{{Украіна}}
{{Краіны Эўропы}}
{{Краіны праграмы Ўсходняга Партнэрства}}
{{АБСЭ}}
{{Славянскія краіны}}

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]