Гаршчок: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Вэрсія ад 01:15, 6 студзеня 2006

Гаршчо́к — гліняная пасудзіна для гатавання гарачай стравы, захоўвання вадкіх і сыпкіх рэчываў і іншых.

Вядомы з эпохі неаліту. Напачатку гаршчкі ляпілі, у тым ліку з глінянай стужкі, з 10 стагоддзя іх сталі вырабляць на ганчарным крузе. Рэгіянальныя асаблівасці гаршчкоў у іх выкарыстанні, формах, памерах у Беларусі замацаваліся ў мясцовых назвах: абеднік, адынец, варэйка, гарлач, гладыш, збан, злівач, склепнік, слоік, спарыш і іншых. Форма гаршчка добра прыстасавана для хуткага і раўнамернага награвання ў напаленай печы: круглы з пукатымі бакамі, звужаным плоскім дном і вусцем, абкружаным венцам. Выраблялі з фармовачнай масы павышанай вогнетрываласці з дамешкам жарствы, пяску, а пасля абпальвання гартавалі ў абвары. Дэкор стрыманы альбо зусім адсутнічаў. Аздаблялі звычайна глянцаваным і прачэрчаным па сырой паверхні геаметрычным арнаментам. 2 ці 3 замацаваныя ручкай гаршчкі, у якіх бралі ежу на поле, называлі спарышамі.

Гаршчок — найбольш семіятызавана рэч хатняга начыння. Антрапамарфізацыя гаршчка праяўляецца як на ўзроўні найменняў (носік, ручка), так і ў фальклорных тэкстах, перадусім у загадках: «Малады Ягор сеў на конь, паехаў у агонь»; «Радзіўся — не хрысціўся, памёр — не правадзіўся», У шматлікіх рытуальных практыках сімвалічна прадстаўляў сабой чалавека — яго галаву і ўлонне — і ў такіх кантэкстах уваходзіў у абрады жыццёвага цыклу: радзіны, вяселле, памінкі. У пахавальнай абраднасці гаршчок выступае як ёмішча душы памерлага, як посуд для вады, што служыць пасярэднікам паміж светамі. У Пінскім раёне за труной неслі ў гаршчку пасвечаную ваду, вадой крапілі магілу, рэшткі там жа вылівалі, а гаршчок, перавярнуўшы дагары дном, ставілі ў голаў магілы. Сувязь гаршчка з душамі продкаў, з печчу і прасторай каля яе, а таксама непасрэднае сутыкненне з агнём тлумачаць суаднясенне яго з дамавіком. Па ўсёй Беларусі вядома павер'е аб перасяленні дамавіка ў новую хату менавіта ў гаршчку з жарам. На ўсходнеславянскай тэрыторыі дзіравы гаршчок уваходзіць у шэраг рэчаў, што выконвалі ў народнай свядомасці ролю абярэга. У рытуальных дзеяннях абыгрываецца пустата посуду, яго патэнцыяльная магчымасць «змяшчаць» у сабе тыя ці іншыя якасці: у гаршчку лічылася магчымым пабачыць чараўніцу, у ім пасля пэўных аперацый можа быць сканцэнтравана персаніфікаваная хвароба, менавіта ў гаршчку знаходзілі прыстанак атмасферныя з'явы.

Артыкул створаны з дапамогай матэрыялаў з: Таццяна Валодзіна, праект «Наша ежа»

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
+'''Гаршчо́к''' — [[гліна|гліняная]] пасудзіна для гатавання гарачай стравы, захоўвання вадкіх і сыпкіх рэчываў і іншых.
-ГАРШЧОК, гліняная пасудзіна для гатавання гарачай стравы, захоўвання вадкіх і сыпкіх рэчываў і інш. Вядомы з эпохі неаліту. Напачатку Г. ляпілі, у т.л. з глінянай стужкі, з 10 ст. іх сталі вырабляць на ганчарным крузе. Рэгіянальныя асаблівасці Г. у іх выкарыстанні, формах, памерах у Беларусі замацаваліся ў мясцовых назвах: абеднік, адынец, варэйка, гарлач, гладыш, збан, злівач, склепнік, слоік, спарыш і інш. Форма Г. добра прыстасавана для хуткага і раўнамернага награвання ў напаленай печы: круглы з пукатымі бакамі, звужаным плоскім дном і вусцем, абкружаным венцам. Выраблялі з фармовачнай масы павышанай вогнетрываласці з дамешкам жарствы, пяску, а пасля абпальвання гартавалі ў абвары. Дэкор стрыманы альбо зусім адсутнічаў. Аздаблялі звычайна глянцаваным і прачэрчаным па сырой паверхні геаметрычным арнаментам. 2 ці 3 замацаваныя ручкай Г., у якіх бралі ежу на поле, называлі спарышамі.
-Г. найбольш семіятызавана рэч хатняга начыння. Антрапамарфізацыя Г. праяўляецца як на ўзроўні найменняў (носік, ручка), так і ў фальклорных тэкстах, перадусім у загадках: «Малады Ягор сеў на конь, паехаў у агонь«; «Радзіўся — не хрысціўся, памёр — не правадзіўся», У шматлiкiх рытуальных практыках сiмвалiчна прадстаўляў сабой чалавека — яго галаву i ўлонне — і ў такіх кантэкстах уваходзіў у абрады жыццёвага цыклу: радзіны, вяселле, памінкі. У пахавальнай абраднасцi Г. выступае як ёмішча душы памерлага, як посуд для вады, што служыць пасярэднiкам памiж светамi. У Пінскім р-не за труной неслі ў Г. пасвечаную ваду, вадой крапілі магілу, рэшткі там жа вылівалі, а Г., перавярнуўшы дагары дном, ставілі ў голаў магілы. Сувязь Г. з душамi продкаў, з печчу i прасторай каля яе, а таксама непасрэднае сутыкненне з агнём тлумачаць суаднясенне яго з дамавiком. Па ўсёй Беларусi вядома павер’е аб перасяленнi дамавiка ў новую хату менавiта ў Г. з жарам. На ўсходнеславянскай тэрыторыi дзiравы Г. уваходзiць у шэраг рэчаў, што выконвалi ў народнай свядомасцi ролю абярэга. У рытуальных дзеяннях абыгрываецца пустата посуду, яго патэнцыяльная магчымасць «змяшчаць» у сабе тыя цi iншыя якасцi: у Г. лiчылася магчымым пабачыць чараўнiцу, у iм пасля пэўных аперацый можа быць сканцэнтравана персанiфiкаваная хвароба, менавiта ў Г. знаходзiлi прыстанак атмасферныя з’явы.
+Вядомы з эпохі [[неаліт]]у. Напачатку гаршчкі ляпілі, у тым ліку з глінянай стужкі, з [[10 стагоддзе|10 стагоддзя]] іх сталі вырабляць на [[ганчарны круг|ганчарным крузе]]. Рэгіянальныя асаблівасці гаршчкоў у іх выкарыстанні, формах, памерах у [[Беларусь|Беларусі]] замацаваліся ў мясцовых назвах: ''абеднік'', ''адынец'', ''варэйка'', ''гарлач'', ''гладыш'', ''збан'', ''злівач'', ''склепнік'', ''слоік'', ''спарыш'' і іншых. Форма гаршчка добра прыстасавана для хуткага і раўнамернага награвання ў напаленай [[печ]]ы: круглы з пукатымі бакамі, звужаным плоскім дном і вусцем, абкружаным венцам. Выраблялі з фармовачнай масы павышанай вогнетрываласці з дамешкам [[жарства|жарствы]], [[пясок|пяску]], а пасля абпальвання гартавалі ў абвары. [[Дэкор]] стрыманы альбо зусім адсутнічаў. Аздаблялі звычайна глянцаваным і прачэрчаным па сырой паверхні геаметрычным арнаментам. 2 ці 3 замацаваныя ручкай гаршчкі, у якіх бралі ежу на поле, называлі ''спарышамі''.
+Гаршчок — найбольш семіятызавана рэч хатняга начыння. [[Антрапамарфізацыя]] гаршчка праяўляецца як на ўзроўні найменняў (носік, ручка), так і ў [[фальклор]]ных тэкстах, перадусім у загадках: «Малады Ягор сеў на конь, паехаў у агонь»; «Радзіўся — не хрысціўся, памёр — не правадзіўся», У шматлікіх рытуальных практыках сімвалічна прадстаўляў сабой [[чалавек]]а — яго [[галава|галаву]] і ўлонне — і ў такіх кантэкстах уваходзіў у абрады жыццёвага цыклу: [[радзіны]], [[вяселле]], [[памінкі]]. У [[пахаванне|пахавальнай]] абраднасці гаршчок выступае як ёмішча [[душа|душы]] памерлага, як посуд для вады, што служыць пасярэднікам паміж светамі. У [[Пінскі раён|Пінскім раёне]] за [[труна|труной]] неслі ў гаршчку пасвечаную ваду, вадой крапілі [[магіла|магілу]], рэшткі там жа вылівалі, а гаршчок, перавярнуўшы дагары дном, ставілі ў голаў магілы. Сувязь гаршчка з душамі продкаў, з печчу і прасторай каля яе, а таксама непасрэднае сутыкненне з [[агонь|агнём]] тлумачаць суаднясенне яго з [[дамавік]]ом. Па ўсёй Беларусі вядома павер'е аб перасяленні дамавіка ў новую хату менавіта ў гаршчку з жарам. На [[усходнія славяне|ўсходнеславянскай]] тэрыторыі дзіравы гаршчок уваходзіць у шэраг рэчаў, што выконвалі ў народнай свядомасці ролю [[абярэг]]а. У рытуальных дзеяннях абыгрываецца пустата посуду, яго патэнцыяльная магчымасць «змяшчаць» у сабе тыя ці іншыя якасці: у гаршчку лічылася магчымым пабачыць [[чараўніца|чараўніцу]], у ім пасля пэўных аперацый можа быць сканцэнтравана персаніфікаваная [[хвароба]], менавіта ў гаршчку знаходзілі прыстанак [[атмасферныя з'явы]].
-{{Вікіфікаваць}}
 {{Крыніца НашаЕжа|Таццяна Валодзіна}}
- [[Category:Беларуская кухня]]
+[[Катэгорыя:Посуд]]
+[[Катэгорыя:Этнаграфія]]
+[[de:Topf]]
+[[en:Cooking pot]]
+[[fr:Casserole]]