Рыцарская паэзія

Рыцарская паэзія — адным з самых зыркіх выразаў сьветасузіраньня, выпрацаванага рыцарствам і які зьмяніў сабой больш суровы і грубіянскі дух уласна фэадальнага пэрыяду, зьяўляецца паэзія правансальскіх трубадураў, якая перайшла затым у суседнія краіны.

У Гішпаніі трубадуры заснаваліся трывала, асабліва з тых часоў, як прынцэса праванская стала жонкай герцага барсэлёнскага Беренгара (1113). Барсэлёна і, трохі пазьней, Сарагоса робяцца зборнымі пунктамі трубадураў і галоўнымі агменямі рыцарскай паэзіі; гішпанскія (каталёнскія) паэты пачынаюць пераймаць правансальскім, і да XVI стагодзьдзі іх творчасьць, нават мову знаходзяцца пад моцным уплывам правансальскай паэзіі; іх любоўныя вершы адлюстроўваюць рыцарскі культ жанчынам нават у такую пару, калі рыцарства ўжо страціла сваё значэньне і амаль звялося. Рыцары, твары шляхетнага паходжаньня, нават каралі не саромеліся ў Гішпаніі выступаць у ролі паэтаў і сьпевакоў, ахвотна завучы сябе трубадурамі. У Італіі рыцарская паэзія аказала ўплыў на паэтаў балёнскай школы, Гвіда Гвінічэльлі і Гвіда Кавальканці, а празь іх пасродка — і на самога Дантэ, як аўтара «Vita nuova».

У Нямеччыне рыцарская паэзія стварылася са зліцця тубыльных народных матываў, якія атрымалі новую апрацоўку, з водгаласамі правансальскай паэзіі. Творчасць нямецкіх мінезінгераў, зь якіх першым па часе лічыцца рыцар Кюренберг, выхадзец Ніжняй Аўстрыі, зьявілася яркім адлюстраваннем рыцарства. Каля сярэдзіны XII стагоддзі занятак паэзіяй складае ўжо як бы прывілей рыцараў, зь якіх іншыя, напрыклад Генрых фон Фельдеке, Генрых фон Морунген, Рейнмар фон Бренненберг набываюць ганаровае імя. Паступова творы мінезінгераў усё больш пранікаюцца рыцарскім духам; напачатку паэзія кахання да жанчыны і захапленні яе прыгажосцю, розумам і добрым сэрцам надаецца яшчэ ў параўнальна натуральную форму, даволі блізкую да прыёмаў і выявам народнай лірыкі, але хутка пераходзіць у захоплены культ жанчыны. Творчасць становіцца больш вытанчаным, мастацкім, затое часам занадта пакутуе штучнасьцю тону і рознага роду ўмоўнасцямі. Не ўсе выгляды рыцарскай паэзіі, якія склаліся ў Правансе, перайшлі на германскую глебу; дарэмна сталі б мы шукаць сярод твораў мінезінгераў чаго-небудзь роўнага па сіле лепшым сірвентам.

Выключэнне складае знакаміты паэт XIII ст., рыцар Вальтар фон драпак Фогельвейде, чула які адклікаўся на ўсе падзеі яго эпохі, што ўзбуджаў народны запал падчас аднаго з крыжовых паходаў, які граміў палітычныя дамаганні Рыма і што адстойваў самабытнасць германскіх дзяржаў. Нароўні з гэтым Вальтар адводзіць вялікае месца любоўнаму і галантнаму элементу, апяваючы, пад імем Гільдэгунды, даму свайго сэрца; у яго песнях адбіваюцца як водгаласы правансальскай лірыкі, так і ўплыў старой народнай творчасьці.

Зь іншых прадуктаў рыцарскай паэзіі ў Нямеччыне варта адзначыць складанні Ўльрыха фон Ліхтэнштэйна (XIII ст.): «Der Frauendienst» і «Das Frauenbuch». Шмат які перабачыў на сваім стагоддзі рыцар распавядае тут пра разнастайныя, часам нечуваныя подзвігі, быццам бы дасканалых ім у гонар дамы свайго сэрца. Ва «Frauendienst» устаўлена 58 асобных песень, напісаных прыгожай, паэтычнай мовай.

Па меры таго, як нямецкае рыцарства падупадала і выраджалася, губляла ранейшы сэнс і рыцарская паэзія, якая культывавалася мінезінгерамі. Гэта паэзія, зрэшты, перажыла самае рыцарства; апошнія мінезінгеры жылі ў XV ст. і адзін зь іх, Освальд фон Валькенштайн, зрабіў безнадзейную спробу ажывіць прыйшэлую ў заняпад рыцарскую паэзію, вярнуць ёй ранейшы бляск, пасьля таго як пад рукой такіх вершапісцаў, як рыцар Штэйнмар, яна, мабыць, стала выраджацца. Якая змяніла рыцарскую паэзію ў Нямеччыне паэзія мейстэрзінгераў запазычала асобныя прыёмы і выявы ў мінезінгераў, хоць і насіла іншую афарбоўку.

Увогуле, рыцарская паэзія даволі ярка і вызначана адбіла адзін з элементаў, якія ўваходзілі ў склад рыцарскага ідэалу — служэньне даме сэрца, ласкавае слова ці нават погляд якой можа ашчасьціць чалавека, — тым часам, як у рыцарскім рамане ясна адбіўся геройскі, баявы характар рыцарства.