Паўдзенны жах

Паўдзе́нны ці паўдзённы жах — стан дыскамфорту й трывогі, які ўзьнікае на піку сонечнай актыўнасьці. Гэтаму спрыяе кантраст традыцыйна пазытыўных фактараў (яркае сонца, сіняе неба, маляўнічая зямля) й прадчуваньне нэгатыўных падзеяў ад чагосьці знаёмага.

Гэты стан падобны да дэрэалізацыі. Пры паўдзённым жаху колеры вельмі яркія й сакавітыя, яны асьляпляюць, мяшаюць арыентавацца ў прасторы.

Характарыстыка

Паўдзённы жах узьнікае калі добра знаёмы час поўдня перастае быць натуральным, усё здаецца нерэальным, выклікае жах, жудасьць (гл. Няроднасьць і Жудасная даліна).

Для гэтага жаху характэрныя:

• пякучае сонца ў зеніце;
• бясхмарнае неба;
• пэйзаж / будынкі насычанага колеру;
• нерухомая замерлая прастора
• адсутнасьць меставога шуму й шуму ад іншых людзей;
• аддалены гул;
• белыя, пясочныя або тэракотавыя пабудовы пасярод пустой прасторы;
• простыя, выразныя, строгія формы: куб, паралелепіпэд, шар, піраміда;
• адсутнасьць людзей
• рытмічна паўтаральныя абʼекты;
• утоеная небясьпека альбо намёк на яе.

Апісаньне фэномэну:

Апоўдні ж... роўна апоўдні яшчэ страшней. Агледзіш далягляд. Стаяць у застылым паветры сухія выпарэньні ральляў: то зямля «гарыць», кажуць сяляне. Гарачыя дыханьні зямлі не калыхнуцца. Бязьлітаснае сьвяціла прыбівае да парэпанай, абязьвільготненай глебе кожны ліст, цісьне струменямі цяжкага сьвятла: то небасхіл лье лівень расплаўленага золата. Нават пыл не пыліць, — прыгнятае й яго, пакорлівы, ступнявы прыгнёт. Цяжка й жудасна. У бязвольным жаху маўчыць усё, стомленае, прыціхлае перад магутным Малохам… абы мінула нясьцерпная гадзіна. Пабяжыш — і гоніцца, гоніцца хтосьці. Крыкнуць хочаш — не сьмееш. Ды й ня ты адзін: усё стварэньне сышла ў сябе, усё стварэньне, замёршы, чакае. Здаецца, «нячысьцік паўдзённы» не ласкавей «нячысьціка паўночнага». Не мая гэта містыка. Баюся яе. Ні ўначы, ні днём не расчыніцца душа. І не хацелася б паміраць у гэтыя жудасныя гадзіны.

— Багаслоў Павал Флярэнскі

Паўдзённы жах адбываецца ў часовай прамежак паміж 12:00 і 16:00 гадзінамі. Звычайна тым часам людзі нічым не занятыя й адчуваюць «пустату» й дыскамфорт, які можа выяўляцца ў прадчуваньні кашмару, чагосьці нядобрага.

Гісторыя

Прыклад карціны з фэномэнам паўдзённага жаху.

Тэрмін быў выяўлены дзякуючы жывапісу мастакоў XIX—XX стагодзьдзяў; на карцінах, якія выклікаюць паўдзённы жах пануе яснае сонечнае надворʼе, шмат пустой прасторы, адчуваецца цішыня, быццам прырода заціхла перад бурай, апантаным кашмарам.

Прычыны

Сьпіс магчымых прычынаў зьяўленьня фэномэну:

• Цеплавы й сонечны ўдар;
• Ахоўныя інстынкты:
  • адсутнасьць людзей выклікае інстынктыўны непакой: «магчыма гэтае месца ўсё яшчэ небясьпечна»;
• Лімінальныя прасторы;
• Дыскамфорт ад сузіраньня звыклых і зразумелых абʼектаў у нязвыклым, «няправільным» стане;
• Узьдзеяньне інфрагуку.

Прыклады

• Асноўны прыклад фэномэну паўднёвага жаху — Лахайнскі поўдзень.

Літаратура

• Blair Pruitt Explore Kauai: An Independent Traveler’s Guide. — Mutual Publishing, 2002. — С. 17. — ISBN 978-1-56647-560-0 (анг.)
• Jack Williams (2005-05-17) Sun beams directly down on Hawaii in May, July. USA Today. (анг.)