Прагляд крыніцы для Нямеччына

{{Іншыя значэньні|тып=артыкул|Заходняя Нямеччына|сучасную Нямеччыну|Фэдэратыўную Рэспубліку Нямеччына ў 1949—1990 гадох}}
{{Краіна
|Назва                           = Нямеччына
|НазваЎРоднымСклоне              = Нямеччыны
|НазваНаДзяржаўнайМове           = Bundesrepublik Deutschland
|Сьцяг                           = Flag of Germany.svg
|Герб                            = Coat of arms of Germany.svg
|НацыянальныДэвіз                = Einigkeit und Recht und Freiheit
|Месцазнаходжаньне               = EU-Germany.svg
|АфіцыйнаяМова                   = [[Нямецкая мова|Нямецкая]]
|Сталіца                         = [[Бэрлін]]
|НайбуйнейшыГорад                = Бэрлін
|ТыпУраду                        = [[Фэдэратыўная рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў                = [[Прэзыдэнт Нямеччыны|Прэзыдэнт]]<br />[[Канцлер Нямеччыны|Канцлер]]
|ІмёныКіраўнікоў                 = [[Франк Вальтэр-Штайнмаер]]<br />[[Оляф Шольц]]
|Плошча                          = 357 021
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы       = 63-е
|АдсотакВады                     = 2,416 
|ГодАцэнкіНасельніцтва           = 2016
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 17-е
|Насельніцтва                    = {{рост}} 81 459 000<ref>{{Спасылка|url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1|загаловак=Ацэнка|выдавец=Эўрастату|мова=en}}</ref>
|ШчыльнасьцьНасельніцтва         = 229
|ГодАцэнкіСУП                    = 2020
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП          = 6
|СУП                             = $2,806 трлн
|СУПНаДушуНасельніцтва           = $34 212
|Валюта                          = [[Эўра]]
|КодВалюты                       = EUR
|ЧасавыПас                       = [[Цэнтральнаэўрапейскі час|CET]]
|ЧасРозьніцаUTC                  = +1
|ЧасавыПасУлетку                 = [[Цэнтральнаэўрапейскі летні час|CEST]]
|ЧасРозьніцаUTCУлетку            = +2
|НезалежнасьцьПадзеі             = — аб’яднаньне
|НезалежнасьцьДаты               = <br />3 кастрычніка 1990
|ДзяржаўныГімн                   = Das Lied der Deutschen
|АўтамабільныЗнак                = D
|ДамэнВерхнягаЎзроўню            = de
|ТэлефонныКод                    = 49
|Дадаткі                         =
|Лацінка=Niamieččyna}}
'''Фэдэраты́ўная Рэспу́бліка Няме́ччына''' ці '''Герма́нія''' ({{мова-de|Bundesrepublik Deutschland ці Deutschland}}) — краіна ў цэнтральнай Эўропе з выхадам да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] і [[Паўночнае мора|Паўночнага мораў]], мяжуе з [[Польшча]]й і [[Чэхія]]й на ўсходзе, [[Аўстрыя]]й і [[Швайцарыя]]й на поўдні, [[Францыя]]й, [[Люксэмбург]]ам, [[Бэльгія]]й і [[Нідэрлянды|Нідэрляндамі]] на захадзе, [[Данія]]й на поўначы. Нямеччына зьяўляецца фэдэральнай парлямэнцкай [[рэспубліка]]й і складаецца з 16 адміністрацыйных адзінак, вядомых як «зямля». Кожная зь земляў захоўвае абмежаваны [[сувэрэнітэт]]. Сталіцай і найбуйнейшым горадам краіны зьяўляецца [[Бэрлін]]. Улічваючы 80,6 млн чалавек насельніцтва Нямеччыны, краіна зьяўляецца самым густанаселеным чальцом [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]]. Нямеччына ёсьць адной з асноўных эканамічных і палітычных сілаў на эўрапейскім кантынэнце і гістарычным лідэрам у шматлікіх культурных і тэхнічных абласьцёх.

Нямеччына мае чацьвёртую паводле велічыні эканоміку ў сьвеце паводле намінальнага [[Сукупны ўнутраны прадукт|СУП]] і пятую паводле велічыні па [[парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэце пакупніцкай здольнасьці]]. Як сусьветны лідэр у некалькіх вытворчых і тэхналягічных сэктарах, яна зьяўляецца трэцім паводле велічыні ў сьвеце экспартэрам і трэцім паводле велічыні імпартэрам тавараў. Гэта разьвітая краіна зь вельмі высокім узроўнем жыцьця, якая мае ўсебаковую сацыяльную ахову чалавека і ўключае ў сабе найстарэйшую ўнівэрсальную сыстэму аховы [[здароўе|здароўя]] ў сьвеце. Вядомая сваёй багатай культурнай і палітычнай гісторыяй Нямеччына — радзіма шматлікіх уплывовых філёзафаў, пісьменьнікаў, мастакоў, музыкаў, навукоўцаў і вынаходнікаў. Нямеччына была адным з заснавальнікаў [[Эўрапейская супольнасьць|Эўрапейскай супольнасьці]] ў 1957 годзе і зьяўляецца часткай [[Шэнгенская зона|Шэнгенскай зоны]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Нямеччыны}}
[[Файл:Weltliche Schatzkammer Wien (189)2.JPG|міні|170пкс|зьлева|Імпэратарская карона каралёў [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]]]]
Першыя згадкі пра [[германцы|германцаў]] і [[кельты|кельтаў]] зьявіліся ў працах старажытных грэкаў і рымлянаў. Як вядома, германцы жылі ў паўднёвай [[Скандынавія|Скандынавіі]] і Паўночнай Нямеччыне, адкуль пачалі пашырацца на поўдзень, усход і захад, пачынаючы з [[1 стагодзьдзе да н. э.|I стагодзьдзя да н. э.]] Паступова германцы асымілявалі кельцкае насельніцтва сучаснага поўдня Нямеччыны. У прыватнасьці, з кельтамі зьвязваецца назва Баварыі. Акрамя таго, па пашырэньні германцаў апошнія асымілявалі рэшткі даіндаэўрапейскага насельніцтва.

Падчас кіраваньня [[Актавіян Аўгуст|Аўгуста]] [[Рымская імпэрыя]] пачала экспансію на тэрыторыю Германіі. У 9 годзе нашай эры тры рымскія легіёны пад правадырствам Публіюса Квінктыліюса Вара былі разьбітыя лідэрам [[хэрускі|хэрускаў]] [[Армініюс]]ам. Да 100 году, калі [[Тацыт]] напісаў твор «Германія», германскія плямёны жылі ўздоўж [[Райн]]у і [[Дунай|Дуная]], займаючы большую частку плошчы сучаснай Нямеччыны і [[Аўстрыя|Аўстрыі]]. Паўднёвая Баварыя і заходні Райнлянд, аднак, уваходзілі ў склад рымскай дзяржавы. У часы позьняй Рымскай імпэрыі Нямеччыну закранаюць уварваньні гунаў і спрычыненае ім Вялікае перасяленьне народаў. Усход Нямеччыны займаюць славяне, пазьней вядомыя ў немцаў як вэнды.

Уладары [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]], якая ўзьнікла ў X стагодзьдзі, менаваліся нямецкімі імпэратарамі, яны кіравалі канглямэратам незалежных дзяржаваў, вольных гарадоў і незалежных фэўдальных уладаньняў, як то княстваў, герцагстваў, графстваў. Палітычнае аб’яднаньне нямецкамоўнага насельніцтва было паэтапна ажыцьцёўлена на працягу XIX стагодзьдзя. Аўстрыя стварыла Нямецкі зьвяз, які праіснаваў з 1815 да 1866 гады як дэцэнтралізаваная канфэдэрацыя дзяржаваў. У 1871 годзе [[Прусія]] аб’яднала дзяржавы зьвязу пад сваёй эгідай у [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкую імпэрыю]]. Амаль 75 гадоў (1871—1945) гэтая дзяржава была адной зь вядучых сусьветных дзяржаваў, аб’ядноўвала ў сваіх межах усе асноўныя нямецкамоўныя народнасьці Паўночнай і Цэнтральнай Эўропы, за выключэньнем нямецкамоўнага насельніцтва [[Аўстрыя|Аўстрыі]] і [[Швайцарыя|Швайцарыі]]. На тэрыторыі Нямецкай імпэрыі, калі не лічыць невялікіх зьменаў, у 1918 годзе паўстала [[Ваймарская рэспубліка]]. У 1933 годзе гэтая ж тэрыторыя ператварылася ў [[нацыянал-сацыялізм|нацысцкі]] [[Трэці Райх]]. Пасьля паразы нацысцкай дзяржавы ў [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] Нямеччына была занятая хаўрусьніцкімі войскамі і падзеленая на чатыры зоны акупацыі. Пасьляваенны падзел быў афіцыйна замацаваны стварэньнем дзьвюх нямецкіх дзяржаваў: Фэдэратыўнай Рэспублікі Нямеччына (ФРН, Заходняй Нямеччыны), якая ўключала фактычна (але не юрыдычна) [[Заходні Бэрлін]], і [[Нямецкая Дэмакратычная Рэспубліка|Нямецкай Дэмакратычнай Рэспублікі]] (НДР, Усходняй Нямеччыны). Ланцуг драматычных падзеяў, кульмінацыя якіх прыпала на 1990 год, прывёў да [[Аб’яднаньне Нямеччыны (1990)|аб’яднаньня Нямеччыны]], то бок Усходняя Нямеччына стала часткай ФРН.

== Геаграфія ==
[[Файл:Deutschland topo.jpg|міні|200пкс|Тапаграфічная мапа Нямеччыны]]
=== Рэльеф мясцовасьці ===
Тэрыторыя Нямеччыны падразьдзяляецца на тры буйныя шыротна арыентаваныя вобласьці, шмат у чым абумоўленыя характарам рэльефу: [[Паўночна-Нямецкая нізіна]] — на поўначы, горы Сярэдняй Нямеччыны — у цэнтры і [[Альпы]] — на поўдні<ref name="evropa.org.ua1.3">{{Спасылка|url=http://www.evropa.org.ua/country/germany/1_3.htm|загаловак=География и природа Германии|выдавец=evropa.org.ua|мова=ru|копія=http://web.archive.org/web/20080306094804/http://www.evropa.org.ua/country/germany/1_3.htm|дата копіі=6 сакавіка 2008}}</ref>.

=== Рэкі ===
[[Файл:Vue aérienne du Rhin à Dusseldorf.jpg|міні|220пкс|[[Райн]] у [[Дусэльдорф]]е]]
Самая вялікая рака Нямеччыны — [[Райн]], які жывіцца ад велізарнага веера прытокаў у перадгор’ях Альпаў. Паміж Бінгенам і [[Бон (Нямеччына)|Бонам]] гэтая рака праразае глыбокую цясьніну ў Райнскіх Сланцавых горах, далей выходзіць на Паўночна-Нямецкую нізіну і ўпадае ў [[Паўночнае мора]]. Амаль палову сьцёку Райн атрымлівае з Альпійскай вобласьці. У пачатку лета адбываецца бурная паводка, абумоўленае раставаньнем сьнега ў гарах. Горы Сярэдняй Нямеччыны, адкуль паступае другая палова сьцёку, маюць цалкам іншы рэжым з максымумам сьцёку ўзімку, калі выпарэньне мінімальнае. Спалучэньне гэтых дзьвюх крыніцаў забясьпечвае Райну ня толькі багаты, але і рэгулярны сьцёк, што вельмі спрыяльна для суднаходзтва. Большасьць іншых рэк краіны пачынаецца ў гарах Сярэдняй Нямеччыны. У асноўным гэта прытокі Райна, але ёсьць і самастойныя рэкі, напрыклад [[Вэзэр]] і [[Эльба]], якія нясуць свае воды ў Паўночнае мора. Паколькі жыўленьне ад сьнягоў Альпійскай вобласьці адсутнічае, на гэтых рэках у канцы лета і ўвосень назіраецца межань. [[Одэр]] і яго асноўны прыток Нейсэ таксама бяруць пачатак у горах Сярэдняй Нямеччыны. На поўдні краіны ў [[Шварцвальд]]у пачынаецца [[Дунай]], які цячэ на ўсход. Яго водны рэжым фармуецца ў асноўным пад уплывам правых прытокаў, якія бяруць пачатак у Альпах. Летнія паводкі і зімовая межань ствараюць неспрыяльныя ўмовы для навігацыі<ref name="evropa.org.ua1.3"/>.

=== Клімат ===
[[Файл:Hintersee.jpg|міні|220пкс|зьлева|Краявіды Баварыі]]
Нямеччына, як і ўся Заходняя Эўропа, адрозьніваецца ўмераным марскім кліматам. Выразная агульная заходняя цыркуляцыя атмасфэры, прычым халоднае палярнае паветра, пранікаючы да поўдня, прыціскаецца да паверхні, а цёплае паветра рухаецца на поўнач і зацягваецца ў вільготныя катлавіны. Паколькі ўзімку воды Паўночнай Атлянтыкі цяплейшыя за сушу, цёплае паветра распаўсюджваецца ў Эўропе, забясьпечваючы тэмпэратуры нашмат вышэйшыя сярэдніх для дадзеных шыротаў.

Нізкія тэмпэратуры назіраюцца пры распаўсюджваньні над Эўропай антыцыклёна, які прыносіць масы халоднага паветра з Сыбіры. У такіх сытуацыях тэмпэратуры на [[Паўночна-Нямецкая нізіна|Паўночна-Нямецкай нізіне]] могуць панізіцца да −12&nbsp;°C. У цэлым узімку тэмпэратуры памяншаюцца да ўсходу: сярэдняя ізатэрма студзеня 0&nbsp;°C праходзіць па лініі Любек — Бон. На поўдні краіны тэмпэратуры паніжаюцца за кошт большых вышыняў. Сьнежны полаг звычайна трымаецца 20-25 дзён на поўначы, больш за 40 дзён у паўднёвай Баварыі і звыш 100 дзён у Альпах і на вяршынях Шварцвальда.

Улетку сытуацыя процілеглая. Тэмпэратуры падвышаюцца ў паўднёвым кірунку, і самыя высокія паказчыкі адзначаюцца на Верхнярэйнскай нізіне. Сярэдняя тэмпэратура ліпеня там 19&nbsp;°C. Летнія тэмпэратуры на Паўночна-Нямецкай нізіне падвышаюцца на ўсходу і паўднёвы ўсходу. Сярэдняя тэмпэратура ліпеня ў Бэрліне 18,5&nbsp;°C.

Сярэднія гадавыя сумы ападкаў на Паўночна-Нямецкай нізіне дасягаюць максымуму парадку 750 мм на ўзьбярэжжы Паўночнага мора і паступова памяншаюцца да ўсходу. На поўдзень ад нізіны ва ўмовах расьсечанага рэльефу разьмеркаваньне ападкаў ускладняецца: у гарах выпадае звыш 1000 мм, а часам да 2000 мм ападкаў, тады як у некаторых ізаляваных катлавінах за год выпадае ня больш за 500 мм. Гэтак жа малыя сумы ападкаў выпадаюць у паласе, зьмешчанай да поўначы ад Сярэдненямецкіх гор, у іх дажджавым ценю. Паўсюдна максымум ападкаў прыходзіцца на лета, хоць паўночна-заходнія прыморскія раёны атрымліваюць большую частка ападкаў узімку ва ўмовах мяккага надвор’я.

=== Глебы ===
Разнастайнасьць глебаў залежыць пераважна ад мясцовых матчыных пародаў і характару карэннага расьліннага полага. Пясчаныя субстраты Паўночнанямецкай нізіны моцна вышчалачаны, асабліва пад верасоўнікамі і хваёвымі лясамі. Гэтыя бедныя кіслыя падзолістыя глебы не спрыяльныя для вырошчваньня сельскагаспадарчых культураў. Маюцца буйныя арэалы кіслых балотных глебаў. Глебы прыбярэжных маршаў пасьля правядзеньня мэліярацыі становяцца ўрадлівымі.

Глебы гор Сярэдняй Нямеччыны вельмі разнастайныя. Трывалыя карэнныя пароды горных масіваў доўгі час падвяргаліся выветрываньню ва ўмовах прахалоднага вільготнага клімату, і там сфармаваліся вышчалачаныя кіслыя бурыя лясныя глебы, якія часам утрымоўваюць шмат камянёў. Яны выкарыстоўваюцца пад пашы або лясы. Самыя ўрадлівыя глебы распаўсюджаныя на нізінах і рачных тэрасах, асабліва пры наяўнасьці полага лёсаў, — гэта чарназёмы, якія сустракаюцца на ўсход ад Гарца і ў Цюрынгіі і пераходзяць ў бурыя лясныя глебы. У мінулым гэтыя раёны былі пакрытыя шырокалісьцевымі лясамі, якія ў значнай ступені зьведзеныя. Тут разьмешчаныя лепшыя ворныя землі. Глебы групы буразёмаў распаўсюджаныя на марэнных раўнінах усходняга [[Шлезьвіг-Гальштайн]]у і прадгорных раўнінах [[Баварыя|Баварыі]]. Глебы Альп адрозьніваюцца ў залежнасьці ад вышыннага становішча мясцовасьці і крутасьці схілаў. Гэта маламагутныя камяністыя глебы, вышчалачанасьць якіх узрастае з вышынёй.

=== Расьліннасьць і жывёльны сьвет ===
У густанаселенай Нямеччыне, дзе карэнныя лясы былі альбо зьведзеныя, альбо замененыя лесапасадкамі, натуральная расьліннасьць амаль не захавалася. Зыходныя лясы з дуба і бярозы на поўначы краіны на працягу стагодзьдзяў былі замешчаныя арэаламі апрацаваных земляў у асяродзьдзі шырокіх верасоўнікаў, якія выкарыстоўваліся пад пашы. У цяперашні час верасоўнікі прадстаўленыя толькі ў запаведніках. Бяднейшыя землі адводзяцца пад лесапасадкі, асабліва [[хвоя|хвоі]].

Нізкагор’і Сярэдняй Нямеччыны пакрытыя пышнымі [[бук]]авымі лясамі, якія чаргуюцца з буйнымі масівамі пасадак яловых лясоў. На пясчаніках зьяўляецца хвоя.

У больш высокіх гарах Сярэдняй Нямеччыны і ў Альпах букавыя лясы з вышынёй зьмяняюцца букава-піхтавымі, а затым яловымі. У самых высокіх масівах, а таксама ў Альпах вышэй 2200—2800 м растуць травы, лішайнікі і імхі. Дзівіць багацьце кветкавых расьлінаў.

Сярод самых характэрных жывёлаў у лясах Нямеччыны вылучаюцца вавёрка, [[дзік]] і лісіца. Звычайныя высакародны алень, [[эўрапейская казуля]] і лань. На высечках прыжыліся зайцы, трусы і іншыя грызуны, замест лясных відаў птушак там распаўсюджваюцца тыповыя для адкрытых прастораў і жывых загарадзяў. На альпійскіх лугах жыве сурок. Забруджваньне рэк пагражае існаваньню выдры. Вільготныя раёны па берагах Балтыйскага і Паўночнага мораў маюць важнае значэньне для пералётных птушак Эўропы, асабліва качак, гусакоў і балотных птушак. На дахах у гэтым раёне часам можна ўбачыць гнёзды буслоў<ref>{{Спасылка|url=http://evropa.org.ua/country/germany/1_6.htm|загаловак=Флора и фауна Германии|мова=ru|выдавец=evropa.org.ua|копія=http://web.archive.org/web/20080306094817/http://evropa.org.ua/country/germany/1_6.htm|дата копіі=6 сакавіка 2008}}</ref>.

== Палітыка ==
[[Файл:Reichstag building Berlin view from west before sunset.jpg|міні|270пкс|зьлева|Будынак [[Райхстаг (будынак)|Райхстагу]], дзе праходзяць паседжаньні нямецкага парлямэнту]]
Нямеччына — [[Фэдэрацыя|фэдэратыўная]] [[Парлямэнцкая рэспубліка|парлямэнцкая]] [[рэспубліка]]. Дзяржаўны лад рэглямэнтуецца [[Канстытуцыя Нямеччыны|Канстытуцыяй Нямеччыны]]. Кіраўніком дзяржавы лічыцца [[Прэзыдэнт Нямеччыны|прэзыдэнт]], які выбіраецца на 5 гадоў, але на практыцы ён выконвае ў асноўным прадстаўнічыя функцыі. Выканаўчая ўлада належыць [[Урад Нямеччыны|ураду]] на чале з [[Канцлер Нямеччыны|канцлерам]]. Канцлер абіраецца [[парлямэнт]]ам па прапанове прэзыдэнта. [[Заканадаўчая ўлада]] падзеленая паміж урадам і двухпалатным парлямэнтам ([[Бундэстаг]] і [[Бундэсрат]]).

== Насельніцтва ==
Насельніцтва Фэдэратыўнай Рэспублікі Нямеччына ацэньвалася ў 2019 годзе 83 мільёны жыхароў<ref>{{Спасылка|url=https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1|загаловак=Population on 1 January|выдавец=Eurostat|мова=en}}</ref>. Нямеччына — самая населеная краіна [[Эўразьвяз]]у. Нараджальнасьць у Нямеччыне ніжэй за ўзровень узнаўленьня насельніцтва. Ужо з 1972 году нараджальнасьць у Нямеччыне ніжэй за сьмяротнасьць. У 2015 годзе на 1000 жыхароў нарадзіліся 9,0, а памерлі 11,3<ref>{{Спасылка|url=https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/Indikatoren/LangeReihen/Bevoelkerung/lrbev04.html|загаловак=Bevölkerung|выдавец=Statistisches Bundesamt (Destatis)|мова=de|копія=https://web.archive.org/web/20161221154814/https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/Indikatoren/LangeReihen/Bevoelkerung/lrbev04.html|дата копіі=21 сьнежня 2016}}</ref>. Натуральнае памяншэньне насельніцтва за 2015 год — 2,3 %.

Колькасьць сельскага насельніцтва меней за 10 %, амаль 90 % насельніцтва Нямеччыны пражывае ў гарадах і прылеглых да іх урбанізаваных раёнах. Колькасьць насельніцтва буйных гарадоў (паводле ацэнкі 2018 году): [[Бэрлін]] — 3644,8 тыс. чал; [[Гамбург]] — 1841,2 тыс. чал; [[Мюнхэн]] — 1471,5 тыс. чал; [[Кёльн]] — 1085,7 тыс. чал; [[Франкфурт-на-Майне]] — 753,1 тыс. чал.<ref>{{спасылка|url=https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/05-staedte.xlsx?__blob=publicationFile|загаловак=Städte (Alle Gemeinden mit Stadtrecht) nach Fläche, Bevölkerung und Bevölkerungsdichte am 31.12.2018.}}</ref>.

=== Этнічны склад ===
Пераважная большасьць — [[немцы]] (92%). У землях [[Брандэнбург]] і [[Саксонія]] пражываюць [[лужычане]] (100 тыс.), у паўночных раёнах зямлі Шлезьвіг-Гальштайн — датчане (50 тыс.). У краіне налічваецца 7,4 млн замежных грамадзян, зь якіх больш за 2 млн — туркі, 1,5 мільёна выхадцаў з эўрапейскіх краінаў, якія не зьяўляюцца чальцамі [[Эўрапейскі Зьвяз|ЭЗ]], 1,3 млн — выхадцы з рэспублік былой [[Югаславія|Югаславіі]], 0,6 млн — італьянцы.

=== Мовы ===
[[Файл:Knowledge German EU map.png|міні|220пкс|зьлева|[[Нямецкая мова]] зьяўляецца афіцыйнай мовай краіны, акрамя таго яна пашырана ў краінах ЭЗ]]
Афіцыйнай [[літаратурная мова|літаратурнай мовай]] і мовай справаводзтва зьяўляецца [[нямецкая мова]]. Нароўні з гэтым насельніцтва выкарыстоўвае ніжне-, сярэдне- і верхнянемецкія дыялекты (10 асноўных), на якіх кажуць таксама жыхары прымежных раёнаў суседніх дзяржаваў; самі дыялекты часьцей за ўсё настолькі адрозьніваюцца ад літаратурнай мовы, што акрамя іх носьбітаў іх разумеюць толькі адмыслоўцы. Да прызнаных моваў нацыянальных меншасьцяў адносяцца [[дацкая мова|дацкая]], [[фрыская мова|фрыская]] й [[лужыцкія мовы|лужыцкія]], а таксама ў якасьці рэгіянальнай мовы — ніжнесаксонская (ніжненямецкая) мова, якая з 1994 году прызнана [[Эўрапейскі Зьвяз|ЭЗ]].

=== Веравызнаньне ===
[[Файл:Kölner Dom nachts 2013.jpg|міні|220пкс|Каталічны [[Кёльнскі сабор]]]]
Воля сумленьня й воля веравызнаньня гарантавана нямецкай канстытуцыяй. Большасьць немцаў — [[хрысьціянства|хрысьціяне]], пры гэтым [[каталіцызм|каталікі]] складаюць 32,4 %, [[лютэранства|лютэране]] — 32,0 %, [[праваслаўе|праваслаўныя]] — 1,14 %. Невялікая частка вернікаў прыналежыць да хрысьціянскіх дэнамінацыяў — баптысты, мэтадысты, частку вернікаў складаюць [[мусульманства|мусульмане]] (каля 3,2 млн ці 3,8 %), сьведкі Іеговы (каля 164 000 ці 0,2 %).

[[Мартын Лютэр]] — заснавальнік нямецкага пратэстантызму (лютэранства).

== Адміністратыўны падзел ==
[[Файл:Karte Deutsche Bundesländer (nummeriert).svg|справа|300пкс]]
Нямеччына — фэдэратыўная дзяржава, якая ўключае 16 раўнапраўных земляў:

# [[Файл:Flag of Baden-Württemberg.svg|25пкс]] '''[[Бадэн-Вюртэмбэрг]]'''
# [[Файл:Flag of Bavaria (lozengy).svg|25пкс]] '''[[Баварыя|Свабодная дзяржава Баварыя]]'''
# [[Файл:Flag of Berlin.svg|25пкс]] '''[[Бэрлін]]''' 
# [[Файл:Flag of Brandenburg.svg|25пкс]] '''[[Брандэнбург]]'''
# [[Файл:Flag of Bremen.svg|25пкс]] '''[[Брэмэн (фэдэральная зямля)|Свабодны ганзейскі горад Брэмэн]]'''
# [[Файл:Flag of Hamburg.svg|25пкс]] '''[[Гамбург|Свабодны ганзейскі горад Гамбург]]'''
# [[Файл:Flag of Hesse.svg|25пкс]] '''[[Гэсэн]]'''
# [[Файл:Flag of Mecklenburg-Western Pomerania.svg|25пкс]] '''[[Мэкленбург — Пярэдняя Памяранія]]''' 
# [[Файл:Flag of Lower Saxony.svg|25пкс]] '''[[Ніжняя Саксонія]]'''
# [[Файл:Flag of North Rhine-Westphalia.svg|25пкс]] '''[[Паўночны Райн — Вэстфалія]]''' 
# [[Файл:Flag of Rhineland-Palatinate.svg|25пкс]] '''[[Райнлянд-Пфальц]]'''
# [[Файл:Flag of Saarland.svg|25пкс]] '''[[Заарлянд]]'''
# [[Файл:Flag of Saxony.svg|25пкс]] '''Свабодная дзяржава [[Саксонія]]'''
# [[Файл:Flag of Saxony-Anhalt.svg|25пкс]] '''[[Саксонія-Ангальт]]''' 
# [[Файл:Flag of Schleswig-Holstein.svg|25пкс]] '''[[Шлезьвіг-Гальштайн]]'''
# [[Файл:Flag of Thuringia.svg|25пкс]] '''[[Турынгія|Свабодная дзяржава Турынгія]]'''

Землі ў сваю чаргу падзяляюцца на 438 акругаў (ням.: ''Kreise'').

== Эканоміка ==
[[Файл:Frankfurt EZB-Neubau.20130909.jpg|270пкс|міні|зьлева|[[Франкфурт-на-Майне]] зьяўляецца фінансавай сталіцай Нямеччыны]]
Эканоміку Нямеччыны можна ахарактэрызаваць як [[звышіндустрыялізацыя|звышіндустрыяльную]], пра што сьведчыць вялікая роля прамысловасьці ў эканоміцы краіны. Каля 1/3 часткі прамысловай прадукцыі складае [[аўтамабілебудаваньне]] ([[Даймлер-Бэнц]], [[БМВ]], [[МАН]]). [[Сельская гаспадарка]] забясьпечвае каля 80 % патрэбаў краіны. Асноўная роля адводзіцца [[Жывёлагадоўля|жывёлагадоўлі]]. Валюта Нямеччыны — [[эўра]].

=== Сельская гаспадарка ===

==== Вінаробчая прамысловасьць ====
Хоць Нямеччына вядомая як «піўная краіна», з 2001 году яе жыхары набываюць віна больш, чым піва. У 2005 годзе, паводле дадзеных «Нямецкага інстытута віна», аб’ём віна, які спажываецца ў абсалютных лічбах склаў каля 16 млн гекалітраў, а ў структуры спажываемых вінаў асноўную частку (каля 40 %) займаюць напоі вытворчасьці самой Нямеччыны, каля 13% займаюць віна Францыі, нямногім меней — віна Гішпаніі.

На вінаградніках краіны штогадова вырабляецца ня менш за 8 млн гекалітраў вінных напояў, прычым вытворцы імкнуцца павысіць іх якасьць. У 2005 годзе 57% вінаў было рэалізавана празь сеткі адносна танных супэрмаркетаў, але сярэдні кошт прададзенага склала 2,8 эўра за літар, што, напрыклад, удвая даражэй за Вялікарбрытанію, Нідэрлянды і Швэцыю.

Бум на спажываньне віна, якія цягнецца з пачатку гэтага стагодзьдзя, прывёў да таго, што інвэстыцыі ў вінаробчае адгалінаваньне, у яе якасны рост, склалі большую частку затратаў вытворцаў, якія імкнуцца задаволіць і каолькасны, і якасны рост попыту на віно ў краіне. У прыватнасьці, неперарыўна пашыраюцца пасадкі пад вытворчасьць чырвонага віна: у пачатку 1980-х гэта было каля 10% ад усёй плошчы, то ў 2005 годзе дзель вінаграднікаў для вытворчасьці чырвонага віна склала ўжо ня менш за 35%.

У 2005 годзе пасадкі вінаграду сорта «рысьлінг», які зьяўлецца асновай віннага экспарту Нямеччыны, займаюць каля 20% з 100 000 га нямецкіх вінаграднікаў. Першым паводле аб’ёму нямецкага імпарту зьяўляецца брытанскі рынак, на другім месцы — рынок ЗША, які ў 2006 годзе спажыў нямецкага віна на суму 100 млн даляраў. Дзель Японіі пачала скрачацца, у сувязі з чым нямецкія вінаградары прыкладваюць намаганьні для аднаўленьня сваіх пазыцыяў у гэтай краіне. Напрыклад, адна з формаў прыняла рашэньне вырошчваць у Нямеччыне традыцыйную японскую лазу косю, каб пазьней экспартаваць зробленае віно ў Японію.

=== Інфарструктурныя галіны ===

==== Транспарт ====
Аснову транспартнай сыстэмы складае чыгунка, якая перавозіць у год каля 2 млрд пасажыраў. Яе працягласьць — больш за 39 тыс. км. Некаторыя дарогі прыстасаваныя для руху высокахуткасных цягнікоў Intercity-Express. На пачатак 2018 г. у Нямеччыне былі зарэгістраваныя 47 млн пасажырскіх аўтамабіляў (у тым ліку легкавых)<ref>{{Спасылка|url=https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Passenger_cars_in_the_EU#Overview|загаловак=Passenger cars in the EU|мова=en|выдавец=Eurostat|назва праекту=Statistics Explained|дата публікацыі=красавік 2020}}</ref>. Аўтадарогі ўсіх клясаў складаюць больш за 230 тым. км., аўтабаны — каля 12 тыс. км. Гандлёвы флёт ФРГ налічвае 2200 сучасных марскіх суднаў.

==== Энэргетыка ====
Нямеччына зьяўялецца пятым па велічыні ў сьвеце спажыўцом энэргіі. У 2019 годзе Нямеччына была буйнейшым у Эўропе спажыўцом электрычнасьці 612,4 тэрват-гадзінаў<ref>{{Спасылка|url=https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2020-full-report.pdf|загаловак=Statistical Review of World Energy 2020|мова=en|выдавец=British Petroleum|дата публікацыі=17 чэрвеня 2020}}</ref>. Урадавая палітыка мае пад сабой захаваньне неаднаўляльных крыніцаў і выкарыстаньне энэргіі з аднаўляльных крыніцаў, такіх як сонечная энэргія, энэргія ветру, біямаса, [[гідраэлектрастанцыя|гідраэнэргетыка]] і [[геатэрмальная энэргія]]. Таксама разьвіваюцца энэргазьберагальныя тэхналёгіі. Урад Нямеччыны плянуе, што да 2050 году палова патрэбы ў электраэнэргіі будзе пакрывацца аз кошт энэргіі з аднаўляльных крыніцаў.

== Культура ==
[[Файл:Beethoven.jpg|міні|220пкс|Выбітны нямецкі кампазытар [[Людвіг ван Бэтговэн]]]]
Культура Нямеччыны ўключае ў сябе культуру як сучаснай Фэдэратыўнай Рэспублікі Нямеччына, так і народаў, якія складаюць сучасную Нямеччыну, да яе аб’яднаньня: прусія, Баварыя, Саксонія і інш. Больш шырокая трактоўка нямецкая культура ўключае ў сябе таксама культуру Аўстрыі, якая зьяўляецца палітычна незалежнай ад Нямеччыны, але населеная немцамі і належаць да той жа культуры. Нямецкая (германская) культура вядомая з V стагодзьдзя да н. э.

Для сучаснай Нямеччыны характэрна разнастайнасьць культуры. тут няма цэнтралізацыі культурнага жыцьця і культурных каштоўнасьцяў у адным ці некалькіх гарадах — яны раззасяроджаныя літаральна па ўсё краіне: у шэрагу зь вядомым Бэрлінам, Мюнхэнам, Ваймарам, Дрэзданам ці Кёльнам маецца мноства невялікіх, ня так шырока вядомых, але культурна значных месцаў. У 1999 годзе налічвалася 4570 музэяў, прычым іх колькасьць расьце. У год на іх прыходзіцца амаль 100 млн наведаньняў. Найбольш вядомыя ў музэі — Дрэздэнская карцінная галерэя, Старая і Новая пінакатэкі ў Мюнхэне, Нямецкі музэй у Мюнхэне, Гістарычны музэй у Бэрліне і шматлікія іншыя. Нямала таксама музэяў-палацаў (найбольш вядомы — Сан-Сусі ў Пастдаме) і музэеў-замкаў.

Нямеччына — радзіма мноства выбітных вынаходнікаў ([[Ёган Гутэнбэрг]], [[Карл Бэнц]], [[Фэрдынанд Цэпэлін]]).

== Дачыненьні зь Беларусьсю ==
Дыпляматычныя дачыненьні ўрады ўсталявалі 13 сакавіка 1992 году. У 1992 і 1995 гадох міністры замежных справаў Нямеччыны прыяжджалі ў [[Беларусь]]<ref name="Ціхаміраў">{{Артыкул|аўтар=[[Аляксандр Ціхаміраў]]|спасылка=http://www.pagonia.org/index.php?option=com_content&task=view&id=25455&Itemid=20|загаловак=Беларусь можа ўвайсці ў Еўропу праз нямецкія вароты|выданьне=[[Пагоня (1992)|Пагоня]]|год=2009}}</ref>.

У красавіку 2002 году старшыня ўраду Беларусі [[Генадзь Навіцкі]] наведаў Нямеччыну. У 2003 годзе нямецкія прадстаўнікі ў [[Парлямэнцкая асамблея АБСЭ|Парлямэнцкай асамблеі АБСЭ]] падтрымалі прапанову аб наданьні правамоцнага статусу ў ім [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнаму сходу Рэспублікі Беларусь]]<ref name="Ціхаміраў"/>.

У кастрычніку 2007 году ў [[Менск]]у пабываў прэм’ер-міністар нямецкай зямлі [[Брандэнбург]] Матыяс Плятцэк, у лістападзе таго ж году — намесьнік міністра замежных справаў Нямеччыны Гернат Эрлер. У лютым 2008 году ў Бэрліне адбылася нефармальная сустрэча міністра замежных справаў Беларусі [[Сяргей Мартынаў|Сяргея Мартынава]] з прадстаўнікамі нямецкага МЗС. Нямецкі ўрад станоўча ўспрыняў нежаданьне беларускага кіраўніцтва прызнаць незалежнасьць Паўднёвай Асэтыі і Абхазіі пасьля [[Вайна ў Паўднёвай Асэтыі (2008)|расейска-грузінскай вайны]]. 10—12 лютага 2009 году Сяргей Мартынаў ажыцьцявіў афіцыйны візыт у Нямеччыну, дзе сустрэўся зь нямецкім міністрам замежных справаў [[Франк Вальтэр-Штайнмаер|Франкам-Вальтэрам Штайнмаерам]], прэм’ер-міністрам зямлі Брандэнбург Матыясам Плятцэкам і кіраўніцтвам Усходняга камітэту нямецкай эканомікі. У выніку сустрэчы аднавіліся паездкі беларускіх дзяцей з раёнаў, пацярпелых ад наступстваў [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]], на аздараўленьне ў Нямеччыну<ref name="Ціхаміраў"/>.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.germany.ru/ Нямеччына па-расейску]
* [http://www.de-web.ru/info/tatsachen.html Усё аб Нямеччыне]

{{Землі Нямеччыны}}
{{Краіны Эўропы}}
{{Краіны Эўразьвязу}}
{{NATO}}
{{АЭСР}}
{{АБСЭ}}

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]