Прыстаўкі СІ
- Запыт «Мікра» перанакіроўваецца сюды. Пра тэрмін кампутарных гульняў глядзіце артыкул «Мікракантроль».
Прыстаўкі СІ служаць для скарачэньня напісаньня доўгіх лікаў.
Прыстаўкі для кратных адзінак
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Кратныя адзінкі — адзінкі, якія ў цэлае колькасьць разоў перавышаюць асноўную адзінку вымярэньня некаторай фізычнай велічыні. Міжнародная сыстэма адзінак (СІ) рэкамэндуе наступныя прыстаўкі для пазначэньняў кратных адзінак:
| Кратнасьць | Прыстаўка | Пазначэньне | Прыклад | ||
|---|---|---|---|---|---|
| беларуская | міжнародная | беларускае | міжнароднае | ||
| 101 | дэка | deca | да | da | дал — дэкалітар |
| 102 | гэкта | hecto | г | h | га — гектар |
| 103 | кіля | kilo | к | k | кН — кіляньютан |
| 106 | мэга | Mega | М | M | МПа — мэгапаскаль |
| 109 | гіга | Giga | Г | G | ГГц — гігагэрц |
| 1012 | тэра | Tera | Т | T | ТВ — тэравольт |
| 1015 | пэта | Peta | П | P | Пфлёп — пэтафлёп |
| 1018 | гэкса | Hexa | Э | E | ЭБ — эксабайт |
| 1021 | зэта | Zetta | З | Z | Зб — зэтабіт |
| 1024 | ёта | Yotta | Ё | Y | ЁБ — ётабайт |
Двайковае разуменьне прыставак
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У праграмаваньні й індустрыі, зьвязанай з кампутарамі, тыя жа самыя прыстаўкі кіля-, мэга-, гіга-, тэра- і т. д. у выпадку ўжываньня да велічынь, кратным ступеням двойкі (напр., байт), могуць азначаць кратнасьць не 1000, а 1024=210. Якая менавіта сыстэма ўжываецца, павінна быць ясна з кантэксту (напр., у дачыненьні да аб'ёму апэратыўнай памяці выкарыстоўваецца кратнасць 1024, а ў дачыненьні да аб'ёму дыскавай памяці ўведзеная вытворцамі цьвёрдых кружэлак — кратнасьць 1000).
| 1 кілябайт | = 10241 | = 210 | = 1024 байт |
| 1 мэгабайт | = 10242 | = 220 | = 1 048 576 байт |
| 1 гігабайт | = 10243 | = 230 | = 1 073 741 824 байт |
| 1 тэрабайт | = 10244 | = 240 | = 1 099 511 627 776 байт |
| 1 пэтабайт | = 10245 | = 250 | = 1 125 899 906 842 624 байт |
| 1 эксабайт | = 10246 | = 260 | = 1 152 921 504 606 846 976 байт |
| 1 зэтабайт | = 10247 | = 270 | = 1 180 591 620 717 411 303 424 байт |
| 1 ётабайт | = 10248 | = 280 | = 1 208 925 819 614 629 174 706 176 байт |
У пазьбяганьне блытаніны ў сакавіку 1999 году Міжнародная электратэхнічная камісія ўвяла новы стандарт па найменьні двайковых лікаў (гл. Двайковыя прыстаўкі).
Прыстаўкі для дзельных адзінак
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дзельныя адзінкі, складаюць вызначаную дзель (частка) ад усталяванай адзінкі вымярэньня некаторай велічыні. Міжнародная сыстэма адзінак (СІ) рэкамэндуе наступныя прыстаўкі для пазначэнняў дзельных адзінак:
| Дзельнасьць | Прыстаўка | Пазначэннье | Прыклад | ||
|---|---|---|---|---|---|
| беларуская | міжнародная | беларускае | міжнароднае | ||
| 10?1 | дэцы | deci | д | d | дм — дэцымэтар |
| 10−2 | санты | centi | с | c | см — сантымэтар |
| 10−3 | мілі | milli | м | m | мл — мілілітар |
| 10−6 | мікра | micro | мк | µ (u) | мкм — мікрамэтар, мікрон |
| 10−9 | нана | nano | н | n | нм — нанамэтар |
| 10−12 | піка | pico | п | p | пф — пікафарад |
| 10−15 | фэмта | femto | ф | f | фс — фэмтасэкунда |
| 10−18 | ата | atto | а | a | ас — атасэкунда |
| 10−21 | зэпта | zepto | з | z | |
| 10−24 | ёкта | yocto | ё | y | |
Паходжаньне прыставак
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Большасьць прыставак утворанныя ад грэцкіх слоў. Дэка адбываецца ад слова deca або deka (δέκα) — «дзесяць», гэкта — ад hekaton (ἑκατόν) — «сто», кіля — ад chiloi (χίλιοι) — «тысяча», мэга — ад megas (μέγας), г.з. «вялікі», гіга — гэта gigantos (γίγας) — «гіганцкі», а тэра — teratos (τέρας), што азначае «жахлівы». Пэта (πέντε) і экса (ἕξ) адпавядаюць пяці і шасьці разрадам па тысячы і перакладаюцца, адпаведна, як «пяць» і «шэсьць». Дзельныя мікра (ад micros, μικρός) і нана (ад nanos, νᾶνος) перакладаюцца як «малы» і «карлік». Ад аднаго слова ὀκτώ (októ), якое азначае «восем», утворанныя прыстаўкі ёта (10008) і ёкта (1/10008).
Як «тысяча» перакладаецца і прыстаўка мілі, узыходзячая да лацінскага mille. Лацінскія карані маюць таксама прыстаўкі санты — ад centum («сто») і дэцы — ад decimus («дзясяты»), зэта — ад septem («сем»). Зэпта («сем») адбываецца ад лацінскага слова septem або ад францускага sept.
Прыстаўка ата ўтвораная ад дацкага atten («васямнаццаць»). Фэмта ўзыходзіць да дацкага (нарвэскага) femten або да старажытнаісьляндзкага fimmtān і азначае «пятнаццаць».
Прыстаўка піка адбываецца альбо ад францускага pico («дзюба» або «маленькая колькасьць»), альбо ад італьянскага piccolo, г. зн. «маленькі».
Правілы выкарыстаньня прыставак
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Прыстаўкі варта пісаць злучна з найменьнем адзінкі або, адпаведна, зь яе пазначэньнем.
- Выкарыстаньне двух або больш прыставак запар (напр., мікраміліфарад) не дазваляецца.
- Пазначэньні кратных і дзельных адзінак зыходнай адзінкі, узьвядённай у ступень, утвораюць даданюнем ступені, якая адпавядае паказчыку да пазначэньня кратнай або дзельной адзінкі зыходнай адзінкі, прычым паказчык азначае ўзьвядзеньне ў ступень кратнай або дзельной адзінкі (разам з прыстаўкай). Прыклад: 1 км2 = (103 м)2 =106 м2 (а не 103 м2). Найменьні такіх адзінак утвораюць, далучаючы прыстаўку да найменьня зыходнай адзінкі: квадратны кілямэтар (а не кіля-квадратны мэтар).
- Калі адзінка ўяўляе сабой памнажаньне або стаўленьне адзінак, прыстаўку, або яе пазначэньне, далучаюць, як правіла, да найменьня або пазначэньню першай адзінкі: кПа•с/м (кіляпаскаль-сэкунда на мэтар). Далучаць прыстаўку да другога множніка памнажаньня або да назоўніка дапушчаецца толькі ў абгрунтаваных выпадках.
Дастасавальнасьць прыставак
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У сувязі з тым, што найменьне адзінкі масы ў СІ — кіляграм — утрымоўвае прыстаўку «кіля», для ўтварэньня кратных і дзельных адзінак масы выкарыстоўваюць дзельную адзінку масы — грам (0,001 кг).
Прыстаўкі абмежавана выкарыстоўваюцца з адзінкамі часу: кратныя прыстаўкі наогул не спалучаюцца зь імі (ніхто не выкарыстае «кілясэкунду», хоць гэта фармальна і не забароненае), дзельные прыстаўкі далучаюцца толькі да сэкунды (мілісэкунда, мікрасэкунда і т. д.). У адпаведнасьці з ДАСТ 8.417-2002, найменьне і пазначэньні наступных адзінак СІ не дапушчаецца ўжываць з прыстаўкамі: хвіліна, гадзіна, суткі (адзінкі часу), градус, хвіліна, сэкунда (адзінкі плоскага вугла), астранамічная адзінка, дыоптрыя й атамная адзінка масы.
З мэтрамі з кратных прыставак на практыцы ўжываюць толькі кіля-: замест мэгамэтраў (Мм), гігамэтраў (Гм) і г. д. пішуць «тысячы кілямэтраў», «мільёны кілямэтраў» і т. д.; замест квадратных мэгамэтраў (Мм²) пішуць «мільёны квадратных кілямэтраў».
Ёмістасьць кандэнсатараў традыцыйна вымераюць мікрафарадамі і пікафарадамі, але не міліфарадамі або нанафарадамі (пішуць 60 000 пф, а не 60 нф; 2 000 мкф, а не 2 мф).
Прыстаўкі, якія адпавядаюць паказчыкам ступені, і што не дзеляцца на 3 (гэкта-, дэка-, дэцы-, санты-), выкарыстоўваць не рэкамэндуецца. Шырока выкарыстоўваюцца толькі сантымэтар (які зьяўляецца асноўнай адзінкай у сыстэме СГС) і дэцыбэл, у меншай ступені — дэцымэтар, а таксама гектар. У некаторых краінах віно мераюць дэкалітрамі.