Ерухім Крэйновіч

Ерухім (Брухім; Юры) Абрамавіч Крэйновіч (12 красавіка 1906, м. Невель, Віцебская губэрня, Расейская імпэрыя — 20 сакавіка 1985, Ленінград, РСФСР, СССР) — мовазнаўца.

Біяграфія

Нарадзіўся ў шматдзетнай габрэйскай сям’і гандляра пушнінаю, брат якога меў краму ў Санкт-Пецярбургу. У гады Першай сусьветнай вайны і рэвалюцыі сям’я Крэйновічаў жыла ў Віцебску, дзе арандавала прыватны дом. Да 12 гадоў Ерухім вучыўся ў хедары асновам юдаізму. У 1918 г. пачаў наведваць Віцебскі літаратурны гурток імя У. Г. Караленкі, потым падаўся ў гарадзкую драматычную студыю. У 1922 г. пераехаў да сёстраў у Петраград, дзе ўладкаваўся працаваць у Ленгубфінаддзел ды адначасова паступіў у вячэрнюю школу працоўнай моладзі імя М. Г. Чарнышэўскага. У 1923 г. паступіў на грамадзка-пэдагагічнае аддзяленьне факультэту грамадзкіх навук Ленінградзкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. Праз год перавёўся на этнаграфічнае аддзяленьне геаграфічнага факультэту. Падчас вучобы ў яго была кароткая камандзіроўка ва Ўкраіну ў в. Чулакоўка ды с. Рудакова Пскоўскага раёну, дзе ён зьбіраў новы рэвалюцыйны фальклёр. Пасьля заканчэньня ўнівэрсытэту (1926) паехаў на востраў Сахалін вывучаць гілякаў (ніўхаў).

На Сахаліне ён на працягу двух гадоў працаваў настаўнікам у ніўскіх школах, упаўнаважаным па тубыльскіх справах пры прэзыдыюме Сахалінскага рэўкаму, выхавацелям тубыльскай школы-інтэрнату ў п. Хандуза. Сустракаўся са старымі, якія яшчэ памяталі выгнанца Браніслава Пілсудзкага (Пачурлянда, або «Прыгожага тварам»). Пасьля заканчэньня практыкі ў ліпені 1928 г. выехаў у Ленінград. З 1928 па 1931 г. вучыўся ў асьпірантуры ЛДУ па ніўсхай мове. У 1932 г. выдаў першы ніўсхі лемантар «Новае слова». З 1932 па 1937 г. старэйшы навуковы супрацоўнік Інстытуту народаў Поўначы. Езьдзіў у этнаграфічна-мовазнаўчую экспэдыцыю на Амур, пераклаў некалькі паручнікаў для школ зь ніўсхай мовай навучаньня.

У ноч на 21 траўня 1937 г. Крэйновіч быў арыштаваны і абвінавачаны ў сувязях зь японскай выведкай. Суд асудзіў яго да 10 гадоў ППЛ па арт. 58-10-11 з паразай у правах на 5 гадоў. У лягеры Крэйновіч падаў прашэньне каб яму дазволілі займацца мовамі народаў Поўначы. Дазвол быў атрыманы і Крэйновіча перавялі ў Магадан. Днём ён працаваў у лягерным мэдпункце, а па начах да яго пускалі зьняволеных, тубыльцаў Поўначы. Пасьля вызваленьня ў 1947 г. Крэйновичу дазволілі пасяліцца ў м. Луга Ленінградзкай вобласьці, а ў 1948 г. ён абараніў кандыдацкую дысэртацыю на тэму «Юкагірская мова», якую ён вывучыў у зьняволеньні.

У 1949 г. Крэйновіч быў ізноў арыштаваны. Ён ускрыў сабе жылы, але яму не далі пайсьці з жыцьця і саслалі на Енісей. Там ён працаваў фэльчарам-акушэрам пры лесакамбінаце і вывучаў кецкую мову. У 1955 г. яго вызвалілі і прынялі на працу ў Сэктар палеаазіяцкіх моваў Ленінградзкага аддзяленьня Інстытуту мовазнаўства АН СССР, дзе ён абараніў дысэртацыю па кецкай мове. Ён валодаў ітэльменскай, эвенскай, чукоцкай, юкагірскай, ніўсхай, ненецкай, кецкай мовамі, пачаў вывучаць кітайскую, займаўся праблемамі карацкай мовы. Пасьля сьмерці Крэйновіча ягонае цела крэміравалі паводле ніўсхага звычаю, а архіў вучонага ўдава Галіна Аляксандраўна Разумнікава перадала ў Сахалінскі абласны краязнаўчы музэй.

Творы

• Сug dif (Новое слово). Начальная учебная книга на нивхском языке. Ленинград. 1932.
• Фонетика нивхского (гиляцкого) языка. // Труды по лингвистике ИНС. 1937. № 5.
• Гиляцко-тунгусско-маньчжурские языковые параллели. // Доклады и сообщения Института языкознания АН СССР. № 8. 1955. С. 135-167.
• Юкагирский язык. Ленинград. 1968.
• Глагол кетского языка. Ленинград. 1968.
• Нивхгу. Загадочные обитатели Сахалина и Амура. Москва. 1973; Южно-Сахалинск. 2001.
• Медвежий праздник у нивхов. // Бронзовый и железный век Сибири. Новосибирск. 1974;
• La fète de l'ours chez les Nivkh. // Ethnographіе. № 74-75. 1977. Р. 195-208.
• The Tundra Yukagir at the Turn of the Century. // Arctic Antropology. Vоl. 16. № 1. 1979. P. 178-217.
• Из истории заселения Охотского побережья (По данным языка и фольклора эвенских селений Армань и Ола). // Страны и народы Востока. Москва. Вып. XX. Кн. 4. 1979. С. 186-201.
• Исследования и материалы по юкагирскому языку. Ленинград. 1982.

Літаратура

• Солженицын А. И. Малое собрание сочинений. Москва. Т. 7. Архипелаг ГУЛАГ. Гл. 6. Ч. 6. 1991. С. 313.
• Роон Т. П. Личный архив Ю. А. Крейновича. // Вестник Сахалинского музея. Южно-Сахалинск. Вып. 4. 1994. С. 44-51.
• Крейнович Юрий (Брухим) Абрамович. // Энциклопедия Якутии. Т. 1. Москва. 2000. С. 494.
• Огрызко В. Крейнович Ерухим (Юрий) Абрамович. // Огрызко В. Североведы России. Материалы к биографическому словарю. Москва. 2000. С. 218-221.
• Ронн Т. П., Сирина А. А. Е. А. Крейнович: жизнь и судьба ученого. // Репрессированные этнографы. М., 2003. С. 47–77.