Валюта

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Валюта (неадназначнасьць).

Валю́та (ад італ. valuta — «цана», «вартасьць») — грашовая адзінка, якая выкарыстоўваецца як сродак разьліку ў гандлёвых апэрацыях. Таксама можа ўжывацца для адзначэньня грашовых адзінак менавіта замежных дзяржаваў, а таксама як тып грашовае сыстэмы дзяржавы (залатая валюта, папяровая валюта). Валютай, як правіла, зьяўляюцца манэты і банкноты пэўнай дзяржавы, якія зьяўляюцца фізычным аспэктам нацыянальнай грашовай масы. Іншая частка грашовай масы краіны складаецца з банкаўскіх дэпазытаў (дэпазытных грошай), уласнасьць на якую можа быць перададзена з дапамогай чэкаў, дэбэтавых картак або іншых формаў грашовых перакладаў. Дэпазытныя грошы і валюта зьяўляюцца грашыма ў тым сэнсе, што яны ўдваёх зьяўляюцца дапушчальнымі ў якасьці сродку плацяжу^[1].

Гістарычна ў якасьці валюты выкарыстоўвалі золата, срэбра і іншыя мэталы, якія маюць уласны кошт абмену. Зараз ролю валюты выконваюць у асноўным крэдытна-папяровыя грошы, кошт якіх вызначаецца заканадаўча. На тэрыторыі дзяржавы ейная валюта абвяшчаецца заканадаўствам законным плацежным сродкам, то бок абавязковым для прыёму любой аплаты. Адмова ад такога прыёму зьяўляецца парушэньнем закону.

Гісторыя

Раньнія валюты

Першапачаткова грошы былі формай квітку, які ўяўляў сабой збожжа, што захоўвалася ў храмавых збожжасховішчах у Шумэры ў Старажытнай Мэсапатаміі, а потым і ў Старажытным Эгіпце.

На гэтым першым этапе разьвіцьця валюты, мэталы выкарыстоўваліся ў якасьці сымбаляў для прадстаўленьня каштоўнасьці, якая захоўваецца ў выглядзе тавараў. Гэта лягло ў аснову сыстэмы гандлю ў рэгіёне Ўрадлівага паўмесяца больш за 1500 гадоў таму. Аднак крах блізкаўсходняй гандлёвай сыстэмы зазначыў на важкі недахоп. У эпоху, дзе не было надзейнага месца, дзе можна было бясьпечна захоўваць каштоўнасьць, значнасьць абарачальнага носьбіту ня мела асаблівай моцы. Гандаль мог быць забясьпечаны толькі з дапамогай аховы з боку вайскоўцаў. Да канца бронзавага веку шэраг дамоваў усталяваў бясьпечны шлях для купцоў ва Ўсходнім Міжземнамор’і, распаўсюджваючыся ад Мінойскага Крыту і Мікенаў на паўночным захадзе да Эламу і Бахрэйну на паўднёвым усходзе. Невядома, што выкарыстоўвалася ў якасьці валюты ў той час, але лічыцца, што зьліткі медзі, вырабленыя на Кіпры, моглі функцыянаваць у якасьці валюты.

Лічыцца, што павелічэньне актыўнасьці піратаў, у часы катастрофы бронзавага веку, прывяло да краху гандлёвай сыстэмы, заснаванай на абарачэньні медных зьліткаў. Толькі аднаўленьне фінікійскага гандлю ў X і IX стагодзьдзях да нашае эры прывяло да вяртаньня да росквіту і да зьяўленьня сапраўдных манэтаў, магчыма, спачатку ў Анатоліі, а пасьля ў Старажытнай Грэцыі і Пэрсіі. У Афрыцы выкарыстоўваліся шматлікія формы каштоўнасьці, у тым ліку пацеркі, зьліткі, слановая костка, розныя віды зброі, хатнія жывёлы, маніла, а таксама вохра. Колцы манілы Заходняй Афрыкі былі адной з валютаў, якія выкарыстоўваліся з XV стагодзьдзя ў гандлі рабамі. Афрыканскія валюты па-ранейшаму адметныя сваёй разнастайнасьцю, і ў многіх месцах кантынэнту розныя формы бартэру па-ранейшаму даволі папулярныя.

Манэты

Зь цягам часу мэталы, зь якіх выраблялі грошы, самі сталі каштоўнасьцю. Спачатку срэбра, а потым срэбра і золата, а ў адзін момант і бронза. Цяпер у абарачэньні знаходзяцца медныя манэты і манэты, зробленыя зь іншых каштоўных мэталаў. Мэталы здабывалі, узважвалі і білі зь іх манэты. Гэта павінна было запэўніць чалавека, які прыняў манэту ў якасьці аплаты, у тым, што ён набывае пэўную вагу каштоўнага мэталу. Манэты маглі быць падробленыя, але наяўнасьць манэтавага стандарту стварыла новую разьліковую адзінку, якая дапамагла прывесьці да зьяўленьня і разьвіцьця банкаўскіх паслугаў. Прынцып Архімэда забясьпечыў выкарыстаньне спосабу, які дазволіў выпрабаваць манэты на мэталічную масу мэталу, і, такім чынам, можна вызначыць кошт манэты, нават калі яна была саскрэбчаная з бакоў, адбіта з прымешкамі альбо падробленая іншым спосабам.

Большасьць асноўных эканомік, якія выкарыстоўваюць манэты, мелі некалькі тыпаў манэтаў рознае вартасьці, вырабленыя зь медзі, срэбра і золата. Залатыя манэты былі найбольш каштоўнымі і выкарыстоўваліся для вялікіх пакупак, аплаты вайсковых паслугаў і падтрымкі дзяржаўнай дзейнасьці. Разьліковыя адзінкі часта вызначаліся як кошт пэўнага віду залатой манэты. Срэбраныя манэты выкарыстоўваліся для меней буйных зьдзелак, а часам таксама вызначалі адзінку ўліку, у той час як манэты зь медзі і срэбра альбо іхная сумесь маглі выкарыстоўвацца для паўсядзённых апэрацыяў. Гэткая сыстэма выкарыстоўвалася ў старажытнай Індыі яшчэ з часоў Магаджанападаў. Дакладныя суадносіны паміж вартасьцямі трох мэталаў моцна зьмяняліся ў розныя эпохі і ў розных месцах; напрыклад, адкрыцьцё срэбных руднікоў у гарах Гарц цэнтральнай Эўропы зрабіла срэбра адносна менш каштоўным, як і вывазка срэбра з Новага Сьвету пасьля гішпанскіх заваёваў. У гэты час, рэдкасьць золата пасьлядоўна рабіла яго больш каштоўным мэталам, чым срэбра, а срэбра каштавала больш за медзь.

Клясыфікацыя валютаў

Навука клясыфікуе валюты па шэрагу прыметаў:

па адносінах да дзяржавы-эмітэнта
- нацыянальная
- замежная
- калектыўная (як прыклад — эўра)
па мажлівасьці абмену на іншую валюту
- вольна канвэртуемая
- часткова канвэртуемая
- неканвэртуемая
па суадносінах валютных курсаў
- моцная/цьвёрдая (то бок устойлівая да свайго намінала й курсам іншых валютаў)
- кволая/мяккая
па тэрміну дзеяньня
- заўсёдная
- часовая
па ступені карыстаньня
- рэзэрвовая
- вядучыя сусьветныя валюты

Крыніцы

^ Bernstein, Peter (2008) [1965]. «Chapters 4–5». A Primer on Money, Banking and Gold (вид. 3rd). Hoboken, NJ: Wiley. ISBN 978-0-470-28758-3. OCLC 233484849.

Вонкавыя спасылкі

Валюта — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Сьпіс краінаў і іхных валютаў

[1] Bernstein, Peter (2008) [1965]. «Chapters 4–5». A Primer on Money, Banking and Gold (вид. 3rd). Hoboken, NJ: Wiley. ISBN 978-0-470-28758-3. OCLC 233484849.

[1]