Прагляд крыніцы для Бэўвульф

[[Файл:Beowulf.firstpage.jpeg|міні|Першая старонка рукапісу «Бэавульфа»]]
«'''Бэўвульф'''» ({{Мова-en|Beowulf}}) — стараангельская эпічная паэма з 3182 радкоў, напісаная [[алітэраваны верш|алітэраваным вершам]] на [[стараангельская мова|стараангельскай мове]]. Сама назва «''Бэўвульф''» умоўная — у рукапісе тэкст ніяк не азагалоўлены.

== Вымаўленьне ==
Хаця па-беларуску назву паэмы (і імя героя) найчасьцей пішуць і вымаўляюць як «Бэавульф» ці «Беавульф», трэба заўважыць, што ў стараангельскай мове спалучэньне літар eo чыталася як дыфтонг [eo] ці [eʊ]<ref name="baker">Peter S. Baker. Introduction to Old English (Oxford: Blackwell, 2003)</ref>. Адпаведна, найбольш дакладная перадача арыінальнага вымаўленьня — ''Бэўвульф''.

== Датаваньне ==
Магчымая дата стварэньня паэмы строга абмежаваная зьнізу пачаткам 6 стагодзьдзя (час згаданай у тэксьце гібелі конунга [[Хігелак]]а), а зьверху — першаю чвэрцю 11 стагодзьдзя (не пазьней гэтага часу быў створаны вядомы нам манускрыпт паэмы). У гэтых, даволі шырокіх, рамках на карысьць кожнага стагодзьдзя выказваліся пэўныя аргумэнты. Калі распаўсюджаная датыроўка паэмы 8 стагодзьдзем слушная, то найбольш верагоднае месца яе стварэньня — [[Нартумбрыя]] ці [[Мэрсія]].

== Рукапіс ==
Адзіны рукапіс паэмы, які дайшоў да нас, датуецца прыблізна 1000 годам і створаны, відавочна, двума перапішчыкамі. Разам з рукапісам паэмы [[Юдыт (паэма)|Юдыт]] і некалькімі празаічнымі тэкстамі ён уваходзіць у гэтак званы [[кодэкс Cotton Vitellius A. xv]], які захоўваецца зараз у [[Брытанская бібліятэка|Брытанскай бібліятэцы]]. У 1731 годзе рукапіс, які захоўваўся тады ў [[Котанава бібліятэка|Котанавай бібліятэцы]], быў значна пашкожданы пажарам. У 1786 годзе [[Ісьляндыя|ісьляндзкі]] дасьледчык [[Грымур Ёнсан Торкэлін]] перапісаў тэкст паэмы і замовіў яшчэ адну копію перапішчыку. З таго часу рукапіс паэмы быў дадаткова разбураны (працягвалі абсыпацца пашкоджаныя агнём часткі аркушаў), таму сёньня копіі Торкэліна зьяўляюцца важнаю дадатковаю крыніцаю тэксту паэмы.

== Гісторыя пра Бэўвульфа ==
Паэма апісвае ўчынкі [[геаты|геацкага]] героя Бэўвульфа (ягонае імя перакладаецца, верагодна, як «пчаліны воўк», г.зн. «мядзьведзь»).

Пачынаецца паэма з таго, як дацкі конунг [[Хродгар]] загадаў збудаваць вялікі харом [[Хэарат]] для баляваньняў. Шум весялосьці, музыка й песьні ў палацы разьюшылі [[Грэндэль|Грэндэля]], пачварнага [[людажэр]]а, які жыў непадалёк. Грэндэль пачынае нападаць на Хэарат, пажыраючы воінаў. Даны ня могуць зладзіць з пачвараю ды пакідаюць палац. Пачуўшы пра гэта, малады Бэўвульф, пляменьнік геацкага конунга [[Хігелак]]а, прыходзіць са сваімі воінамі на дапамогу данам. Ён абяцае адолець Грэндэля голымі рукамі, і гэта аказваецца шчасьліваю здагадкаю, бо той заварожаны супраць зброі. Бэўвульф адрывае людажэру руку, і той ледзьве зьбягае прэч. Радасьць данаў з нагоды гэтае перамогі аказваецца заўчаснай: Грэндэлева жудасная маці прыходзіць помсьціць за сына і забівае аднога з райцаў конунга. Малады герой згаджаецца спусьціцца ў падводны дом пачвараў, і там забівае маці Грэндэля. Там жа ён знаходзіць памёрлага ад раны Грэндэля, і забірае з сабою ягоную галаву.

Шчодра адораны Хродгарам, Бэўвульф вяртаецца на радзіму і праз пэўны час робіцца конунгам свайго народу. Праз шмат гадоў, у часы Бэўвульфавай старасьці, нейкі неразумны вор выкрадае залатую чашу са скарбніцы магутнага [[цмок]]а. Разьюшаны цмок пачынае зьнішчаць усё вакол, і Бэўвульф разам са сваімі воінамі выходзіць біцца зь ім. Толькі адзін з дружыньнікаў, [[Віглаф]], аказваецца дастаткова стойкім, каб разам з гаспадарам выйсьці супраць цмока. Разам два воіны забіваюць пачвару, але Бэўвульф і сам памірае ад ранаў. Ягоная сьмерць прадвяшчае заняпад геатаў.

== Дадатковыя зьвесткі ==
* Хродгараў народ у розных месцах паэмы пра Бэўвульфа аўтар называе Паўночнымі Данамі (радок 783), Паўднёвымі Данамі (463), Заходнімі Данамі (383) і Ўсходнімі Данамі (828). Як заўважае Том Шыппі, дакладнасьць у дробязях тут амаль напэўна прынесеная ў ахвяру алітэрацыі. Калі слова East добра алітэруе зь першым паўрадком, то якая ўжо розьніца, як тое ж самае племя названае на пару старонак вышэй — так, відавочна, лічыў стараангельскі паэт.
* Існуе каля 100 перакладаў Бэўвульфа на сучасную ангельскую мову — як паэтычных, так і празаічных. Толькі ў 2006 годзе зьявілася ня меней трох новых варыянтаў. Сярод перакладчыкаў — такія вядомыя аўтары як Джон Толкін (ягоны пераклад дагэтуль ня выдадзены, хаця размовы пра гэта вяліся) і Шэймас Хіні.
* Калі верыць Саксону Граматыку, конунг Хродгар, на дапамогу якому прыходзіць Бэўвульф, — стрыечны прадзед Гамлета (па матчынай лініі).

== Бэўвульф у сусьветнае культуры ==

=== Пераклады ===
Першы пераклад паэмы (на [[лацінская мова|лацінскую мову]]) быў выкананы [[Грымур Ёнсан Торкэлін|Торкэлінам]]. На ангельскую мову паэма перакладалася ня менш як сотню разоў, у тым ліку [[Шэймас Гіні|Шэймасам Гіні]]. Па-беларуску невялікія ўрыўкі ў перакладзе [[Антон Францішак Брыль|Антона Францішка Брыля]] выходзілі ў часопісе «[[Наша Вера]]», №46; пазьней некалькі першых разьдзелаў паэмы друкаваліся ў часопісе «[[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]», №38 (у абодвух выпадках пад загалоўкам «Бэўвульф»). Урэшце, у чэрвені 2013 года пад назвай «Бэўвульф» выйшаў поўны пераклад на беларускую аўтарства Антона Францішка Брыля<ref>Бэўвульф / пер. са стараанглійскай мовы Антона Францішка Брыля. — Мінск : Зміцер Колас, 2013. — 130 с.</ref><ref>''Чарнякевіч Ц.'' [https://web.archive.org/web/20170629002429/http://old.zviazda.by/ru/issue/article.php?id=113623 І наш «Бэўвульф»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170629002429/http://old.zviazda.by/ru/issue/article.php?id=113623 |date=29 чэрвеня 2017 }} // Звязда, № 117 (27482), 27 чэрв. 2013.</ref>.

=== У пазьнейшае літаратуры ===
* [[Джон Гарднэр]] выкарыстаў сюжэт паэмы ў сваім рамане «Грэндэль» (1971)
* «Бэўвульф» аказаў вялікі ўплыў на творчасьць [[Джон Толкін|Джона Толкіна]], у прыватнасьці на казку «[[Хобіт]]» (1937)

=== У кінематографе ===
* Фільм «[[Бэўвульф і Грэндэль]]» (2005) — вольная варыяцыя на тэму паэмы.
* Анімацыйны фільм «[[Бэўвульф (2007)|Бэўвульф]]» (2007) — таксама вольная трактоўка.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}

{{Бібліяінфармацыя}}
{{Стараангельская паэзія}}

[[Катэгорыя:Бэўвульф| ]]