Прагляд крыніцы для Берасьце

{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Берасьце
|Лацінка                          = Bieraście
|Статус                           = горад
|Назва ў родным склоне            = Берасьця
|Герб                             = Coat of Arms of Brest, Belarus.svg
|Сьцяг                            = Berastre stiag.svg
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 1017, 1019
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 15 жніўня 1390
|Былыя назвы                      = Берасьце Літоўскае (Брэст-Літоўск), Берасьце над Бугам (Брэст-над-Бугам)
|Мясцовая назва                   = Бэрысьть<ref name="zurauski">[[Аркадзь Жураўскі|Жураўскі А.]] [http://mowaznaustwa.ru/2009/07/23/a-i-zhuraўski-staradaўniya-nazvy-garadoў-belarusi/ Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі] // Навіны Беларускай акадэміі. № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5.</ref>, Берэсьць<ref name=viacorka>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [http://www.svaboda.org/a/25444820.html Аддайма Брэст брэтонцам!], [[Радыё Свабода]], 3 ліпеня 2014 г.</ref>, Бэрэсць<ref name=viacorka/>, Бэрэсть<ref name=viacorka/>
|Вобласьць                        = [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейская]]
|Раён                             = [[Берасьцейскі раён|Берасьцейскі]]
|Сельсавет                        = 
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = Сяргей Лабадзінскі<ref>[https://vb.by/society/people/v-breste-novyj-predsedatel-gorispolkoma.html В Бресте – новый председатель горисполкома] // «Вечерний Брест». 27.03.2023 г.</ref>
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 145.2663
|Крыніца плошчы                   = <ref>[http://ate.nca.by Адзіны рэестр адміністрацыйна-тэрытарыяльных і тэрытарыяльных адзінак Рэспублікі Беларусь] (лічба атрымана ў сярэдзіне 2010 г.)</ref>
|Вышыня                           = 141
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 339700
|Год падліку колькасьці           = 2020
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = <ref name="belstat2020" />
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовыя індэксы                 = 224xxx
|СААТА                            = 
|Выява                            = Brest Montage (2017).jpg
|Апісаньне выявы                  = Віды Берасьця
 |Шырата градусаў                 = 52
 |Шырата хвілінаў                 = 5
 |Шырата сэкундаў                 = 
 |Даўгата градусаў                = 23
 |Даўгата хвілінаў                = 42
 |Даўгата сэкундаў                = 
|Пазыцыя подпісу на мапе          = справа
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Сайт                             = [http://city-brest.gov.by/ city-brest.gov.by]
}}
'''Бе́расьце''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Заходні Буг|Бугу]] пры ўтоку ў яго ракі [[Мухавец|Мухаўцу]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]] і [[Берасьцейскі раён|Берасьцейскага раёну]]. Плошча 145,27 км². Насельніцтва на 2020 год — 339 700 чалавек<ref name="belstat2020" />. Знаходзіцца за 349 км ад [[Менск]]у. Вузел аўтамабільных і чыгуначных кірункаў на [[Варшава|Варшаву]], [[Менск]], [[Лунінец]], [[Ковель]], [[Беласток]]. Канцавы порт на [[Дняпроўска-Бужанскі канал|Дняпроўска-Бужанскім канале]]. Аэрапорт.

Берасьце або Берасьць<ref name=viacorka/> — старажытнае [[места]], якое атрымала [[Магдэбурскае права]] другім у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] (пасьля [[Вільня|Вільні]]), цэнтар [[Берасьцейскі павет|гістарычнага рэгіёну]]. Месца правядзеньня нарады дзеля падрыхтоўкі да пераможнай [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітвы]]. У 1553 годзе староста берасьцейскі [[Мікалай Радзівіл «Чорны»]] заснаваў тут першую на тэрыторыі сучаснай Беларусі друкарню. У 1596 годзе ў катэдральнай [[Царква Сьвятога Мікалая (Берасьце)|царкве Сьвятога Мікалая]] праваслаўныя [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] [[Берасьцейская царкоўная унія|аднавілі еднасьць]] з каталікамі. Пры будаваньні [[Берасьцейская крэпасьць|крэпасьці]] ў першай палове XIX ст. улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зьнішчылі архітэктурны ансамбль гістарычнага цэнтру]] (старажытны [[Берасьцейскі замак|замак]], 10 сакральных будынкаў, мураваны комплекс Рынку з [[Берасьцейская ратуша|ратушай]] і палац князёў Чартарыйскіх<ref>Соркіна І. Палітыка царызму адносна гарадоў Беларусі ў кантэксце гістарычнай памяці і ідэнтычнасці гараджанаў // Трэці міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 3. 2014. С. 378.</ref>, помнікі архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стагодзьдзяў), а само места перанесьлі на ўсход. Да нашага часу захаваліся толькі руіны [[Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (Берасьце)|комплексу кляштару бэрнардынак з касьцёлам Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі]] ў стылі [[віленскае барока|віленскага барока]], помнік архітэктуры XVIII ст., які патрабуе неадкладнай кансэрвацыі і рэстаўрацыі, а таксама падмуркі [[Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў (Берасьце)|калегіюму езуітаў]] і [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Берасьце)|базылянскай царквы Сьвятых Пятра і Паўла]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў 1918 годзе тут склалі [[Берасьцейскі мір|мірную дамову]], згодна зь якой бальшавікі перадалі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]] практычна ўсю тэрыторыю сучаснай Беларусі. За часамі [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] ў Берасьцейскай крэпасьці абараняліся сьпярша [[Абарона Берасьцейскай крэпасьці (1939)|польскія]], потым [[Абарона Берасьцейскай крэпасьці (1941)|савецкія войскі]]. Адзінае места Беларусі, якое ў 1939 годзе сьпярша захапілі войскі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]], аднак згодна з [[Пакт Молатава — Рыбэнтропа|пактам Молатава — Рыбэнтропа]] ўрачыста перадалі [[СССР]], вынікам чаго стаў [[Супольны парад Вэрмахту і Чырвонай арміі ў Берасьці (1939)|супольны нацысцка-савецкі вайсковы парад]].

== Назва ==
[[Тапонім]] Берасьце ўтварыўся ад слова [[Бераст|бе́раст]] (бе́расьць), якое азначае 'від вязу'<ref name="zurauski"/>. Значэньне мае хутчэй за ўсё зборнае — бераставы гай<ref name=viacorka/>. Таксама выказвалася меркаваньне, што назва места магла паходзіць ад слова бяроста — 'бярозавая кара'<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 36.</ref>.

Традыцыйная гістарычная назва места — Берасьце<ref>Бераснёў П., [[Валянціна Лемцюгова|Лемцюгова В.]] [https://web.archive.org/web/20170402073711/http://iml.basnet.by/node/23 «Як вы яхту назавяце — так яна і паплыве», або Сур’ёзная размова пра асаблівасці беларускай анамастыкі] // [[Звязда]]. 25 верасьня 2012 г.</ref><ref>{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)|к}} С. 24.</ref>, [[Наркамаўка|цяперашняя афіцыйная]] — ''Брэст''. У нарматыўным даведніку «[[Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь]]» традыцыйная гістарычная назва Берасьце фіксуецца як варыянтная. Гэта значыць, што пры жаданьні мясцовых жыхароў і ўладаў яна можа стаць нарматыўнай.

Упершыню места ўпамінаецца ў «[[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых гадоў]]» пад назваю ''Берестье'' — Бе́расьце (у некаторых выданьнях можна сустрэць варыянт ''Бярэсьце''<ref>{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 85.</ref>, аднак традыцыйнаму вымаўленьню мясцовых жыхароў — ''Бе́рэсьць'', ''Бэ́рэсць'', ''Бэ́рэсть'' — адпавядае менавіта Бе́расьце<ref name=viacorka/>). Варыянты [[Старабеларуская мова|гістарычнага напісаньня]] назвы места: ''Берестье'', ''Бересте'', ''Бересть''<ref name=viacorka/>. З утварэньнем [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] часьцей пачала выкарыстоўвацца назва ''Берасьце [[Літва|Літоўскае]]'' ({{мова-pl|Brześć Litewski|скарочана}}), каб унікнуць блытаніны з польскім местам Бжэсьцем Куяўскім ({{мова-pl|Brześć Kujawski|скарочана}}), тым часам яшчэ ў лісьце 1511 году адзначалася ''datum in Brzesczye Litva''<ref>Rowell S. C. Acta primae visitationis diocesis vilnensis anno domini 1522 peractae. Vilniaus Kapitulos Archyvo Liber IIb atkūrimas. — Vilnius, 2015. P. 60.</ref>. Такая назва бытавала як у польскіх, так і ў [[Старабеларуская мова|старабеларскіх]] тэкстах, напрыклад, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], «''ку Берасьцю, каторага цяпер завут Літоўскім''»<ref>ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. [https://books.google.by/books?id=EVNpAAAAMAAJ&q=%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8E,+%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8C+%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%83%D1%82+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC&dq=%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8E,+%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8C+%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%83%D1%82+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiEn9i5-Lf6AhUFjqQKHSBiBBoQ6AF6BAgGEAI С. 17].</ref>. У [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтах назвы абодвух местаў перадаваліся як ''Brest'', вытворны прыметнік — як ''Brestensis'', радзей ''Brescensis'', часам ''Brzestensis''<ref name=viacorka/>. Старажытная лацінская форма, відаць, ёсьць вытворнай ад назвы польскага ''Бжэсьця'' (Берасьця). У сучаснай лацінскай мове, якая выкарыстоўваецца як богаслужбовая і навуковая мова Каталіцкае царквы, аднавілі поўнагалосную форму тапоніму: дакумэнты Берасьцейскай уніі выйшлі ў 1970 годзе пад назовам «Documenta Unionis ''Berestensis'' eiusque Auctorum (1590—1600)»<ref name=viacorka/>. На эўрапейскіх мапах XVII—XVIII стагодзьдзяў Берасьце пазначалася як ''Brizestije'' ([[Антвэрпэн]], 1612), ''Breßia al Brie∫tz'' ([[Амстэрдам]], 1632), ''Bres∫ia'' ([[Амстэрдам]], 1661), ''Briescie'' ([[Парыж]], 1700<ref>[[:Файл:Carte des Estats de Suede, de Dannemarq, et de Pologne; sur la Mer Baltique.jpg|Мапа Рэчы Паспалітай 1700 году]]</ref>), ''Brzesc'' ([[Лёндан]], 1799)<ref name=viacorka/>.

Па падзелах Рэчы Паспалітай зьявілася расейская форма назвы места — ''Брестъ-Литовскъ'', хоць даволі працяглы час паралельна ўжывалася форма ''Бржестъ''. Адной з магчымых крыніцаў расейскай формы ''Брест'' разглядаюцца дакумэнты часоў [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667), у якіх датычна Берасьця пасьлядоўна ўжываецца назва ''Бресть'' жаночага роду<ref name=viacorka/>. Перад пачаткам [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] жыхары места вымагалі ад Дзяржаўнай Думы Расейскай імпэрыі вяртаньня гістарычнай назвы ''Берестье'' ({{мова-be|Берасьце}}). У выдадзеным у Берасьці Я. Хмялеўскім даведніку «Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ» адзначаецца, што традыцыйная гістарычная назва захоўвалася ў мясцовых сялянаў: ''«Тамъ почти нельзя услышать Брестъ, а о составном названіи Брестъ-Литовскъ множество Полѣсскихъ крестьянъ даже не подозрѣваетъ»''<ref>Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ. Изд. Я. М. Хмѣлевскаго. С. 32.</ref>.

У дзяржаўных дакумэнтах [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] пасьлядоўна ўжывалася традыцыйная гістарычная назва Берасьце<ref name="viacorka-karniej">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Ігар Карней|Карней І.]] [https://www.svaboda.org/a/30117690.html Гарады з «памылкамі» ў назвах: Брэст ці Берасьце?], [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]], 19 жніўня 2019 г.</ref>. Па далучэньні да міжваеннай Польскай Рэспублікі ў 1921 годзе места атрымала назву Берасьце над Бугам (''Brześć nad Bugiem''), якая праіснавала да 1939 году. Тым часам у [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] да [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|палітычнай рэформы беларускага правапісу 1933 году]] і ў беларускай дыяспары на Захадзе да сёньня ўжываюць спрадвечную назву — Берасьце<ref name="vm">Мухін В. [https://knihi.com/Viktar_Muchin/Spradviecnyja_nazovy.html Спрадвечныя назовы], [[Беларуская Палічка]]</ref>. Па далучэньні Заходняй Беларусі да СССР зь верасьня да 4 сьнежня 1939 году<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D0%B0%D0%B7_%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%BE%D1%82_4.12.1939_%D0%BE%D0%B1_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8_%D0%91%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9,_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9,_%D0%91%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%E2%80%A6_%D0%B8_%D0%9F%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%B9_%D0%B2_%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B5_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%A1%D0%A1%D0%A0 Указ Президиума ВС СССР от 4.12.1939 об образовании Барановичской, Белостокской, Брестской … и Пинской областей в составе Белорусской ССР]</ref> места афіцыйна ў дакумэнтах называлася ''Брэст-Літоўск''. У час акупацыі Берасьця [[Трэці Райх|Трэцім Райхам]] назва места ў нямецкамоўных дакумэнтах і шыльдах часьцей за ўсё пісалася як ''Brest-Litowsk''.

Цяперашняя афіцыйная назва ''Брэст'' ня мае ў сабе кораню, ад якога пайшло пачатковае імя места, і ў беларускай мове застаецца ізаляванай і чужароднай<ref name="vm"/>. Беларускі мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] зьвяртае ўвагу на тое, што ад гэтай формы немагчыма ўтварыць натуральную назву жыхароў места (у выпадку «брастаўчанаў» не існуе неабходнага для яе ўтварэньня прыметніка «брэстаўскі»)<ref name="viacorka-karniej"/>. Увогуле, паводле тлумачэньня філёлягаў, форма ''Брэст'' зьявілася ў выніку памылковай трансьлітарацыі з [[польская мова|польскай мовы]] праз пасярэдніцтва расейскай і ёсьць прыкладам [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі]] праз [[Палянізацыя|палянізацыю]]. Польскі варыянт назвы ''Brześć'' перанесьлі ў расейскую спачатку як ''Бржесть'', што пазьней трансфармавалася ў ''Брест'' і ўжо па 1939 годзе ў цяперашнюю афіцыйную беларускую назву ''Брэст''<ref>Дайлід П. Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст… // Газета для вас. № 712, 20 жніўня 2009 г.</ref>. Гэтую трансфармацыю назвы ў расейскай мове зафіксавалі лічбы аб баявых дзеяньнях у ваколіцах места расейскага палкаводца [[Аляксандар Сувораў|Суворава]] ды іншых расейскіх чыноўнікаў: спачатку пісалі ''Бржесць'', ''Бржесть'', пазьней ''Бржест'' і ''Брест''<ref name="viacorka"/>.

Назвы на іншых мовах у розныя часы: {{мова-pl|Brześć, Brześć Litewski, Brześć nad Bugiem|скарочана}}; {{мова-la|Berestum, Bressicia|скарочана}}; {{мова-yi|בּריסק|скарочана}}, {{мова-he|ברסט ליטובסק|скарочана}}; {{мова-uk|Бе́рестя, Бе́ресть|скарочана}}; {{мова-ru|Бере́стье, Бе́ресть, Бре́ст-Лито́вск, Бре́ст|скарочана}}, {{мова-de|Brest-Litowsk|скарочана}}.

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Берасьця}}

=== Раньнія часы ===
[[Файл:Vitaŭt Vialiki. Вітаўт Вялікі (XVIII).jpg|значак|зьлева|170пкс|Партрэт [[Вітаўт|Вітаўта Вялікага]] з [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар аўгустынаў (Берасьце)|кляштару аўгустынаў]]]]
[[Файл:Old Bieraście.jpg|міні|245пкс|Меркаваны выгляд [[Берасьцейскі замак|Берасьцейскага гораду (замка)]] у ХІІ—ХІІІ стагодзьдзях]]

Паселішча на месцы сучаснага Берасьця існавала значна раней за першы вядомы ўпамін [[замак|гораду]] ў пісьмовых крыніцах. Яно належала старажытнаму [[Германскія мовы|германскаму]] племені [[готы|готаў]]. У III—IV стагодзьдзях насельніцтва беларускага Пабужжа ўтварала адзінства з носьбітамі [[вельбарская культура|вельбарскай культуры]]. На землі Пабужжа насельніцтва гэтай культуры пранікла каля 160—180-х гадоў і захоўвалася да 350—375 гадоў улучна. У 1960-я гады ў час будаўнічых працаў на тэрыторыі сучаснага Берасьця, на правым беразе [[Мухавец|Мухаўца]], археолягі знайшлі некалькі [[могільнік]]аў вельбарскай культуры, якая атаясамляецца з гоцкімі плямёнамі. Найбольш поўна з гэтых гоцкіх могільнікаў дасьледавалі могільнік Берасьце-[[Трышын]]. Археоляг [[Юры Кухарэнка|Юры Кухарэнка]] выявіў і дасьледаваў тут 70 пахаваньняў<ref>Кухаренко Ю. В. Полесье и его место в процессе этногенеза славян (По материалам археологических исследований) // Полесье (Лингвистика. Археология. Топонимика). — М., 1968.</ref>. У 2015 годзе ў Берасьці ў мікрараёне [[Кавалёва (Берасьце)|Кавалёве]], пры будаваньні дарогі на Луцкай вуліцы, выпадкова выявілі яшчэ адзін грунтовы могільнік першай паловы першага тысячагодзьдзя нашай эры, які займаў плошчу каля 2 га. Паводле археоляга Аляксандра Башкова, які дасьледаваў 8 ацалелых пахаваньняў на плошчы 100 м², гэты археалягічны помнік жалезнага веку мае шмат агульнага з помнікам вельбарской культуры Берасьцем-Трышынам<ref>[http://www.belta.by/regions/view/arheologicheskij-pamjatnik-nachala-nashej-ery-obnaruzhen-v-breste-166974-2015 Археологический памятник начала нашей эры обнаружен в Бресте], [[БЕЛТА]], 16 кастрычніка 2015 г.</ref>. Пазьней гэтая тэрыторыя стала месцам інтэнсіўных кантактаў славянскага і балцкага ([[яцьвягі]]) насельніцтва.

Першыя гістарычныя зьвесткі пра Берасьце зьмяшчаюцца ў «Аповесьці мінулых гадоў» і датуюцца 1019 (1017) годам. Старажытнае гарадзішча знаходзілася на невялікім мысе, які ўтварыўся на сутоцы [[Мухавец|Мухаўца]] з [[Заходні Буг|Бугам]]. Места ўзьнікла як гандлёвы цэнтар і фартэцыя. Ягонаму росту спрыяла вельмі зручнае геаграфічнае становішча на шляху паміж Усходам і Захадам. У ХІ—ХІІІ стагодзьдзях Берасьце было ў валоданьні тураўскіх, кіеўскіх і галіцка-валынскіх князёў, шматразова захоплівалася польскімі князямі. Адно зь нешматлікіх беларускіх местаў, якое захапілі і зьнішчылі войскі татара-манголаў (у апошні час частка беларускіх навукоўцаў гэта аспрэчвае).

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Bieraście Litoŭskaje. Берасьце Літоўскае (E. Dahlbergh, 1657) (2).jpg|міні|245пкс|Аблога Берасьця, 1657 г.]]

У 1319 годзе за вялікім князем [[Гедымін]]ам Берасьце далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Па сьмерці вялікага князя [[Кейстут]]а, местам авалодаў кароль польскі [[Ягайла]]. У 1380-я гады [[Вітаўт]] пры дапамозе тэўтонскіх рыцараў і наёмнікаў адбіў Берасьце ў Ягайлы. Рыцарамі камандаваў князь Ланкастэрскі — пазьнейшы ангельскі кароль [[Генрых IV (кароль Ангельшчыны)|Генрых IV]]<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 125.</ref>.

[[Файл:Bieraście. Берасьце (1840-49).jpg|170пкс|міні|зьлева|[[Герб Берасьця|Мескі герб]], 1840-я гг.]]

15 жніўня 1390 году Берасьце першым зь местаў сучаснай Беларусі атрымала [[Магдэбурскае права]]. Пазьней прывілеі неаднаразова пацьвярджаліся і пашыраліся вялікімі князямі, а з ХVІ ст. пачаў ужывацца мескі герб «''у блакітным полі срэбны лук са стралой, накіраванай джалам угору''»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 127.</ref>. Паводле прывілею вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] Берасьцю надавалася 60 ланаў (1500 га) ворнай зямлі, улучна зь вёскай [[Казловічы (Клейнікаўскі сельсавет)|Казловічамі]]. Пры вымярэньні места ўжылі тую ж сыстэму, што ў [[Памор’е|Памор’і]]<ref>Ławrowska I. Analysis of the Territorial Layout of Brest Litovski (XIV—XVI century). Structural Analysis of Historical Constructions / ed. Jerzy Jasieńko. — Wrocław, 2012. S. 1220—1230.</ref>.

[[Файл:Bieraście, Unijacki, Sabornaja. Берасьце, Уніяцкі, Саборная (1759).jpg|170пкс|зьлева|міні|[[Царква Сьвятога Міколы (Берасьце)|Мікольская царква]], у якой праваслаўныя аднавілі еднасьць з каталікамі]]

Берасьце мела вялікае геапалітычнае значэньне. Празь места праходзіў важны старажытны камунікацыйны і гандлёвы шлях з усходу на захад Эўропы ([[Via Regia]] — Каралеўская дарога) і адна зь яго дзьвюх частак з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад зь [[Вільня|Вільні]] ў [[Кракаў]] (Via Jagellonica — [[Каралеўскі тракт|Ягелонскі шлях]]), якая атрымала назву [[Вялікая (Берасьцейская) дарога]]. Гэта стала адной з падставаў таго, што 8—9 сьнежня 1409 году ў Берасьці адбылася таемная нарада паміж каралём польскім [[Ягайла]]м і вялікім князем літоўскім [[Вітаўт]]ам, на якой яны пастанавілі супольна выступіць супраць рыцараў Тэўтонскага ордэну. Сярод запрошаных на нарадзе быў і кыпчацкі султан [[Джэлал ад-Дзін|Саладзін (Джэлал ад-Дзін)]], які таксама абяцаў падтрымку. На нарадзе ў Берасьці ўладары разглядзелі і ўзгаднілі стратэгічна-тактычныя пытаньні будучай летняй кампаніі 1410 году. Вынікам [[Берасьцейская сустрэча|Берасьцейскай нарады 1409 году]] і распрацаванага на ёй пляну стала [[Грунвальдзкая бітва|перамога пад Грунвальдам]] (1410 год), у якой брала ўдзел і Берасьцейская харугва.

[[Файл:Bieraście Litoŭskaje. Берасьце Літоўскае (E. Dahlbergh, 1657) (4).jpg|значак|245пкс|Аблога Берасьця, 1657 г.]]

У 1413 годзе Берасьце стала цэнтрам [[Берасьцейскае староства|староства]] ў складзе [[Троцкае ваяводзтва|Троцкага ваяводзтва]]<ref>[[Валеры Грынявецкі|Грынявецкі В.]] Берасце // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 313.</ref> і паводле прывілея належала да галоўных местаў Вялікага Княства Літоўскага. У 1500 годзе Берасьце разрабавалі крымскія татары. У 1507 годзе вялікі князь выдаў прывілей берасьцейскім жыдам<ref>Maculevičius S., Baltrušiene D. Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo. — Kaunas: Kraštotvarka, 1999. {{ISBN|9986-892-34-1}}. — S. 32.</ref>. З 1520 году Берасьце стала цэнтрам [[Берасьцейскі павет|павету]], а з 1555—1566 гадоў — [[Берасьцейскае ваяводзтва|ваяводзтва]].

[[Файл:Bieraście, Zamuchaviečča. Берасьце, Замухавечча (XVII).jpg|значак|245пкс|[[Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (Берасьце)|Кляштар бэрнардынак]] на Замухавеччы, XVII ст.]]

У ХVІ ст. Берасьце — адно з найбольшых местаў Вялікага Княства Літоўскага. У гэты час дасягаюць значнага росквіту рамесныя цэхі. У першай палове ХVІІ ст. у месьце існавала 16 рамесных цэхаў — ганчарскі, злотніцкі, гарбарскі, кавальскі ды іншыя. У 1553 годзе староста берасьцейскі [[Мікалай Радзівіл «Чорны»]] заснаваў тут кальвінскі збор і першую на тэрыторыі сучаснай Беларусі друкарню, якая ў 1563 годзе выдала [[Берасьцейская Біблія|Берасьцейскую, альбо Радзівілаўскую (кальвінскую) Біблію]] (на польскай мове). На той час гэта было адно з найлепшых, па-мастацку аздобленых друкаваных выданьняў у Вялікім Княстве Літоўскім і Каралеўстве Польскім. Агулам у Берасьцейскай друкарні было выдадзена каля 40 кніг. У 1558 годзе ў Берасьце выдалі [[канцыянал]] «Песьні хвал боскіх» (друкар Ян Зарэмба), з чым зьвязваюць пачатак нотадрукаваньня на тэрыторыі сучаснай Беларусі<ref>{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 286.</ref>. У 1569 годзе ў месьце адкрылася першая аптэка<ref>{{Літаратура/Нашы гарады|к}}</ref>. Аднак аптэкар значыўся ў попісе места ўжо ў 1566 годзе. 1 сьнежня 1588 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] скончыў у Берасьці сваю працу над [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|трэцяй рэдакцыяй]] [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статута Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году, які завяршыў кадыфікацыю права ў дзяржаве. У прадмове-звароце да новаабранага караля і вялікага князя [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] і ўсіх станаў Вялікага Княства Літоўскага стаіць уласнаручны подпіс канцлера з дакладна пазначанымі месцам і датай зьяўленьня дакумэнту: ''«Писан у Берестью лета от нароженья сына Божьего 1588 месяца декабря, 1 дня»''<ref>Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 : Тэксты. Давед. Камент. / Беларус. Сав. Энцыкл.: І. Шамякін (гал. рэд.) [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}} : БелСЭ, 1989. С. 10.</ref>. Падрыхтаваны Л. Сапегам і зацьверджаны каралём Статут 1588 году юрыдычна замацаваў фактычную адасобленасьць Вялікага Княства Літоўскага ад Каралеўства Польскага ў рамках хаўруснай дзяржавы Рэчы Паспалітай, нягледзячы на супраціў гэтаму палякаў па падпісаньні акту [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]]. Гэты Статут дзеяў да 1840 году.

[[Файл:Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|170пкс|міні|зьлева|Герб [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага ваяводзтва]] з [[Пагоня]]й]]

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Берасьця і ваколіцаў [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]: паводле асабовага каталёгу езуітаў, Мікалай Грэбянеўскі (уступіў у ордэн у 1572 годзе) азначаецца як ''Lithuanus, ex Brzestae districtu''<ref>Шевченко Т. Етнохороніми українців, білорусів і литовців в єзуїтських джерелах ранньомодерної доби // Славістична збірка. Вип. 1. — К., 2015. С. 28.</ref>, а паводле каталёгу студэнтаў Грэцкай калегіі ў Рыме, Ісыдор Ляшчынскі азначаецца як ''Lithuanus, ex Palatinatu Brestensi'' (1714 год)<ref>[[Аляксандар Надсан|Надсан А.]] Беларусы ў Грэцкай калегіі // [[Запісы БІНіМ]]. Т. 30. — New York — Miensk, 2006. С. 173.</ref>. У [[матрыкул]]е [[Базэль]]скага ўнівэрсытэту пад 1599/1600 годам значыцца ''Nicolaus Zenowitz, Palatinides Brestensis Lituanus''<ref>Die Matrikel der Universität Basel. Bd. 2. — Basel, 1956. S. 491.</ref>. У запісах мэтрыкі папскай сэмінарыі ў [[Оламаўц]]у значацца ''Serapion Lozowsky Lithuanus Brestensis'' (1711—1714 гады), ''Sylvester Arteczky Lituanus ex Palatinatu Brestensi'' (1738—1742 гады)<ref>Blažejovskyj D. Ukrainian and Armenian pontifical seminaries of Lviv (1665—1784) (Analecta OSBM. Vol. 29). — Rom, 1975. P. 59.</ref>. Паводле каталёгу ордэну трынітарыяў у Рэчы Паспалітай (1785 год), ''Maria de Mercede Grabowski… Lithuanus, in palatinatu Brestensi natus… Omnibus Sanctis Zadarnowski… Lithuanus, in palatinatu Brestensi natus''<ref>Asuncion A. Diccionario de escritores Trinitarios de Espana y Portugal. T. 2. — Roma, 1899. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=F972OMryw8kC&q=Brestensi#v=snippet&q=Brestensi&f=false P. 545, 553].</ref>.

У 1591 годзе з ініцыятывы [[кашталян]]а берасьцейскага [[Іпаці Пацей|Адама Пацея]] (пазьней — біскупа і ўніяцкага [[Кіеўскія ўніяцкія мітрапаліты|Кіеўскага мітрапаліта]]) пры катэдральнай [[Царква Сьвятога Міколы (Берасьце)|царкве Сьвятога Мікалая]] ўтварылася брацтва, пры якім існавала школа, дзе выкладаньне вялося на [[старабеларуская мова|беларускай мове]]. У 1592—1595 гадох у ёй працаваў настаўнікам выдатны пэдагог і царкоўны дзяяч, гуманіст-асьветнік [[Лаўрэнці Зізаній]].

[[Файл:Bieraście, Piasieckaja. Берасьце, Пясецкая (1823).jpg|значак|245пкс|Панарама Пясецкай вуліцы, 1823 г.]]

8 кастрычніка паводле старога стылю (18 — паводле новага стылю, на які перайшла Рэч Паспалітая) 1596 году на царкоўным саборы, што праходзіў у катэдральнай царкве Сьвятога Мікалая, адбылося абвяшчэньне [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]], у выніку якой Праваслаўная Царква на тэрыторыі Рэчы Паспалітай (Кіеўская мітраполія) аднавіла еднасьць з [[Ватыкан|Апостальскім Пасадам]] у [[Рым]]е. Адным з галоўных яе ініцыятараў быў колішні кашталян берасьцейскага замку, а потым біскуп уладзімерскі і берасьцейскі [[Іпаці Пацей]] — выдатны грамадзкі і рэлігійны дзяяч, багаслоў і пісьменьнік-палеміст. Дзеля падтрымкі і пашырэньня ідэяў Уніі ў Берасьце з Папскай [[Грэцкі калегіюм|Грэцкай калегіі]] ў Рыме быў запрошаны знакаміты ў той час багаслоў грэк [[Пётар Аркудзі]].

У ХІV—ХVIII стагодзьдзях у Берасьці існавалі касьцёлы і кляштары аўгустынаў, бэрнардынаў, брыгітак, дамініканаў, трынітарыяў, цэрквы і манастыры. Ад 1615 году ў Берасьці зьявілася езуіцкая місія, пры якой з 1633 году дзеяў езуіцкі калегіюм. У ХVІІ ст. у калегіюме навучаўся, а потым быў намесьнікам рэктара філёзаф [[Казімер Лышчынскі]], які за свой недапісаны трактат «[[Аб неіснаваньні Бога]]» (у другой, недапісанай частцы якога меў зьняпраўдзіць свае папярэднія тэзы) быў пакараны сьмерцю і спалены ў 1689 годзе на пляцы Старога Места ў Варшаве.

У 1648 годзе Берасьце разбурылі казакі [[Багдан Хмяльніцкі|Б. Хмяльніцкага]]<ref name="evkl314">[[Валеры Грынявецкі|Грынявецкі В.]] Берасце // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 314.</ref>, у гэты ж час адбыліся паўстаньні месьцічаў. У 1653 годзе ў Берасьці засядаў [[Сойм Рэчы Паспалітай]]. За часамі [[Паўночная вайна (1655—1660)|Паўночнай вайны]] ў 1657 годзе места захапілі і спалілі швэды. 13 студзеня 1660 году Берасьцем авалодалі маскоўскія войскі пад камандаю [[Іван Хаванскі|Хаванскага]], якія выразалі ў захопленым замку каля 1,7 тыс. чалавек<ref>Курукин И. В., Булычев А. А. Повседневная жизнь опричников Ивана Грозного. — Москва: Молодая гвардия, 2010. С. 336.</ref>, а само места цалкам зьнішчылі<ref>Гладыщук А. А. Никитчик А. Д. Инвентари Берестейского замка и города после 1660 года // Вестник Брестского государственного технического университета. — №6. — 2013. С. 42. [https://web.archive.org/web/20181223012012/http://www.bstu.by/uploads/vestnik/13-6.pdf]</ref>. У 1661 годзе Берасьце вызвалілі войскі Вялікага Княства Літоўскага. У 1665—1666 гадох у месьце працавала [[Берасьцейская мынца|мынца]], якая за год выпусьціла медных [[шэлег]]аў (гэтак званых [[барацінка|барацінак]]) на суму больш чым 2,5 мільёну злотых.

Берасьце зьведала значныя спусташэньні ў часы [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] 1700—1721 гадоў, зруйнаванае места вызвалілі на чатыры гады амаль ад усіх дзяржаўных павіннасьцяў. З ХVIII ст. існавала асобная [[Берасьцейская япархія (уніяцкая)|Берасьцейская грэка-каталіцкая япархія]], а ў 1726 годзе ўтварылася [[Берасьцейская рымска-каталіцкая дыяцэзія]]<ref name="evkl314"/>. У эканамічных адносінах места было галоўным рачным портам на Бугу, а ў канцы ХVIII ст. падскарбі [[Антоні Тызэнгаўз]] заснаваў тут суконную мануфактуру. У 1792 годзе Берасьце на некаторы час стала апорным пунктам [[Таргавіцкая канфэдэрацыя|Таргавіцкай канфэдэрацыі]]. За часамі [[паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] расейскія акупацыйныя войскі на чале з [[Аляксандар Сувораў|Суворавым]] разьбілі аддзелы паўстанцаў пад камандай [[Юзэф Серакоўскі|Юзэфа Серакоўскага]] і захапілі места.

{{Панарама|Bieraście. Берасьце (XVII).jpg|1000px|Выгляд цэнтру Берасьця ў XVII ст. (фрагмэнт гравюры Э. Дальбэрга) <br />''Умоўныя пазначэньні'': '''A'''. ''Castellum'' — [[Берасьцейскі замак|Замак]]; '''B'''. ''Templum Iesuilarum'' — [[Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў (Берасьце)|Касьцёл езуітаў]]; '''C'''. ''Templum Parochiale'' — [[Фара Вітаўта (Берасьце)|Фарны касьцёл]]; '''D'''. ''Templ. Graco-rum'' — [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Берасьце)|Грэцка-каталіцкая царква]]; '''E'''. ''Templ. Dominicanorum'' — [[Касьцёл Сьвятой Соф’і і кляштар дамініканаў (Берасьце)|Дамініканскі касьцёл]]; '''F'''. ''Coenob. Bernhardinorum'' — [[Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар бэрнардынаў (Берасьце)|Кляштар бэрнардынаў]]; '''G'''. ''Synagogux Iudcorum'' — Сынагога.}}

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Bieraście. Берасьце (M. Zaleski, 1846).jpg|міні|245пкс|Зьнішчэньне Берасьця, 1846 г.]]
У выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Берасьце апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Расейскія ўлады скасавалі Магдэбурскае права, а само места, ранейшую сталіцу ваяводзтва, ператварылі ў цэнтар павету. З 1799 году Берасьце ўваходзіла ў склад [[Літоўская губэрня|Літоўскай губэрні]], а з 1801 году — у [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую губэрню]]. У 1817 годзе ў Берасьці было 17 мураваных і 446 драўляных будынкаў. У 1822 годзе, паводле зьвестак вайскова-тапаграфічнага Дэпо, у месьце было «10 мураваных цэркваў і 3 драўляныя, 550 дамоў, у тым ліку 17 мураваных, жыхароў абодвух [[плоць|плоцяў]] да 7800 чалавек, зь іх жыдоў мужчынскай плоці 3392, жаночай 3525»<ref>Орлов В. [https://brestdatabase.by/library/krepost-brest-litovsk-i-eyo-zhiteli Крепость Брест-Литовск и её жители]{{Недаступная спасылка|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, База данных Наследие Брестской крепости, 16.05.2018 г.</ref>. Асноўнай крыніцай даходу месьцічаў былі гандаль і рыбная лоўля.

Першыя пляны і праекты будаваньня крэпасьці на месцы старажытнага Берасьця зьявіліся ўжо адразу па падзелах Рэчы Паспалітай, што аднак захоўвалася ў таямніцы ад саміх месьцічаў. З 1830-х гадоў улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] пачалі будаваць умацаваньні на месцы старога места. Калі плян пабудовы крэпасьці афіцыйна зацьвердзілі, у Берасьці пачаліся частыя пажары: такім спосабам расейскія ўлады ачысьцілі тэрыторыю пад пабудову крэпасьці. Прытым кампэнсацыі за зруйнаваную дзеля пабудовы крэпасьці маёмасьць жыхарам Берасьця максымальна заніжалі і доўгі час адмаўляліся выплачваць, што супярэчыла законам самой Расейскай імпэрыі. Людзі мусілі доўгія гады весьці судовыя працэсы і пры гэтым многія атрымалі толькі частку ад ужо заніжаных сумаў або не атрымлівалі грошай, увогуле. Само места перанесьлі на дзьве з паловай вярсты на ўсход. Тых, хто праз заніжаныя або, увогуле, нявыплачаныя кампэнсацыі ня змог пераехаць да прызначанага тэрміну, высялялі прымусова з дапамогай паліцыі. Месьцічы мусілі прадаваць радзінныя рэліквіі і ўпрыгожваньні, каб выжыць. Захаваліся дакумэнтальныя сьведчаньні, што першы час людзі ў новым месьце жылі ў зямлянках<ref name="Korsunau">Коршунов С. [https://web.archive.org/web/20200222101234/https://news.tut.by/culture/672925.html «Денег нет, но вы держитесь». Как жители старого Бреста выбивали компенсации за снесенные под крепость дома], [[TUT.BY]], 20.02.2020 г.</ref>.

На 1860 год у Берасьці было 55 мураваных і 757 драўляных будынкаў. З 1870-х гадоў места стала значным чыгуначным вузлом. Апроч чыгункі, важную ролю ў жыцьці Берасьця адыгрываў рачны порт, толькі ў 1857 годзе гандлёвы абарот яго дасягаў амаль 1 млн рублёў. На загад віленскага генэрал-губэрнатара ад 19 жніўня 1866 году на падставе ўказу расейскага Сэнату ад 15 красавіка таго ж году ў Берасьці, а таксама ў Горадні, Кобрыні, Пружанах і Слоніме з мэтай больш жорсткага кантролю над мясцовым самакіраваньнем замест магістрату ўтваралася гарадзкая дума ({{мова-ru|городская дума|скарочана}})<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Дзейнасць гарадзенскіх выбарных гарадскіх устаноў перыяду Расійскай імперыі ў матэрыялах НГАБ у Горадні / Гарадзенскі палімпсест — 2009. Дзяржаўныя ўстановы і палітычнае жыццё. XVI—XX ст. Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі (Горадня, 7 лістапада 2009 г.) / Пад рэдакцыяй А. Смаленчука, Н. Сліж. — Беласток, 2009. С. 333—334.</ref>.

У Берасьці знайшлі водгук падзеі [[Крывавая нядзеля|Крывавай нядзелі]] 9 студзеня 1905 году: пратэстамі тут кіравалі мясцовыя сацыял-дэмакратычныя арганізацыі ППС у Літве і [[Бунд]]у. Сацыял-дэмакраты з берасьцейскіх арганізацыяў ды іншыя спрабавалі супрацьстаяць [[Чорная сотня|чарнасоценнай]] прапагандзе, імі прыкладаліся намаганьні дзеля арганізацыі змаганьня супраць габрэйскіх пагромаў. 30 чэрвеня 1905 году ў Берасьці адбыўся ўсеагульны [[страйк]] працоўных, у якім брала ўдзел каля 5 тысячаў чалавек і масавы палітычны мітынг, на якім было каля 3 тысячаў чалавек<ref name="Suchapar-2020">Сухапар У. [http://kb.brl.by/index.php/heritage/item/2107-2020-g-115-gadou-z-chasu-stvarennya-brestskaj-vaenna-revalyutsyjnaj-arganizatsyi-rsdrp-1905/2107-2020-g-115-gadou-z-chasu-stvarennya-brestskaj-vaenna-revalyutsyjnaj-arganizatsyi-rsdrp-1905 2020 г. — 115 гадоў з часу стварэння Брэсцкай ваенна-рэвалюцыйнай арганізацыі РСДРП (1905)]</ref>. 19 кастрычніка 1905 году ў Берасьці зладзілі мітынг у зьвязку з абвяшчэньнем царскага маніфесту 17 кастрычніка, па чым расейскія ўлады абвясьцілі места на ваеннае становішча. 24 лістапада 1905 году рота артылерыі гарнізону крэпасьці на чале з А. Аляксандравым арганізавала мітынг, да яго далучыліся салдаты 7-й, 11-й, 12-й, 15-й і 16-й рот. Удзельнікі мітынгу патрабавалі вызваліць севастопальскіх і кранштацкіх рэвалюцыйных матросаў, якія знаходзіліся ў зьняволеньні, палепшыць умовы службы ды іншае. Аднак галоўныя завадатары пісары А. Аляксандраў і П. Гарохаў былі арыштаваныя і асуджаныя на катаргу<ref name="Suchapar-2020"/>. 11 сьнежня 1905 году ў Берасьці адбыўся агульнамескі мітынг, які праходзіў легальна. Прагучалі прапановы падтрымаць узброенае паўстаньне ў Маскве агульным палітычных страйкам, многа гаварылася пра свабоду сходаў, слова, сумленьня. Мітынг закончыўся сьпевамі «Марсэльезы». 8 ліпеня 1906 году пачалося найбуйнейшае выступленьне ў Берасьці — хваляваньне сярод салдатаў крэпасьці, аднак паўстанцаў акружылі і ізалявалі ад іншых вайсковых частак, 700 чалавек арыштавалі. Пад суд трапілі 32 салдаты, зь якіх пяць апраўдалі, а астатніх прысудзілі да катаржных работ на розныя тэрміны<ref name="Suchapar-2020"/>.

За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў ноч з 25 на 26 жніўня (паводле новага стылю, 12/13 жніўня — паводле старога стылю) 1915 году Берасьце занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкае імпэрыі]]. Калі да пачатку вайны жыхароў было каля 57 тысячаў, то на момант здачы места засталося толькі некалькі дзясяткаў чалавек. Усё насельніцтва Берасьця — хто пад узьдзеяньнем расейскай антынямецкай прапаганды, хто пад прымусам казакаў — мусіла было пакінуць места і падацца ў глыб Расейскай імпэрыі. Чыгуначных вагонаў для эвакуацыі хапіла толькі на невялікую колькасьць мяшчанаў. Большасьці ж берасьцейскіх сем’яў, якія мусілі былі пакінуць свае дамы і нажытую гадамі маёмасьць, давялося дабірацца ў цэнтральныя раёны імпэрыі на ўласных падводах і пехатою, многія на гэтым шляху загінулі ад голаду і хваробаў. Расейскае войска пры адступленьні мела загад падарваць фарты Берасьцейскай крэпасьці і масты, а само места — спаліць. Многія будынкі ў Берасьці былі зруйнаваныя і спаленыя спэцыяльнымі камандамі расейскай арміі, тым часам у цытадэлі крэпасьці яны збольшага засталіся цэлыя. З 3670 мескіх будынкаў цалкам або ў значнай ступені пацярпела 2500<ref>Рубашевский Ю. [https://web.archive.org/web/20161104164958/http://www.vb.by/society/history/brest_sdan_avstrijcam.html Сто лет назад Брест был сдан австрийцам] // Вечерний Брест. 21 августа 2015 г.</ref>.

З 9 (22) сьнежня 1917 да 3 сакавіка 1918 году ў Берасьці ў будынках на тэрыторыі крэпасьці праходзілі мірныя перамовы паміж Савецкай Расеяй і Нямеччынай, у выніку чаго адбылося падпісаньне [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]], які ня ўлічваў інтарэсаў [[Беларусы|беларусаў]]. 4 сакавіка 1918 году ўрад [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] абвясьціў Берасьце сваёй часткай.

<gallery widths="150" heights="150" caption="Помнікі сакральнай архітэктуры, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зьнішчаныя расейскімі ўладамі]]" class="center">
Bieraście, Bernardynski. Берасьце, Бэрнардынскі (1836).jpg|[[Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (Берасьце)|Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак]]
Bieraście, Pieski. Берасьце, Пескі (1831).jpg|[[Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар брыгітак (Берасьце)|Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар брыгітак]]
Bieraście, Zaŭhrynieckaje pradmieście. Берасьце, Заўгрынецкае прадмесьце (1830).jpg|[[Касьцёл Сьвятой Соф’і і кляштар дамініканаў (Берасьце)|Касьцёл Сьвятой Соф’і і кляштар дамініканаў]]
Bieraście, Bernardynski. Берасьце, Бэрнардынскі (1830).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар бэрнардынаў (Берасьце)|Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар бэрнардынаў]]
</gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center">
Bieraście, Rynak-Kavalskaja. Берасьце, Рынак-Кавальская (1835).jpg|[[Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў (Берасьце)|Касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў]]
Bieraście, Rynak. Берасьце, Рынак (1830)..jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар аўгустынаў (Берасьце)|Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар аўгустынаў]]
Bieraście, Kobrynskaje pradmieście. Берасьце, Кобрынскае прадмесьце (1831).jpg|[[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў]]
Bieraście, Bazylanskaja. Берасьце, Базылянская (1835).jpg|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Берасьце)|Царква Сьвятых Пятра і Паўла манастыра базылянаў]] (бязь вежаў)
</gallery>

=== Найноўшы час ===

==== Беларуская Народная Рэспубліка. Міжваенны пэрыяд ====
25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Берасьце абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У месьце прызначылі павятовага старшыню БНР, а жыхары ваколіцаў (вёска [[Горкі (Берасьцейская вобласьць)|Горкі]] Берасьцейскага павету) атрымалі Пасьведчаньні [[Народны Сакратарыят БНР|Народнага Сакратарыяту БНР]]<ref>{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.</ref>. Тэрыторыя [[Палесьсе|Палесься]] ад Берасьця да Гомля стала прадметам спрэчкі і перамоваў паміж БНР і УНР<ref>Лебедзева В. [https://web.archive.org/web/20081119070727/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/15/15art_lebiedzieva.htm Дыпламатычная місія БНР у перамовах з Украінай (1918 г.)] // Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne. Nr. 15.</ref>. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП (б) Беларусі Берасьце ўвайшло ў склад [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]], дзе яно стала цэнтрам раёну<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. Аднак [[дэ-факта]] ўвесь гэты час, да лютага 1919 году, Берасьце і ваколіцы знаходзіліся пад акупацыяй і поўным кантролем нямецкай арміі. 9 лютага 1919 году Берасьце заняў польскі аддзел дабраахвотнікаў зь [[Віленская самаабарона|Віленскай самаабароны (Самаабароны Літвы і Беларусі)]]. 1 жніўня 1920 году места занялі бальшавікі<ref>Kronika powstań polskich 1794—1944. — Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994. {{ISBN|83-86079-02-9}}. — S. 360.</ref>, але адступілі перад палякамі ў канцы таго ж месяцу.

26 лютага 1920 году ў Берасьце з [[Эстонія|Эстоніі]] пастанавілі перадысьлякаваць [[Асобны атрад БНР]] пад камандаю генэрала [[Станіслаў Булак-Балаховіч|Станіслава Булак-Балаховіча]]. Ад 5 сакавіка цягнікамі зь [[Дзьвінск]]у ў Берасьце генэрал С. Булак-Балаховіч змог перавезьці толькі частку жаўнераў свайго аддзелу, якія адмовіліся раззбройвацца. Аддзел генэрала С. Булак-Балаховіча зь некалькіх сотняў жаўнераў быў разьмешчаны ў [[Берасьцейская крэпасьць|Берасьцейскую крэпасьць]] для падмацаваньня і перафармаваньня. У вайсковым пляне вайсковыя фармаваньні генэрала С. Булак-Балаховіча былі падпарадкаваныя беспасярэдне начальніку Польскай дзяржавы [[Юзаф Пілсудзкі|Юзафу Пілсудзкаму]]. З чэрвеня 1920 году аддзел ген. С. Булак-Балаховіча браў удзел у баях на польска-бальшавіцкім фронце на абшарах Палесься, а пазьней у [[Варшаўская бітва (1920)|абароне Варшавы]]. У час гэтых баёў армія генэрала С. Булак-Балаховіча значна вырасла за кошт дызэртыраў і палонных чырвонаармейцаў.

1 жніўня 1920 году Берасьце і Берасьцейскую крэпасьць захапілі войскі бальшавіцкай Расеі, якім пэўны час спрабавалі супрацьстаяць аддзелы генэрала Сікорскага. Згодна з [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай]] у 1921 годзе Берасьце фармальна ўвайшло ў склад міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе стала цэнтрам [[Палескае ваяводзтва|Палескага ваяводзтва]]. За польскім часам у месьце працавалі чыгуначныя, швацкія, зброевая і мэханічныя майстэрні, тытунёвая фабрыка, гарэлкавы завод акцыянэрнага таварыства «Познань», бровар «Карона», лесапільня, млын. Тут утварыўся Берасьцейскі акруговы камітэт [[Камуністычная партыя Заходняй Беларусі|Камуністычнай партыі Заходняй Беларусі (КПЗБ)]], а ў 1925 годзе працоўныя Берасьця на мескім мітынгу скандавалі «[[Жыве Беларусь!|Няхай жыве аб’яднаная Савецкая Беларусь!]]»<ref>Горны А. Рэгіянальныя структуры беларускага нацыянальнага pyxy ў Заходняй Беларусі (1921—1939 гг.) // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. № 6, 2021. С. 20.</ref>. У студзені 1927 году ў месьце адбыўся суд над групай дзеячоў КПЗБ, а ў 1930 годзе пачаўся працэс над польскай [[апазыцыя]]й, якая выступала супраць маршала [[Юзэф Пілсудзкі|Юзэфа Пілсудзкага]]. На 1936 год у Берасьці было 18 школаў, 5 гімназіяў, 3 кінатэатры, бібліятэка. У 1938 годзе намаганьнямі маладога кампазытара і дырыгента [[Сыльвестар Часноўскі|Сыльвэстра Часноўскага]] ўтварылася музычная школа імя [[Караль Шыманоўскі|Караля Шыманоўскага]], дырэктарам якой стаў заснавальнік. Таксама ён арганізаваў у месьце хор і сымфанічны аркестар.

<gallery widths="150" heights="150" caption="Места за польскім часам" class="center">
Bieraście, Rynak. Берасьце, Рынак (1928-39).jpg|[[Гарнізонная царква Сьвятога Мікалая (Берасьце)|Гарнізонны касьцёл]] 
Bieraście Centralnaje, Pryvakzalny. Берасьце Цэнтральнае, Прывакзальны (1937).jpg|Чыгуначны вакзал
Bieraście, Pancarnaja, Škoła. Берасьце, Панцарная, Школа (1932).jpg|Тэхнічная школа
Bieraście, Bulvarny, Bank. Берасьце, Бульварны, Банк (1929).jpg|Дзяржаўны банк
</gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center">
Bieraście, Bulvarny, Vajavodzki. Берасьце, Бульварны, Ваяводзкі (S. Chamiantoŭskaja, 1938-39).jpg|Адміністрацыя Палескага ваяводзтва
Bieraście, Kalonija Narutoviča. Берасьце, Калёнія Нарутовіча (1925-39) (2).jpg|Калёнія Нарутовіча
Bieraście, Kalonija Varburga. Берасьце, Калёнія Варбурга (1925-29).jpg|[[Калёнія Варбурга]]
Bieraście, Šlachieckaja. Берасьце, Шляхецкая (1920-39).jpg|Вуліца Адама Міцкевіча (Шляхецкая{{Заўвага|[[:Файл:Bieraście, Šlachieckaja-Miljonnaja, Ягмін. Берасьце, Шляхецкая-Мільённая, Jahmin (1912).jpg|Паштоўка з пазначэньнем традыцыйнай гістарычнай назвы ''вуліца Шляхецкая'' (''ulica Szlachecka'')]]}})
</gallery>

==== Другая сусьветная вайна ====
Першыя авіяўдары па Берасьці былі зьдзейсьненыя войскамі нацысцкай Нямеччыны ўжо 2 верасьня 1939 году. Тады было скінута 10 бомбаў, якія пашкодзілі [[Белы палац]] у крэпасьці. 9 верасьня 1939 году ў Берасьце прыехала калёна аўтамабіляў з Варшавы з польскімі ўраднікамі. У гэты ж дзень места зноў бамбардавалі нацысты. Неўзабаве гітлераўцы падыйшлі да Берасьця. 14 верасьня 1939 году пачалася [[Абарона Берасьцейскай крэпасьці (1939)|абарона крэпасьці польскім войскам]], у ходзе якой былі адбітыя 7 нямецкіх атак, пры гэтым людзкія страты з боку абаронцаў склалі каля 40%. У гэтых баях бралі ўдзел шмат мясцовых рэзэрвістаў. 17 верасьня польскія войскі адступілі на поўдзень у бок [[Тэрэспаль|Тэрэспалю]], у Берасьцейскай крэпасьці засталіся дабраахвотнікі.

Нягледзячы на тое, што Берасьцем авалодалі немцы, згодна з [[Пакт Молатава-Рыбэнтропа|пактам Молатава-Рыбентропа]] — сакрэтным пагадненьнем паміж нацысцкай Нямеччынай і камуністычным СССР аб разьмежаваньні сфэраў уплыву — 22 верасьня 1939 году места перайшло пад кіраваньне Чырвонай арміі. У гэты ж дзень у Берасьці адбыўся [[Супольны парад Вэрмахту і Чырвонай арміі ў Берасьці (1939)|супольны савецка-нацысцкі парад]], які прымалі нямецкі генэрал [[Гайнц Гудэрыян|Гудэрыян]] і савецкі вайскавод [[Сямён Крывашэін|Крывашэін]]. У час параду нямецкія і савецкія камандуючыя абмяняліся сьцягамі.

Па далучэньні да [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] 4 сьнежня 1939 году Берасьце стала адміністрацыйным цэнтрам вобласьці. 22 чэрвеня 1941 году колішнія хаўрусьнікі напалі на СССР, першы ўдар прыйшоўся на Берасьце. Да 30 чэрвеня цягнулася арганізаваная абарона Берасьцейскай крэпасьці, па чым засталіся ізаляваныя агмені супраціву (большасьць зь якіх ліквідавалі на працягу наступнага тыдня) і адзінкавыя байцы. Апошні абаронца крэпасьці [[Пётар Гаўрылаў]] трапіў у палон 23 ліпеня.

З пачаткам нямецкай акупацыі Берасьце некалькі разоў мяняла сваю адміністрацыйную прыналежнасьць. На пачатку акупацыі 1 жніўня 1941 году места і ўся тагачасная Берасьцейская вобласьць БССР, як і [[Беластоцкая вобласьць]], былі далучаныя да [[Усходняя Прусія|Ўсходняй Прусіі]] і ўваходзілі ў склад [[Беластоцкая акруга|Беластоцкай акругі]]<ref>{{Артыкул|аўтар=Золотарев В., Кульков Е. |загаловак= Генеральный план «Ост»|арыгінал=|https://interaffairs.ru/jauthor/material/480|аўтар выданьня= |выданьне= Международная жизнь|тып=|месца=|выдавецтва= МИД РФ|год= 2011|выпуск=|том=|нумар= 6|старонкі=|isbn=}}</ref>. Але ўжо 1 верасьня 1941 году тэрыторыю [[Беларускае Палесьсе|Беларускага Палесься]] (Берасьцейская, Пінская і Палеская вобласьці) разам зь Берасьцем далучылі да [[Райхскамісарыят Украіна|Райхскамісарыяту «Ўкраіна»]]. Генэральны камісар Беларусі [[Вільгельм Кубэ]] лічыў памылкай улучэньне поўдня Беларусі ў склад Райхскамісарыяту «Ўкраіна» і на нарадзе гебітскамісараў у Менску ў красавіку 1943 году выказваў сваю нязгоду зь перадачай апошняму «значнай часткі тэрыторыі Паўднёвай Беларусі», а таму прапаноўваў райхскамісару Ўкраіны [[Эрых Кох|Эрыху Коху]] перанесьці лінію падзелу да «пінскіх балот». Аднак гэтае пытаньне вырашала кіраўніцтва іншых установаў [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]], у першую чаргу Галоўнае камандаваньне сухапутных войскаў і кіраўніцтва міністэрства па занятых усходніх тэрыторыях. Менавіта райхсміністар [[Альфрэд Розэнбэрг]] вызначыў мяжу паміж Украінай і Беларусьсю на поўнач ад [[Прыпяць|Прыпяці]], бо такі падзел, хоць і не адпавядаў інтарэсам ваеннага кіраўніцтва, але забясьпечваў Райхскамісарыят «Украіна» лесам і дрэваматэрыяламі, а таксама ствараліся ўмовы для выкарыстаньня сыстэмы каналаў Прыпяці і чыгункі Берасьце — Гомель.

1 верасьня 1941 году а 12-й гадзіне дня была афіцыйна створана [[Генэральная акруга Валынь-Падольле|Генэральная акруга «Берасьце Літоўскае»]] ({{мова-de|Generalbezirk Brest-Litowsk|скарочана}})<ref name="generalbezirk">[http://www.territorial.de/ukra/wolhyn/wolh.htm#fn2 Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874—1945. {{ref-de}}]</ref>. Месцам знаходжаньня генэральнага камісарыяту было Берасьце Літоўскае. На працягу восені 1941 году тут утварыліся кіроўныя органы новай грамадзянскай адміністрацыі — гебітскамісарыяту (акругі) ў Берасьці Літоўскім. 1 студзеня 1942 адбылося перайменаваньне Генэральнай акругі «Берасьце Літоўскае» на [[Генэральная акруга Валынь-Падольле|Генэральную акругу «Валынь-Падольле»]]. Аднак да 19 чэрвеня 1942 адміністрацыйны цэнтар акругі яшчэ знаходзіўся ў Берасьці Літоўскім, па чым яго перанесьлі ў [[Луцак]]. 8 верасьня 1942 году Берасьцейскі мескі ({{мова-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Stadt|скарочана}}) і Берасьцейскі сельскі гебіт ({{мова-de|Kreisgebiet Brest-Litowsk-Land|скарочана}}) аб’ядналі ў адзін новы [[Берасьцейскі гебіт]] ({{мова-de|Kreisgebiet Brest Litowsk|скарочана}}). У лютым 1944 году тэрыторыю Берасьцейскага гебіта (а таксама Кобрынскага і Пінскага гебітаў) з улікам этнічнага і гістарычнага аспэктаў перадалі ў склад [[Генэральная акруга Беларусь|Генэральнай акругі Беларусь]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 384.</ref>.

У час нацыстоўскай акупацыі Берасьця ў месьце дзеялі групы камуністычнага, камсамольскага, антыфашысцкага падпольляў, а таксама Палескай акругі [[Армія Краёва|Арміі Краёвай]]. У сьнежні 1941 году нямецкія акупанты зьмясьцілі жыдоў у [[Берасьцейскае гета|гета]], дзе абсалютную большасьць забілі за 1942 год<ref>{{Артыкул|аўтар=Яскевіч С.|загаловак=Нобэлеўскі ляўрэат родам зь Берасьця|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20131102/1383369423-nobeleuski-laureat-rodam-z-bresta|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 лістапада 2013|нумар=208 (27573)|старонкі=[http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/11/1383369254_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref> (на 1941 год жыды складалі 72% насельніцтва места). Пад нямецкай акупацыяй Берасьце знаходзілася па 28 ліпеня 1944 году.

<gallery widths="150" heights="150" caption="[[Супольны парад Вэрмахту і Чырвонай арміі ў Берасьці (1939)|Супольны нацысцка-савецкі парад у Берасьці]]" class="center">
Bieraście. Берасьце (22.09.1939).jpg|Савецкая прывітальная арка з [[нацызм|нацысцкай]] і савецкай сымболікай
Bieraście, Bulvarny-Vajavodzkaja. Берасьце, Бульварны-Ваяводзкая (22.09.1939).jpg|Супольны нацысцка-савецкі парад на вуліцах Берасьця
Armia Czerwona,Wehrmacht 23.09.1939 wspólna parada.jpg|На трыбуне — нямецкі генэрал [[Гайнц Гудэрыян|Гудэрыян]] і савецкі камандзір брыгады [[Сямён Крывашэін|Крывашэін]]
Bieraście, Bulvarny, Vajavodzki. Берасьце, Бульварны, Ваяводзкі (22.09.1939) (2).jpg|Гудэрыян і Крывашэін пад нацысцкім сьцягам з свастыкай
</gallery>

==== Беларуская ССР ====
8 траўня 1965 году савецкія ўлады надалі Берасьцейскай крэпасьці ганаровае званьне [[крэпасьць-герой]], з уручэньнем [[Ордэн Леніна|ордэна Леніна]] і мэдаля «Залатая Зорка». У 1969—1971 гадох на тэрыторыі крэпасьці ўтварыўся мэмарыяльны комплекс.

У паваенны пэрыяд у межы Берасьця ўвайшлі навакольныя вёскі: [[Адамкова]], [[Бярозаўка 1 (Берасьце)|Бярозаўка 1-я]], [[Бярозаўка 2 (Берасьце)|Бярозаўка-2-я]] (усе 1958 год), [[Бярозаўка (Берасьце)|Бярозаўка]] (1968 год), [[Валынка (Берасьце)|Валынка]], [[Вулька Падгародзкая]], [[Гузьні (Берасьце)|Гузьні]] (абедзьве ў 1968 годзе), [[Дуброўка (Берасьце)|Дуброўка]] (1979 год), [[Кавалёва (Берасьце)|Кавалёва]] (1958 год), [[Кацельня Падгародзкая]] (1968 год), [[Кацінбор]] (1979 год), [[Крушына (Берасьце)|Крушына]] (1968 год), [[Лысая Гара (Берасьце)|Лысая Гара]] (1958 год), [[Пугачова (Берасьце)|Пугачова]] (1979 год), [[Рэчыца (Берасьце)|Рэчыца]], [[Трышын]] (абедзьве ў 1968 годзе); [[Паўднёвы гарадок (Берасьце)|Паўднёвы гарадок]] (у канцы 1930-х гадоў меў назву Траўгутава)(1958 год)<ref name="HVB-17">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1к}} С. 17.</ref>.

==== Рэспубліка Беларусь ====
З 1990 году Берасьце — адзін з шасьці абласных цэнтраў незалежнай Беларусі. Тут разьмясьціліся Генэральныя кансуляты Рэспублікі Польшча, Расейскай Фэдэрацыі і Ўкраіны. З 1991 году працуе [[мытня]] «Заходні Буг». У 1996 годзе ўтварылася свабодная эканамічная зона «Берасьце».

Берасьце стала адным з цэнтраў [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў 2020—2021 гадоў]]<ref>[https://www.dw.com/ru/kogo-i-za-chto-sudjat-v-breste-posle-protestov/a-54737595 Кого и за что судят в Бресте после протестов], [[Deutsche Welle]], 28.08.2020 г.</ref>. 10 жніўня тут праходзілі сутыкненьні супрацоўнікаў [[АМАП]] з пратэстоўцамі, у час якіх карнікі ўжывалі сьветлашумавыя шашкі. 11 жніўня ў Берасьці быў паранены ўдзельнік пратэстаў [[Генадзь Валер’евіч Шутаў|Генадзь Шутаў]]. Яго ў крытычным стане перавялі ў шпіталь Міністэрства абароны, дзе 19 жніўня ён памёр<ref>{{Cite web|last=|first=|date=2020-08-19|title=Сьледчы камітэт апісаў абставіны забойства берасьцейца падчас акцыі пратэсту|url=https://www.svaboda.org/a/30792603.html|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910151007/https://www.svaboda.org/a/30792603.html|archivedate=2020-09-10|accessdate=2020-09-10|website=|publisher=[[Свабода (радыё)|Свабода]]|language=be}}</ref>. 16 жніўня 2020 году ў Берасьці прайшоў [[Марш за свабоду (Берасьце, 2020)|Марш за свабоду]].

== Геаграфія ==

=== Рэльеф ===
Берасьце разьмяшчаецца ў межах заходняй часткі [[Беларускае Палесьсе|Беларускага Палесься]] — [[Берасьцейскае Палесьсе|Берасьцейскім Палесьсі]]. Рэльеф роўны, вызначаецца разьмяшчэньнем на [[Высокаўская раўніна|Высокаўскай раўніны]], а таксама далінамі рэк. Даліны рэк у межах места шырокія, у раёне [[Берасьцейская крэпасьць|крэпасьці]] яны злучаюцца. Абсалютныя вышыні ад 123 м (вышыня зрэзу [[Заходні Буг|Бугу]]) да 130 м, з слабым зьніжэньнем да [[абалона|абалоны]] [[Мухавец|Мухаўца]].

=== Клімат ===
Мэтэаназіраньні ў Берасьці вядуцца з 1834 году. Клімат — [[Мерны клімат|мерны]] [[Кантынэнтальны клімат|кантынэнтальны]]<ref>Брест. Энциклопедический справочник — Мн.: Белорусская энциклопедия им. П. Бровки, 1987. С. 9.</ref>. Праз уплыў марскіх паветраных масаў у месьце назіраецца мяккая зіма і ўмерана цёплае лета. Цыклёны, якія зьяўляюцца прычынай гэтага, перамяшчаюцца з [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяну]] з захаду на ўсход. Сярэдняя тэмпэратура студзеня −2,6&nbsp;°C, ліпеня +19,3&nbsp;°C. Гадавая колькасьць ападкаў 609 мм. Сярэднегадавая тэмпэратура паветра складае +8,2&nbsp;°C, сярэднегадавая [[Шкала Бофарта|хуткасьць ветру]] — {{s|2,6 м/с}}, сярэднегадавая [[Адносная вільготнасьць|вільготнасьць паветра]] — 76%. [[Вэгетацыйны пэрыяд]] працягваецца 214 дзён.

Штогод у сярэднім 160 дзён ідзе дождж, 68 дзён — сьнег. Туманы назіраюцца ў сярэднім 33 дні, навальніцы — 27 дзён.
{{Кліматычная інфармацыя
|Назва_ў_родным_склоне = Берасьця (норма 1981—2010)
|Крыніца= [http://pogoda.ru.net/climate/33008.htm Надвор'е і клімат]{{ref-ru}}
| Студзень_сяр=-2.6	| Студзень_ападкі=34
		| Люты_сяр=-1.9	| Люты_ападкі=33
| Сакавік_сяр=2.2	| Сакавік_ападкі=33
| Красавік_сяр=8.7	| Красавік_ападкі=37
| Травень_сяр=14.5	| Травень_ападкі=63
| Чэрвень_сяр=17.1	| Чэрвень_ападкі=68
| Ліпень_сяр=19.3	| Ліпень_ападкі=74
| Жнівень_сяр=18.5	| Жнівень_ападкі=72
| Верасень_сяр=13.3	| Верасень_ападкі=56
| Кастрычнік_сяр=8.3	| Кастрычнік_ападкі=37
| Лістапад_сяр=2.7	| Лістапад_ападкі=42
| Сьнежань_сяр=-1.3	| Сьнежань_ападкі=41
| Год_сяр=8.2	| Год_ападкі=590
| Студзень_мін=-4.9	| Студзень_макс=-0.1
| Люты_мін=-4.5	| Люты_макс=1.2
| Сакавік_мін=-1.2	| Сакавік_макс=6.3
| Красавік_мін=3.8	| Красавік_макс=14.0
| Травень_мін=9.0	| Травень_макс=20.1
| Чэрвень_мін=12.0	| Чэрвень_макс=22.6
| Ліпень_мін=14.2	| Ліпень_макс=24.9
| Жнівень_мін=13.3	| Жнівень_макс=24.2
| Верасень_мін=9.1	| Верасень_макс=18.4
| Кастрычнік_мін=4.8	| Кастрычнік_макс=12.5
| Лістапад_мін=0.4	| Лістапад_макс=5.4
| Сьнежань_мін=-3.5	| Сьнежань_макс=0.9
| Год_мін=4.4	| Год_макс=12.5
| Студзень_абс_макс=11.6	| Студзень_абс_мін=-35.5
| Люты_абс_макс=17.2	| Люты_абс_мін=-28.1
| Сакавік_абс_макс=22.6	| Сакавік_абс_мін=-22.6
| Красавік_абс_макс=30.7	| Красавік_абс_мін=-6.2
| Травень_абс_макс=32.1	| Травень_абс_мін=-4.2
| Чэрвень_абс_макс=33.0	| Чэрвень_абс_мін=2.1
| Ліпень_абс_макс=36.6	| Ліпень_абс_мін=5.8
| Жнівень_абс_макс=35.6	| Жнівень_абс_мін=1.3
| Верасень_абс_макс=31.5	| Верасень_абс_мін=-2.8
| Кастрычнік_абс_макс=26.4	| Кастрычнік_абс_мін=-9.9
| Лістапад_абс_макс=19.0	| Лістапад_абс_мін=-19.2
| Сьнежань_абс_макс=14.5	| Сьнежань_абс_мін=-25.1
| Год_абс_макс=36.6	| Год_абс_мін=-35.5
|}}
{{Кліматычная інфармацыя
|Назва_ў_родным_склоне = Берасьця за пэрыяд 2001—2011
|Крыніца=[http://www.weatheronline.co.uk/weather/maps/city?FMM=1&FYY=2001&LMM=12&LYY=2011&WMO=33008&CONT=euro&REGION=0005&LAND=BY&ART=TMX&R=0&NOREGION=1&LEVEL=162&LANG=en&MOD=tab www.weatheronline.co.uk] [http://pogoda.ru.net/monitor.php?id=33008 Экстрэмумы і ападкі з Кліматычнага манітору]
| Студзень_сяр=-2.7            | Студзень_ападкі=42
| Люты_сяр=-1.9           | Люты_ападкі=38
| Сакавік_сяр=2.7            | Сакавік_ападкі=31
| Красавік_сяр=9.3             | Красавік_ападкі=29
| Травень_сяр=14.6             | Травень_ападкі=76
| Чэрвень_сяр=17.5             | Чэрвень_ападкі=62
| Ліпень_сяр=20.8            | Ліпень_ападкі=83
| Жнівень_сяр=19.3            | Жнівень_ападкі=77
| Верасень_сяр=14.2             | Верасень_ападкі=48
| Кастрычнік_сяр=8.6             | Кастрычнік_ападкі=41
| Лістапад_сяр=4.0            | Лістапад_ападкі=41
| Сьнежань_сяр=-1.2            | Сьнежань_ападкі=42
| Год_сяр=8.8             | Год_ападкі=609
| Студзень_мін=-4.6      | Студзень_макс=-0.8
| Люты_мін=-4.3      | Люты_макс=0.5
| Сакавік_мін=-1.0       | Сакавік_макс=6.4
| Красавік_мін=4.2       | Красавік_макс=14.4
| Травень_мін=9.4        | Травень_макс=19.8
| Чэрвень_мін=12.3        | Чэрвень_макс=22.7
| Ліпень_мін=15.5       | Ліпень_макс=26.0
| Жнівень_мін=14.1        | Жнівень_макс=24.5
| Верасень_мін=9.2        | Верасень_макс=19.3
| Кастрычнік_мін=5.0        | Кастрычнік_макс=12.2
| Лістапад_мін=1.8       | Лістапад_макс=6.2
| Сьнежань_мін=-2.9       | Сьнежань_макс=0.4
| Год_мін=4.9       | Год_макс=12.6
| Студзень_абс_макс=11.4       | Студзень_абс_мін=-26.1
| Люты_абс_макс=14.4       | Люты_абс_мін=-22.0
| Сакавік_абс_макс=19.4       | Сакавік_абс_мін=-14.9
| Красавік_абс_макс=26.5       | Красавік_абс_мін=-4.8
| Травень_абс_макс=31.6       | Травень_абс_мін=-1.2
| Чэрвень_абс_макс=32.0       | Чэрвень_абс_мін=4.0
| Ліпень_абс_макс=35.0       | Ліпень_абс_мін=8.8
| Жнівень_абс_макс=35.5       | Жнівень_абс_мін=4.9
| Верасень_абс_макс=31.5       | Верасень_абс_мін=-2.0
| Кастрычнік_абс_макс=24.4       | Кастрычнік_абс_мін=-5.8
| Лістапад_абс_макс=19.0       | Лістапад_абс_мін=-14.2
| Сьнежань_абс_макс=12.3       | Сьнежань_абс_мін=-22.2
| Год_абс_макс=35.5       | Год_абс_мін=-26.1
|}}

=== Гідраграфія ===
[[Гідраграфія|Гідраграфічная]] сытуацыя вызначаецца рэкамі [[Заходні Буг|Бугам]] (праходзіць на паўднёва-заходняй ускраіне Берасьця) і [[Мухавец (рака)|Мухаўцом]], які ўпадае ў Буг і перасякае места з усходу на захад. У межах Берасьця рака Мухавец утварае шматлікія [[затока|затокі]], [[старыца|старыцы]] і [[выспа|выспы]]. У забудаванай частцы места разьмяшчаецца некалькі невялікіх сажалак. У абалонах рэк існуе разьвітая сыстэма [[мэліярацыя|мэліярацыйных]] каналаў, прымеркаваных пераважна да паўднёвай ускраіны<ref name="Kraucuk">Кравчук Л. А. Структурно-функциональная организация ландшафтно-рекреационного комплекса в городах Беларуси / Л. А. Кравчук. — Минск: Беларус. навука, 2011. С. 90—91.</ref>.

=== Расьлінны і жывёльны сьвет ===
У складзе зямель Берасьця лясныя масівы і дрэўна-хмызьняковая расьліннасьць займаюць 20,2%, ворныя землі — 12,2, землі пад воднымі аб’ектамі, лугамі і балотамі — 5, 5,2 і 1,7% адпаведна, пад забудовай, дарогамі і камунікацыямі — 28,5%. Места разьмяшчаецца ў атачэньні лесапаркавай зоны, якая займае плошчу 2500 га.

У межах Берасьця знаходзяцца больш за 40 ахоўных відаў (у тым ліку 24 віды расьлінаў і каля 20 відаў хрыбетных жывёлаў). Такія лічбы ідуць побач з колькасьцю ахоўных відаў на асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях<ref>[https://web.archive.org/web/20160926075233/http://www.ptushki.org/info/press/item/12915.html#sthash.pcK0pMBB.dpuf Брест перегоняет многие заказники по количеству редких видов животных и растений!]{{ref-ru}}, [[Ахова птушак Бацькаўшчыны]]</ref>.

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ==
Цяперашнія афіцыйныя раёны Берасьця — штучныя негістарычныя ўтварэньні савецкага часу, межы якіх не супадаюць з гістарычнымі мясцовасьцямі места<ref name="viacorka-2016">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/27837792.html Як палюбіць Савецкі раён?], [[Радыё Свабода]], 22.06.2016 г.</ref>. Яны маюць безаблічныя [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыйныя]] («Маскоўскі раён») і палітызаваныя ў духу [[Расея|расейскай]] [[Камунізм|камуністычнай]] [[Прапаганда|прапаганды]] («Ленінскі раён») назвы, нададзеныя без уліку мясцовых беларускіх тапанімічных традыцыяў<ref name="viacorka-2016"/>.

Мікрараёны: [[Адамкова]], [[Аркадыя]], [[Бярозаўка (Берасьце)|Бярозаўка]], [[Валынка]] (з Кацельняй Баярскай і Пелчыцамі), Вулька (разам з Вулькай Падгародзкай і Сояй), [[Вычулкі]], [[Граеўка]], [[Дуброўка (Берасьце)|Дуброўка]], Задворцы Новыя, [[Задворцы Старыя]], [[Кіеўка]], Кавалёва, [[Казловічы (Клейнікаўскі сельсавет)|Казловічы]], [[Кацін бор]], Красны двор, Лысая гара, Паўднёвы ([[Траўгутова]], Дубіньнікі), [[Плоска]], [[Пугачова]], [[Рэчыца (Берасьце)|Рэчыца]], [[Трышын]], Усход ([[Гузьні (Берасьце)|Гузьні]], Крушына). Цэнтральная частка сучаснага Берасьця ахоплівае колішнія мясцовасьці [[Тапалёва (Берасьце)|Тапалёва]] (тут збудавалі новы цэнтар места ў сярэдзіне XIX ст.), вядомае яшчэ зь сярэднявечча прадмесьце [[Шпановічы]], разьмешчанае ўздоўж правага берагу ракі [[Мухавец|Мухаўца]] і Інтэнданцкі гарадок, збудаваны ў 1875—1880 гадох.

Агулам у розныя часы да Берасьця далучылі каля 30 населеных пунктаў, аднак з прычыны іх рознай велічыні і ў выніку нядбайнага стаўленьня уладаў да захаваньня тапанімічнай спадчыны ня ўсе яны сталі асобнымі мікрараёнамі і адзначаныя на мапе сучаснага места.

{{Панарама|Bieraście-panarama.jpg|1000px|Панарамны здымак жылога раёну Берасьця}}

== Насельніцтва ==

=== Дэмаграфія ===
<div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours">
<timeline>
ImageSize = width:auto height:250 barincrement:27
PlotArea = left:50 bottom:20 top:30 right:20
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
  id:linegrey2 value:gray(0.9)
  id:linegrey value:gray(0.7)
  id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8)
  id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:350000
ScaleMajor = unit:year increment:50000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:10000 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
  color:cobar width:15
  bar:1860 from:0 till:19343
  bar:1880 from:0 till:33607
  bar:1889 from:0 till:41615
  bar:1897 from:0 till:46500 
  bar:1907 from:0 till:46181
  bar:1939 from:0 till:41000 
  bar:1959 from:0 till:74000
  bar:1970 from:0 till:122000 
  bar:1985 from:0 till:230000 
  bar:1991 from:0 till:277000
  bar:1998 from:0 till:297000
  bar:2006 from:0 till:301400
  bar:2009 from:0 till:309764
  bar:2018 from:0 till:347576
  bar:2020 from:0 till:339700
TextData=
  fontsize:10px pos:(20,245)
  text:Дынаміка зьмяненьня колькасьці насельніцтва Берасьця
</timeline>
</div>

* '''XVIII стагодзьдзе''': 1800 год — ~3,5 тыс. чал.<ref name="HVB-12">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1к}} С. 12.</ref>
* '''XIX стагодзьдзе''': 1811 год — 3596 чал.<ref name="HVB-12"/>; 1845 год — ~18 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1к}} С. 13.</ref>; 1860 год — 19&nbsp;343 чал.; 1861 год — 20,9 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1к}} С. 14.</ref>; 1880 год — 33&nbsp;607 чал. (20&nbsp;804 муж. і 12&nbsp;803 жан.), зь іх 6357 праваслаўных, 3286 каталікоў, 23&nbsp;846 юдэяў, 95 эвангелістаў, 23 магамэтаніны<ref>{{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/402 402].</ref>; 1889 год — 41&nbsp;615 чал. (21&nbsp;508 муж. і 20&nbsp;107 жан.), у тым ліку паводле стану: шляхты нашчадкавай і асабістай 206, духавенства праваслаўнага белага 25, каталіцкага 2, юдэйскага 2, грамадзянаў нашчадкавых і асабістых 19, купцоў 400, мяшчанаў 32&nbsp;588, цэхавых 906, сялянаў усіх найменьняў 925, асаднікаў 12, рэгулярных войскаў 5011, бестэрміноваадпускных 811, адстаўных ніжніх чыноў 280 (зь іх сем’ямі), салдацкіх дзяцей 277 і замежных падданых 151 чал.; паводле веры: праваслаўных 7357, рыма-каталікоў 5888, пратэстантаў 223, юдэяў 27&nbsp;005, магамэтанаў 1142 чал.<ref>{{Літаратура/ЭСБЕ}}</ref>; 1897 год — 46&nbsp;500 чал.<ref>{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 86.</ref>
* '''XX стагодзьдзе''': 1907 год — 46&nbsp;181 чал.<ref>{{Літаратура/Даведнік па Літве і Беларусі}}</ref>; 1921 год — 29&nbsp;460 чал.<ref name="HVB-15">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1к}} С. 15.</ref>; 1929 год — 37&nbsp;684 чал.<ref name="HVB-15"/>; 1937 год — 51,2 тыс. чал.<ref name="HVB-15"/>; 1940 год — 68,8 тыс. чал.<ref name="HVB-15"/>; 1945 год — 22,9 тыс. чал.<ref name="HVB-17"/>; 1959 год — 73,6 тыс. чал.<ref name="HVB-17"/>; 1970 год — 121,5 тыс. чал.<ref name="HVB-17"/>; 1979 год — 177 тыс. чал.<ref name="HVB-17"/>; 1989 год — 259 тыс. чал.<ref name="HVB-18">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1к}} С. 18.</ref>; 1991 год — 277 тыс. чал.; 1995 год — 249,3 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 284.</ref>; 1998 год — 299,2 тыс. чал.<ref name="HVB-18"/>
* '''XXI стагодзьдзе''': 2005 год  — 300,1 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1к}} С. 7</ref>; 2006 год — 301,4 тыс. чал.; 2009 год — 309 764 чалавекі<ref>[https://web.archive.org/web/20100918174133/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-1.pdf Перепись населения — 2009. Брестская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2014 год — 330 947 чалавек<ref name="demagraf.sit.2014">[https://web.archive.org/web/20140403195647/http://belstat.gov.by/homep/ru/indicators/regions_current_data/vol_1/11.pdf]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 340 141 чалавек<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 343 985 чалавек<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 347 576 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2020 год — 339 700 чалавек<ref name="belstat2020">[https://web.archive.org/web/20210308142230/https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/e6f/e6f80e95b0b19ac31f3c6931e2359502.pdf Численность населения на 1 января 2020 г. в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>

=== Нацыянальны склад ===
Зьвесткі паводле вынікаў перапісу 2009 году:
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|+
!№
!Нацыянальнасьць
!Адсотак насельніцтва <ref>[https://web.archive.org/web/20180701063103/http://census.belstat.gov.by/default.aspx Итоговые данные переписи населения Республики Беларусь 2009 года]</ref>
|-----
|1
|align="left"|[[Беларусы]]
|82,13%
|-----
|2
|align="left"|[[Расейцы]]
|10,67%
|-----
|3
|align="left"|[[Украінцы ў Беларусі|Украінцы]]
|4,16%
|-----
|4
|align="left"|[[Палякі]]
|0,97%
|-----
|5
|align="left"|[[Армяне]]
|0,09%
|-----
|6
|align="left"|[[Габрэі|Жыды]]
|0,08%
|-----
|7
|align="left"|[[Татары]]
|0,07%
|-----
|8
|align="left"|[[Азэрбайджанцы]]
|0,05%
|-----
|9
|align="left"|[[Літоўцы]]
|0,03%
|-----
|10
|align="left"|[[Малдаване]]
|0,03%
|-----
|11
|align="left"|Іншыя нацыянальнасьці
|0,44%
|-----
|12
|align="left"|Нацыянальнасьць не пазначана
|1,26%
|}

=== Адукацыя ===
38 агульнаадукацыйных школаў, 2 агульнаадукацыйныя ліцэі, 6 гімназіяў.

Вышэйшыя навучальныя ўстановы:
* [[Берасьцейскі дзяржаўны тэхнічны ўнівэрсытэт]]
* [[Берасьцейскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя А. С. Пушкіна]]

Сярэднія спэцыяльныя навучальныя ўстановы:
* [[Берасьцейскі дзяржаўны музычны каледж імя Рыгора Шырмы]]
* [[Берасьцейскі дзяржаўны політэхнічны каледж]]
* [[Берасьцейскі дзяржаўны мэдычны каледж]]
* [[Берасьцейскі дзяржаўны каледж чыгуначнага транспарту Беларускай чыгункі]]
* [[Берасьцейская дзяржаўная абласная вучэльня алімпійскага рэзерву]]
* [[Каледж бізнэсу і права (Берасьце)|Каледж бізнэсу і права]]

Прафэсійна-тэхнічныя навучальныя ўстановы:
* [[Берасьцейскае дзяржаўнае ПТВ № 65 будаўнікоў]]
* [[Берасьцейскае дзяржаўнае ПТВ № 27 чыгуначнага транспарту]]

=== Культура ===
[[Файл:Будынак брэсцкай абласной філармоніі (Брэст).jpg|значак|Абласная філярмонія]]

У Берасьці працуюць 13 бібліятэк, дзее тэатар драмы і музыкі, лялечны тэатар, кінатэатар «Беларусь», праходзіць міжнародны тэатральны фэстываль «Белая вежа» і фэстываль беларускага нацыянальнага кіно. У рэпэртуары Берасьцейскага лялечнага тэатру сёньня каля 30 спэктакляў для дзяцей і сем’яў.

=== Мас-мэдыя ===
У Берасьці выдаваліся газэты «{{артыкул у іншым разьдзеле|Брестский курьер|Брестский курьер|be|Брестский курьер}}» (да 2018: закрылася з-за эканамічных чыньнікаў) і «[[Брестская газета]]» (да 2021: усе беларускія друкарні адмовіліся друкаваць) (недзяржаўныя выданьні, якія ўваходзяць у склад «Асацыяцыі выдаўцоў рэгіянальнай прэсы „{{артыкул у іншым разьдзеле|Аб’яднаныя Масмэдыі|Аб’яднаныя Масмэдыі|be|Аб’яднаныя Масмедыі}}“»), выдаюцца дзяржаўныя «Брестский вестник», «Вечерний Брест», «Народная трыбуна», «Зара», «Духоўны веснік».

Вядуцца трансьляцыі [[Беларускае Радыё Рацыя|Беларускага Радыё Рацыя]] (99,2 FM) і Берасьцейскага радыё (104,8 FM), Берасьцейскай тэлерадыёкампаніі (ТРК-Берасьце)
і «Буг-ТВ» (камэрцыйны канал).

=== Спорт ===
У Берасьці працуюць 18 дзіцяча-юнацкіх спартовых школ. [[Берасьцейскі лядовы палац спорту]]. У мікрараёне Кіеўка разьмешчаны стадыён «Лякаматыў». У абласным спартовым комплексе «Берасьцейскі» адбываюцца трэнаваньні і гульні футбольнага клюбу «[[Дынама Берасьце|Дынама]]». Найбольшую славу гораду прынёс гандбольны клюб [[БГК імя Мяшкова]]. Легкаатлетка зь Берасьця [[Юлія Несьцярэнка]] стала алімпійскай чэмпіёнкай у бегу.

== Забудова ==

=== Плян ===
У 1945—1948 гадох супрацоўнікі інстытуту «[[Белдзяржпраект]]» распрацавалі генэральны плян аднаўленьня і рэканструкцыі Берасьця (плян удакладняўся і карэктаваўся архітэктарам Г. Парсаданавым да 1953 году). Генэральны плян вызначаў кірунак разьвіцьця Берасьця на 2 паваенныя дзесяцігодзьдзі і прадугледжваў удасканаленьне яго плянавальнай структуры, разьбіваў усю тэрыторыю места на плянавальныя раёны, якія, у сваю чаргу, дзяліліся на прамысловыя і жылыя раёны, мікрараёны. Берасьце разьвівалася ва ўсходнім (раёны [[Кіеўка]] і [[Усход (Берасьце)|Ўсход]]), паўночным ([[Адамкава]] — [[Рэчыца (Берасьце)|Рэчыца]] — [[Граеўка]]) і часткова паўднёвым кірунках. Прадугледжвалася аднаўленьне, рэканструкцыя і ўпарадкаваньне цэнтру места і галоўных магістраляў. Як адміністрацыйна-грамадзкі цэнтар Берасьця забудоўваўся яго цэнтральны пляц. У цэнтры ўзводзіліся 4—5-і павярховыя дамы (архітэктары А. Сувораў, З. Леўчанка), праводзілася рэканструкцыя [[Чыгуначны вакзал (Берасьце)|чыгуначнага вакзалу]] (1956), вялося будаваньне ўнівэрсальнай крамы (1955) і [[Буг (гатэль)|гатэлю «Буг»]] (1958)<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1к}} С. 16.</ref>.

Згодна з новым генэральным плянам разьвіцьця Берасьця, распрацаваным у інстытуце «Белдзяржпраект» (архітэктары Ю. Глінка, Я. Ліневіч, А. Гарбачоў) і зацьверджаным у 1965 годзе, далейшае разьвіцьцё места адбывалася ва ўсходнім кірунку: ствараўся ўсходні прамысловы вузел, вялося будаваньне найбуйнейшага раёну Ўсходу, які складаўся зь 7 мікрараёнаў і грамадзкага цэнтру. У 1970-я гады пачалося засваеньне зямель пад жылую забудову ў паўднёвым кірунку (левабярэжная частка ракі [[Мухавец (рака)|Мухаўца]]). Паўднёвы жылы раён разьлічваўся на 70—80 тысячаў жыхароў і складаўся з 6 мікрараёнаў. У пачатку 1970-х гадоў у Берасьці сфармалася 6 раёнаў, дзе вялося будаваньне жытла: паўднёвы, цэнтральны, усходні, Граеўскі, Адамкова—Рэчыца і раён [[Камянецкая шаша|Камянецкай шашы]]. Паводле праекту пляну цэнтру Берасьця 1968 году (архітэктары В. Анікір, Г. Трушнікава) сфармаваўся ансамбль грамадзкіх будынкаў у раёне цэнтральнага пляцу, праводзілася рэканструкцыя цэнтральных вуліцаў<ref name="HVB-17">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1к}} С. 17.</ref>.

У 1985 годзе [[Беларускі навукова-дасьледчы і праектны інстытут урбаністыкі]] распрацаваў праект рэгенэрацыі гістарычнай часткі Берасьця, які прадугледжваў захаваньне пляну, што склаўся гістарычна, як помніка ўрбаністыкі. Гэты праект стаў першым досьведам у сэрыі праектаў рэгенэрацыі гістарычных местаў Беларусі. У зьвязку з будаваньнем прадпрыемстваў паўднёвага прамысловага вузла ў 1980-я гады зьявіўся новы раён места — паўднёва-ўсходні (з 1983 году забудоўваецца мікрараён [[Паўднёвы Ўсход (Берасьце)|Паўднёвы Ўсход-3]]). У паўднёвым прамысловым вузьле разьмяшчаецца машынна-будаўнічае аб’яднаньне<ref name="HVB-17"/>.

У 1992 годзе Беларускі навукова-дасьледчы і праектны інстытут урбаністыкі распрацаваў чарговы генэральны плян Берасьця (галоўны архітэктар А. Зайцава), які прапануе канцэпцыю комплекснага разьвіцьця места. Умовы плянавальнага разьвіцьця дазваляюць пашырэньне Берасьця ў паўночным і паўднёвым кірунках<ref name="HVB-17"/>.

<gallery caption="Старыя мапы і пляны Берасьця" widths="150" heights="150" class="center">
Bieraście. Берасьце (1740).jpg|1740 г. 
Bieraście. Берасьце (1807).jpg|1807 г. 
Bieraście. Берасьце (1823).jpg|1823 г.
Bieraście. Берасьце (1825).jpg|1825 г.
</gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center">
Bieraście. Берасьце (1911).jpg|1911 г. 
Bieraście. Берасьце (1914).jpg|1914 г. 
Bieraście. Берасьце (V. Čačot, 1925).jpg|1925 г.
Bieraście. Берасьце (1921-39).jpg|да 1939 г. 
</gallery>

=== Вуліцы і пляцы ===
{| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 700px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;"
|- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center"
| '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы'''
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| 17 верасьня вуліца || '''Тапалёвая''' вуліца || Пераца вуліца
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Акімачкіна вуліца || '''Рэчыцкая''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Арджанікідзэ вуліца || '''Садовая''' вуліца ||
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Астроўскага вуліца || '''Кароткая''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Багданчука вуліца || '''Гузьнянская''' вуліца ||
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Будзённага вуліца || '''Зьбірагоўская''' вуліца || Лістоўскага вуліца
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Генэрала Папова вуліца || '''Палеская''' вуліца ||
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Героеў абароны Берасьцейскай крэпасьці вуліца || '''Каштанавая''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Гогаля вуліца || '''Сярэдняя''' вуліца || Тадэвуша Касьцюшкі вуліца
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Дворнікава вуліца || '''Віленская''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Дзяржынскага вуліца || '''Крывая''' вуліца || Пярацкага вуліца
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Зубачова вуліца || '''Сапёрная''' вуліца <br /> '''Новакаштанавая''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Інтэрнацыянальная вуліца || '''Броварная''' вуліца || Шпітальная вуліца
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Камсамольская вуліца || '''Узьнясенская''' вуліца || Стэцкевіча вуліца
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Карбышава вуліца || '''Мясная''' вуліца (частка) <br />'''Пятроўская''' вуліца (частка) || Стэфана Баторыя вуліца <br />1 траўня вуліца
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Карла Маркса вуліца || '''Мядовая''' вуліца (частка) <br />'''Славянская''' вуліца (частка) || Зыгмунтоўская вуліца
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Касманаўтаў бульвар || '''Слабадзкая''' вуліца <br />'''Шырокая''' вуліца || Яна Сабескага вуліца <br /> Леніна вуліца
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Кіжаватава вуліца || '''Мяшчанская''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Куйбышава вуліца || '''Доўгая''' вуліца (частка) <br /> '''Мікалаеўская''' вуліца (частка) ||
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Леніна вуліца || '''Бульварны''' праспэкт || Люблінскай уніі вуліца <br /> 17 верасьня праспэкт
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Маскоўская вуліца || '''Шашэйная''' вуліца <br /> '''Тэрэспальская''' вуліца <br /> '''Дэпутацкая''' вуліца || Аляксандра II вуліца <br /> Ягелонская вуліца
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Машэрава праспэкт || '''Шашэйная''' вуліца <br /> '''Тэрэспальская''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Пушкінская вуліца || '''Цагляная''' вуліца || 3 траўня вуліца
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Савецкая вуліца || '''Мільённая''' вуліца (частка) <br /> '''Паліцыйная''' вуліца (частка) || Дамброўскага вуліца
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Савецкіх Пагранічнікаў вуліца || '''Беластоцкая''' вуліца ||
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Свабоды плошча || '''Ратушны''' пляц || Думская плошча <br /> Пілсудзкага пляц
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Сікорскага вуліца || '''Польная''' вуліца ||
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Сьвярдлова вуліца || '''Тэатральная''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Харужай вуліца || '''Прамысловая''' вуліца ||
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
| Чырвонафлёцкая вуліца || '''Мухавецкая''' вуліца ||
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Энгельса вуліца || '''Ваяводзкая''' вуліца || Элізы Ажэшкі вуліца
|}

На 2012 год Берасьце было адзіным местам Беларусі, дзе існавалі вуліцы, названыя ў гонар птушак<ref>{{Артыкул|аўтар=Пукшанскі А.|загаловак=Штаны і іншыя вуліцы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=96694|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=|год=4 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-04 84 (27199)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/96706/4may-6.indd.pdf 6]|issn=}}</ref>. На люты 2014 году ў Берасьці 41% вуліцаў і [[праспэкт]]аў, [[пляц]]аў і завулкаў меў непаўторныя для іншых местаў Беларусі назвы, у тым ліку [[Вольная вуліца (Берасьце)|Вольная]], [[Добрая вуліца (Берасьце)|Добрая]] і [[Звонкая вуліца (Берасьце)|Звонкая]] вуліцы. Найбольш пашыранымі былі назвы вуліцаў пра адметнасьці прыроды і разьмяшчэньня. Пятая частка тычылася гісторыі [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]], што ёсьць вынікам і адным з захадаў [[Каляніялізм|каляніяльнай]] [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі і дэнацыяналізацыі беларусаў]]. На 3-м месцы паводле пашыранасьці былі вуліцы ў гонар ваяроў, а на 4-м — пра [[пісьменьнік]]аў і дзеячоў мастацтва<ref>{{Артыкул|аўтар=Целяшук В.|загаловак=Прайду я па Чыгуначнай, зьвярну на Піянэрскую|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140212/1392152977-praydu-ya-pa-chygunachnay-zvyarnu-na-piyanerskuyu|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/26-27636 26 (27636)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/ZV_20140212_6.pdf 6]|issn=1990-763x}}</ref>. Прытым цэнтральныя вуліцы і пляцы Берасьця — як і большасьці местаў Беларусі за [[Рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі]] — пераважна захоўваюць каляніяльныя [[Расейцы|расейска]]-савецкія назвы.

== Эканоміка ==
[[Файл:Belarus-Brest-Railway Station-1.jpg|міні|Чыгуначны вакзал]]

Берасьце — буйны прамысловы цэнтар Беларусі. У месьце працуе больш за 50 прадпрыемстваў прамысловасьці, у тым ліку электрамэханічны і электралямпавы заводы, завод газавага абсталяваньня «[[Брэстгазаапарат]]», прадпрыемства «Цветатрон» па вытворчасьці мікраэлектронікі, прадпрыемствы лёгкай і харчовай прамысловасьці і малочны камбінат ААТ «[[Савачкаў прадукт]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Брэнды году — «Савачкаў прадукт», Дарафеева і Мірны|спасылка=https://euroradio.by/brendy-goda-savachkau-pradukt-darafeeva-i-mirny|выдавец=[[Эўрарадыё]]|дата публікацыі=24 студзеня 2009|копія=https://euroradio.fm/brendy-goda-savachkau-pradukt-darafeeva-i-mirny|дата копіі=24 студзеня 2009|дата доступу=27 чэрвеня 2018}}</ref>.

Дзеяў падразьдзел «[[Дываны Берасьця]]» ААТ «[[Віцебскія дываны]]».

== Транспарт ==
Берасьце — адзін з найважнейшых транспартных вузлоў Беларусі. У 1981 годзе тут зьявіліся першыя [[тралейбус]]ы, у 2000-я гады колькасьць тралейбусных маршрутаў места дасягнула васьмі.

За 12 кілямэтраў на паўночны ўсход ад Берасьця знаходзіцца аэрапорт [[Брэст (аэрапорт)|Брэст]] (міжнародны код — BQT), уведзены ў эксплюатацыю ў 1976 годзе. У 1986 годзе Берасьцейскаму аэрапорту надалі статус міжнароднага, магчымы [[пасажырапаток]] складае 400 чалавек у гадзіну.

== Турыстычная інфармацыя ==
[[Файл:Brest building 8.jpg|міні|Музэй гісторыі места]]

=== Інфраструктура ===
Берасьце — пэрспэктыўны цэнтар турызму Беларусі міжнароднага значэньня<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>.

З савецкіх часоў сымбалем места стаў мэмарыяльны комплекс «[[Берасьцейская крэпасьць]]», урачыстае адкрыцьцё якога адбылося 25 верасьня 1971 году. Будаваньне мэмарыялу ажыцьцяўлялася пад кіраўніцтвам народнага архітэктара [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] У. А. Караля.

[[Файл:КЛЯШТАР БЕРНАРДЫНАК.jpg|значак|Руіны [[касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (Берасьце)|кляштару бэрнардынак]]]]

Музэі: Археалягічны музэй «[[Бярэсьце (музэй)|Берасьце]]», [[Берасьцейскі абласны краязнаўчы музэй]], [[Музэй абароны Берасьцейскай крэпасьці]], [[музэй «Выратаваныя мастацкія каштоўнасьці»]], [[Музэй гісторыі горада Берасьця]], [[Мастацкі музэй Берасьця]], [[Берасьцейскі чыгуначны музэй|музэй чыгуначнай тэхнікі]], музэй «5 форт» (у пэрспэктыве — музэй «Гісторыя фартыфікацыі і ўзбраеньня»), музэй авіяцыі і касманаўтыкі (у мікрараёне Ўсход).

=== Славутасьці ===
[[Файл:Руины Белого Дворца.jpg|значак|Падмуркі [[царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Берасьце)|царквы Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла]]]]
* [[Берасьцейская крэпасьць]] (XIX ст.)
* Забудова гістарычная (XIX — 1-я пал. XX ст.; фрагмэнты)
* ''Помнікі сакральнай архітэктуры'':
** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Берасьце)|царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў]] (XVIII ст.; [[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Сьвяты Пасад]]), цяпер руіны г.зв. [[Белы палац|Белага палацу]]; [[Гарнізонная царква Сьвятога Мікалая (Берасьце)|гарнізонная царква Сьвятога Мікалая]] (1856—1879; [[Маскоўскі патрыярхат]]), збудаваная на тэрыторыі кляштара ордэна аўгустынаў, перабудаваная ў міжваенны час у гарнізонны касьцёл Сьвятога Казімера, а ў 1939—1941 — у гарнізонны клюб; [[Сабор Сьвятога Сімяона Стоўпніка (Берасьце)|сабор Сьвятога Сімяона Стоўпніка]] (1865—1868; Маскоўскі патрыярхат), [[Брацкая царква Сьвятога Мікалая (Берасьце)|царква Сьвятога Мікалая]] (1904—1906; Маскоўскі патрыярхат)
** ''Пратэстанцкія'': лютэранская кірха (1938)
** ''Рымска-каталіцкія'': [[касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (Берасьце)|касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа]] (1856); [[касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (Берасьце)|касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак]] (XVIII ст., руіны); касьцёл Сэрца Езуса (1932), перабудаваны ў [[Дом культуры чыгуначнікаў]]
* Могілкі: [[Балахоўскія могілкі|Балахоўскія]], [[Гарнізонныя могілкі (Берасьце)|Гарнізонныя]], [[Каталіцкія могілкі (Берасьце)|Каталіцкія]], {{Не перакладзена|Трышынскія могілкі|Трышынскія|pl|Cmentarz Tryszyński}}
* Чыгуначны вакзал [[Берасьце Цэнтральнае]] (1886, рэканструяваны ў 1922—1929, 1953—1956, 1993—1994 і 2009—2014)

=== Страчаная спадчына ===
* [[Берасьцейскі замак|Замак]] (Х ст.)
* [[Берасьцейская ратуша|Ратуша]]
* ''Помнікі сакральнай архітэктуры'':
** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Царква Сьвятога Міколы (Берасьце)|царква Сьвятога Мікалая]] (XIV—XV стагодзьдзі; [[Канстантынопальскі патрыярхат]], пазьней Сьвяты Пасад); царква сьвятога Міхала Арханёла (Сьвяты Пасад); царква Сьвятой Тройцы (Сьвяты Пасад); царква Сьвятога Пятра (XIII ст.; Канстантынопальскі патрыярхат); манастыр Пачэснага Крыжа (Канстантынопальскі патрыярхат, пазьней Сьвяты Пасад); манастыр Раства Багародзіцы (Канстантынопальскі патрыярхат)
** ''Рымска-каталіцкія'': [[касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў (Берасьце)|касьцёл Езуса і Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў]] (XVII—XVIII стагодзьдзі); [[Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар брыгітак (Берасьце)|касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар брыгітак]] (1751); [[касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар аўгустынаў (Берасьце)|касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар аўгустынаў]] (1672); [[касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў]] (1761); [[Фара Вітаўта (Берасьце)|парафіяльны касьцёл Сьвятога Крыжа і Сьвятой Ганны]] (Фара Вітаўта, 1412); [[Касьцёл Сьвятой Соф’і і кляштар дамініканаў (Берасьце)|касьцёл Сьвятой Соф’і і кляштар дамініканаў]] (XVII ст.); [[касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар бэрнардынаў (Берасьце)|касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і кляштар бэрнардынаў]] (1680)
** ''Юдэйскія'': {{Не перакладзена|Вялікая сынагога (Берасьце)|сынагога Вялікая|pl|Wielka Synagoga w Brześciu}} (XVI ст.); {{Не перакладзена|Харальная сынагога (Берасьце)|сынагога харальная|pl|Synagoga Chóralna w Brześciu nad Bugiem}} (ХІХ ст., падмуркі выкарыстаны для пабудовы кінатэатру «Беларусь»)

== Галерэя ==
<gallery widths="150" heights="150" class="center">
BF Kholm out.jpg|[[Берасьцейская крэпасьць|Крэпасьць]]. [[Холмская брама]]
Брэсцкія краявіды 05.jpg|Крэпасьць. [[Цярэспальская брама|Тэрэспальская брама]] 
Brest Brest Fortress Fortress church of Saint Nicholas in Brest 9192 2150.jpg|Крэпасьць. [[Гарнізонная царква Сьвятога Мікалая (Берасьце)|Царква Сьвятога Мікалая]] (у міжваенны час — гарнізонны касьцёл) 
Брэсцкі Касцёл Узвіжання Святога Крыжа.JPG|[[Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (Берасьце)|Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа]]
</gallery><gallery widths="150" heights="150" class="center">
Сьвята-Сімяонаўскі сабор (Берасьце) Задні бок.jpg|[[Сабор Сьвятога Сімяона Стоўпніка (Берасьце)|Сабор Сьвятога Сімяона Стоўпніка]]
Брэст. Брацкая царква.jpg|[[Брацкая царква Сьвятога Мікалая (Берасьце)|Царква Сьвятога Мікалая]]
Ленина, 9.jpg|Будынак банку
Брэст. Замалёўкі 2.jpg|Меская сядзіба
</gallery>

== Месты-сябры ==
{| class="wikitable standard mw-collapsible mw-collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;"
!Пералік местаў-сяброў Берасьця
|-
|
* [[Белая (горад)|Белая]], [[Польшча]] (05.09.1991)
* [[Люблін]], Польшча (14.03.2002)
* [[Плевэн]], [[Баўгарыя]] (09.07.1997)
* [[Пор-сюр-Сон]] [[Францыя]] (15.05.2004)
* [[Брэст (Францыя)|Брэст]], Францыя (10.12.2012)
* [[Вайнгартэн]], [[Нямеччына]]
* [[Равэнсбург]], Нямеччына
* [[Луцак]], [[Украіна]] (23.08.2003)
* [[Івана-Франкоўск]], Украіна (24.08.2004)
* [[Люцын]], [[Латвія]] (18.05.2007)
* [[Батумі]], [[Грузія]] (24.04.2015)
* [[Сяагань]], [[Кітай]]
* [[Нахчыван]], [[Азэрбайджан]]
* [[Арол (горад)|Арол]], [[Расея]]
* [[Калінінград]], Расея
* [[Цюмень]], Расея
* [[Астрахань]], Расея
* [[Петразаводзк]], Расея
* [[Каўроў]], Расея
* [[Ніжні Тагіл]], Расея
* [[Разань]], Расея (2012)
* [[Наварасейск]], Расея (2014)
* [[Малгабэк]], Расея (10.05.2015)
|}

== Асобы ==

=== Ураджэнцы ===
* [[Леў Алімаў]] (нар. 1945) — беларускі мастак, ляўрэат шматлікіх міжнародных конкурсных выставаў графічнага мастацтва
* [[Аляксандар Алонцаў]] (1941—2013) — беларускі мастак, працаваў дырэктарам Берасьцейскай мастацкай школы
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ніна Андрыч||pl|Nina Andrycz}} (1912—2014) — польская акторка тэатру і кіно, паэтка і пісьменьніца
* [[Ўільям Аўэрбах-Леві]] (1889—1964) — амэрыканскі мастак, гравёр, карыкатурыст
* [[Жак Балглей|Жак (Якаў) Балглей]] (1891—1934) — францускі мастак Парыскай школы
* [[Маркус Браўдэ]] (1869—1949) — польскі палітык (сэнатар) і грамадзкі дзяяч-асьветнік, рабін, адзін з заснавальнікаў і кіраўнікоў Інстытуту габрэйскіх дасьледаваньняў у Польшчы
* [[Мэнахем Бэгін]] (1913—1992) — ізраільскі прэм’ер-міністар, міністар замежных справаў, ляўрэат Нобэлеўскай прэміі міру
* [[Бэрнхард Бэрон]] (1850—1929) — амэрыканскі вытворца тытуню і філянтроп
* [[Вінцук Вячорка]] (нар. 1961) — адзін з стваральнікаў і лідэраў [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|БНФ]], беларускі мовазнаўца і адзін з аўтараў праекту ўнармаваньня [[Беларускі клясычны правапіс|беларускага клясычнага правапісу]]
* [[Аляксей Гардзіцкі]] (1934—1999) — беларускі літаратуразнаўца, літкансультант [[СП БССР]]
* [[Апалін Гафмейстар|Апалінар Гафмейстар]] (1825—1890)— грамадзкі дзяяч, адзін з кіраўнікоў вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў
* [[Мэнахем Гольдбэрг-Барэйша]] (1888—1949) — амэрыканскі і польскі паэт і журналіст, які пісаў на ідыш, грамадзкі дзяяч
* [[Луіс Тэадор Грунбэрг]] (1884—1964) — амэрыканскі кампазытар і піяніст, сябра Нацыянальнага інстытуту мастацтваў і літаратуры
* [[Андрэй Дынько]] (нар. 1974) — беларускі публіцыст і перакладчык, галоўны рэдактар тыднёвіка «[[Наша Ніва]]», адзін з заснавальнікаў часопісу [[ARCHE Пачатак|«Arche»]]
* [[Лявонці Зданевіч]] (нар. 1955) — беларускі архітэктар і палітык, дэпутат Вярхоўнага Савету БССР XII скліканьня, адзін зь ініцыятараў абвяшчэньня незалежнай Рэспублікі Беларусь
* [[Мітрафан (Зноска-Бароўскі)|Мітрафан Зноска-Бароўскі]] (1909—2002) — герарх Расейскай праваслаўнай царквы за мяжой, япіскап Бостанскі, вікарый Усходне-Амэрыканскай япархіі ў ЗША, праваслаўны багаслоў
* [[Валеры Кавальчук]] (нар. 1961) — беларускі мастак і пэдагог
* [[Уладзімер Карват]] (1958—1996) — беларускі вайсковы лётчык першай клясы, падпалкоўнік, начальнік паветрана-агнявой базы ў Баранавічах; загінуў падчас выкананьня вучэбна-трэнавальнага палёту, адвёўшы самалёт ад населенага пункту, [[Герой Беларусі]]
* [[Ігар Карнялюк]] (нар. 1962) — беларускі і расейскі сьпявак і кампазытар, аўтар і выканаўца папулярных эстрадных песьняў
* [[Фэрдынанд Каро]] (1845—1927) — фармацэўт і батанік, дасьледчык флёры Сібіры, удзельнік паўстаньня 1863—1864 гг.
* [[Пётар (Карпусюк)|Пятро Карпусюк]] (нар. 1959) — беларускі праваслаўны дзяяч, япіскап
* [[Андрэй Кудзіненка]] (нар. 1971) — беларускі і расейскі кінарэжысэр
* [[Уладзіслаў Куфко]] — (нар. 1955) — беларускі мастак
* [[Алена Лебенбаўм|Алена Верабей (Лебенбаўм)]] (нар. 1967) — беларуская і расейская эстрадная артыстка, парадыстка, сьпявачка
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Лебэнштэйн||pl|Jan Lebenstein}} (1930—1999) — польскі мастак
* [[Аляксандар Лукашук]] (нар. 1955) — беларускі пісьменьнік, публіцыст і перакладчык, дырэктар Беларускай службы [[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]
* [[Арсень Маркевіч]] (1855—1942) — гісторык Крыму, архівіст, археоляг, этнограф, чалец-карэспандэнт АН СССР
* [[Вольга Маслоўская]] (нар. 1974) — беларуская мастачка, стваральніца і ўдзельніца групы сучаснага мастацтва «Бэргамот»
* [[Юлія Несьцярэнка]] (нар. 1979) — беларуская лёгкаатлетка, алімпійская чэмпіёнка ў спрыньце на 100 мэтраў
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юліюш Петраховіч||pl|Juliusz Pietrachowicz}} (нар. 1923) — польскі трамбаніст
* [[Мікола Пракаповіч]] (нар. 1948) — беларускі паэт, тэлежурналіст, краязнаўца, грамадзка-палітычны дзяяч, адзін з заснавальнікаў берасьцейскай грамадзка-культурнай [[Сябрына «Край»|сябрыны «Край»]]
* [[Сяргей Прылуцкі]] (нар. 1980) — беларускі паэт, празаік, перакладнік
* [[Людміла Разянкова]] — (нар. 1952) — беларуская баскетбалістка, шматразовая чэмпіёнка БССР, трэнэрка жаночых камандаў па баскетболе, якія шматразова станавіліся чэмпіёнамі Беларусі
* Зьміцер Рубашэўскі «Ганс» (1992—2022) — беларускі добраахвотнік, які загінуў [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|пры абароне Ўкраіне]]<ref>«Перад сьмерцю „Ганс“ зьнішчыў камандзіра расейскай тактычнай групы». Камандзір расказаў, як загінуў беларускі добраахвотнік (svaboda.org)</ref>
* [[Юзаф Садоўскі]] (1689—1749) — прафэсар тэалёгіі, езуіт, правінцыял Літоўскай правінцыі езуітаў, рэктар Нясьвіскай калегіі езуітаў і ў Віленскай акадэміі
* [[Казімер Нестар Сапега]] (1757—1798) — [[Генэрал артылерыі літоўскай]] (10.4.1773 — 1793), маршалак літоўскай канфэдэрацыі [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовага Сойма]], удзельнік паўстаньня 1794 году, паэт
* [[Уладзімер Сулкоўскі]] (1950—2013) — беларускі мастак, сябра і адзін з заснавальнікаў творчай суполкі мастакоў «Пагоня»
* [[Барыс Стэлецкі]] (1872—1939) — вайсковы дзяяч, вайсковы гісторык і рэдактар, генэрал-харунжы
* [[Дзьмітры Стэлецкі]] (1875—1947) — жывапісец, скульптар, іканапісец, мастак па парцаляне. Аднакурсьнік і сябар расейскага мастака Барыса Кустодзіева.
* [[Раман Трацюк]] (нар. 1981) — беларускі мастак, стваральнік і ўдзельнік групы сучаснага мастацтва «Бэргамот»
* [[Анастасія Фяцісава]] — (нар. 1951) — беларуская мастачка, стваральніца цыклю мастацкіх твораў, прысьвечаных сярэднявечнаму Берасьцю
* [[Эдуард Ханок]] (нар. 1940) — беларускі і расейскі музы́ка і кампазытар, аўтар шматлікіх папулярных у савецкія часы песьняў
* [[Аляксандар Цьвікевіч]] (1888—1937) — беларускі грамадзка-палітычны дзяяч, гісторык, публіцыст, праўнік, адзін з стваральнікаў [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]]
* [[Іван Цьвікевіч]] (1891—1938) — мэдык, беларускі грамадзкі і навуковы дзяяч, публіцыст
* Алесь Чаркашын (1982—2015) — беларускі грамадзкі і вайсковы дзяяч, удзельнік вайны на ўсходзе Ўкраіны<ref>[https://www.svaboda.org/a/27220110.html Алесь Чаркашын. Апошнія фота ў Данбасе]</ref>
* [[Натан Шарон]] (1925—2011) — ізраільскі біяхімік
* [[Генадзь Валер’евіч Шутаў|Генадзь Шутаў]] (1975—2020) — удзельнік [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыі]] [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году]], ахвяра [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]
* [[Сьцяпан Шыманскі]] (1896—?) — беларускі грамадзкі і культурна-асьветны дзяяч часоў [[БНР]]

=== Жыхары ===
* [[Наталка Бабіна]] (нар. 1966) — беларуская і ўкраінская пісьменьніца і журналістка
* [[Уладзімер Базан]] (1956—1997) — дзяяч беларускага адраджэнскага руху, мастак творчай суполкі «Пагоня», калекцыянэр, выдавец і палітык
* [[Цыпрыян Базылік]] (каля 1535 — пасьля 1600) — кампазытар, паэт і перакладчык, уладальнік і кіраўнік Берасьцейскай друкарні, дзе выдаваліся рэлігійныя і сьвецкія кнігі
* [[Адольф Бон]] (1890—1944) — грамадзка-палітычны дзяяч у міжваеннай Польшчы, адзін зь лідэраў сялянскага руху, пасол на Сойм, настаўнік, каапэратар
* [[Астафей Валовіч]] (каля 1520—1587) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, дыплямат, канцлер ВКЛ, адзін з стваральнікаў Статута ВКЛ, мэцэнат рэфармацыйнага руху ў ВКЛ, падстароста (з 1550 г.) і староста берасьцейскі ў 1565—1587 гг.
* [[Пятро Данэлія]] (1920—2012) — мастак, адзін з заснавальнікаў і кіраўнікоў Берасьцейскай абласной арганізацыі Беларускага саюза мастакоў, заслужаны дзяяч мастацтва Беларусі (1995), узнагароджаны мэдалём Беларускага саюзу мастакоў «За заслугі ў выяўленчым мастацтве»
* [[Лукаш Дзекуць-Малей]] (1888—1955) — беларускі рэлігійны і грамадзка-культурны дзяяч, настаўнік, дзяяч БНР на Гарадзеншчыне, перакладчык Бібліі на беларускую мову, пратэстанцкі прапаведнік, выдавец
* [[Лявон Доўбуш]] (1935—2002) — беларускі мастак <ref>[http://www.tpp.brestobl.com/dovbush/index.html Леонтий Андреевич Довбуш]</ref>
* [[Сымон Зак]] (1507—1592) — кальвінісцкі пастар, адзін з найбольш вядомых дзеячаў Рэфармацыі ў Вялікім Княстве Літоўскім і Польшчы, пісьменьнік-багаслоў, паэт, адзін з аўтараў перакладу Берасьцейскай Бібліі.
* [[Уладзімер Калесьнік]] (1922—1994) — беларускі пісьменьнік і літаратурны крытык, пэдагог, грамадзка-палітычны дзяяч
* [[Рафал Каліноўскі]] (1835—1907) — інжынэр, адзін з будаўнікоў [[Берасьцейская крэпасьць|фартэцыі ў Берасьці]], настаўнік, удзельнік [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]], манах-[[Ордэн Кармэлітаў босых|кармэліт]], каталіцкі сьвяты
* [[Мікалай Кузьміч]] (нар. 1950) — мастак-ювэлір, які стварыў копію [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай|Крыжа]] [[Эўфрасіньня Полацкая|Сьвятой Эўфрасіньні Полацкай]], заслужаны дзяяч мастацтваў Рэспублікі Беларусь
* [[Мікола Маеўскі]] (1950—2017) — беларускі мастак і грамадзка-культурны дзяяч, адзін з заснавальнікаў берасьцейскай грамадзка-культурнай сябрыны «Край»
* [[Марцін Матушэвіч]] (1714—1773) — паэт і мэмуарыст, дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага: берасьцейскі пісар гродзкі з 1738, падстолі берасьцейскі з 1740, затым з 1746 — стольнік берасьцейскі, з 1752 — земскі пісар, з 1765 — судзьдзя земскі берасьцейскі, пасол на сойм 1767, а з 1768 — кашталян берасьцейскі
* [[Антоні Пацей]] (каля 1696—1749) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, абозны (1715—1729) і стражнік вялікі літоўскі (1729—1748)
* [[Іпаці Пацей|Іпаці (Адам) Пацей]] (1541—1613) — дзяржаўны і царкоўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, берасьцейскі кашталян, сэнатар, стваральнік Берасьцейскага брацтва і школы, біскуп Уладзімерскі і Берасьцейскі, пісьменьнік-палеміст, адзін зь ініцыятараў і творцаў Берасьцейскай царкоўнай уніі, уніяцкі мітрапаліт Кіеўскі
* [[Леанард Габрыэль Пацей]] (1632—1695) — вайсковы і дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, сэнатар, берасьцейскі земскі пісар (1662—1672), падсудак (1672—1676) і земскі судзьдзя (1676—1686), фундатар цэркваў і касьцёлаў
* [[Міхась Рудкоўскі]] (1936—1991) — беларускі паэт і тэлежурналіст, шматгадовы вядоўца літаратурна-музычнага тэлечасопісу «Буг»
* [[Мэльхіёр Станіслаў Савіцкі]] (?—1668) — кашталян (1652—1666) і ваявода берасьцейскі (1666—1668), удала бараніў Берасьцейскі замак ад маскоўскіх і швэдзкіх войскаў, сакратар каралеўскі, навуковец і паэт
* [[Казімер Леў Сапега]] (1609—1656) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, каралеўскі сакратар і пісар вялікі (1631—1637), маршалак дворны (1637—1645) і падканцлер (з 1645), адміністратар Берасьцейскай эканоміі
* [[Ян Фрыдэрык Сапега]] (1680—1751) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, канцлер ВКЛ, староста берасьцейскі ў 1697—1751 гг., фундатар многіх касьцёлаў і цэркваў, мэцэнат, бібліяфіл і пісьменьнік
* [[Мікола Селяшчук]] (1947—1996) — беларускі мастак другой паловы XX ст.
* [[Уладзімер Солтан]] (1953—1997) — беларускі кампазытар, ляўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі, стваральнік опэры «Дзікае паляваньне караля Стаха» (1989)
* [[Алекса Старажэнка]] (1805—1874) — украінскі пісьменьнік, этнограф, чыноўнік па асаблівых даручэньнях пры Міністэрстве ўнутраных справаў, правадыр дваранства Берасьцейскага павету
* [[Пятро Сьвентахоўскі]] (1939—2006) — беларускі мастак, пэдагог, ляўрэат спэцыяльнай прэміі Прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь (2001)
* [[Адам Трыпус]] (1896—1965) — беларускі вайсковец і настаўнік, грамадзка-палітычны дзяяч часоў [[БНР]]
* [[Антон Ус]] (1894—1980) — беларускі мастацтвазнаўца, прафэсар, грамадзка-палітычны дзяяч, сябар Якуба Коласа
* [[Мікола Чураба|Мікалай Чураба]] (1914—1998) — беларускі мастак, харыст-тэнар, пэдагог

== Глядзіце таксама ==
* [[Берасьцейскае ваяводзтва]]
* [[Берасьцейская мынца]]
* [[Берасьцейскі павет]]
* [[Генэральная акруга Валынь-Падольле]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|3}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* Ганцэр К. «Рэвалюцыя» ў Берасьцейскім краязнаўчым музэі // [[ARCHE Пачатак]]. № 2, 2013. С. 60—68. [https://www.academia.edu/20626760/_Рэвалюцыя_у_Берасьцеи_скім_краязнау_чым_музэі]
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|3-1}}
* Дайлід П. Берасце, Брэст-Літоўск, Брэст-над-Бугам, Брэст… // Газета для вас. № 712, 20 жніўня 2009 г.
* 3абела Т. Места Берасьцейскае ў XVI сталецьці. Сацыяльна-эканамічны нарыс // Запіскі Аддзелу гуманітарных навук. Інстытут Беларускае Культуры. Кніга 8. Працы клясы гісторыі. Т. ІІІ. — Менск, 1929. С. 81—126.
* {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}}
* {{Літаратура/ЭГБ|2}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}}
* Брест: Энциклопедический справочник / Гл. редактор И. П. Шамякин. — Мн.: БелСЭ им. П. Бровки, 1987. — 408 с.
* Ганцер К. (руководитель группы авторов-составителей), Еленская И., Пашкович Е. [и др.]: Брест. Лето 1941 года. Документы, материалы, фотографии. — Смоленск: Инбелкульт, 2016. {{ISBN|978-5-00076-030-7}} [https://www.academia.edu/20656900/Брест._Лето_1941_г._Документы._Материалы._Фотографии].
* Зоненберг X. История города Брест-Литовска, 1016—1907: По достоверным источникам и правдоподобным умозаключенням. — Варшава, 1908.
* Лысенко П. Ф. Открытие Берестья. — Мн., 1989.
* Науменко В. Я. Брест: Ист.-экон. очерк. 2 изд. — Мн., 1977.

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Радзіма майго духу|brest}}
* {{Глёбус Беларусі|brest}}
* Кисель Д., Коршунов С. [http://www.b-g.by/ru/13_2011/society/8170/ Кому принадлежал Брест в 1918 году?], «Брестская газета», 23.04.2011 г.

{{Навігацыйная група
|назоў = Берасьце ў сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|Берасьцейскі раён
|Берасьцейская вобласьць
}}
{{Месты і мястэчкі гістарычнай Берасьцейшчыны}}
{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Берасьце| ]]