Прагляд крыніцы для Беларуская Народная Рэспубліка

{{Краіна
|Назва                           = Беларуская Народная Рэспубліка
|Лацінка                         = Biełaruskaja Narodnaja Respublika
|НазваЎРоднымСклоне              = Беларускай Народнай Рэспублікі
|НазваНаДзяржаўнайМове           =
|ПэрыядІснаваньня                = 25 сакавіка 1918 — 28 красавіка 1919
|ПапярэдняяДзяржава1             = Расейская рэспубліка
|СьцягПапярэдняйДзяржавы1        = Flag of Russia.svg
|НаступнаяДзяржава1              = ССРБ
|СьцягНаступнайДзяржавы1         = Flag of Byelorussian SSR (1919-1927).png
|НаступнаяДзяржава2              = Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка
|СьцягНаступнайДзяржавы2         = Flag of Russian SFSR.svg
|НаступнаяДзяржава3              = Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польская Рэспубліка
|СьцягНаступнайДзяржавы3         = Flag of Poland.svg
|НаступнаяДзяржава4              = Летува
|СьцягНаступнайДзяржавы4         = Flag of Lithuania.svg
|Сьцяг                           = Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg{{!}}border
|Герб                            = Герб БНР.svg
|ДзяржаўныГімн                   = Мы выйдзем шчыльнымі радамі
|Месцазнаходжаньне               = BNR_1918.png|Мапа Эўропы з межамі, на якія прэтэндавала БНР у 1918 г.
|АфіцыйнаяМова                   = [[беларуская мова|беларуская]]
|Сталіца                         = [[Менск]], [[Горадня]]<ref name=sidarevich>[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Беларуская Народная Рэспубліка // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 387.</ref>
|НайбуйнейшыГорад                =Менск
|ТыпУраду                        = [[Рэспубліка]] 
|ПасадыКіраўнікоў                =Старшыні Рады
|ІмёныКіраўнікоў                 =[[Ян Серада]]<br>[[Язэп Лёсік]]
|Плошча                          =
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы       =
|АдсотакВады                     =
|ГодАцэнкіНасельніцтва           =
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва =
|Насельніцтва                    =
|ШчыльнасьцьНасельніцтва         =
|ЭтнічныСклад                    =
|КанфэсійныСклад                 =
|Пісьменнасьць                   =
|ГодАцэнкіСУП                    =
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП          =
|СУП                             =
|СУПНаДушуНасельніцтва           =
|Валюта                          =
|КодВалюты                       =
|ЧасавыПас                       =
|ЧасРозьніцаUTC                  =
|ЧасавыПасУлетку                 =
|ЧасРозьніцаUTCУлетку            =
|НезалежнасьцьПадзеі             = — абвешчаная<br />— страчаная<br />
|НезалежнасьцьДаты               = <br />25 сакавіка 1918<br />28 красавіка 1919
|АўтамабільныЗнак                =
|ДамэнВерхнягаЎзроўню            =
|ТэлефонныКод                    =
|Дадаткі                         =
}}
'''Белару́ская Наро́дная Рэспу́бліка''' ('''БНР''') — часткова прызнаная [[беларусы|беларуская]] дзяржава<ref>[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Беларуская Народная Рэспубліка // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 384.</ref>, [[улада]] якой пашыралася на частку тэрыторыі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] з 25 сакавіка 1918 году да 28 красавіка<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 323—324.</ref> 1919 году (зь перапынкамі), а таксама ў часе [[Слуцкі збройны чын|Слуцкага збройнага чыну]] (27 лістапада — 31 сьнежня 1920).

Дзяржаўныя сымбалі — [[бел-чырвона-белы сьцяг]] і герб [[Пагоня]]<ref name="hb315">{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 315.</ref>. Сталіца — [[Менск]]. Дзяржаўная і абавязковая мова — [[беларуская мова|беларуская]] (з 12 красавіка 1918<ref name="hb315"/>). Часовая [[часовая канстытуцыя Беларускай Народнай Рэспублікі|канстытуцыя]] ад 11 кастрычніка 1918 году<ref name="ehb386">[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Беларуская Народная Рэспубліка // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 386.</ref>. Выдача пашпартоў<ref name="hb315"/>.

Міжнароднае прызнаньне: [[Першая Рэспубліка Армэніі|Армэнія]], [[Грузінская Дэмакратычная Рэспубліка|Грузія]], [[Аўстрыя]], [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшча]], [[Эстонія]]<ref>{{артыкул|аўтар =| частка = |загаловак =Päewauudised. Walge-Wene saatkond Tallinas.|арыгінал = |спасылка =http://dea.nlib.ee/fullview.php?frameset=3&showset=1&wholepage=suur&pid=s622512&nid=11706&con=0|адказны =Julius Seljamaa|выданьне=[[Waba Maa]]|тып=газэта|месца=[[Талін|Tallinn]] |выдавецтва=Waba Maa |год=20.10.1919|выпуск=|том=|нумар= 229| старонкі=3 |isbn=}}</ref><ref>{{артыкул|аўтар =| частка = |загаловак =Päewauudised. Walge-Wene esitajaks Eesti Walitsuse junre.|арыгінал = |спасылка =http://dea.nlib.ee/fullview.php?frameset=3&showset=1&wholepage=suur&pid=s179338&nid=11710|адказны =Julius Seljamaa|выданьне=[[Waba Maa]]|тып=газэта|месца=[[Талін|Tallinn]] |выдавецтва=Waba Maa |год=24.10.1919|выпуск=|том=|нумар= 233| старонкі=1 |isbn=}}</ref><ref>{{Кніга|адказны =Тэкст [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|У. Арлова]]; Маст. З.Герасімовіч|загаловак =Краіна Беларусь. Ілюстраваная гісторыя|месца =Лондон|выдавецтва =Angloproject corporation limited|год =2003|старонак =317}}</ref>, [[Летува]], [[Латвія]], [[Чэхаславаччына]], [[УНР]]<ref>{{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 386.</ref> і [[Фінляндыя]] ([[дэ-юрэ]]<ref name="hb315"/><ref>{{артыкул|аўтар = | частка = |загаловак =Helsinki, jouluk. 16 p. Suomi tuunustanut Walko-Wenäjan hallituksen.|арыгінал = |спасылка =https://digi.kansalliskirjasto.fi/sanomalehti/binding/1176041?page=3 |адказны =Santeri Ivalo|выданьне=[[Helsingin Sanomat]].|тып=газэта|месца=[[Хэльсынкі|Helsinki]] |выдавецтва= |год=16.12.1919  |выпуск=|том=|нумар=341 | старонкі=3 |isbn=}}</ref>
<ref>{{артыкул|аўтар = | частка = |загаловак =Suomi tunnustaa Walko-Wenäjän tosiasiallisesti.|арыгінал = |спасылка =https://digi.kansalliskirjasto.fi/sanomalehti/binding/1205362?page=2 |адказны =Pekka Lempinen|выданьне=Kansan Työ|тып=газэта|месца=[[Выбарг|Viipuri]] |выдавецтва=Viipurin Työväen Sanomalehti- ja Kirjapaino-Osuuskunnalle |год=16.12.1919  |выпуск=|том=|нумар=289 | старонкі=2 |isbn=}}</ref>
<ref>{{артыкул|аўтар = | частка = |загаловак =Признаніе Бѣлорусской республики Финляндіей.|арыгінал = |спасылка =https://periodika.lndb.lv/periodika2/p#periodical;id=145934083154218831885119996092170058541|адказны =В. П. Пановъ|выданьне=[[Сегодня]]|тып=газэта|месца=[[Рыга]] |выдавецтва=Т-во "Народъ" въ лицѣ Як. Брамса |год=21.12.1919|выпуск=|том=|нумар=81 | старонкі=2 |isbn=}}</ref>); [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]], [[Баўгарыя]] і [[Асманская імпэрыя|Турэччына]] ([[дэ-факта]]<ref>[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Беларуская Народная Рэспубліка // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 388.</ref>).

Найвышэйшы орган дзяржаўнай улады Беларускай Народнай Рэспублікі, [[Рада БНР]], працягвае дзеяць у [[Урад у выгнаньні|выгнаньні]]. Кожны год 25 сакавіка, дзень абвяшчэньня незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі, сьвяткуецца беларусамі як [[Дзень Волі|Дзень Незалежнасьці (Дзень Волі)]].

== Вялікае Княства Літоўскае як крыніца дзяржаўнасьці ==
{{Асноўны артыкул|Вялікае Княства Літоўскае|Беларускае нацыянальнае адраджэньне|Ліцьвінства}}
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|значак|200пкс|зьлева|Паштоўка БНР з гербамі [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх]] [[ваяводзтва|ваяводзтваў]] (адпаведных [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Вялікага Княства Літоўскага|ваяводзтвам]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]) і [[Пагоня|дзяржаўным гербам]] (адпаведным дзяржаўнаму гербу ВКЛ), 1918 г.]]
[[Файл:Samogitia, Lituania-Russia Bianca, Moscovia (G. Albrizzi, I. Tirion, 1740).jpg|значак|280пкс|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе [[Літва]] (''Lituania'') цалкам атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] (''Russia Bianca''), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitia'') падаецца асобна ад Літвы, а [[Маскоўская дзяржава|Масковія]] (''Moscovia'') — асобна ад [[Русь|Русі]] ([[Вэнэцыя]], 1740 г.)]]

У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзя нацыянальная эліта гістарычных [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] пры чынным удзеле выхадцаў з [[Шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва|гістарычнай Літвы]]<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.</ref>}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы [[Белая Русь|«Беларусь» і «беларусы»]]. Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. У 1918 годзе сябра камісіі БНР у арганізацыі Беларускага ўнівэрсытэту прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] падкрэсьліваў у газэце [[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]]: «''Цяпер ідзе дзяржаўнае будаваньне. Натуральна, паўстае думка пра тэрміналёгію дзяржаўных ўстановаў, т.ё. ці пакідаць нам цяперашнія, чужыя нам найменьні ўстановаў, ці мы павінны вярнуцца да найменьняў нашага дзяржаўнага права, — да родных, часам забытых ужо намі, тэрмінаў. <…> — будзем аднаўляць наш праўны язык зь [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Статуту]], каторы ўжываўся, як закон, да 1830 году. А тэрміналёгія Статуту стварылася ў часы [[Вялікае Княства Літоўскае|нашай дзяржаўнай (панствовай) незалежнасьці]]''»<ref>Доўнар-Запольскі М. К пытаньню аб найменьні дзяржаўных установаў // Вольная Беларусь. № 19, 1918. С. 2—3.</ref>.

У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускай нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што [[літоўская мова|гістарычная літоўская]] — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнай мовай]] Вялікага Княства Літоўскага, што [[Ліцьвіны|гістарычныя ліцьвіны]] — гэта [[беларусы]], а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. <…> Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.</ref>.

== Тэрыторыя ==
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1918) (3).jpg|значак|280пкс|Мапа БНР, 1918 г.]]
{{Асноўны артыкул|Геаграфія Беларускае Народнае Рэспублікі}}

Згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] ад 25 сакавіка 1918 году тэрыторыя Беларускае Народнае Рэспублікі ахоплівала навукова вызначаную [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]]:
{{Цытата|Беларуская Народная Рэспубліка павінна абняць усе землі, дзе жыве і мае лічбенную перавагу беларускі народ, а ласьне: Магілеўшчыну, беларускія часьці Меншчыны, Гродненшчыны (з Гродняй, Беластокам і інш.), Віленшчыны, Віцебшчыны, Смаленшчыны, Чарнігаўшчыны і сумежных часьцяў суседніх губэрняў, заселеных беларусамі|3-я Ўстаўная Грамата Рады Беларускае Народнае Рэспублікі}}

Гэтыя межы дакладна акрэсьліваюцца на мапе Беларускай Народнай Рэспублікі, выдадзенай у 1918 годзе і прадэманстраванай Надзвычайнай місіяй БНР на [[Парыская мірная канфэрэнцыя|Парыскай мірнай канфэрэнцыі]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Historical borders of Belarusians.png|міні|280пкс|
Межы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]<br />
{{Легенда|#F0C500|Паводле [[Яўхім Карскі|Я. Карскага]] (1903)}}
{{Легенда|#F00000|Паводле [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|М. Доўнар-Запольскага]] (1919)}}
{{Легенда|#000000|Сучасныя дзяржаўныя межы}}
]]

=== Перадумовы ===
У ліпені 1917 году буржуазны [[Часовы ўрад]] у [[Расейская рэспубліка|Расеі]] перайшоў да адкрытага змаганьня з [[Саветы|Саветамі]]. Двоеўладзьдзе скончылася. [[Бальшавікі]] перайшлі ў падпольле й узялі курс на падрыхтоўку ўзброенага паўстаньня. У кастрычніку 1917 году яны атрымалі перамогу й улада перайшла ў рукі Саветаў. Найвышэйшым органам савецкай улады на большай частцы тэрыторыі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] быў Абласны выканаўчы камітэт Заходняй вобласьці і фронту ([[Аблвыканкамзах]]).

У той жа час (ліпень 1917 году) актывізаваліся беларускія нацыянальныя сілы, якія правялі ІІ зьезд беларускіх нацыянальных арганізацыяў, пастанавілі патрабаваць аўтаномію Беларусі ў складзе дэмакратычна-рэспубліканскай Расеі. На зьезьдзе ўтварылася Цэнтральная Рада, якая пасьля кастрычніка 1917 году была пераўтвораная ў [[Вялікая Беларуская Рада|Вялікую Беларускую Раду]] (ВБР). ВБР не прызнала ўладу Аблвыканкамзаху, бо разглядала яго як выключна франтавы орган улады. Супрацы ВБР і Аблвыканкамзаху ў справе стварэньня беларускай дзяржаўнасьці не адбылося.

Ужо 5 сьнежня 1917 году, адолеўшы ўсе перашкоды і рознагалосьсі ваеннага часу, беларускі народ зарганізаваў у [[Менск]]у [[Першы Ўсебеларускі кангрэс]], на які сабралася 1872 дэлегаты з усіх этнічных беларускіх абшараў — ад Смаленшчыны да Беласточчыны. Ніводнаму з народаў былой імпэрыі, якія на той час ня мелі незалежнасьці, гэткага прадстаўнічага зьезду ў той час склікаць не ўдалося. У параўнаньні, на Другі Ўсерасейскі зьезд Саветаў, які прыводзіла да ўзору бальшавіцкая ўлада, сабралася толькі 649 дэлегатаў. Старшынём зьезду быў абраны прафэсар [[Ян Серада]], ганаровым старшынём акадэмік [[Яўхім Карскі]]. На зьезьдзе быў агучаны лёзунг «Няхай жыве Беларуская Народная Рэспубліка!» Усебеларускі кангрэс абвясьціў сябе найвышэйшым органам улады Беларусі і не прызнаў тут легітымнасьць бальшавіцкай улады. Аднак зьезд не пасьпеў дакончыць сваёй працы. Новыя бальшавіцкія ўладары спалохаліся нацыянальнага самавызначэньня беларусаў, у выніку чаго на разгон зьезду былі адпраўленыя ўзброеныя жаўнеры з кулямётамі і бронетэхнікай. Дэлегаты Ўсебеларускага зьезду вельмі позна зразумелі, што над зьездам навісла пагроза гвалтоўнага разгону з боку бальшавіцкага [[Аблвыканкамзах]]у. Яшчэ напачатку сьнежня 1917 году з дэлегатаў Усебеларускага кангрэсу сфармавалася Ваенная камісія, у якую ўвайшлі каля 100 чалавек, у тым ліку два генэралы — [[Кіпрыян Кандратовіч]] і Алексіеўскі (камандзір Свэабарскай фартэцыі, якая падпарадкоўвалася [[Петраград]]зкаму гарнізону). Недзе ў сярэдзіне сьнежня Ваенная камісія накіравала свайго прадстаўніка [[Васіль Русак|Васіля Русака]] ў Воршу, каб той дамовіўся з камандзірам тамтэйшага кавалерыйскага эскадрону, прыхільнікам Вялікай Беларускай Рады ротмістрам Якубенем пра таемную перадысьлякацыю эскадрону ў Менск для забесьпячэньня аховы Ўсебеларускага кангрэсу. Але гэты крок быў запозьненым.

У ноч з 17 на 18 сьнежня 1917 году (паводле [[Юліянскі каляндар|старога стылю]]) бальшавікі зьезд разагналі. Дэлегаты былі бяз зброі й не змаглі супрацьстаяць узброеным бальшавіцкім жаўнерам. Але той зьезд, адбіваючыся ад бальшавіцкіх пагромшчыкаў, пасьпеў прагаласаваць за самавызначэньне Беларусі. Абраная дэлегатамі Рада Ўсебеларускага кангрэсу атрымала ўсе юрыдычныя і маральныя паўнамоцтвы на далейшую пабудову дзяржавы. І ў адпаведнасьці з гэтым, у далейшым (25 сакавіка 1918 году) Выканкам Рады Ўсебеларускага кангрэсу абвясьціў Беларускую Народную Рэспубліку, і беларускі народ атрымаў дзяржаўнасьць. Працэдура тая была юрыдычна бездакорнай. Але ж тады, у сьнежні 1917 году, на загад бальшавіцкага Аблвыканкамзаху пад кіраўніцтвам камісара [[Мікалай Крывашэін|М. І. Крывашэіна]] быў разагнаны [[Першы Ўсебеларускі кангрэс]]. Ужо 18 сьнежня дэлегаты Рады Ўсебеларускага кангрэсу, у складзе 56 чалавек на чале зь [[Язэп Лёсік|Язэпам Лёсікам]], патаемна сабраліся ў чыгуначным дэпо пад аховай рабочай дружыны і пастанавілі падпарадкаваць сабе [[Цэнтральная Беларуская Вайсковая Рада|Цэнтральную Беларускую Вайсковую Раду (ЦБВР)]], а таксама выдзелілі з свайго складу больш мабільны кіроўны орган — Выканаўчы Камітэт Рады Ўсебеларускага кангрэсу. Ён зрабіўся юрыдычным і маральным пераемнікам усёй улады, якая належала Першаму Ўсебеларускаму кангрэсу. Выканкам Усебеларускага кангрэсу атрымаў даручэньне, як толькі будзе магчымым, узяць уладу на Беларусі ў свае рукі і рыхтавацца да гэтага вырашальнага моманту.

: ''Пра падзеі 19—21 лютага 1918 году ў Менску глядзіце таксама артыкул [[Беларуска-польская адміністрацыя Менску]].''

9 сьнежня 1917 году паміж [[Савецкая Расея|Савецкай Расеяй]] і [[Нямеччына]]й пачаліся мірныя перамовы, якія былі сарваныя па віне [[Леў Троцкі|Льва Троцкага]]. Нямецкае камандаваньне аддала сваім войскам загад пачаць 18 лютага 1918 году наступленьне, што рэзка абвастрыла сытуацыю на Заходнім фронце. Нямецкія войскі хутка набліжаліся да [[Гомель|Гомелю]] і [[Менск]]у. У такіх умовах кіраўніцтва Аблвыканкамзаху і СНК Заходняй вобласьці мусіла сьпешна эвакуявацца ў [[Смаленск]].

=== Абвяшчэньне ===
[[Файл:Government of BNR.jpg|міні|280пкс|Рада БНР. Зьлева направа, сядзяць: [[Алесь Бурбіс]], [[Ян Серада]], [[Язэп Варонка]] (старшыня), [[Васіль Захарка]]; Стаяць: [[Аркадзь Смоліч]], [[Пётра Крэчэўскі]], [[Кастусь Езавітаў]], [[Антон Аўсянік]], [[Лявон Заяц]]]]

20 лютага 1918 году Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду сфармаваў Першы Беларускі ўрад ([[Народны сакратарыят БНР|Народны Сакратарыят]]). Спачатку ва ўрад на чале зь Язэпам Варонкам уваходзілі 7 чалавек, але пасьля іх колькасьць была даведзеная да 15-ці. Паводле ўспамінаў [[Кастусь Езавітаў|Кастуся Езавітава]], склад першага ўраду БНР быў наступны:

[[Язэп Варонка]] — старшыня (прэм’ер-міністар) і народны сакратар (міністар) міжнародных справаў, [[Іван Макрэеў]] — унутраных справаў, [[Аркадзь Смоліч]] — асьветы, [[Яфім Бялевіч]] — справядлівасьці (юстыцыі), [[Янка Серада]] — народнай гаспадаркі, [[Віктар Рэдзька]] — шляхоў зносінаў, [[Тамаш Грыб]] — земляробства, [[Палута Бадунова]] — апекі, [[Аляксандар Карабач]] (Карач) — пошты і тэлеграфу (сувязі), [[Пётра Крэчэўскі]] — кантролю, [[Гелій Белкінд]] — фінансаў, [[Павал Злобін]] — расейскіх справаў, [[Майсей Гутман]] — «першы таварыш» (першы намесьнік) старшыні і сакратар габрэйскіх справаў, [[Кастусь Езавітаў|Канстантын Езавітаў]] — «другі таварыш» старшыні і народны сакратар вайсковых справаў, [[Лявон Заяц]] — загадчык справаў Народнага Сакратарыяту.

У далейшым склад першага ўраду мяняўся, у тым ліку і з тае прычыны, што ў красавіку ў знак пратэсту супраць прыняцьця 3-й устаўной граматы падалі ў адстаўку Макрэеў, Злобін, Белкінд. Акрамя таго, палітычныя органы БНР ажыцьцяўлялі кааптацыю (уключэньне) іншых беларускіх нацыянальных арганізацыяў (напрыклад, [[Віленская беларуская рада]] або [[Менскае беларускае прадстаўніцтва]]).

Падобная практыка прыводзіла да істотных зьменаў у зьнешнепалітычным курсе дзяржавы: так, кааптацыя Менскага беларускага прадстаўніцтва падштурхнула Раду БНР да адпраўленьня ўдзячнае тэлеграмы кайзэру Нямеччыны, а пазьней пад націскам нямецкага камандваньня адзін з найвыбітнейшых сябраў прадстаўніцтва, [[Раман Скірмунт]], стаў старшынём ураду краіны<ref>Менскае беларускае прадстаўніцтва // {{Літаратура/ЭГБ|5}}</ref>. У траўні 1918 году сярод палітычных структураў БНР узьнікла двоеўладзьдзе: з ураду БНР выйшлі сацыял-дэмакрат А. Смоліч і сацыял-рэвалюцыянэры, у выніку чаго з сацыялістаў-фэдэралістаў была створаная г.зв. [[Рада пяцёх]]; у той час як правыя сілы стварылі альтэрнатыўны ўрад на чале са Скірмунтам. Аднак ужо ў чэрвені гэтага ж году левыя й правыя прыйшлі да кампрамісу, новы кааліцыйны ўрад узначаліў Серада<ref name="ehb385"/>.

[[Файл:Miensk, BNR. Менск, БНР (1918).jpg|міні|280пкс|Беларускі нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]] над будынкам [[Народны Сакратарыят БНР|Народнага Сакратарыяту БНР]] (былы [[Дом губэрнатара (Менск)|Дом губэрнатара]]). [[Менск]], 1918 г.]]

Выканкам Усебеларускага кангрэсу пастанавіў узяць уладу ў свае рукі. 21 лютага 1918 году ён зьвярнуўся да народу Беларусі зь [[Першая Ўстаўная грамата|Першай устаўной граматай]], у якой абвясьціў сябе часовай уладай на тэрыторыі Беларусі. Выканкамам Усебеларускага кангрэсу да адкрыцьця Ўсебеларускага Ўстаноўчага Сойма функцыі новай улады ўскладаліся на створаны першы беларускі ўрад — Народны Сакратарыят Усебеларускага кангрэсу, старшынём якога стаў адзін зь лідэраў [[БСГ]] [[Язэп Варонка]].

Пры канцы лютага 1918 году ў Менск, дзе знаходзіўся Выканкам Усебеларускага кангрэсу, прыйшлі войскі кайзэраўскай Нямеччыны. Першае, што зрабілі немцы, калі ўвайшлі ў Менск 21 лютага, — раззброілі менскую беларускую вайсковую дружыну; таксама яны забралі касу Народнага Сакратарыяту, сарвалі зь яго будынка бел-чырвона-белы сьцяг, выгналі службоўцаў. Беларускія лідэры былі папярэджаныя, што акупацыйныя ўлады не дапусьцяць у Беларусі сур’ёзнай палітычнай дзейнасьці.

3 сакавіка 1918 году Савецкая Расея склала зь Нямеччынай [[Берасьцейская мірная дамова|Берасьцейскую мірную дамову]], паводле якой землі, што ляжалі на захад ад лініі [[Дзьвінск]]—[[Сьвянцяны]]—[[Пружаны]] і належалі раней Расеі, перадаваліся Нямеччыне й [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыне]], якія мусілі вырашыць будучыню гэтых зямель. Гэта яшчэ болей нараджала незалежніцкія ад бальшавіцкай Савецкай Расеі тэндэнцыі ў шэрагах беларускага нацыянальнага руху.

[[Файл:Diplomatic mission of BNR.jpg|міні|280пкс|Шыльда Вайскова-Дыпляматычнай Місіі БНР у [[Латвія|Латвіі]] і [[Эстонія|Эстоніі]]]]

9 сакавіка 1918 году Выканкам Усебеларускага кангрэсу ў адказ на [[Берасьцейская мірная дамова|Берасьцейскую мірную дамову]] паміж Савецкай Расеяй і Нямеччынай, прыняў [[Другая Ўстаўная грамата|Другую ўстаўную грамату]], якая зьяўляецца канстытуцыйнай. У ёй гаворыцца пра ўтварэньне Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР) ў межах расьсяленьня і колькаснай перавагі беларусаў. Заканадаўчую ўладу БНР атрымала [[Рада БНР]], старшыня якой прадстаўнік БСГ [[Ян Серада]]. Яна аб’яўлялася заканадаўчым органам да скліканьня Ўсебеларускага Ўстаноўчага Сойму. Выканаўчую ўладу БНР атрымаў [[Народны Сакратарыят БНР]] ([[Алесь Бурбіс]], [[Ян Серада]], [[Язэп Варонка]], [[Васіль Захарка]], [[Аркадзь Смоліч]], [[Пётра Крэчэўскі]], [[Кастусь Езавітаў]], [[Антон Аўсянік]], [[Лявон Заяц]] і іншыя). Нямеччына да фармаваньня дзяржаўных інстытутаў БНР ніякага дачыненьня ня мела. Чальцы Рады БНР і ўраду БНР былі абраньнікамі беларускага народу ([[Першы Ўсебеларускі кангрэс]], сьнежань 1917 году).

8 сакавіка Рада БНР запрасіла ў свой склад прадстаўнікоў расейскіх сацыялістычных партыяў (сярод якіх былі прадстаўнікі нацыянальных меншасьцяў Беларусі — расейцы, палякі, габрэі, украінцы, летувісы), а трохі пазьней — і Віленскай Беларускай рады ([[Іван Луцкевіч]], [[Антон Луцкевіч]], [[Вацлаў Іваноўскі]]), якая дзеяла ў Вільні пад назвай Беларускага Народнага Камітэту з моманту акупацыі заходняй часткі Беларусі.
[[Файл:BNR Third charter.png|thumb|200пкс|зьлева|Трэцяя Ўстаўная грамата БНР]]
[[Файл:BNR Grodno.jpeg|міні|280пкс|Урад БНР у [[Горадня|Горадні]]]]
[[Файл:Biełaruskaja kamendatura, Horadnia (1919).png|значак|280пкс|Беларуская камэндатура ў Горадні, 1919 г.]]

У адказ на Берасьцейскую мірную дамову паміж Савецкай Расеяй і Нямеччынай, 25 сакавіка, пасьля доўгіх спрэчак паміж прыхільнікамі незалежнасьці і прыхільнікамі аўтаноміі Беларусі ў складзе Расеі, большасьцю галасоў была прынятая [[Трэцяя Ўстаўная грамата]], у якой Беларуская Народная Рэспубліка абвяшчалася незалежнай дзяржавай, [[Берасьцейская мірная дамова]] скасоўвалася. Афіцыйнай мовай была аб’яўленая беларуская, а сталіцай новай дзяржавы — места Менск.

Бальшавікі абвясьцілі, што стварэньне БНР — спроба буржуазна-[[абшарнік|абшарніцкіх]] колаў адарваць Беларусь ад Савецкай Расеі. Паводле дамоўленасьці з сваімі хаўрусьнікамі, расейскімі бальшавікамі ў Берасьці, немцы абавязаліся не прызнаваць новых дзяржаўных утварэньняў на тэрыторыі былой Расейскай Імпэрыі. Немцы, якія былі хаўрусьнікамі бальшавіцкай Савецкай Расеі, разагналі [[Рада БНР|Раду БНР]] і [[Народны Сакратарыят БНР]]. У гэткіх цяжкіх умовах [[Рада БНР]] зьвярнулася да нямецкага імпэратара (кайзэра) Вільгельма II з тэлеграмай, у якой дзякавала за вызваленьне Беларусі, прасіла дапамагчы ў стварэньні яе дзяржаўнай незалежнасьці ў хаўрусе зь Нямецкай Імпэрыяй. Пасылка тэлеграмы выклікала ў БНР востры палітычны крызіс; і [[Рада БНР]], і [[БСГ]] раскалоліся, утварыліся новыя партыі. Але Нямеччына не прызнала БНР і зрабіла ўсё магчымае, каб перашкодзіць стварэньню нацыянальнага войска Беларусі. Таму рэальнай улады [[Народны Сакратарыят БНР]] не атрымаў і працягваў сваё існаваньне толькі фармальна. Аднак [[Обэр-Ост|нямецкая адміністрацыя]] не перашкаджала чальцам БНР самастойна вырашаць шэраг культурных і адукацыйных пытаньняў.

11 кастрычніка 1918 году пры кіраваньні Народнага Сакратарыяту на чале з Антонам Луцкевічам была прынятая часовая [[часовая канстытуцыя Беларускай Народнай Рэспублікі|канстытуцыя]] БНР<ref name=sidarevich/>. Ужо ў лістападзе гэтага ж году кіраўніцтва БНР прадугледжвала варыянт прыняцьця канстытуцыі на савецкі ўзор у абмен на прызнаньне незалежнасьці Беларусі з боку [[Савецкая Расея|Расеі]], але расейскае кіраўніцтва не прыняло дадзеную прапанову<ref name=sidarevich/>. Разам з тым адзначаецца, што працы па стварэньні канстытуцыі рэспублікі вяліся й раней, праз хуткі час пасьля скліканьня Першага Ўсебеларускага зьезду.

<gallery widths="215" heights="180" class="center">
Pahonia, BNR. Пагоня, БНР (1918-20).jpg|Вокладка пашпарту грамадзяніна БНР зь дзяржаўным гербам «[[Пагоня]]»<ref>{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 123.</ref>
Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1920).jpg|Паштоўка БНР зь дзяржаўным [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]]
Postcard Vialikija Dziejacy Bielaruskaha Adradzennia 1.jpg|Паштоўка БНР «Вялікія дзеячы беларускага Адраджэньня»
</gallery>

=== Адукацыя, навука, культура ===
Найбольшых посьпехаў урад БНР дасягнуў у культурным будаваньні і разьвіцьці адукацыі. За кароткі час паводле розных падлікаў адкрыліся ад 150 да 350 беларускіх школаў, у тым ліку гімназіі ў [[Будслаў|Будславе]], [[Менск]]у, [[Наваградак|Наваградку]], [[Слуцак|Слуцку]] і [[Горадня|Горадні]]<ref name="ehb385">[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Беларуская Народная Рэспубліка // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 385.</ref>.

Падрыхтоўка настаўнікаў, апроч Сьвіслацкай гімназіі, вялася ў Менскім пэдагагічным інстытуце<ref name="ehb385"/>, рыхтавалася адкрыцьцё Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту (гэтай справай займаліся [[Аркадзь Смоліч]], [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]], [[Яўхім Карскі]], [[Усевалад Ігнатоўскі]] і іншыя). У плянах БНР было таксама адкрыцьцё сельскагаспадарчага і політэхнічнага інстытутаў<ref name="ehb386"/>.

У красавіку 1918 году адкрылася Менская вышэйшая музычная школа, пераўтвораная ў тым жа годзе ў [[Беларуская кансэрваторыя|Беларускую кансэрваторыю]]<ref name="ehb386"/>. Заняткі пачаліся і ў адноўленай Каталіцкай духоўнай сэмінарыі (рэктар — доктар філязофіі ксёндз [[Фабіян Абрантовіч]]).

З ініцыятывы [[Антон Луцкевіч|А. Луцкевіча]] ў 1918 годзе ўтварылася першая беларуская навуковая ўстанова — [[Беларускае навуковае таварыства (1918)|Беларускае навуковае таварыства]] ў [[Вільня|Вільні]]<ref name="ehb386"/>. Вялася падрыхтоўка да адкрыцьця [[Віленская беларуская гімназія|Віленскай беларускай гімназіі]].

У 1918 годзе ў БНР на беларускай мове выходзіла 6 газэтаў (у тым ліку [[Беларускі шлях (1918)|Беларускі шлях]]) і 3 часопісы, дзеяла 11 выдавецтваў<ref name="hb315"/>. Выдавецтва «Адукацыя» актыўна друкавала падручнікі для школаў.

19 траўня 1918 году на базе Таварыства драмы і камэдыі ўзьнік Беларускі дзяржаўны тэатар БНР<ref name="hb315"/>.

=== Узброеныя сілы БНР ===
{{Асноўны артыкул|Узброеныя сілы Беларускай Народнай Рэспублікі}}
[[File:Sluck Flag 1920.jpg|міні|280пкс|Сьцяг [[Слуцкі збройны чын|першага Слуцкага палку стральцоў БНР]]]]

Беларускія часткі пачалі стварацца ў складзе расейскай арміі яшчэ ўвосень 1917 году. У лютым 1918 году, калі ўладу ў Менску ўзяў у свае рукі выканкам Усебеларускага зьезду, утварыўся Першы Менскі беларускі полк, які праіснаваў да прыходу нямецкіх войскаў.

Пад наглядам немцаў лідэры БНР займаліся дзяржаўнай дзейнасьцю амаль ва ўсіх яе галінах, акрамя ваеннай. Ураду БНР не дазвалялася мець сваё войска і міліцыю. Нямеччына не дапусьціла перадысьлякацыю ў Беларусь з румынскага фронту стотысячнага беларускага войска. Расчараваньне немцамі падштурхнула беларускіх эсэраў да стварэньня сялянскіх партызанскіх атрадаў для змаганьня з акупантамі. З гэтай мэтай была створана арганізацыя «Саюз беларускага працоўнага сялянства». Дзясяткі тысячаў чалавек уваходзілі ў партызанскія аддзелы, у тым ліку і тыя, што ваявалі за дзяржаўную незалежнасьць БНР (Лукаша Семянюка, [[Юрка Моніч|Юркі Моніча]], [[Вячаслаў Адамовіч (малодшы)|Вячаслава Адамовіча-«Дзергача»]] ды іншых). Існавалі і іншыя формы супраціву. На поўную дзяржаўную незалежнасьць без уласнага войска разьлічваць не даводзілася. Нямеччына адмыслова да апошняга стрымлівала фармаваньне беларускіх вайсковых злучэньняў, бо высьцерагалася, што яны будуць скіраваны супраць падтрыманага імі бальшавіцкага рэжыму ў Савецкай Расеі.

Пра свае сымпатыі да БНР заяўляў і генэрал-маёр [[Станіслаў Булак-Балаховіч]], які са сваім аддзелам у 1919 годзе на нейкі час перайшоў «на беларускую службу» («[[Асобны атрад БНР]]»), а потым разам з польскімі войскамі ваяваў супраць бальшавікоў. У лістападзе 1920 году Булак-Балаховіч абвясьціў у Мазыры «незалежную беларускую дзяржаву», але неўзабаве яго армія была разьбітая Чырвонай Арміяй і адыйшла ў Польшчу.

Паводле падлікаў гісторыка Алега Латышонка, аўтара кнігі «Жаўнеры БНР», у беларускіх вайсковых аддзелах на працягу 1917—1923 гадоў служылі каля 11 тысячаў чалавек, пераважна добраахвотнікаў. Адзін з найбольш заўважных эпізодаў змаганьня за БНР — [[Слуцкі збройны чын]] 1920 году, калі сьпешна сфармаваная Слуцкая брыгада стральцоў БНР на працягу месяца вяла баі з Чырвонай Арміяй.

=== Зьнікненьне ===
Па Лістападаўскай рэвалюцыі ў Нямеччыне (1918 год) Савецкі ўрад дэнансаваў Берасьцейскую мірную дамову і рушыў [[Чырвоная Армія|Чырвоную Армію]] на захад. У абставінах адыходу нямецкіх войскаў Рада народных міністраў БНР у [[Устаўныя граматы БНР|4-ай Грамаце]] ад 29 лістапада 1918 году заклікала беларускі народ да захаваньня парадку, які ўстанавіла Рада БНР. Была зробленая спроба стварэньня палітычнага цэнтру бяз Рады, на базе земстваў, сацыялістычных партыяў, прафэсійных арганізацыяў і фармаваньня на гэтай падставе органаў краявой улады. Але кіраўнікі гэтых арганізацыяў не змаглі разьвязаць пытаньне ўлады. Прадстаўнікі левых арганізацыяў тым часам схіліліся да супольнай работы з савецкай уладай.

Выпраўляючыся ў [[Вільня|Вільню]], Рада і ўрад БНР выдалі 5-ую Грамату. У ёй беларускі народ заклікаўся да выступленьня супраць савецкай улады, да абароны БНР, да «ўсеагульнага грамадзянскага шчасьця» і стварэньня на месцах «беларускіх Саветаў», якія мусяць падпарадкоўвацца Радзе БНР. Але ўмоваў для гэтага не было.

10 сьнежня 1918 году Чырвоная Армія заняла [[Менск]]. Менскі Савет абвясьціў аб аднаўленьні Савецкае ўлады. Да сярэдзіны лютага 1919 году амаль на ўсёй тэрыторыі Беларусі зноў [[Беларусь у Першай савецка-польскай вайне|усталявалася ўлада бальшавікоў]].

[[Беларускі нацыянальны камісарыят]] (Белнацкам) на чале з [[Аляксандар Чарвякоў|Аляксандрам Чарвяковым]] прапанаваў пераўтварэньне Заходняй вобласьці ў аўтаномную рэспубліку ў складзе [[РСФСР]]. Прапанову Белнацкаму падтрымалі беларускія сэкцыі [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|РКП(б)]], якія аб’ядноўвалі беларусаў-камуністаў на чале са [[Зьміцер Жылуновіч|Зьмітром Жылуновічам]]. Бальшавіцкае кіраўніцтва прыслухалася да патрабаваньняў нацыянальных сэкцыяў ЦК РКП(б) і пайшло насустрач, прыняўшы пастанову аб стварэньні [[БССР]].

30 сьнежня 1918 году ў [[Смаленск]]у адбылася VI Паўночна-Заходняя абласная канфэрэнцыя РКП(б), на якой разглядалася пытаньне аб утварэньні БССР і [[КПБ|КПБ(б)]]. Была прынята пастанова аб стварэньні самастойнай сацыялістычнай рэспублікі і перайменаваньні Паўночна-Заходняга абласнога камітэту РКП(б) у КПБ(б). КПБ узначалілі [[Аляксандар Мясьнікоў]] (Мясьнікян) і [[Вільгельм Кнорын]] (Кнорыньш), урад БССР — [[Зьміцер Жылуновіч]]. 1 студзеня 1919 году быў абнародаваны Маніфэст ураду Беларусі, які абвясьціў утварэньне БССР. Уся ўлада дэкляравалася толькі за Саветамі, сталіцай прызнаны Менск, пачалася падрыхтоўка да І зьезду Саветаў, каб заканадаўча аформіць стварэньне новай дзяржавы. Увогуле, утварэньне БССР фактычна адбылося ў адказ на абвяшчэньне незалежнасьці Беларускае Народнае Рэспублікі, што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году<ref>[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.</ref>:
{{Цытата|
Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку
{{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}}
}}

== Маркі БНР ==
<gallery widths="150" heigths="150" class="center">
Pahonia red (25 Groschen), Stamp of Belarusian People's Republic.svg|25 гр.
10 Hrašoŭ (Orange), Stamp of Belarusian People's Republic.jpg|10 гр.
Pahonia-bnr.jpg|3 р.
Skaryna-bnr.jpg|2 р.
</gallery>

== Эміграцыя і сучаснасьць ==
[[Файл:Vilenskaja biełaruskaja gimnazija-1.jpg|міні|280пкс|Vilenskaja biełaruskaja gimnazija-1.jpg|Сьвяткаваньне ўгодкаў утварэньня Беларускай Народнай Рэспублікі ў [[Віленская беларуская гімназія|Віленскай беларускай гімназіі]]. [[Вільня]], 25 сакавіка 1935 г.]]

У студзені 1919 году [[Рада БНР|Рада]] і ўрад БНР пераехалі ў [[Вільня|Вільню]], а потым ([[Беларусь у Першай савецка-польскай вайне|у выніку наступленьня Чырвонай Арміі]] і дзейнасьці польскіх ваенізаваных фармаваньняў) у [[Горадня|Горадню]]. Гэты горад лічыўся сталіцай БНР да верасьня 1919 году. Пад эгідай ураду БНР знаходзіліся некаторыя мясцовыя арганізацыі, быў наладжаны выпуск 5 беларускіх газэт (у тым ліку [[Беларускі народ (1919)|Беларускі народ]], [[Родны край (1919)|Родны край]]). Урад БНР у гэты час вёў змаганьне супраць прэтэнзіяў [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|польскай дзяржавы]] на беларускія тэрыторыі, дамагаўся права на ўдзел у [[Парыская мірная канфэрэнцыя|Парыскай мірнай канфэрэнцыі]], пасьпяхова прайшлі перамовы з урадам [[УНР]] пра пазыцыю для ўраду [[Антон Луцкевіч|А. Луцкевіча]].

У сувязі зь дзеяньнямі польскіх легіянэраў у канцы сакавіка 1919 году ўрад БНР выехаў у [[Бэрлін]]. Тут была дэзавуяваная рэзалюцыя «Ўсебеларускага зьезду», які нібыта адбыўся ў [[Наваградак|Наваградку]], аб далучэньні Беларусі да Польшчы. У траўні 1919 году ад старшыні мірнай канфэрэнцыі быў атрыманы дазвол на прыезд беларускай дэлегацыі ў [[Парыж]].

На пачатку чэрвеня 1919 году ўрадавая дэлегацыя БНР прыбыла ў Парыж. Дэлегацыя разам з прадстаўнікамі [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]], [[Эстонія|Эстоніі]], [[Украінская Народная Рэспубліка|Украіны]] і інш. дабівалася прызнаньня іх дзяржаваў поўнапраўнымі суб’ектамі [[міжнародныя адносіны|міжнародных дачыненьняў]].

Тым часам у красавіку 1919 году [[Узброеныя сілы Польшчы|Войска Польскае]] заняло Вільню і Горадню, на пачатку жніўня быў заняты Менск. 19 верасьня [[Аркадзь Смоліч]] і [[Язэп Лёсік]] накіравалі кіраўніку Польскай дзяржавы [[Юзэф Пілсудзкі|Ю. Пілсудзкаму]] ліст, у якім прасілі аднавіць дзейнасьць структураў БНР. Увосень 1919 году доўгі час у [[Варшава|Варшаве]] знаходзіўся [[Антон Луцкевіч|А. Луцкевіч]], які дабіваўся прызнаньня польскай дзяржавай самастойнасьці Беларусі.

1 сьнежня 1919 году А. Луцкевіч, [[Васіль Захарка|В. Захарка]], [[Пётра Крачэўскі|П. Крачэўскі]] і іншыя чальцы ўраду БНР пераехалі ў Менск. 13 сьнежня адбыўся раскол Рады БНР на [[Найвышэйшая рада БНР|Найвышэйшую Раду БНР]] (прапольскую) і [[Народная рада БНР|Народную Раду БНР]]. Іх старшынямі сталі адпаведна сацыял-дэмакрат Я. Лёсік і сацыяліст-фэдэраліст П. Крачэўскі. Таксама ўтварыліся два ўрады БНР. Найвышэйшая Рада на чале кабінэту пакінула А. Луцкевіча, Народная Рада прызнала кіраўніком кабінэту [[Вацлаў Ластоўскі|В. Ластоўскага]]. Польскія ўлады хутка распарадзіліся пра разгон Народнай Рады, арыштавалі В. Ластоўскага, [[Палута Бадунова|П. Бадунову]], [[Язэп Мамонька|Я. Мамоньку]]. Убачыўшы, што польскі ўрад не прызнае права Беларусі на дзяржаўную самастойнасьць, 28 лютага 1920 году А. Луцкевіч пакінуў пасаду старшыні Рады народных міністраў. Раней, у студзені, у Бэрлін выехалі старшыня Народнай Рады П. Крачэўскі і яго памочнік В. Захарка. Толькі ў траўні змаглі выехаць у [[Рыга|Рыгу]] В. Ластоўскі, П. Бадунова, Т. Грыб, Я. Мамонька.

У сакавіку 1920 году кіраўніцтва Польшчы пачало перамовы з Найвышэйшаю Радаю БНР, польская камісія адхіліла большасьць прапановаў Найвышэйшай Рады, аднак вылучыла пэўныя сродкі на патрэбы беларускай школы і культуры. Ва ўмовах савецка-польскай вайны дзеячы БНР шукалі падтрымку як з польскага, так і з савецкага боку. Аднак, калі ў ліпені савецкія войскі ўступілі ў Менск, а ўрад [[РСФСР]] склаў [[Маскоўская дамова (1920)|дамову]] зь Летувой, паводле якой значная частка беларускіх зямель перадавалася ў яе склад, гэта выклікала пратэст і Найвышэйшай і Народнай Рады. Надзея на тое, што БНР будзе прызнаная Савецкай Расеяй, зьнікла.

У той час, калі савецкі і польскі бакі абмяркоўвалі ў [[Рыга|Рызе]] без удзелу прадстаўнікоў беларускага народу ўмовы мірнае дамовы, у горадзе адбылася палітычная канфэрэнцыя, на якой пастанавілі стварыць вакол ураду В. Ластоўскага адзіны нацыянальны блёк. Народная Рада БНР прызнавалася адзіным прадстаўніком беларускага народу і стала называцца Радаю БНР. Тым часам урад Латвіі на падставе дамовы з РСФСР ад 11 жніўня 1920 году прапанаваў Радзе і ўраду Ластоўскага пакінуць тэрыторыю дзяржавы. 11 лістапада была складзеная дамова паміж БНР і Летувіскай Рэспублікай аб узаемным прызнаньні, супрацы і супольным змаганьні за вызваленьне беларускіх і летувіскіх зямель з-пад польскай акупацыі. Рада БНР і ўрад Ластоўскага пераехалі ў сталіцу Летувы [[Коўна]]. У гэты час урад БНР спрабаваў сарваць савецка-польскія перамовы ў Рызе, шукаючы падтрымкі ў розных эўрапейскіх краінах. Адзінае, што далі гэтыя намаганьні, тое, што [[Парыская мірная канфэрэнцыя]] паставіла [[Польшча|Польшчы]] ў абавязак паважаць правы нацыянальных меншасьцяў. 18 сакавіка 1921 году была падпісаная [[Рыская мірная дамова]].

У канцы сакавіка 1921 году ў [[Прага|Празе]] прайшла нацыянальна-палітычная нарада, удзел у якой узялі 37 прадстаўнікоў беларускіх партыяў і арганізацыяў з [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], Летувы, Чэхаславаччыны, Нямеччыны — Першая Ўсебеларуская канфэрэнцыя. Канфэрэнцыя пацьвердзіла акт 25 сакавіка 1918 году, прызнаваючы Раду БНР як адзіны законны орган улады на Беларусі.

Урад БНР не спыняў дзейнасьці на міжнароднай арэне. 27 красавіка 1922 году на Генуэскую міжнародную канфэрэнцыю па эканамічных і фінансавых пытаньнях прыбылі В. Ластоўскі і міністар замежных справаў [[Аляксандар Цьвікевіч|А. Цьвікевіч]]. Старшыні канфэрэнцыі была ўручаная нота аб прызнаньні ўрадам БНР Вільні як сталіцы Летувы і згоду на ўлучэньне [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]] ў склад Летувіскай дзяржавы ў якасьці аўтаноміі. Мэмарандум з просьбай паставіць пытаньне аб прызнаньні БНР быў заслуханы на паседжаньні палітычнай камісіі канфэрэнцыі, аднак пасьля дэмаршу дэлегацыі [[РСФСР]] беларускае пытаньне ў парадак дню канфэрэнцыі пастаўленае не было.

Нота Ластоўскага і Цьвікевіча 20 траўня 1922 году была асуджаная ўрадам БНР. В. Ластоўскі падаў у адстаўку, але яна не была прынятая. Потым Ластоўскі хацеў склікаць у [[Дзьвінск]]у нацыянальную нараду, аднак Старшыня Рады БНР П. Крачэўскі выступіў супраць. Пачаўся ўрадавы крызіс. 11 кастрычніка 1922 году ўтварылася [[Дзяржаўная калегія БНР|Дзяржаўная калегія]] з чальцоў Прэзыдыюму Рады БНР і некаторых міністраў. 20 красавіка 1923 году В. Ластоўскі і дзяржаўны пісар Дуж-Душэўскі заявілі аб выхадзе зь Дзяржаўнай калегіі.

23 жніўня 1923 году сход беларускіх грамадзкіх і палітычных дзеячаў, які адбыўся ў Коўне, сфармаваў новы ўрад БНР на чале з А. Цьвікевічам. Палітыка летувіскага ўраду неўзабаве прывяла да таго, што 1 лістапада 1923 году Прэзыдыюм Рады і ўрад БНР выехалі з Коўны ў Прагу (Цьвікевіч застаўся ў Летуве).

Тым часам палітыка [[беларусізацыя|беларусізацыі]], якая праводзілася ў [[БССР]] і абвешчаная [[амністыя]] спрыяла таму, што сярод дзеячаў БНР расьлі прасавецкія настроі, якія ўзмацніліся пасьля [[Узбуйненьне БССР|ўзбуйненьня БССР]] 1924—1926 гадоў, у выніку якога ў склад БССР трапіў сучасны ўсход Беларусі. 12—16 кастрычніка з ініцыятывы А. Цьвікевіча ў Бэрліне адбылася [[Другая Ўсебеларуская канфэрэнцыя]], якая прызнала Менск адзіным цэнтрам адраджэньня Беларусі. Цьвікевіч і чальцы яго ўраду пераехалі ў Менск.

Прэзыдыюм Рады БНР не прызнаў пастановы канфэрэнцыі і застаўся верны акту 25 сакавіка 1918 году. Хоць пасьля чальцы Прэзыдыюму Бадунова і Мамонька таксама пераехалі ў БССР, Старшыня Рады БНР [[Пётра Крачэўскі]] і яго намесьнік [[Васіль Захарка]] не прызналі Савецкую Беларусь. Дзяржаўная пячатка і дзяржаўны архіў БНР засталіся ў іх.

Пасьля сьмерці П. Крачэўскага (8 сакавіка 1928) яго функцыі выконваў В. Захарка. Пасьля акупацыі Чэхіі нацысцкай Нямеччынай з ініцыятывы нямецкага боку ў 1939 годзе адбыліся перамовы прадстаўнікоў Міністэрства замежных справаў Райху з В. Захаркам. Апошні адхіліў прапанову нацыстаў аб супрацы. Перад сьмерцю Захарка перадаў пячатку і дзяржаўны архіў [[Мікола Абрамчык|Міколу Абрамчыку]], які выконваў функцыі Старшыні Рады БНР да 1970 году.
[[Файл:Postcard Freedom Day (Belarus) 1949-1.jpg|значак|Эміграцыйная паштоўка на [[Дзень Волі]]. 1949 год.]]
Пасьля Другой сусьветнай вайны канкурэнтам ураду БНР [[урад у выгнаньні|у выгнаньні]] стала [[Беларуская цэнтральная рада]], сфармаваная [[Радаслаў Астроўскі|Радаславам Астроўскім]] у 1943 году, якая працягвала існаваць у эміграцыі. У адрозьненьне ад БЦР, якая амаль цалкам складалася з былых супрацоўнікаў нацыстаў, ва ўрад БНР уваходзілі як былыя дзеячы БЦР (напрыклад, [[Барыс Рагуля]], [[Аўген Калубовіч]], [[Антон Адамовіч]], [[Станіслаў Станкевіч (палітык)|Станіслаў Станкевіч]], [[Франц Кушаль]], [[Янка Станкевіч]]), так і тыя, хто ваяваў супраць нацыстаў ([[Вінцэнт Жук-Грышкевіч]], [[Лявон Рыдлеўскі]], [[Пётра Сыч]]).

У эміграцыі [[Рада БНР]] працягвала змаганьне супраць камуністычнай акупацыі, вядома пра супрацу Рады БНР з [[Цэнтральнае разьведвальнае ўпраўленьне|Цэнтральным разьведвальным упраўленьнем]]. Так, некаторыя дзеячы беларускай эміграцыі прайшлі курс падрыхтоўкі ў амэрыканскай разьведвальнай школе, з далейшай мэтай пераходу на тэрыторыю [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] для разгортваньня там актыўнай разьведвальнай і нацыяналістычнай працы, самым вядомым зь іх стаў [[Янка Філістовіч]].

У 1970 годзе эміграцыйная Рада БНР абрала на месца Старшыні [[Вінцэнт Жук-Грышкевіч|В. Жук-Грышкевіча]], а ў 1982 годзе — [[Язэп Сажыч|Язэпа Сажыча]].

Да пачатку 1990-х гадоў [[Рада БНР]] з рэзыдэнцыяй у [[Нью-Ёрк]]у складалася прыблізна з 200 чалавек з усяго сьвету, у тым ліку і зь Беларусі, але большасьць зь іх пражывала ў ЗША. У адпаведнасьці са статутам прэзыдэнт ці старшыня Рады зьяўляецца «вышэйшым прадстаўніком Рады БНР і беларускага народу», якога Рада абірае на 6-гадовы тэрмін.

Эміграцыя не прызнавала БССР і яе межы. Адным з магчымых шляхоў вяртаньня беларускіх земляў, якія ўваходзілі ў склад РСФСР ([[Смаленская вобласьць|Смаленская]], часткі [[Бранская вобласьць|Бранскай]] і [[Пскоўская вобласьць|Пскоўскай]] абласьцей), эміграцыя лічыла канфлікт паміж СССР і Захадам, у выніку якога камуністычная сыстэма непазьбежна ўпадзе. У зваротах да заходніх дзяржаваў і [[ААН]] Рада БНР прасіла стварыць камісію ААН па расьсьледаваньні каланіяльнай палітыкі Савецкага Саюзу ў Беларусі, у тым ліку фальшывага прадстаўніцтва інтарэсаў Беларусі ў ААН дэлегацыяй БССР.

Пасьля [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|абвяшчэньня незалежнасьці Беларусі]] Рада БНР асьцярожна ўспрыняла зьмены ў краіне, ня выказаўшы свайго афіцыйнага стаўленьня да Дэклярацыі пра дзяржаўны сувэрэнітэт і прыняцьця новай дзяржаўнай сымболікі, хоць менавіта за такое разьвіцьцё падзеяў яна змагалася ў эміграцыі; аднак у 1993 годзе на ўрачыстасьці з нагоды 75-годзьдзя абвяшчэньня БНР заяўлялася пра магчымасьць перадачы паўнамоцтваў Рады БНР ураду Рэспублікі Беларусь, абранаму падчас дэмакратычных выбараў.

Тым ня менш, пасьля прыходу да [[Рэжым Лукашэнкі|ўлады Аляксандра Лукашэнкі]], прыняцьці ім дзяржаўнай сымболікі, практычна ідэнтычнай сымболіцы БССР, адмены статусу беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай і «пачатку наступу на дэмакратычныя волі» [[Рада БНР]] адмовілася ад падобных намераў. Такім чынам, у адрозьненьне ад эмігранцкіх урадаў Украіны, краінаў [[Прыбалтыка|Балтыі]], Польшчы, якія прызналі новыя ўрады ў постсавецкіх і постсацыялістычных краінах і перадалі ім свае паўнамоцтвы, Беларусь застаецца адзінай краінай Усходняй Эўропы, якая мае ўласны [[урад у выгнаньні|ўрад у выгнаньні]]<ref>{{Кніга|аўтар =Снапковский, В.|частка =Белорусская эмиграция|загаловак =Белоруссия и Россия: общества и государства|спасылка =http://www.yabloko.ru/Themes/Belarus/belarus-31.html|адказны =редактор-составитель Д. Е. Фурман|месца =Москва|выдавецтва =Права человека|год =1998|старонкі =88-105}}</ref>. З 1997 году Раду БНР у эміграцыі ўзначальвае [[Івонка Сурвіла|І. Сурвіла]]. У 2010 году Івонку Сурвілу пераабралі Старшынёй Рады БНР.

=== Старшыні Рады БНР: ===
* [[Ян Серада]] (1918)
* [[Язэп Лёсік]] (1918—1919)
* [[Пётра Крачэўскі]] (1919—1928)
* [[Васіль Захарка]] (1928—1943)
* [[Мікола Абрамчык]] (1944—1970)
* [[Вінцэнт Жук-Грышкевіч]] (1970—1982)
* [[Язэп Сажыч]] (1982—1997)
* [[Івонка Сурвіла]] (ад 1997)

=== Узнагародная сыстэма БНР ===
{{Асноўны артыкул|Узнагароды БНР}}
* '''Жалезны «Крыж за Бацькаўшчыну».''' Зацьверджаны ў 1918 годзе. Узнагароджваліся асобы — змагары за Беларускую Народную Рэспубліку<ref name="ReferenceA">{{артыкул|аўтар=Мазырэц Ц.|загаловак=Узнагароды Беларусі|выданьне=Спадчына|год=1992|нумар=5|старонкі=38—41}}</ref><ref>{{артыкул|аўтар=Мазырэц Ц.|загаловак=Узнагароды Беларусі|выданьне=Спадчына|год=1993|нумар=1|старонкі=53—56}}</ref>.
* '''Ордэн «Жалезны Крыж Заслугі»''' (часоў Другой сусьветнай вайны, 1944 год). Меў тры ступені, прывешваўся на стужцы (колеры ня высьветлены). На адваротным баку чатырохрадковы надпіс: НА СЛУЖБЕ БЕЛАРУСКАМУ НАРОДУ<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Мэдаль Партызана.''' Зацьверджаны 1 верасьня 1949 году, першыя ўзнагароджаныя з 5 жніўня 1951 году. Мае дзьве ступені, выконваецца адпаведна з золата і срэбра. Стужка — чырвона-зямельна-зялёная. На стужцы мэдаля I ступені дзьве скрыжаваныя стрэльбы. На відавым баку ў коле дзьве скрыжаваныя стрэльбы, над імі літары «БНР». На адваротным баку парадкавы нумар<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Ордэн Пагоні.''' Зацьверджаны 1 верасьня 1949 году, першыя ўзнагароджаныя — 5 жніўня 1951 году. Мае пяць клясаў (ступеняў). Выконваецца з золата ці срэбра, прывешваецца на стужцы нацыянальных колераў. У цэнтры выява Пагоні, на шырокіх прамянёх крыжа літары БНР, на цэнтральным верхнім промні пазначаная ступень. На адваротным баку — парадкавы нумар<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Крыж Жалезнага Рыцара.''' Зацьверджаны 1 верасьня 1949 году, першыя ўзнагароджаныя — 5 жніўня 1951 году. Мае пяць ступеняў, выконваецца з золата, срэбра ці бронзы. Прывешваецца на стужцы чырвонага (цёмнага) і зямельнага (бурага) колераў. Шаблі на стужцы з таго ж мэталу, што і на ордэне. На трох горных прамянёх — літары «БНР». На адваротным баку — парадкавы нумар<ref name="ReferenceA"/>.
* '''[[Мэдаль 100 гадоў БНР|Мэдаль да стагодзьдзя Беларускае Народнае Рэспублікі]]'''. Зацьверджаны дэкрэтам Старшыні Рады БНР [[Івонка Сурвіла|Івонкі Сурвілы]] ў сьнежні 2018 году. Надаваўся «за пажыцьцёвыя заслугі ў працы дзеля зьдзяйсьненьня ідэалаў Акту 25 сакавіка 1918 г., у тым ліку за дасьледваньні і папулярызацыю беларушчыны, здабыцьцё і ўмацаваньне дзяржаўнай незалежнасьці Беларусі, барацьбу за свабоду і дэмакратыю ў Беларусі»<ref>[http://www.radabnr.org/medal-bnr100/ Узнагароджаньне Мэдалём да стагодзьдзя БНР] — Афіцыйны сайт Рады БНР, 25 сьнежня 2018 г.</ref>.

=== Узнагароды [[Беларуская цэнтральная рада|Беларускай цэнтральнай рады]] ===
Беларуская цэнтральная рада была створана ў сьнежні 1943 зь [[Беларуская рада даверу|Беларускай рады даверу]] пры [[Генэральны камісарыят Беларусь|Генэральным камісарыяце Беларусі]]. На [[Другі Ўсебеларускі кангрэс|Другім Усебеларускім кангрэсе]] у 1944 г. БЦР была абвешчана адзіным праўным прадстаўніком беларускага народу, а ейнай мэтай было абвешчана адраджэньне незалежнай Беларускай Народнай Рэспублікі. Рада БНР не прызнае законнай Беларускую цэнтральную раду, а таксама Другі Ўсебеларускі кангрэс<ref>{{Літаратура/ЭГБ|1}} С. 390.</ref>.

* '''Мэдаль «Беларускія Вэтэраны на Чужыне».''' Юбілейная ўзнагарода, зацьверджана 10—14 кастрычніка 1976 году. Прывешваецца на стужцы жоўтага колеру. Выконваецца з бронзы. На відавым баку ў малым коле на шчыце падвойны крыж. Ля падножжа шчыта літары B. V., унізе IN EXILE (Belorussian Veterans in Ехіlе — Беларускія вэтэраны ў выгнаньні). Малое кола абкружана вялікім, у якім разьмешчаны дзьве скрыжаваныя лаўровыя галінкі, уверсе тры пяцікутныя зоркі. На адваротным баку надпіс у пяць радкоў: БЕЛАРУСКІЯ ВЭТЭРАНЫ<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Мэдаль «Крыж Заслугі Б. К. А.».''' Зацьверджаны 10—14 кастрычніка 1976 году. Выконваецца з бронзы. У цэнтры крыжа Пагоня, на крыжы літары Б[еларуская] К[раёвая] А[барона]. Унізе дата — 1944. На адваротным баку літары: Б[еларуская] Ц[энтральная] Р[ада]. Мацуецца на зялёнай стужцы<ref name="ReferenceA"/>.
* '''Ордэн «Пагоня — Жыве Беларусь!».''' Зацьверджаны 10—14 кастрычніка 1976 году. Выконваецца з срэбра. Прывешваецца на стужцы нацыянальных колераў. На відавым баку выява герба Пагоня; унізе дзьве скрыжаваныя лаўровыя галінкі, уверсе тэкст: «Жыве Беларусь», на адваротным баку ў двух радках літары Б[еларуская] Ц[энтральная] Р[ада] і дата 27.6.1944<ref name="ReferenceA"/>.
== У кіно ==
* «[[На чорных лядах (фільм)|На чорных лядах]]» (1995) — фільм пра [[Слуцкі збройны чын]]
* «[[Купала (фільм)|Купала]]» (2020) — фільм пра [[Янка Купала|Янку Купалу]], у якім празь лёс паэта апавядаецца пра забарону беларускай мовы ўладамі Расейскай імпэрыі, [[Чорная ноч|зьнішчэньне беларускай інтэлігенцыі ў СССР]], дэпартацыю беларусаў савецкімі ўладамі ды [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыю краіны]]

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* Архівы Беларускай Народнай Рэспублікі = Archives of the Belarusian democratic republic. Т. 1 / Уклад. [[Сяргей Шупа|С. Шупа]]. — Нью-Ёрк і інш., 1998. — {{ISBN|9986-9219-2-9}} (кн. 1). — {{ISBN|9986-9219-3-7}} (кн. 2).
* {{Артыкул|аўтар=Вашкевіч А., Чарнякевіч А.|спасылка=http://arche.bymedia.net/2008-03/vaskievic-carniakievic803.htm|загаловак=25 сакавіка: вытокі нацыянальнага сьвята|выданьне=[[ARCHE]]|нумар=3 (66)|год=2008}}
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)}}
* {{Артыкул|аўтар=Кісель Д., Коршунаў С.|спасылка=http://www.b-g.by/ru/13_2011/society/8170/|загаловак=Каму належыў Брэст у 1918 годзе?|выданьне=Брэсцкая Газета|нумар=13 (432)}}
* {{Артыкул|выданьне=[[ARCHE]]|нумар=3 (78)|спасылка=http://www.arche.by/by/page/works/512|загаловак=Плоць і кроў БНР|год=2009}}
* {{Літаратура/ЭГБ|1}}
* {{Артыкул|аўтар=Павлова Т. Я.|спасылка=http://evolutio.info/index.php?option=com_content&task=view&id=279&Itemid=50|загаловак=К вопросу о границах БНР: Международные отношения|выданьне=Белорусский журнал международного права и международных отношений|нумар=1|год=1999}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|дата публікацыі = |url = http://www.radabnr.org/ |загаловак = Афіцыйны сайт Рады БНР |назва праекту = |выдавец = |дата = 21 кастрычніка 2010 |камэнтар =}}
* {{Спасылка|аўтар = Андрэй Семянюк| аўтарlink =| дата публікацыі = 24 сакавіка 2015| url = http://euroradio.fm/report/25-pytannyaw-i-adkazaw-z-gistoryi-bnr-2801| загаловак = 25 пытанняў і адказаў з гісторыі БНР | назва праекту = | выдавец = Эўрапейскае радыё для Беларусі| дата = 21 кастрычніка 2010| камэнтар = }}
* {{Спасылка|аўтар = Вячаслаў Ракіцкі | аўтарlink =| дата публікацыі =6 жніўня 2009| url = http://www.svaboda.org/content/transcript/1794208.html| загаловак = Жыцьцё і сьмерць мітаў: БНР| назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата = 21 кастрычніка 2010 | камэнтар = }}
* {{facebook|radabnr|Рада Б.Н.Р.}}
*Дедурін, Г. [http://dspace.univd.edu.ua/xmlui/handle/123456789/4899 Український напрямок зовнішньої політики БНР (1918 – 1921 рр.)] / Геннадій Дедурін // Наукові записки Тернопільського національного педагогічного університету ім. В. Гнатюка. Серія: Історія. - 2017. - Вип. 2, ч. 2. - С. 107-112.

{{Беларуская Народная Рэспубліка ў тэмах}}
{{Старшыні Рады БНР}}
{{Гісторыя Беларусі}}
{{Дзяржаўныя ўтварэньні пэрыяду Грамадзянскай вайны і станаўленьня СССР (1917—1924)}}
{{Беларусь у тэмах}}